2. ปญฺจราชสุตฺตํ

[123] สาวตฺถินิทานํ ฯ เตน โข ปน สมเยน ปญฺจนฺนํ ราชูนํ ปเสนทิปมุขานํ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตานํ สมงฺคีภูตานํ ปริจารยมานานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘‘กิํ นุ โข กามานํ อคฺค’’นฺติ? ตตฺเรกจฺเจ [ตตฺเรเก (สี. ปี.)] เอวมาหํสุ – ‘‘รูปา กามานํ อคฺค’’นฺติฯ เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘สทฺทา กามานํ อคฺค’’นฺติฯ เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘คนฺธา กามานํ อคฺค’’นฺติฯ เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘รสา กามานํ อคฺค’’นฺติฯ เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘‘โผฏฺฐพฺพา กามานํ อคฺค’’นฺติฯ ยโต โข เต ราชาโน นาสกฺขิํสุ อญฺญมญฺญํ สญฺญาเปตุํฯ

อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล เต ราชาโน เอตทโวจ – ‘‘อายาม, มาริสา, เยน ภควา เตนุปสงฺกมิสฺสาม; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตมตฺถํ ปฏิปุจฺฉิสฺสามฯ ยถา โน ภควา พฺยากริสฺสติ ตถา นํ ธาเรสฺสามา’’ติ [ธาเรยฺยามาติ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)]ฯ ‘‘เอวํ, มาริสา’’ติ โข เต ราชาโน รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปจฺจสฺโสสุํฯ

อถ โข เต ปญฺจ ราชาโน ปเสนทิปมุขา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิํสุฯ เอกมนฺตํ นิสินฺโน โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘อิธ, ภนฺเต, อมฺหากํ ปญฺจนฺนํ ราชูนํ ปญฺจหิ กามคุเณหิ สมปฺปิตานํ สมงฺคีภูตานํ ปริจารยมานานํ อยมนฺตรากถา อุทปาทิ – ‘กิํ นุ โข กามานํ อคฺค’นฺติ? เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘รูปา กามานํ อคฺค’นฺติฯ เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘สทฺทา กามานํ อคฺค’นฺติฯ เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘คนฺธา กามานํ อคฺค’นฺติฯ เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘รสา กามานํ อคฺค’นฺติฯ เอกจฺเจ เอวมาหํสุ – ‘โผฏฺฐพฺพา กามานํ อคฺค’นฺติฯ กิํ นุ โข, ภนฺเต, กามานํ อคฺค’’นฺติ?

‘‘มนาปปริยนฺตํ ขฺวาหํ, มหาราช, ปญฺจสุ กามคุเณสุ อคฺคนฺติ วทามิฯ เตว [เต จ (สี. ปี. ก.), เย จ (สฺยา. กํ.)], มหาราช, รูปา เอกจฺจสฺส มนาปา โหนฺติ, เตว [เต จ (สี. ปี. ก.)] รูปา เอกจฺจสฺส อมนาปา โหนฺติฯ เยหิ จ โย รูเปหิ อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป, โส เตหิ รูเปหิ อญฺญํ รูปํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติฯ เต ตสฺส รูปา ปรมา โหนฺติฯ เต ตสฺส รูปา อนุตฺตรา โหนฺติฯ

‘‘เตว , มหาราช, สทฺทา เอกจฺจสฺส มนาปา โหนฺติ, เตว สทฺทา เอกจฺจสฺส อมนาปา โหนฺติฯ

เยหิ จ โย สทฺเทหิ อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป, โส เตหิ สทฺเทหิ อญฺญํ สทฺทํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติฯ เต ตสฺส สทฺทา ปรมา โหนฺติฯ เต ตสฺส สทฺทา อนุตฺตรา โหนฺติฯ

‘‘เตว, มหาราช, คนฺธา เอกจฺจสฺส มนาปา โหนฺติ, เตว คนฺธา เอกจฺจสฺส อมนาปา โหนฺติฯ เยหิ จ โย คนฺเธหิ อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป, โส เตหิ คนฺเธหิ อญฺญํ คนฺธํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติฯ เต ตสฺส คนฺธา ปรมา โหนฺติฯ เต ตสฺส คนฺธา อนุตฺตรา โหนฺติฯ

‘‘เตว, มหาราช, รสา เอกจฺจสฺส มนาปา โหนฺติ, เตว รสา เอกจฺจสฺส อมนาปา โหนฺติฯ เยหิ จ โย รเสหิ อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป, โส เตหิ รเสหิ อญฺญํ รสํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติฯ เต ตสฺส รสา ปรมา โหนฺติฯ เต ตสฺส รสา อนุตฺตรา โหนฺติฯ

