อถ โข ภควา ภิกฺขู อามนฺเตสิ – ‘‘ปสฺสถ โน ตุมฺเห, ภิกฺขเว, เอตํ ธูมายิตตฺตํ ติมิรายิตตฺตํ คจฺฉเตว ปุริมํ ทิสํ, คจฺฉติ ปจฺฉิมํ ทิสํ, คจฺฉติ อุตฺตรํ ทิสํ, คจฺฉติ ทกฺขิณํ ทิสํ, คจฺฉติ อุทฺธํ, คจฺฉติ อโธ, คจฺฉติ อนุทิส’’นฺติ? ‘‘เอวํ, ภนฺเต’’ฯ ‘‘เอโส โข, ภิกฺขเว, มาโร ปาปิมา โคธิกสฺส กุลปุตฺตสฺส วิญฺญาณํ สมนฺเวสติ – ‘กตฺถ โคธิกสฺส กุลปุตฺตสฺส วิญฺญาณํ ปติฏฺฐิต’นฺติ? อปฺปติฏฺฐิเตน จ, ภิกฺขเว, วิญฺญาเณน โคธิโก กุลปุตฺโต ปรินิพฺพุโต’’ติฯ อถ โข มาโร ปาปิมา เพลุวปณฺฑุวีณํ อาทาย เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –

‘‘อุทฺธํ อโธ จ ติริยํ, ทิสา อนุทิสา สฺวหํ;

อนฺเวสํ นาธิคจฺฉามิ, โคธิโก โส กุหิํ คโต’’ติฯ

‘‘โย [โส (สี. ปี.)] ธีโร ธิติสมฺปนฺโน, ฌายี ฌานรโต สทา;

อโหรตฺตํ อนุยุญฺชํ, ชีวิตํ อนิกามยํฯ

‘‘เชตฺวาน มจฺจุโน [เภตฺวา นมุจิโน (สี.)] เสนํ, อนาคนฺตฺวา ปุนพฺภวํ;

สมูลํ ตณฺหมพฺพุยฺห, โคธิโก ปรินิพฺพุโต’’ติฯ

‘‘ตสฺส โสกปเรตสฺส, วีณา กจฺฉา อภสฺสถ;

ตโต โส ทุมฺมโน ยกฺโข, ตตฺเถวนฺตรธายถา’’ติ [ตตฺเถวนฺตรธายิถาติ (สฺยา. กํ.), ตตฺเถว อนฺตรธายีติ (ก.)]ฯ

4. สตฺตวสฺสานุพนฺธสุตฺตํ

[160] เอวํ เม สุตํ – เอกํ สมยํ ภควา อุรุเวลายํ วิหรติ นชฺชา เนรญฺชราย ตีเร อชปาลนิคฺโรเธฯ เตน โข ปน สมเยน มาโร ปาปิมา สตฺตวสฺสานิ ภควนฺตํ อนุพนฺโธ โหติ โอตาราเปกฺโข โอตารํ อลภมาโนฯ อถ โข มาโร ปาปิมา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิ –

‘‘โสกาวติณฺโณ นุ วนมฺหิ ฌายสิ,

วิตฺตํ นุ ชีโน อุท ปตฺถยาโน;

อาคุํ นุ คามสฺมิมกาสิ กิญฺจิ,

กสฺมา ชเนน น กโรสิ สกฺขิํ;

สกฺขี น สมฺปชฺชติ เกนจิ เต’’ติฯ

‘‘โสกสฺส มูลํ ปลิขาย สพฺพํ,

อนาคุ ฌายามิ อโสจมาโน;

เฉตฺวาน สพฺพํ ภวโลภชปฺปํ,

อนาสโว ฌายามิ ปมตฺตพนฺธู’’ติฯ

‘‘ยํ วทนฺติ มม ยิทนฺติ, เย วทนฺติ มมนฺติ จ;

เอตฺถ เจ เต มโน อตฺถิ, น เม สมณ โมกฺขสี’’ติฯ

‘‘ยํ วทนฺติ น ตํ มยฺหํ, เย วทนฺติ น เต อหํ;

เอวํ ปาปิม ชานาหิ, น เม มคฺคมฺปิ ทกฺขสี’’ติฯ

‘‘สเจ มคฺคํ อนุพุทฺธํ, เขมํ อมตคามินํ;

อเปหิ คจฺฉ ตฺวเมเวโก, กิมญฺญมนุสาสสี’’ติฯ

‘‘อมจฺจุเธยฺยํ ปุจฺฉนฺติ, เย ชนา ปารคามิโน;

