‘‘ตสฺมิํ ปสนฺนา อวิกมฺปมานา,

ปติฏฺฐเปหิ ทกฺขิณํ ทกฺขิเณยฺเย;

กโรหิ ปุญฺญํ สุขมายติกํ,

ทิสฺวา มุนิํ พฺราหฺมณิ โอฆติณฺณ’’นฺติฯ

‘‘ตสฺมิํ ปสนฺนา อวิกมฺปมานา,

ปติฏฺฐเปสิ ทกฺขิณํ ทกฺขิเณยฺเย;

อกาสิ ปุญฺญํ สุขมายติกํ,

ทิสฺวา มุนิํ พฺราหฺมณี โอฆติณฺณ’’นฺติฯ

4. พกพฺรหฺมสุตฺตํ

[175] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน พกสฺส พฺรหฺมุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘‘อิทํ นิจฺจํ, อิทํ ธุวํ, อิทํ สสฺสตํ, อิทํ เกวลํ, อิทํ อจวนธมฺมํ, อิทญฺหิ น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติ, อิโต จ ปนญฺญํ อุตฺตริํ [อุตฺตริํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] นิสฺสรณํ นตฺถี’’ติฯ

อถ โข ภควา พกสฺส พฺรหฺมุโน เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมิญฺเชยฺย เอวเมว – เชตวเน อนฺตรหิโต ตสฺมิํ พฺรหฺมโลเก ปาตุรโหสิฯ อทฺทสา โข พโก พฺรหฺมา ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํฯ ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ โข มาริส, สฺวาคตํ เต, มาริส! จิรสฺสํ โข มาริส! อิมํ ปริยายมกาสิ ยทิทํ อิธาคมนายฯ อิทญฺหิ, มาริส, นิจฺจํ, อิทํ ธุวํ, อิทํ สสฺสตํ, อิทํ เกวลํ, อิทํ อจวนธมฺมํ, อิทญฺหิ น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติฯ อิโต จ ปนญฺญํ อุตฺตริ นิสฺสรณํ นตฺถี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, ภควา พกํ พฺรหฺมานํ เอตทโวจ – ‘‘อวิชฺชาคโต วต, โภ, พโก พฺรหฺมา; อวิชฺชาคโต วต, โภ, พโก พฺรหฺมาฯ

ยตฺร หิ นาม อนิจฺจํเยว สมานํ นิจฺจนฺติ วกฺขติ, อธุวํเยว สมานํ ธุวนฺติ วกฺขติ, อสสฺสตํเยว สมานํ สสฺสตนฺติ วกฺขติ, อเกวลํเยว สมานํ เกวลนฺติ วกฺขติ, จวนธมฺมํเยว สมานํ อจวนธมฺมนฺติ วกฺขติฯ ยตฺถ จ ปน ชายติ จ ชียติ จ มียติ จ จวติ จ อุปปชฺชติ จ, ตญฺจ ตถา วกฺขติ – ‘อิทญฺหิ น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติ’ฯ สนฺตญฺจ ปนญฺญํ อุตฺตริ นิสฺสรณํ, ‘นตฺถญฺญํ อุตฺตริ นิสฺสรณ’นฺติ วกฺขตี’’ติฯ

‘‘ทฺวาสตฺตติ โคตม ปุญฺญกมฺมา,

วสวตฺติโน ชาติชรํ อตีตา;

อยมนฺติมา เวทคู พฺรหฺมุปปตฺติ,

อสฺมาภิชปฺปนฺติ ชนา อเนกา’’ติฯ

‘‘อปฺปญฺหิ เอตํ น หิ ทีฆมายุ,

ยํ ตฺวํ พก มญฺญสิ ทีฆมายุํ;

สตํ สหสฺสานํ [สหสฺสาน (สฺยา. กํ.)] นิรพฺพุทานํ,

อายุํ ปชานามิ ตวาหํ พฺรหฺเม’’ติฯ

‘‘อนนฺตทสฺสี ภควาหมสฺมิ,

ชาติชรํ โสกมุปาติวตฺโต;

กิํ เม ปุราณํ วตสีลวตฺตํ,

อาจิกฺข เม ตํ ยมหํ วิชญฺญา’’ติฯ

‘‘ยํ ตฺวํ อปาเยสิ พหู มนุสฺเส,

ปิปาสิเต ฆมฺมนิ สมฺปเรเต;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ,

สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิฯ

‘‘ยํ เอณิกูลสฺมิํ ชนํ คหีตํ,

อโมจยี คยฺหกํ นียมานํ;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ,

สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิฯ

‘‘คงฺคาย โสตสฺมิํ คหีตนาวํ,

ลุทฺเทน นาเคน มนุสฺสกมฺยา;

ปโมจยิตฺถ พลสา ปสยฺห,

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ,

สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามิฯ

‘‘กปฺโป จ เต พทฺธจโร อโหสิํ,

สมฺพุทฺธิมนฺตํ [สมฺพุทฺธิวนฺตํ (พหูสุ)] วตินํ อมญฺญิ;

ตํ เต ปุราณํ วตสีลวตฺตํ,

สุตฺตปฺปพุทฺโธว อนุสฺสรามี’’ติฯ

‘‘อทฺธา ปชานาสิ มเมตมายุํ,

อญฺเญปิ [อญฺญมฺปิ (สี. ปี.)] ชานาสิ ตถา หิ พุทฺโธ;

ตถา หิ ตฺยายํ ชลิตานุภาโว,

โอภาสยํ ติฏฺฐติ พฺรหฺมโลก’’นฺติฯ

5. อญฺญตรพฺรหฺมสุตฺตํ

[176] สาวตฺถินิทานํ ฯ เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺส พฺรหฺมุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘‘นตฺถิ โส สมโณ วา พฺราหฺมโณ วา โย อิธ อาคจฺเฉยฺยา’’ติฯ อถ โข ภควา ตสฺส พฺรหฺมุโน เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส…เป.… ตสฺมิํ พฺรหฺมโลเก ปาตุรโหสิฯ อถ โข ภควา ตสฺส พฺรหฺมุโน อุปริ เวหาสํ ปลฺลงฺเกน นิสีทิ เตโชธาตุํ สมาปชฺชิตฺวาฯ

อถ โข อายสฺมโต มหาโมคฺคลฺลานสฺส เอตทโหสิ – ‘‘กหํ นุ โข ภควา เอตรหิ วิหรตี’’ติ? อทฺทสา โข อายสฺมา มหาโมคฺคลฺลาโน [มหาโมคฺคลาโน (ก.)] ภควนฺตํ ทิพฺเพน จกฺขุนา วิสุทฺเธน อติกฺกนฺตมานุสเกน ตสฺส พฺรหฺมุโน อุปริ เวหาสํ ปลฺลงฺเกน นิสินฺนํ เตโชธาตุํ สมาปนฺนํฯ ทิสฺวาน – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมิญฺเชยฺย เอวเมว – เชตวเน อนฺตรหิโต ตสฺมิํ พฺรหฺมโลเก ปาตุรโหสิฯ