อถ โข พฺรหฺมา สหมฺปติ เอกํสํ อุตฺตราสงฺคํ กริตฺวา เยน ภควา เตนญฺชลิํ ปณาเมตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอวเมตํ , ภควา, เอวเมตํ, สุคต! เยปิ เต, ภนฺเต, อเหสุํ อตีตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา, เตปิ ภควนฺโต ธมฺมญฺเญว สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหริํสุ; เยปิ เต, ภนฺเต, ภวิสฺสนฺติ อนาคตมทฺธานํ อรหนฺโต สมฺมาสมฺพุทฺธา เตปิ ภควนฺโต ธมฺมญฺเญว สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหริสฺสนฺติฯ ภควาปิ, ภนฺเต, เอตรหิ อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ ธมฺมญฺเญว สกฺกตฺวา ครุํ กตฺวา อุปนิสฺสาย วิหรตู’’ติฯ อิทมโวจ พฺรหฺมา สหมฺปติ, อิทํ วตฺวา อถาปรํ เอตทโวจ –

‘‘เย จ อตีตา สมฺพุทฺธา, เย จ พุทฺธา อนาคตา;

โย เจตรหิ สมฺพุทฺโธ, พหูนํ [พหุนฺนํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] โสกนาสโนฯ

‘‘สพฺเพ สทฺธมฺมครุโน, วิหํสุ [วิหริํสุ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] วิหรนฺติ จ;

ตถาปิ วิหริสฺสนฺติ, เอสา พุทฺธาน ธมฺมตาฯ

‘‘ตสฺมา หิ อตฺตกาเมน [อตฺถกาเมน (สี. ปี. ก.)], มหตฺตมภิกงฺขตา;

สทฺธมฺโม ครุกาตพฺโพ, สรํ พุทฺธาน สาสน’’นฺติฯ

3. พฺรหฺมเทวสุตฺตํ

[174] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน อญฺญตริสฺสา พฺราหฺมณิยา พฺรหฺมเทโว นาม ปุตฺโต ภควโต สนฺติเก อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชิโต โหติฯ

อถ โข อายสฺมา พฺรหฺมเทโว เอโก วูปกฏฺโฐ อปฺปมตฺโต อาตาปี ปหิตตฺโต วิหรนฺโต นจิรสฺเสว – ยสฺสตฺถาย กุลปุตฺตา สมฺมเทว อคารสฺมา อนคาริยํ ปพฺพชนฺติ, ตทนุตฺตรํ พฺรหฺมจริยปริโยสานํ ทิฏฺเฐว ธมฺเม สยํ อภิญฺญา สจฺฉิกตฺวา อุปสมฺปชฺช วิหาสิฯ ‘‘ขีณา ชาติ , วุสิตํ พฺรหฺมจริยํ, กตํ กรณียํ, นาปรํ อิตฺถตฺตายา’’ติ อพฺภญฺญาสิฯ อญฺญตโร จ ปนายสฺมา พฺรหฺมเทโว อรหตํ อโหสิฯ

อถ โข อายสฺมา พฺรหฺมเทโว ปุพฺพณฺหสมยํ นิวาเสตฺวา ปตฺตจีวรมาทาย สาวตฺถิํ ปิณฺฑาย ปาวิสิฯ สาวตฺถิยํ สปทานํ ปิณฺฑาย จรมาโน เยน สกมาตุ นิเวสนํ เตนุปสงฺกมิฯ

เตน โข ปน สมเยน อายสฺมโต พฺรหฺมเทวสฺส มาตา พฺราหฺมณี พฺรหฺมุโน อาหุติํ นิจฺจํ ปคฺคณฺหาติ ฯ อถ โข พฺรหฺมุโน สหมฺปติสฺส เอตทโหสิ – ‘‘อยํ โข อายสฺมโต พฺรหฺมเทวสฺส มาตา พฺราหฺมณี พฺรหฺมุโน อาหุติํ นิจฺจํ ปคฺคณฺหาติฯ ยํนูนาหํ ตํ อุปสงฺกมิตฺวา สํเวเชยฺย’’นฺติฯ อถ โข พฺรหฺมา สหมฺปติ – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมิญฺเชยฺย เอวเมว – พฺรหฺมโลเก อนฺตรหิโต อายสฺมโต พฺรหฺมเทวสฺส มาตุ นิเวสเน ปาตุรโหสิฯ อถ โข พฺรหฺมา สหมฺปติ เวหาสํ ฐิโต อายสฺมโต พฺรหฺมเทวสฺส มาตรํ พฺราหฺมณิํ คาถาย อชฺฌภาสิ –

‘‘ทูเร อิโต พฺราหฺมณิ พฺรหฺมโลโก,

ยสฺสาหุติํ ปคฺคณฺหาสิ นิจฺจํ;

