เมนู

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

วินยปิฏเก

ปาจิตฺยาทิโยชนา

ปาจิตฺติยโยชนา

มหาการุณิกํ นาถํ, อภินตฺวา สมาสโต;

ปาจิตฺยาทิวณฺณนาย, กริสฺสามตฺถโยชนํฯ

5. ปาจิตฺติยกณฺฑํ

1. มุสาวาทสิกฺขาปท-อตฺถโยชนา

ขุทฺทกานนฺติ สุขุมาปตฺติปกาสกตฺตา อปฺปกานํ, คณนโต วา ปจุรตฺตา พหุกานํฯ เยสํ สิกฺขาปทานนฺติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘เยส’’นฺติ ปทํ ‘‘สงฺคโห’’ติ ปเท สามฺยตฺถฉฏฺฐีฯ สงฺคหียเต สงฺคโห ฯ ‘‘นวหิ วคฺเคหี’’ติปทํ ‘‘สงฺคโห, สุปฺปติฏฺฐิโต’’ติ ปททฺวเย กรณํฯ ทานีติ กาลวาจโก สตฺตมฺยนฺตนิปาโต อิทานิ-ปริยาโย, อิมสฺมิํ กาเลติ อตฺโถฯ เตสนฺติ ขุทฺทกานํ, อยํ วณฺณนาติ สมฺพนฺโธฯ ภวตีติ เอตฺถ ติ-สทฺโท เอกํสตฺเถ อนาคตกาลิโก โหติ ‘‘นิรยํ นูน คจฺฉามิ, เอตฺถ เม นตฺถิ สํสโย’’ติอาทีสุ (ชา. 2.22.331) วิยฯ กิญฺจาเปตฺถ หิ ยถา เอกํสวาจโก นูนสทฺโท อตฺถิ, น เอวํ ‘‘ภวตี’’ติ ปเท, อตฺถโต ปน อยํ วณฺณนา นูน ภวิสฺสตีติ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ อถ วา อวสฺสมฺภาวิยตฺเถ อนาคตกาลวาจโก โหติ ‘‘ธุวํ พุทฺโธ ภวามห’’นฺติอาทีสุ (พุ. วํ. 2.109-114) วิยฯ กามญฺเหตฺถ ยถา อวสฺสมฺภาวิยตฺถวาจโก ธุวสทฺโท อตฺถิ, น เอวํ ‘‘ภวตี’’ติ ปเท, อตฺถโต ปน ธุวํ ภวิสฺสติ อยํ วณฺณนาติ อตฺโถ คเหตพฺโพติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[1] ‘‘ตตฺถา’’ติ ปทํ ‘‘มุสาวาทวคฺคสฺสา’’ติ ปเท นิทฺธารณสมุทาโย, เตสุ นวสุ วคฺเคสูติ อตฺโถฯ ปฐมสิกฺขาปเทติ วา, เตสุ ขุทฺทเกสุ สิกฺขาปเทสูติ อตฺโถฯ สกฺยานํ ปุตฺโตติ ภคินีหิ สํวาสกรณโต โลกมริยาทํ ฉินฺทิตุํ, ชาติสมฺเภทโต วา รกฺขิตุํ สกฺกุณนฺตีติ สกฺยาฯ สากวนสณฺเฑ นครํ มาเปนฺตีติ วา สกฺยา, ปุพฺพราชาโนฯ เตสํ วํเส ภูตตฺตา เอตรหิปิ ราชาโน สกฺยา นาม, เตสํ ปุตฺโตติ อตฺโถฯ ‘‘พุทฺธกาเล’’ติ ปทํ ‘‘ปพฺพชิํสู’’ติ ปเท อาธาโรฯ สกฺยกุลโต นิกฺขมิตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘วาทกฺขิตฺโต’’ตฺยาทินา วาเทน ขิตฺโต, วาทมฺหิ วาติ อตฺถํ ทสฺเสติฯ ยตฺร ยตฺราติ ยสฺสํ ยสฺสํ ทิฏฺฐิยํ ปวตฺตตีติ สมฺพนฺโธฯ อวชานิตฺวาติ ปฏิสฺสเวน วิโยคํ กตฺวาฯ อวสทฺโท หิ วิโยคตฺถวาจโกฯ ‘‘อปชานิตฺวา’’ติปิ ปาโฐ, ปฏิญฺญาตํ อปนีตํ กตฺวาติ อตฺโถฯ โทสนฺติ อยุตฺติโทสํ, สลฺลกฺเขนฺโต หุตฺวาติ สมฺพนฺโธฯ กเถนฺโต กเถนฺโตติ อนฺตสทฺโท มานสทฺทการิโยฯ กถิยมาโน กถิยมาโนติ หิ อตฺโถฯ ปฏิชานิตฺวาติ ปฏิญฺญาตํ กตฺวาฯ อานิสํสนฺติ นิทฺโทสํ คุณํฯ ปฏิปุพฺโพ จรสทฺโท ปฏิจฺฉาทนตฺโถติ อาห ‘‘ปฏิจรติ ปฏิจฺฉาเทตี’’ติฯ ‘‘กิํ ปน รูปํ นิจฺจํ วา อนิจฺจํ วา’’ติ วุตฺเต ‘‘อนิจฺจ’’นฺติ วทติฯ กสฺมาติ วุตฺเต ‘‘ชานิตพฺพโต’’ติ วทติฯ ยทิ เอวํ นิพฺพานมฺปิ ชานิตพฺพตฺตา อนิจฺจํ นาม สิยาติ วุตฺเต อตฺตโน เหตุมฺหิ โทสํ ทิสฺวา อหํ ‘‘ชานิตพฺพโต’’ติ เหตุํ น วทามิ, ‘‘ชาติธมฺมโต’’ติ ปน วทามิฯ ตยา ปน ทุสฺสุตตฺตา เอวํ วุตฺตนฺติ วตฺวา อญฺเญนญฺญํ ปฏิจรติฯ ‘‘กุรุนฺทิย’’นฺติ ปทํ ‘‘วุตฺต’’นฺติ ปเท อาธาโรฯ เอตสฺสาติ ‘‘รูปํ อนิจฺจํ ชานิตพฺพโต’’ติ วจนสฺสฯ ตตฺราติ กุรุนฺทิยํฯ ตสฺสาติ ปฏิชานนาวชานนสฺสฯ ‘‘ปฏิจฺฉาทนตฺถ’’นฺติ ปทํ ‘‘ภาสตี’’ติปเท สมฺปทานํฯ ‘‘มหาอฏฺฐกถาย’’นฺติปทํ ‘‘วุตฺต’’นฺติ ปเท อาธาโรฯ ‘‘ทิวาฏฺฐานาทีสู’’ติ ปทํ อุปเนตพฺพํฯ อิทํ ‘‘อสุกสฺมิํ นามปเทเส’’ติ ปเท นิทฺธารณสมุทาโยฯ

[3] สมฺมา วทติ อเนนาติ สํวาทนํ, อุชุชาติกจิตฺตํ, น สํวาทนํ วิสํวาทนํ, วญฺจนาธิปฺปายวสปฺปวตฺตํ จิตฺตนฺติ ทสฺเสนฺโต อาห ‘‘วิสํวาทนจิตฺต’’นฺติฯ