1. ปุคฺคลสุตฺตํ

[132] สาวตฺถินิทานํ ฯ อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘จตฺตาโรเม, มหาราช, ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิํฯ กตเม จตฺตาโร? ตโมตมปรายโน, ตโมโชติปรายโน, โชติตมปรายโน, โชติโชติปรายโน’’ฯ

‘‘กถญฺจ, มหาราช ปุคฺคโล ตโมตมปรายโน โหติ? อิธ, มหาราช, เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ, จณฺฑาลกุเล วา เวนกุเล [เวณกุเล (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] วา เนสาทกุเล วา รถการกุเล วา ปุกฺกุสกุเล วา ทลิทฺเท อปฺปนฺนปานโภชเน กสิรวุตฺติเก , ยตฺถ กสิเรน ฆาสจฺฉาโท ลพฺภติฯ โส จ โหติ ทุพฺพณฺโณ ทุทฺทสิโก โอโกฏิมโก พวฺหาพาโธ [พหฺวาพาโธ (ก.)] กาโณ วา กุณี วา ขญฺโช วา ปกฺขหโต วา, น ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺสฯ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ, วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ, มนสา ทุจฺจริตํ จรติฯ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, มหาราช , ปุริโส อนฺธการา วา อนฺธการํ คจฺเฉยฺย, ตมา วา ตมํ คจฺเฉยฺย, โลหิตมลา วา โลหิตมลํ คจฺเฉยฺยฯ ตถูปมาหํ, มหาราช, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวํ โข, มหาราช, ปุคฺคโล ตโมตมปรายโน โหติฯ

‘‘กถญฺจ, มหาราช, ปุคฺคโล ตโมโชติปรายโน โหติ? อิธ, มหาราช, เอกจฺโจ ปุคฺคโล นีเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ, จณฺฑาลกุเล วา เวนกุเล วา เนสาทกุเล วา รถการกุเล วา ปุกฺกุสกุเล วา ทลิทฺเท อปฺปนฺนปานโภชเน กสิรวุตฺติเก, ยตฺถ กสิเรน ฆาสจฺฉาโท ลพฺภติฯ

โส จ โข โหติ ทุพฺพณฺโณ ทุทฺทสิโก โอโกฏิมโก พวฺหาพาโธ, กาโณ วา กุณี วา ขญฺโช วา ปกฺขหโต วา, น ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺสฯ โส กาเยน สุจริตํ จรติ, วาจาย สุจริตํ จรติ, มนสา สุจริตํ จรติฯ โส กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, มหาราช, ปุริโส ปถวิยา วา ปลฺลงฺกํ อาโรเหยฺย, ปลฺลงฺกา วา อสฺสปิฏฺฐิํ อาโรเหยฺย, อสฺสปิฏฺฐิยา วา หตฺถิกฺขนฺธํ อาโรเหยฺย, หตฺถิกฺขนฺธา วา ปาสาทํ อาโรเหยฺยฯ ตถูปมาหํ, มหาราช, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวํ โข, มหาราช, ปุคฺคโล ตโมโชติปรายโน โหติฯ

‘‘กถญฺจ, มหาราช, ปุคฺคโล โชติตมปรายโน โหติ? อิธ , มหาราช, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ, ขตฺติยมหาสาลกุเล วา พฺราหฺมณมหาสาลกุเล วา คหปติมหาสาลกุเล วา, อฑฺเฒ มหทฺธเน มหาโภเค ปหูตชาตรูปรชเต ปหูตวิตฺตูปกรเณ ปหูตธนธญฺเญฯ โส จ โหติ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก, ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต, ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺสฯ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จรติ, วาจาย ทุจฺจริตํ จรติ, มนสา ทุจฺจริตํ จรติฯ โส กาเยน ทุจฺจริตํ จริตฺวา วาจาย ทุจฺจริตํ จริตฺวา มนสา ทุจฺจริตํ จริตฺวา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา อปายํ ทุคฺคติํ วินิปาตํ นิรยํ อุปปชฺชติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, มหาราช, ปุริโส ปาสาทา วา หตฺถิกฺขนฺธํ โอโรเหยฺย, หตฺถิกฺขนฺธา วา อสฺสปิฏฺฐิํ โอโรเหยฺย, อสฺสปิฏฺฐิยา วา ปลฺลงฺกํ โอโรเหยฺย, ปลฺลงฺกา วา ปถวิํ โอโรเหยฺย, ปถวิยา วา อนฺธการํ ปวิเสยฺยฯ ตถูปมาหํ, มหาราช, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวํ โข, มหาราช, ปุคฺคโล โชติตมปรายโน โหติฯ

