ปยุญฺชโตติ ตตฺถ ปกาเรน ยุญฺชนฺตสฺส, ตํ อญฺเญสํ วาเจนฺตสฺส วาฯ สุณโตติ ปเรหิ วุจฺจมานํ สุณนฺตสฺสฯ จินฺตยโตติ ยถาสุตํ อตฺถโต, สทฺทโต จ จินฺเตนฺตสฺสฯ ‘‘อพุทฺธสฺส พุทฺธิวฑฺฒน’’นฺติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธวเสน วิภตฺติโลโปฯ อพุทฺธสฺส พาลสฺส วินเย อปฺปกตญฺญุโน ภิกฺขุภิกฺขุนิชนสฺสฯ พุทฺธิวฑฺฒนํ วินยวินิจฺฉเย ปญฺญาวุทฺธินิปฺผาทกํฯ อถ วา พุทฺธสฺส วินิจฺฉเย กตปริจยตฺตา ปญฺญวโต ชนสฺส พุทฺธิวฑฺฒนํ พุทฺธิยา ปญฺญาย ติกฺขวิสทภาวาปาทเนน ภิยฺโยภาวสาธกํฯ ปรมํ อุตฺตมํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ วทโต กเถนฺตสฺส เม มม สนฺติกา นิรตา วินิจฺฉเย, ตีสุ สิกฺขาสุ วา วิเสเสน รตา นิโพธถ ชานาถ สุตมยญาณํ อภินิปฺผาเทถาติ โสตุชนํ สวเน นิโยเชติฯ

มหาวิภงฺคสงฺคหกถาวณฺณนา

[4] เอวํ โสตุชนํ สวเน นิโยเชตฺวา ยถาปฏิญฺญาตํ อุตฺตรวินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เมถุน’’นฺติอาทิฯ ‘‘กติ อาปตฺติโย’’ติ อยํ ทิฏฺฐสํสนฺทนา, อทิฏฺฐโชตนา, วิมติจฺเฉทนา, อนุมติ, กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติ ปญฺจนฺนํ ปุจฺฉานํ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเสติ ตสฺสา สงฺเขปโต วิสฺสชฺชนํฯ

[5] เอวํ คณนาวเสน ทสฺสิตานํ ‘‘ภเว’’ติอาทิ สรูปโต ทสฺสนํฯ เขตฺเตติ ติณฺณํ มคฺคานํ อญฺญตรสฺมิํ อลฺโลกาเส ติลพีชมตฺเตปิ ปเทเสฯ เมถุนํ ปฏิเสวนฺตสฺส ปาราชิกํ ภเวติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ‘‘เยภุยฺยกฺขายิเต’’ติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํ, อุปฑฺฒกฺขายิเตปิ ถุลฺลจฺจยสฺส เหฏฺฐา วุตฺตตฺตาฯ วฏฺฏกเต มุเข อผุสนฺตํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ

[6] ‘‘อทินฺนํ อาทิยนฺโต’’ติอาทโยปิ วุตฺตนยาเยวฯ

[7] ปญฺจมาสคฺฆเน วาปีติ โปราณกสฺส นีลกหาปณสฺส จตุตฺถภาคสงฺขาเต ปญฺจมาเส, ตทคฺฆนเก วาฯ อธิเก วาติ อติเรกปญฺจมาสเก วา ตทคฺฆนเก วาฯ อทินฺเน ปญฺจวีสติยา อวหารานํ อญฺญตเรน อวหเฏ ปราชโย โหตีติ อตฺโถฯ มาเส วา อูนมาเส วา ตทคฺฆนเก วา ทุกฺกฏํฯ ตโต มชฺเฌติ ปญฺจมาสกโต มชฺเฌฯ ปญฺจ มาสา สมาหฏา, ปญฺจนฺนํ มาสานํ สมาหาโรติ วา ปญฺจมาสํ, ปญฺจมาสํ อคฺฆตีติ ปญฺจมาสคฺฆนํ, ปญฺจมาสญฺจ ปญฺจมาสคฺฆนญฺจ ปญฺจมาสคฺฆนํ, เอกเทสสรูเปกเสโสยํ, ตสฺมิํฯ มาเส วาติ เอตฺถาปิ มาโส จ มาสคฺฆนกญฺจ มาสมาสคฺฆนโกติ วตฺตพฺเพ ‘‘มาเส’’ติ เอกเทสสรูเปกเสโส, อุตฺตรปทโลโป จ ทฏฺฐพฺโพฯ

‘‘ปญฺจมาสคฺฆเน’’ติ สามญฺเญน วุตฺเตปิ โปราณกสฺส นีลกหาปณสฺเสว จตุตฺถภาควเสน ปญฺจมาสนิยโม กาตพฺโพฯ ตถา หิ ภควตา ทุติยปาราชิกํ ปญฺญาเปนฺเตน ภิกฺขูสุ ปพฺพชิตํ ปุราณโวหาริกมหามตฺตํ ภิกฺขุํ ‘‘กิตฺตเกน วตฺถุนา ราชา มาคโธ เสนิโย พิมฺพิสาโร โจรํ คเหตฺวา หนติ วา พนฺธติ วา ปพฺพาเชติ วา’’ติ ปุจฺฉิตฺวา เตน ‘‘ปาเทน วา ปาทารเหน วา’’ติ วุตฺเต เตเนว ปมาเณน อทินฺนํ อาทิยนฺตสฺส ปญฺญตฺตํฯ อฏฺฐกถายญฺจ –

