5. ปพฺพตูปมสุตฺตํ

[136] สาวตฺถินิทานํ ฯ เอกมนฺตํ นิสินฺนํ โข ราชานํ ปเสนทิํ โกสลํ ภควา เอตทโวจ – ‘‘หนฺท, กุโต นุ ตฺวํ, มหาราช, อาคจฺฉสิ ทิวา ทิวสฺสา’’ติ? ‘‘ยานิ ตานิ, ภนฺเต, รญฺญํ ขตฺติยานํ มุทฺธาวสิตฺตานํ อิสฺสริยมทมตฺตานํ กามเคธปริยุฏฺฐิตานํ ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺตานํ มหนฺตํ ปถวิมณฺฑลํ อภิวิชิย อชฺฌาวสนฺตานํ ราชกรณียานิ ภวนฺติ, เตสุ ขฺวาหํ, เอตรหิ อุสฺสุกฺกมาปนฺโน’’ติฯ

‘‘ตํ กิํ มญฺญสิ, มหาราช, อิธ เต ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ปุรตฺถิมาย ทิสาย สทฺธายิโก ปจฺจยิโกฯ โส ตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘ยคฺเฆ, มหาราช, ชาเนยฺยาสิ, อหํ อาคจฺฉามิ ปุรตฺถิมาย ทิสายฯ ตตฺถทฺทสํ มหนฺตํ ปพฺพตํ อพฺภสมํ สพฺเพ ปาเณ นิปฺโปเถนฺโต อาคจฺฉติฯ ยํ เต, มหาราช, กรณียํ, ตํ กโรหี’ติฯ อถ ทุติโย ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ปจฺฉิมาย ทิสาย…เป.… อถ ตติโย ปุริโส อาคจฺเฉยฺย อุตฺตราย ทิสาย…เป.… อถ จตุตฺโถ ปุริโส อาคจฺเฉยฺย ทกฺขิณาย ทิสาย สทฺธายิโก ปจฺจยิโกฯ โส ตํ อุปสงฺกมิตฺวา เอวํ วเทยฺย – ‘ยคฺเฆ มหาราช, ชาเนยฺยาสิ, อหํ อาคจฺฉามิ ทกฺขิณาย ทิสายฯ ตตฺถทฺทสํ มหนฺตํ ปพฺพตํ อพฺภสมํ สพฺเพ ปาเณ นิปฺโปเถนฺโต อาคจฺฉติฯ ยํ เต, มหาราช, กรณียํ ตํ กโรหี’ติฯ เอวรูเป เต, มหาราช, มหติ มหพฺภเย สมุปฺปนฺเน ทารุเณ มนุสฺสกฺขเย [มนุสฺสกาเย (ก.)] ทุลฺลเภ มนุสฺสตฺเต กิมสฺส กรณีย’’นฺติ?

‘‘เอวรูเป เม, ภนฺเต, มหติ มหพฺภเย สมุปฺปนฺเน ทารุเณ มนุสฺสกฺขเย ทุลฺลเภ มนุสฺสตฺเต กิมสฺส กรณียํ อญฺญตฺร ธมฺมจริยาย อญฺญตฺร สมจริยาย อญฺญตฺร กุสลกิริยาย อญฺญตฺร ปุญฺญกิริยายา’’ติ?

‘‘อาโรเจมิ โข เต, มหาราช, ปฏิเวเทมิ โข เต, มหาราช, อธิวตฺตติ โข ตํ, มหาราช, ชรามรณํฯ

