เมนู

9. เสนาวาสสิกฺขาปทํ

[319] นวเม ‘‘ติฏฺฐตุ วา’’ติอาทินา วสนาการํ ทสฺเสติฯ วาสทฺโท ‘‘จงฺกมตุ วา’’ติอตฺถํ สมฺปิณฺเฑติฯ กิญฺจิ อิริยาปถนฺติ จตูสุ อิริยาปเถสุ กิญฺจิ อิริยาปถํฯ ยถา รุทฺธมาเน สญฺจาโร ฉิชฺชติ, เอวํ รุทฺธา สํวุตา โหตีติ โยชนาฯ ‘‘รุทฺโธ’’ติ อิมินา ‘‘ปลิพุทฺโธ’’ติ เอตฺถ ปริปุพฺพสฺส พุธิธาตุสฺส อธิปฺปายตฺถํ ทสฺเสตีติฯ นวมํฯ

10. อุยฺโยธิกสิกฺขาปทํ

[322] ทสเม ยุชฺฌนฺตีติ สํปหรนฺติฯ ‘‘พลสฺส อคฺคํ เอตฺถา’’ติอิมินา ภินฺนาธิกรณพาหิรตฺถสมาสํ ทสฺเสติฯ ‘‘ชานนฺตี’’ติปทํ อตฺถสมฺปุณฺณตฺถาย ปกฺขิตฺตํฯ อคฺคนฺติ โกฏฺฐาสํฯ พลํ คณียติ เอตฺถาติ พลคฺคนฺติ วจนตฺโถปิ ยุชฺชติฯ เตนาห ‘‘พลคณนฏฺฐาน’’นฺติฯ อิทญฺหิ วจนํ อมฺพเสจนครุสินนเยน วุตฺตํฯ กถํ? ‘‘พลคณนฏฺฐาน’’นฺติ วทนฺเตน อฏฺฐกถาจริเยน ‘‘พลสฺส อคฺคํ ชานนฺติ เอตฺถาติ พลคฺค’’นฺติ วจนตฺถสฺส ปิณฺฑตฺโถ จ ญาปียติ, ‘‘พลํ คณียติ เอตฺถาติ พลคฺค’’นฺติ วจนตฺโถ จ ทสฺสียติฯ วิยูหียเต สมฺปิณฺฑียเต พฺยูโห, เสนาย พฺยูโห เสนาพฺยูโหติ อตฺถํ ทสฺเสติ ‘‘เสนาย วิยูห’’นฺติอาทินาฯ อณติ เภรวสทฺทํ กโรตีติ อณีกํ, มุทฺธชณกาโร, หตฺถีเยว อณีกํ หตฺถาณีกํฯ เอเสว นโย เสเสสุปิฯ โย หตฺถี ปุพฺเพ วุตฺโต, เตน หตฺถินาติ โยชนาติฯ ทสมํฯ

อเจลกวคฺโค ปญฺจโมฯ

6. สุราปานวคฺโค

1. สุราปานสิกฺขาปท-อตฺถโยชนา

[326] สุราปานวคฺคสฺส ปฐเม ภทฺทา วติ เอตฺถาติ ภทฺทวติกาติ จ, ภทฺทา วติ ภทฺทวติ, สา เอตฺถ อตฺถีติ ภทฺทวติกาติ จ อตฺถํ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘โส’’ติอาทิฯ โสติ คาโม ลภีติ สมฺพนฺโธฯ ปถํ คจฺฉนฺตีติ ปถาวิโนติ กเต อทฺธิกาเยวาติ อาห ‘‘อทฺธิกา’’ติฯ อทฺธํ คจฺฉนฺตีติ อทฺธิกาฯ ‘‘ปถิกา’’ติปิ ปาโฐ, อยเมวตฺโถฯ ‘‘เตชสา เตช’’นฺติปทานิ สมฺพนฺธาเปกฺขานิ จ โหนฺติ , ปทานํ สมานตฺตา สมฺพนฺโธ จ สมาโนติ มญฺญิตุํ สกฺกุเณยฺยา จ โหนฺติ, ตสฺมา เตสํ สมฺพนฺธญฺจ ตสฺส อสมานตญฺจ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘อตฺตโน เตชสา นาคสฺส เตช’’นฺติฯ ‘‘อานุภาเวนา’’ติอิมินา ปน เตชสทฺทสฺส อตฺถํ ทสฺเสติฯ กโปตสฺส ปาโท กโปโต อุปจาเรน, ตสฺส เอโส กาโปโต, วณฺโณฯ กาโปโต วิย วณฺโณ อสฺสาติ กาโปติกาติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘กโปตปาทสมวณฺณรตฺโตภาสา’’ติฯ ปสนฺนสทฺทสฺส ปสาทสทฺธาทโย นิวตฺเตตุํ ‘‘สุรามณฺฑสฺเสตํ อธิวจน’’นฺติ วุตฺตํฯ ปญฺจาภิญฺญสฺส สโตติ ปญฺจาภิญฺญสฺส สมานสฺส สาคตสฺสาติ โยชนาฯ

[328] ‘‘มธุกปุปฺผาทีนํ รเสน กโต’’ติอิมินา ปุปฺผานํ รเสน กโต อาสโว ปุปฺผาสโวติ วจนตฺถํ ทสฺเสติฯ เอส นโย ‘‘ผลาสโว’’ติอาทีสุปิฯ สุราเมรยานํ วิเสสํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ ‘‘สุรา นามา’’ติอาทิฯ ปิฏฺฐกิณฺณปกฺขิตฺตาติ ปิฏฺเฐน จ กิณฺเณน จ ปกฺขิตฺตา กตา วารุณีติ สมฺพนฺโธฯ กิณฺณาติ จ สุราย พีชํฯ ตญฺหิ กิรนฺติ นานาสมฺภารานิ มิสฺสีภวนฺติ เอตฺถาติ กิณฺณาติ วุจฺจติฯ ตสฺสาเยว มณฺเฑติ โยชนาฯ สุรนามเกน เอเกน วนจรเกน กตาติ สุราฯ มทํ ชเนตีติ เมรยํ

[329] โลณโสวีรกนฺติ เอวํนามกํ ปานํฯ สุตฺตนฺติปิ เอวเมวฯ ตสฺมินฺติ สูปสํปาเกฯ เตลํ ปน ปจนฺตีติ สมฺพนฺโธฯ นตฺถิ ติขิณํ มชฺชํ เอตฺถาติ อติขิณมชฺชํ, อติขิณมชฺเช ตสฺมิํเยว เตเลติ อตฺโถฯ ยํ ปนาติ เตลํ ปนฯ ติขิณํ มชฺชํ อิมสฺส เตลสฺสาติ ติขิณมชฺชํฯ ยตฺถาติ เตเลฯ อริฏฺโฐติ เอวํนามกํ เภสชฺชํฯ นฺติ อริฏฺฐํ, ‘‘สนฺธายา’’ติปเท อวุตฺตกมฺมํฯ เอตนฺติ ‘‘อมชฺชํ อริฏฺฐ’’นฺติวจนํ, ‘‘วุตฺต’’นฺติปเท วุตฺตกมฺมนฺติฯ ปฐมํฯ