‘‘กถญฺจ, มหาราช, ปุคฺคโล โชติโชติปรายโน โหติ? อิธ, มหาราช, เอกจฺโจ ปุคฺคโล อุจฺเจ กุเล ปจฺจาชาโต โหติ, ขตฺติยมหาสาลกุเล วา พฺราหฺมณมหาสาลกุเล วา คหปติมหาสาลกุเล วา, อฑฺเฒ มหทฺธเน มหาโภเค ปหูตชาตรูปรชเต ปหูตวิตฺตูปกรเณ ปหูตธนธญฺเญฯ โส จ โหติ อภิรูโป ทสฺสนีโย ปาสาทิโก, ปรมาย วณฺณโปกฺขรตาย สมนฺนาคโต , ลาภี อนฺนสฺส ปานสฺส วตฺถสฺส ยานสฺส มาลาคนฺธวิเลปนสฺส เสยฺยาวสถปทีเปยฺยสฺสฯ โส กาเยน สุจริตํ จรติ, วาจาย สุจริตํ จรติ, มนสา สุจริตํ จรติฯ โส กาเยน สุจริตํ จริตฺวา วาจาย สุจริตํ จริตฺวา มนสา สุจริตํ จริตฺวา, กายสฺส เภทา ปรํ มรณา สุคติํ สคฺคํ โลกํ อุปปชฺชติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, มหาราช, ปุริโส ปลฺลงฺกา วา ปลฺลงฺกํ สงฺกเมยฺย, อสฺสปิฏฺฐิยา วา อสฺสปิฏฺฐิํ สงฺกเมยฺย, หตฺถิกฺขนฺธา วา หตฺถิกฺขนฺธํ สงฺกเมยฺย, ปาสาทา วา ปาสาทํ สงฺกเมยฺยฯ ตถูปมาหํ, มหาราช, อิมํ ปุคฺคลํ วทามิฯ เอวํ โข, มหาราช, ปุคฺคโล โชติโชติปรายโน โหติฯ อิเม โข, มหาราช, จตฺตาโร ปุคฺคลา สนฺโต สํวิชฺชมานา โลกสฺมิ’’นฺติฯ อิทมโวจ…เป.…

‘‘ทลิทฺโท ปุริโส ราช, อสฺสทฺโธ โหติ มจฺฉรี;

กทริโย ปาปสงฺกปฺโป, มิจฺฉาทิฏฺฐิ อนาทโรฯ

‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ วาปิ, อญฺเญ วาปิ วนิพฺพเก;

อกฺโกสติ ปริภาสติ, นตฺถิโก โหติ โรสโกฯ

‘‘ททมานํ นิวาเรติ, ยาจมานาน โภชนํ;

ตาทิโส ปุริโส ราช, มียมาโน ชนาธิป;

อุเปติ นิรยํ โฆรํ, ตโมตมปรายโนฯ

‘‘ทลิทฺโท ปุริโส ราช, สทฺโธ โหติ อมจฺฉรี;

ททาติ เสฏฺฐสงฺกปฺโป, อพฺยคฺคมนโส นโรฯ

‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ วาปิ, อญฺเญ วาปิ วนิพฺพเก;

อุฏฺฐาย อภิวาเทติ, สมจริยาย สิกฺขติฯ

‘‘ททมานํ น วาเรติ [น นิวาเรติ (สี.)], ยาจมานาน โภชนํ;

ตาทิโส ปุริโส ราช, มียมาโน ชนาธิป;

อุเปติ ติทิวํ ฐานํ, ตโมโชติปรายโนฯ

‘‘อฑฺโฒ เจ [อฑฺโฒ เว (ปี. ก.)] ปุริโส ราช, อสฺสทฺโธ โหติ มจฺฉรี;

กทริโย ปาปสงฺกปฺโป, มิจฺฉาทิฏฺฐิ อนาทโรฯ

‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ วาปิ, อญฺเญ วาปิ วนิพฺพเก;

อกฺโกสติ ปริภาสติ, นตฺถิโก โหติ โรสโกฯ

‘‘ททมานํ นิวาเรติ, ยาจมานาน โภชนํ;

ตาทิโส ปุริโส ราช, มียมาโน ชนาธิป;

อุเปติ นิรยํ โฆรํ, โชติตมปรายโนฯ

‘‘อฑฺโฒ เจ ปุริโส ราช, สทฺโธ โหติ อมจฺฉรี;

ททาติ เสฏฺฐสงฺกปฺโป, อพฺยคฺคมนโส นโรฯ

‘‘สมเณ พฺราหฺมเณ วาปิ, อญฺเญ วาปิ วนิพฺพเก;

อุฏฺฐาย อภิวาเทติ, สมจริยาย สิกฺขติฯ

‘‘ททมานํ น วาเรติ, ยาจมานาน โภชนํ;

ตาทิโส ปุริโส ราช, มียมาโน ชนาธิป;

อุเปติ ติทิวํ ฐานํ, โชติโชติปรายโน’’ติฯ

2. อยฺยิกาสุตฺตํ

[133] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘หนฺท, กุโต นุ ตฺวํ, มหาราช, อาคจฺฉสิ ทิวาทิวสฺสา’’ติ?

‘‘อยฺยิกา เม, ภนฺเต, กาลงฺกตา ชิณฺณา วุฑฺฒา มหลฺลิกา อทฺธคตา วโยอนุปฺปตฺตา วีสวสฺสสติกา ชาติยาฯ อยฺยิกา โข ปน เม, ภนฺเต, ปิยา โหติ มนาปาฯ หตฺถิรตเนน เจปาหํ, ภนฺเต, ลเภยฺยํ ‘มา เม อยฺยิกา กาลมกาสี’ติ, หตฺถิรตนมฺปาหํ ทเทยฺยํ – ‘มา เม อยฺยิกา กาลมกาสี’ติฯ อสฺสรตเนน เจปาหํ, ภนฺเต, ลเภยฺยํ ‘มา เม อยฺยิกา กาลมกาสี’ติ, อสฺสรตนมฺปาหํ ทเทยฺยํ – ‘มา เม อยฺยิกา กาลมกาสี’ติฯ คามวเรน เจปาหํ ภนฺเต, ลเภยฺยํ ‘มา เม อยฺยิกา กาลมกาสี’ติ, คามวรมฺปาหํ ทเทยฺยํ – ‘มา เม อยฺยิกา กาลมกาสี’ติฯ