อธิวตฺตมาเน เจ เต, มหาราช, ชรามรเณ กิมสฺส กรณีย’’นฺติ? ‘‘อธิวตฺตมาเน จ เม, ภนฺเต, ชรามรเณ กิมสฺส กรณียํ อญฺญตฺร ธมฺมจริยาย สมจริยาย กุสลกิริยาย ปุญฺญกิริยาย? ยานิ ตานิ, ภนฺเต, รญฺญํ ขตฺติยานํ มุทฺธาวสิตฺตานํ อิสฺสริยมทมตฺตานํ กามเคธปริยุฏฺฐิตานํ ชนปทตฺถาวริยปฺปตฺตานํ มหนฺตํ ปถวิมณฺฑลํ อภิวิชิย อชฺฌาวสนฺตานํ หตฺถิยุทฺธานิ ภวนฺติ; เตสมฺปิ, ภนฺเต, หตฺถิยุทฺธานํ นตฺถิ คติ นตฺถิ วิสโย อธิวตฺตมาเน ชรามรเณฯ ยานิปิ ตานิ, ภนฺเต, รญฺญํ ขตฺติยานํ มุทฺธาวสิตฺตานํ…เป.… อชฺฌาวสนฺตานํ อสฺสยุทฺธานิ ภวนฺติ…เป.… รถยุทฺธานิ ภวนฺติ …เป.… ปตฺติยุทฺธานิ ภวนฺติ; เตสมฺปิ , ภนฺเต, ปตฺติยุทฺธานํ นตฺถิ คติ นตฺถิ วิสโย อธิวตฺตมาเน ชรามรเณฯ สนฺติ โข ปน, ภนฺเต, อิมสฺมิํ ราชกุเล มนฺติโน มหามตฺตา, เย ปโหนฺติ [เยสํ โหนฺติ (ก.)] อาคเต ปจฺจตฺถิเก มนฺเตหิ เภทยิตุํฯ เตสมฺปิ, ภนฺเต, มนฺตยุทฺธานํ นตฺถิ คติ นตฺถิ วิสโย อธิวตฺตมาเน ชรามรเณฯ สํวิชฺชติ โข ปน, ภนฺเต, อิมสฺมิํ ราชกุเล ปหูตํ หิรญฺญสุวณฺณํ ภูมิคตญฺเจว เวหาสฏฺฐญฺจ, เยน มยํ ปโหม อาคเต ปจฺจตฺถิเก ธเนน อุปลาเปตุํฯ เตสมฺปิ, ภนฺเต, ธนยุทฺธานํ นตฺถิ คติ นตฺถิ วิสโย อธิวตฺตมาเน ชรามรเณฯ อธิวตฺตมาเน จ เม, ภนฺเต, ชรามรเณ กิมสฺส กรณียํ อญฺญตฺร ธมฺมจริยาย สมจริยาย กุสลกิริยาย ปุญฺญกิริยายา’’ติ?

‘‘เอวเมตํ, มหาราช, เอวเมตํ, มหาราช! อธิวตฺตมาเน ชรามรเณ กิมสฺส กรณียํ อญฺญตฺร ธมฺมจริยาย สมจริยาย กุสลกิริยาย ปุญฺญกิริยายา’’ติ? อิทมโวจ ภควา…เป.… สตฺถา –

‘‘ยถาปิ เสลา วิปุลา, นภํ อาหจฺจ ปพฺพตา;

สมนฺตานุปริยาเยยฺยุํ, นิปฺโปเถนฺโต จตุทฺทิสาฯ

‘‘เอวํ ชรา จ มจฺจุ จ, อธิวตฺตนฺติ ปาณิเน [ปาณิโน (สี. สฺยา. กํ. ปี.)];

ขตฺติเย พฺราหฺมเณ เวสฺเส, สุทฺเท จณฺฑาลปุกฺกุเส;

น กิญฺจิ [น กญฺจิ (?)] ปริวชฺเชติ, สพฺพเมวาภิมทฺทติฯ

‘‘น ตตฺถ หตฺถีนํ ภูมิ, น รถานํ น ปตฺติยา;

น จาปิ มนฺตยุทฺเธน, สกฺกา เชตุํ ธเนน วาฯ

‘‘ตสฺมา หิ ปณฺฑิโต โปโส, สมฺปสฺสํ อตฺถมตฺตโน;

พุทฺเธ ธมฺเม จ สงฺเฆ จ, ธีโร สทฺธํ นิเวสเยฯ

‘‘โย ธมฺมํ จริ [ธมฺมจารี (สี. สฺยา. กํ. ปี.)] กาเยน, วาจาย อุท เจตสา;

อิเธว นํ ปสํสนฺติ, เปจฺจ สคฺเค ปโมทตี’’ติฯ

ตติโย วคฺโคฯ

ตสฺสุทฺทานํ –

ปุคฺคโล อยฺยิกา โลโก, อิสฺสตฺตํ [อิสฺสตฺถํ (สี. สฺยา. กํ.)] ปพฺพตูปมา;

เทสิตํ พุทฺธเสฏฺเฐน, อิมํ โกสลปญฺจกนฺติฯ

โกสลสํยุตฺตํ สมตฺตํฯ

4. มารสํยุตฺตํ

1. ปฐมวคฺโค