‘‘เตว, มหาราช, โผฏฺฐพฺพา เอกจฺจสฺส มนาปา โหนฺติ, เตว โผฏฺฐพฺพา เอกจฺจสฺส อมนาปา โหนฺติฯ เยหิ จ โย โผฏฺฐพฺเพหิ อตฺตมโน โหติ ปริปุณฺณสงฺกปฺโป, โส เตหิ โผฏฺฐพฺเพหิ อญฺญํ โผฏฺฐพฺพํ อุตฺตริตรํ วา ปณีตตรํ วา น ปตฺเถติฯ เต ตสฺส โผฏฺฐพฺพา ปรมา โหนฺติฯ เต ตสฺส โผฏฺฐพฺพา อนุตฺตรา โหนฺตี’’ติฯ

เตน โข ปน สมเยน จนฺทนงฺคลิโก อุปาสโก ตสฺสํ ปริสายํ นิสินฺโน โหติฯ อถ โข จนฺทนงฺคลิโก อุปาสโก อุฏฺฐายาสนา เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘ปฏิภาติ มํ ภควา, ปฏิภาติ มํ สุคตา’’ติฯ ‘‘ปฏิภาตุ ตํ จนฺทนงฺคลิกา’’ติ ภควา อโวจฯ

อถ โข จนฺทนงฺคลิโก อุปาสโก ภควโต สมฺมุขา ตทนุรูปาย คาถาย อภิตฺถวิ –

‘‘ปทุมํ ยถา โกกนทํ สุคนฺธํ,

ปาโต สิยา ผุลฺลมวีตคนฺธํ;

องฺคีรสํ ปสฺส วิโรจมานํ,

ตปนฺตมาทิจฺจมิวนฺตลิกฺเข’’ติฯ

อถ โข เต ปญฺจ ราชาโน จนฺทนงฺคลิกํ อุปาสกํ ปญฺจหิ อุตฺตราสงฺเคหิ อจฺฉาเทสุํฯ อถ โข จนฺทนงฺคลิโก อุปาสโก เตหิ ปญฺจหิ อุตฺตราสงฺเคหิ ภควนฺตํ อจฺฉาเทสีติฯ

3. โทณปากสุตฺตํ

[124 . สาวตฺถินิทานํฯ เตน โข ปน สมเยน ราชา ปเสนทิ โกสโล โทณปากกุรํ [โทณปากสุทํ (สี.), โทณปากํ สุทํ (ปี.)] ภุญฺชติฯ อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล ภุตฺตาวี มหสฺสาสี เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ อภิวาเทตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทิฯ

อถ โข ภควา ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ ภุตฺตาวิํ มหสฺสาสิํ วิทิตฺวา ตายํ เวลายํ อิมํ คาถํ อภาสิ –

‘‘มนุชสฺส สทา สตีมโต,

มตฺตํ ชานโต ลทฺธโภชเน;

ตนุกสฺส [ตนุ ตสฺส (สี. ปี.)] ภวนฺติ เวทนา,

สณิกํ ชีรติ อายุปาลย’’นฺติฯ

เตน โข ปน สมเยน สุทสฺสโน มาณโว รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปิฏฺฐิโต ฐิโต โหติฯ อถ โข ราชา ปเสนทิ โกสโล สุทสฺสนํ มาณวํ อามนฺเตสิ – ‘‘เอหิ ตฺวํ, ตาต สุทสฺสน, ภควโต สนฺติเก อิมํ คาถํ ปริยาปุณิตฺวา มม ภตฺตาภิหาเร (ภตฺตาภิหาเร) [( ) สี. สฺยา. กํ. ปี. โปตฺถเกสุ นตฺถิ] ภาสฯ อหญฺจ เต เทวสิกํ กหาปณสตํ (กหาปณสตํ) [( ) สี. สฺยา. กํ. โปตฺถเกสุ นตฺถิ] นิจฺจํ ภิกฺขํ ปวตฺตยิสฺสามี’’ติฯ ‘‘เอวํ เทวา’’ติ โข สุทสฺสโน มาณโว รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ปฏิสฺสุตฺวา ภควโต สนฺติเก อิมํ คาถํ ปริยาปุณิตฺวา รญฺโญ ปเสนทิสฺส โกสลสฺส ภตฺตาภิหาเร สุทํ ภาสติ –

‘‘มนุชสฺส สทา สตีมโต,

มตฺตํ ชานโต ลทฺธโภชเน;

ตนุกสฺส ภวนฺติ เวทนา,

สณิกํ ชีรติ อายุปาลย’’นฺติฯ