เนตาทิโส พฺราหฺมณิ พฺรหฺมภกฺโข,

กิํ ชปฺปสิ พฺรหฺมปถํ อชานํ [อชานนฺตี (สี. ปี. ก.)]ฯ

‘‘เอโส หิ เต พฺราหฺมณิ พฺรหฺมเทโว,

นิรูปธิโก อติเทวปตฺโต;

อกิญฺจโน ภิกฺขุ อนญฺญโปสี,

โย เต โส [เต โส (สี. ปี.), โย เต ส (?)] ปิณฺฑาย ฆรํ ปวิฏฺโฐฯ

‘‘อาหุเนยฺโย เวทคุ ภาวิตตฺโต,

นรานํ เทวานญฺจ ทกฺขิเณยฺโย;

พาหิตฺวา ปาปานิ อนูปลิตฺโต,

ฆาเสสนํ อิริยติ สีติภูโตฯ

‘‘น ตสฺส ปจฺฉา น ปุรตฺถมตฺถิ,

สนฺโต วิธูโม อนิโฆ นิราโส;

นิกฺขิตฺตทณฺโฑ ตสถาวเรสุ,

โส ตฺยาหุติํ ภุญฺชตุ อคฺคปิณฺฑํฯ

‘‘วิเสนิภูโต อุปสนฺตจิตฺโต,

นาโคว ทนฺโต จรติ อเนโช;

ภิกฺขุ สุสีโล สุวิมุตฺตจิตฺโต,

โส ตฺยาหุติํ ภุญฺชตุ อคฺคปิณฺฑํฯ

‘‘ตสฺมิํ ปสนฺนา อวิกมฺปมานา,

ปติฏฺฐเปหิ ทกฺขิณํ ทกฺขิเณยฺเย;

กโรหิ ปุญฺญํ สุขมายติกํ,

ทิสฺวา มุนิํ พฺราหฺมณิ โอฆติณฺณ’’นฺติฯ

‘‘ตสฺมิํ ปสนฺนา อวิกมฺปมานา,

ปติฏฺฐเปสิ ทกฺขิณํ ทกฺขิเณยฺเย;

อกาสิ ปุญฺญํ สุขมายติกํ,

ทิสฺวา มุนิํ พฺราหฺมณี โอฆติณฺณ’’นฺติฯ

4. พกพฺรหฺมสุตฺตํ

[175] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา สาวตฺถิยํ วิหรติ เชตวเน อนาถปิณฺฑิกสฺส อาราเมฯ เตน โข ปน สมเยน พกสฺส พฺรหฺมุโน เอวรูปํ ปาปกํ ทิฏฺฐิคตํ อุปฺปนฺนํ โหติ – ‘‘อิทํ นิจฺจํ, อิทํ ธุวํ, อิทํ สสฺสตํ, อิทํ เกวลํ, อิทํ อจวนธมฺมํ, อิทญฺหิ น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติ, อิโต จ ปนญฺญํ อุตฺตริํ [อุตฺตริํ (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] นิสฺสรณํ นตฺถี’’ติฯ

อถ โข ภควา พกสฺส พฺรหฺมุโน เจตสา เจโตปริวิตกฺกมญฺญาย – เสยฺยถาปิ นาม พลวา ปุริโส สมิญฺชิตํ วา พาหํ ปสาเรยฺย, ปสาริตํ วา พาหํ สมิญฺเชยฺย เอวเมว – เชตวเน อนฺตรหิโต ตสฺมิํ พฺรหฺมโลเก ปาตุรโหสิฯ อทฺทสา โข พโก พฺรหฺมา ภควนฺตํ ทูรโตว อาคจฺฉนฺตํฯ ทิสฺวาน ภควนฺตํ เอตทโวจ – ‘‘เอหิ โข มาริส, สฺวาคตํ เต, มาริส! จิรสฺสํ โข มาริส! อิมํ ปริยายมกาสิ ยทิทํ อิธาคมนายฯ อิทญฺหิ, มาริส, นิจฺจํ, อิทํ ธุวํ, อิทํ สสฺสตํ, อิทํ เกวลํ, อิทํ อจวนธมฺมํ, อิทญฺหิ น ชายติ น ชียติ น มียติ น จวติ น อุปปชฺชติฯ อิโต จ ปนญฺญํ อุตฺตริ นิสฺสรณํ นตฺถี’’ติฯ

เอวํ วุตฺเต, ภควา พกํ พฺรหฺมานํ เอตทโวจ – ‘‘อวิชฺชาคโต วต, โภ, พโก พฺรหฺมา; อวิชฺชาคโต วต, โภ, พโก พฺรหฺมาฯ