เตสาหํ ปุฏฺโฐ อกฺขามิ, ยํ สจฺจํ ตํ นิรูปธิ’’นฺติฯ

‘‘เสยฺยถาปิ, ภนฺเต, คามสฺส วา นิคมสฺส วา อวิทูเร โปกฺขรณีฯ ตตฺรสฺส กกฺกฏโกฯ อถ โข, ภนฺเต, สมฺพหุลา กุมารกา วา กุมาริกาโย วา ตมฺหา คามา วา นิคมา วา นิกฺขมิตฺวา เยน สา โปกฺขรณี เตนุปสงฺกเมยฺยุํ; อุปสงฺกมิตฺวา ตํ กกฺกฏกํ อุทกา อุทฺธริตฺวา ถเล ปติฏฺฐเปยฺยุํฯ ยํ ยเทว หิ โส, ภนฺเต, กกฺกฏโก อฬํ อภินินฺนาเมยฺย ตํ ตเทว เต กุมารกา วา กุมาริกาโย วา กฏฺเฐน วา กถลาย วา สญฺฉินฺเทยฺยุํ สมฺภญฺเชยฺยุํ สมฺปลิภญฺเชยฺยุํฯ เอวญฺหิ โส, ภนฺเต, กกฺกฏโก สพฺเพหิ อเฬหิ สญฺฉินฺเนหิ สมฺภคฺเคหิ สมฺปลิภคฺเคหิ อภพฺโพ ตํ โปกฺขรณิํ โอตริตุํฯ เอวเมว โข, ภนฺเต, ยานิ กานิจิ วิสูกายิกานิ [ยานิ วิสุกายิกานิ (สี. ปี. ก.)] วิเสวิตานิ วิปฺผนฺทิตานิ, สพฺพานิ ตานิ [กานิจิ กานิจิ สพฺพานิ (สี. ปี. ก.)] ภควตา สญฺฉินฺนานิ สมฺภคฺคานิ สมฺปลิภคฺคานิฯ อภพฺโพ ทานาหํ, ภนฺเต, ปุน ภควนฺตํ อุปสงฺกมิตุํ ยทิทํ โอตาราเปกฺโข’’ติฯ อถ โข มาโร ปาปิมา ภควโต สนฺติเก อิมา นิพฺเพชนียา คาถาโย อภาสิ –

‘‘เมทวณฺณญฺจ ปาสาณํ, วายโส อนุปริยคา;

อเปตฺถ มุทุํ วินฺเทม, อปิ อสฺสาทนา สิยาฯ

‘‘อลทฺธา ตตฺถ อสฺสาทํ, วายเสตฺโต อปกฺกเม;

กาโกว เสลมาสชฺช, นิพฺพิชฺชาเปม โคตมา’’ติฯ

5. มารธีตุสุตฺตํ

[161] อถ โข มาโร ปาปิมา ภควโต สนฺติเก อิมา นิพฺเพชนียา คาถาโย อภาสิตฺวา ตมฺหา ฐานา อปกฺกมฺม ภควโต อวิทูเร ปถวิยํ ปลฺลงฺเกน นิสีทิ ตุณฺหีภูโต มงฺกุภูโต ปตฺตกฺขนฺโธ อโธมุโข ปชฺฌายนฺโต อปฺปฏิภาโน กฏฺเฐน ภูมิํ วิลิขนฺโตฯ อถ โข ตณฺหา จ อรติ จ รคา จ มารธีตโร เยน มาโร ปาปิมา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา มารํ ปาปิมนฺตํ คาถาย อชฺฌภาสิํสุ –

‘‘เกนาสิ ทุมฺมโน ตาต, ปุริสํ กํ นุ โสจสิ;

มยํ ตํ ราคปาเสน, อารญฺญมิว กุญฺชรํ;

พนฺธิตฺวา อานยิสฺสาม, วสโค เต ภวิสฺสตี’’ติฯ

‘‘อรหํ สุคโต โลเก, น ราเคน สุวานโย;

มารเธยฺยํ อติกฺกนฺโต, ตสฺมา โสจามหํ ภุส’’นฺติฯ

อถ โข ตณฺหา จ อรติ จ รคา จ มารธีตโร เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปาเท เต, สมณ, ปริจาเรมา’’ติฯ อถ โข ภควา น มนสากาสิ, ยถา ตํ อนุตฺตเร อุปธิสงฺขเย วิมุตฺโตฯ

อถ โข ตณฺหา จ อรติ จ รคา จ มารธีตโร เอกมนฺตํ อปกฺกมฺม เอวํ สมจินฺเตสุํ – ‘‘อุจฺจาวจา โข ปุริสานํ อธิปฺปายาฯ ยํนูน มยํ เอกสตํ เอกสตํ กุมาริวณฺณสตํ อภินิมฺมิเนยฺยามา’’ติฯ อถ โข ตณฺหา จ อรติ จ รคา จ มารธีตโร เอกสตํ เอกสตํ กุมาริวณฺณสตํ อภินิมฺมินิตฺวา เยน ภควา เตนุปสงฺกมิํสุ; อุปสงฺกมิตฺวา ภควนฺตํ เอตทโวจุํ – ‘‘ปาเท เต, สมณ, ปริจาเรมา’’ติฯ ตมฺปิ ภควา น มนสากาสิ, ยถา ตํ อนุตฺตเร อุปธิสงฺขเย วิมุตฺโตฯ

อถ โข ตณฺหา จ อรติ จ รคา จ มารธีตโร เอกมนฺตํ อปกฺกมฺม เอวํ สมจินฺเตสุํ – ‘‘อุจฺจาวจา โข ปุริสานํ อธิปฺปายา ฯ ยํนูน มยํ เอกสตํ เอกสตํ อวิชาตวณฺณสตํ อภินิมฺมิเนยฺยามา’’ติฯ