เมนู

1. สุราปานสิกฺขาปท-อตฺถโยชนา

[326] สุราปานวคฺคสฺส ปฐเม ภทฺทา วติ เอตฺถาติ ภทฺทวติกาติ จ, ภทฺทา วติ ภทฺทวติ, สา เอตฺถ อตฺถีติ ภทฺทวติกาติ จ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โส’’ติอาทิฯ โสติ คาโม ลภีติ สมฺพนฺโธฯ ปถํ คจฺฉนฺตีติ ปถาวิโนติ กเต อทฺธิกาเยวาติ อาห ‘‘อทฺธิกา’’ติฯ อทฺธํ คจฺฉนฺตีติ อทฺธิกาฯ ‘‘ปถิกา’’ติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ ‘‘เตชสา เตช’’นฺติปทานิ สมฺพนฺธาเปกฺขานิ จ โหนฺติ , ปทานํ สมานตฺตา สมฺพนฺโธ จ สมาโนติ มญฺญิตุํ สกฺกุเณยฺยา จ โหนฺติ, ตสฺมา เตสํ สมฺพนฺธญฺจ ตสฺส อสมานตญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อตฺตโน เตชสา นาคสฺส เตช’’นฺติฯ ‘‘อานุภาเวนา’’ติอิมินา ปน เตชสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ กโปตสฺส ปาโท กโปโต อุปจาเรน, ตสฺส เอโส กาโปโต, วณฺโณฯ กาโปโต วิย วณฺโณ อสฺสาติ กาโปติกาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กโปตปาทสมวณฺณรตฺโตภาสา’’ติฯ ปสนฺนสทฺทสฺส ปสาทสทฺธาทโย นิวตฺเตตุํ ‘‘สุรามณฺฑสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ วุตฺตํฯ ปญฺจาภิญฺญสฺส สโตติ ปญฺจาภิญฺญสฺส สมานสฺส สาคตสฺสาติ โยชนาฯ

[328] ‘‘มธุกปุปฺผาทีนํ รเสน กโต’’ติอิมินา ปุปฺผานํ รเสน กโต อาสโว ปุปฺผาสโวติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เอส นโย ‘‘ผลาสโว’’ติอาทีสุปิฯ สุราเมรยานํ วิเสสํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘สุรา นามา’’ติอาทิฯ ปิฏฺฐกิณฺณปกฺขิตฺตาติ ปิฏฺเฐน จ กิณฺเณน จ ปกฺขิตฺตา กตา วารุณีติ สมฺพนฺโธฯ กิณฺณาติ จ สุราย พีชํฯ ตญฺหิ กิรนฺติ นานาสมฺภารานิ มิสฺสีภวนฺติ เอตฺถาติ กิณฺณาติ วุจฺจติฯ ตสฺสาเยว มณฺเฑติ โยชนาฯ สุรนามเกน เอเกน วนจรเกน กตาติ สุราฯ มทํ ชเนตีติ เมรยํ

[329] โลณโสวีรกนฺติ เอวํนามกํ ปานํฯ สุตฺตนฺติปิ เอวเมวฯ ตสฺมินฺติ สูปสํปาเกฯ เตลํ ปน ปจนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ นตฺถิ ติขิณํ มชฺชํ เอตฺถาติ อติขิณมชฺชํ, อติขิณมชฺเช ตสฺมิํเยว เตเลติ อตฺโถฯ ยํ ปนาติ เตลํ ปนฯ ติขิณํ มชฺชํ อิมสฺส เตลสฺสาติ ติขิณมชฺชํฯ ยตฺถาติ เตเลฯ อริฏฺโฐติ เอวํนามกํ เภสชฺชํฯ นฺติ อริฏฺฐํ, ‘‘สนฺธายา’’ติปเท อวุตฺตกมฺมํฯ เอตนฺติ ‘‘อมชฺชํ อริฏฺฐ’’นฺติวจนํ, ‘‘วุตฺต’’นฺติปเท วุตฺตกมฺมนฺติฯ ปฐมํฯ

2. องฺคุลิปโตทกสิกฺขาปทํ

[330] ทุติเย องฺคุลีหิ ปตุชฺชนํ องฺคุลิปโตโท, โสเยว องฺคุลิปโตทโกติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘องฺคุลีหี’’ติอาทิฯ อุตฺตนฺโตติ อวตปนฺโตฯ อวตปนฺโตติ จ อตฺถโต กิลมนฺโตเยวาติ อาห ‘‘กิลมนฺโต’’ติฯ กิลมนฺโต หุตฺวาติ โยชนาฯ อสฺสาสคหเณน ปสฺสาโสปิ คเหตพฺโพติ อาห ‘‘อสฺสาสปสฺสาสสญฺจาโร’’ติฯ ตมฺปีติ ภิกฺขุนิมฺปีติฯ ทุติยํฯ

3. หสธมฺมสิกฺขาปทํ

[335] ตติเย ปกาเรน กรียติ ฐปียตีติ ปกตํ ปญฺญตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘ยํ ภควตา’’ติอาทิฯ นฺติ สิกฺขาปทํฯ

[336] หสสงฺขาโต ธมฺโม สภาโว หสธมฺโมติ วุตฺเต อตฺถโต กีฬิกาเยวาติ อาห ‘‘กีฬิกา วุจฺจตี’’ติฯ

[337] โคปฺผกานนฺติ จรณคณฺฐิกานํฯ เต หิ ปาเท ปาทํ ฐปนกาเล อญฺญมญฺญูปริ ฐปนโต โคปียนฺตีติ โคปฺผา, เต เอว โคปฺผกาติ วุจฺจนฺติฯ ปาทสฺส หิ อุปริ ปาทํ ฐปนกาเล เอกสฺส อุปริ เอโก น ฐเปตพฺโพฯ เตนาห ภควา ‘‘ปาเท ปาทํ อจฺจาธายา’’ติ (ที. นิ. 2.196; ม. นิ. 1.423; อ. นิ. 3.16)ฯ โอฏฺฐโช ทุติโยฯ โอโรหนฺตสฺส ภิกฺขุโนติ สมฺพนฺโธฯ

[338] ผิยาริตฺตาทีหีติ อาทิสทฺเทน ลงฺการาทโย สงฺคณฺหาติฯ เกจิ วทนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ปตนุปฺปตนวาเรสูติ ปตนวาร อุปฺปตนวาเรสุฯ ตตฺถาติ ตสฺสํ ขิตฺตกถลายํฯ หีติ สจฺจํ , ยสฺมา วาฯ ฐเปตฺวา กีฬนฺตสฺสาติ สมฺพนฺโธฯ ลิขิตุํ วฏฺฏติ กีฬาธิปฺปายสฺส วิรหิตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ กีฬาธิปฺปาเยน อตฺถโชตกํ อกฺขรํ ลิขนฺตสฺสาปิ อาปตฺติเยวาติ วทนฺติฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทติฯ ตติยํฯ