ติํสรตฺติทิวสฺส เอกมาสตฺตา ‘‘จตฺตาโร มาสา ปริหายนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ อุกฺกฑฺฒนฺตีติ เอกสฺส อธิกมาสสฺส นาสนตฺถาย วสฺสํ อุปริ กฑฺฒนฺติฯ ตโตติ ฉมาสโต อปเนตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ เอตฺถาติ ‘‘เอกูนวีสติวสฺส’’นฺติอาทิวจเนฯ ปน-สทฺโท หิสทฺทตฺโถ, สจฺจนฺติ อตฺโถฯ โยติ ปุคฺคโลฯ ตสฺมาติ ยสฺมา คพฺภมาสานมฺปิ คณนูปคตฺตา คเหตฺวา อุปสมฺปาเทนฺติ, ตสฺมา ฉ มาเส วสิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ อฏฺฐ มาเส วสิตฺวา ชาโตปิ น ชีวตีติ สุตฺตนฺตอฏฺฐกถาสุ (ที. นิ. อฏฺฐ. 2.24-25; ม. นิ. อฏฺฐ. 3.205) วุตฺตํฯ

[406] ทสวสฺสจฺจเยนาติ อุปสมฺปทโต ทสวสฺสาติกฺกเมนฯ อุปสมฺปาเทตีติ อุปชฺฌาโย วา กมฺมวาจาจริโย วา หุตฺวา อุปสมฺปาเทติฯ ตนฺติ อุปชฺฌาจริยภูตํ อนุปสมฺปนฺนปุคฺคลํฯ กมฺมวาจาจริโย หุตฺวา อุปสมฺปาเทนฺโต ตํ มุญฺจิตฺวา สเจ อญฺโญปิ กมฺมวาจาจริโย อตฺถิ, สูปสมฺปนฺโนฯ โสว สเจ กมฺมวาจํ สาเวติ, นุปสมฺปนฺโนฯ ญตฺวา ปน ปุน อนุปสมฺปาเทนฺเต สคฺคนฺตราโยปิ มคฺคนฺตราโยปิ โหติเยวาติ ทฏฺฐพฺพนฺติฯ ปญฺจมํฯ

6. เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทํ

[407] ฉฏฺเฐ ‘‘ปฏิยาโลก’’นฺติ เอตฺถ อาโลกสทฺเทน สูริโย วุตฺโต อุปจาเรนฯ สูริโย หิ ปุรตฺถิมทิสโต อุคฺคนฺตฺวา ปจฺฉิมทิสํ คโต, ตสฺมา สูริยสงฺขาตสฺส อาโลกสฺส ปฏิมุขํ ‘‘ปฏิยาโลก’’นฺติ วุตฺเต ปจฺฉิมทิสาเยว คเหตพฺพาติ อาห ‘‘ปจฺฉิมํ ทิสนฺติ อตฺโถ’’ติฯ กมฺมิกาติ กมฺเม ยุตฺตา ปยุตฺตาฯ

[409] ราชานนฺติ เอตฺถ รญฺโญ สนฺตกํ ‘‘ราชา’’ติ วุจฺจติ อุปจาเรน, อถ วา รญฺโญ เอโส ‘‘ราชา’’ติ กตฺวา รญฺโญ สนฺตกํ ‘‘ราชา’’ติ วุจฺจติฯ เถยฺยนฺติ เถเนตฺวา ‘‘สกฺกจฺจ’’นฺติอาทีสุ (ปาจิ. 606) วิย นิคฺคหีตาคโม โหติฯ

ราชานํ, รญฺโญ สนฺตกํ วา เถยฺยํ เถเนตฺวา คจฺฉนฺตีติ อตฺโถฯ อิติ อิมมตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ราชานํ วา เถเนตฺวา’’ติอาทิฯ

[411] จตูสุ วิสงฺเกเตสุ ทฺวีหิ อนาปตฺติ, ทฺวีหิ อาปตฺติเยวาติฯ ฉฏฺฐํฯ

7. สํวิธานสิกฺขาปทํ

[412] สตฺตเม ‘‘ปธูเปนฺโต’’ติ เอตฺถ ปปุพฺพ ธูปธาตุ ปริภาสนตฺเถ วตฺตตีติ อาห ‘‘ปริภาสนฺโต’’ติฯ ตฺวํ สมโณปิ มาตุคาเมน สทฺธิํ คจฺฉสิ, ตุยฺเหเวโส โทโส, เนตสฺส ปุริสสฺสาติ อตฺตานํเยว ปริภาสนฺโตติ อตฺโถฯ ‘‘นิกฺขาเมสี’’ติอิมินา ‘‘นิปฺปาเตสี’’ติเอตฺถ นิปุพฺพ ปตธาตุ คตฺยตฺโถติ ทสฺเสตีติฯ สตฺตมํฯ

8. อริฏฺฐสิกฺขาปทํ

[417] อฏฺฐเม คนฺเธติ คิชฺเฌฯ เต หิ คิธนฺติ กุณปํ อภิกงฺขนฺตีติ ‘‘คนฺธา’’ติ วุจฺจนฺติ ฯ คทฺเธติปิ ปาโฐ, โสปิ ยุชฺชติ ยถา ‘‘ยุคนนฺโธ, ยุคนทฺโธ’’ติ จ ‘‘ปฏิพนฺโธ ปฏิพทฺโธ’’ติ จฯ พาธยิํสูติ หนิํสุฯ อสฺสาติ อริฏฺฐสฺสฯ

ตทฺธิเตน วุตฺตสฺส อตฺถสฺส ทสฺเสตุมาห ‘‘เต’’ติอาทิฯ เตติ อนฺตรายิกาฯ ตตฺถาติ ปญฺจวิเธสุ อนฺตรายิเกสุฯ ‘‘ตถา’’ติปเทน ‘‘กมฺมนฺตรายิกํ นามา’’ติ ปทํ อติทิสติฯ ตํ ปนาติ ภิกฺขุนิทูสกกมฺมํ ปนฯ โมกฺขสฺเสวาติ มคฺคนิพฺพานสฺเสวฯ มคฺโค หิ กิเลเสหิ มุจฺจตีติ อตฺเถน โมกฺโข นามฯ ฌานมฺเปตฺถ สงฺคหิตํ นีวรเณหิ วิมุจฺจนตฺตาฯ นิพฺพานํ วิมุจฺจีติ อตฺเถน โมกฺโข นามฯ ผลมฺเปตฺถ สงฺคหิตํ วิมุจฺจิตตฺตาฯ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิธมฺมาติ นิยตภาวํ ปตฺตา, นิยตวเสน วา ปวตฺตา มิจฺฉาทิฏฺฐิสงฺขาตา ธมฺมาฯ เต ปน นตฺถิกอเหตุก อกิริยวเสน ติวิธาฯ ปณฺฑกาทิคหณสฺส นิทสฺสนมตฺตตฺตา ‘ปฏิสนฺธิธมฺมา’’ติปเทน อเหตุกทฺวิเหตุกปฏิสนฺธิธมฺมา คเหตพฺพา สพฺเพสมฺปิ วิปากนฺตรายิกภาวโตฯ เตปิ โมกฺขสฺเสว อนฺตรายํ กโรนฺติ, น สคฺคสฺสฯ เต ปนาติ อริยูปวาทา ปนฯ