‘‘ปญฺจมาสโก ปาโทติ ปาฬิํ อุลฺลิงฺคิตฺวา ‘ตทา ราชคเห วีสติมาสโก กหาปโณ โหติ, ตสฺมา ปญฺจมาสโก ปาโท’ฯ เอเตน ลกฺขเณน สพฺพชนปเทสุ กหาปณสฺส จตุตฺโถ ภาโค ‘ปาโท’ติ เวทิตพฺโพฯ โส จ โข โปราณกสฺส นีลกหาปณสฺส วเสน, น อิตเรสํ ทุทฺรทามกาทีนํฯ เตน หิ ปาเทน อตีตา พุทฺธาปิ ปาราชิกํ ปญฺญเปสุํ, อนาคตาปิ ปญฺญเปสฺสนฺติฯ สพฺพพุทฺธานญฺหิ ปาราชิกวตฺถุมฺหิ วา ปาราชิเก วา นานตฺตํ นตฺถิ, อิมาเนว จตฺตาริ ปาราชิกวตฺถูนิ, อิมาเนว จตฺตาริ ปาราชิกานิ, อิโต อูนํ วา อติเรกํ วา นตฺถิฯ ตสฺมา ภควาปิ ธนิยํ วิครหิตฺวา ปาเทเนว ทุติยปาราชิกํ ปญฺญเปนฺโต ‘โย ปน ภิกฺขุ อทินฺนํ เถยฺยสงฺขาต’นฺติอาทิมาหา’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.88) วุตฺตํฯ

สารตฺถทีปนิยญฺจ –

‘‘จตุตฺโถ ภาโค ปาโทติ เวทิตพฺโพติ อิมินาว สพฺพชนปเทสุ กหาปณสฺเสว วีสติโม ภาโคมาสโกติ อิทญฺจ วุตฺตเมว โหตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ โปราณสตฺถานุรูปํ ลกฺขณสมฺปนฺนา อุปฺปาทิตา นีลกหาปณาติ เวทิตพฺพาฯ ทุทฺรทาเมน อุปฺปาทิโต ทุทฺรทามโกฯ โส กิร นีลกหาปณสฺส ติภาคํ อคฺฆตี’ติ วตฺวา ‘ยสฺมิํ ปเทเส นีลกหาปณา น สนฺติ, ตตฺถาปิ นีลกหาปณวเสเนว ปริจฺเฉโท กาตพฺโพฯ กถํ? นีลกหาปณานํ วฬญฺชนฏฺฐาเน จ อวฬญฺชนฏฺฐาเน จ สมานอคฺฆวเสน ปวตฺตมานํ ภณฺฑํ นีลกหาปเณน สมานคฺฆํ คเหตฺวา ตสฺส จตุตฺถภาคคฺฆนกํ นีลกหาปณสฺส ปาทคฺฆนกนฺติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา วินิจฺฉโย กาตพฺโพ’’ติ (สารตฺถ. ฏี. 2.88) อยมตฺโถว วุตฺโตฯ

เอตฺถ กหาปณํ นาม กโรนฺตา สุวณฺเณนปิ กโรนฺติ รชเตนปิ ตมฺเพนปิ สุวณฺณรชตตมฺพมิสฺสเกนปิ ฯ เตสุ กตรํ กหาปณํ นีลกหาปณนฺติ? เกจิ ตาว ‘‘สุวณฺณกหาปณ’’นฺติฯ เกจิ ‘‘มิสฺสกกหาปณ’’นฺติฯ ตตฺถ ‘‘สุวณฺณกหาปณ’’นฺติ วทนฺตานํ อยมธิปฺปาโย – ปาราชิกวตฺถุนา ปาเทน สพฺพตฺถ เอกลกฺขเณน ภวิตพฺพํ, กาลเทสปริโภคาทิวเสน อคฺฆนานตฺตํ ปาทสฺเสว ภวิตพฺพํฯ ภควตา หิ ธมฺมิกราชูหิ หนนพนฺธนปพฺพาชนานุรูเปเนว อทินฺนาทาเน ปาราชิกํ ปญฺญตฺตํ, น อิตรถาฯ ตสฺมา เอสา สพฺพทา สพฺพตฺถ อพฺยภิจารีติ สุวณฺณมยสฺส กหาปณสฺส จตุตฺเถน ปาเทน ภวิตพฺพนฺติฯ

‘‘มิสฺสกกหาปณ’’นฺติ วทนฺตานํ ปน อยมธิปฺปาโย –

อฏฺฐกถายํ –

‘‘ตทา ราชคเห วีสติมาสโก กหาปโณ โหติ, ตสฺมา ปญฺจมาสโก ปาโทฯ เอเตน ลกฺขเณน สพฺพชนปเทสุ กหาปณสฺส จตุตฺโถ ภาโค ‘ปาโท’ติ เวทิตพฺโพฯ โส จ โข โปราณกสฺส นีลกหาปณสฺส วเสน, น อิตเรสํ ทุทฺรทามกาทีน’’นฺติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.88) –

วุตฺตตฺตา, สารตฺถทีปนิยญฺจ –

‘‘โปราณสตฺถานุรูปํ ลกฺขณสมฺปนฺนา อุปฺปาทิตา นีลกหาปณาติ เวทิตพฺพา’’ติ (สารตฺถ. ฏี. 2.88) –

วุตฺตตฺตา จ ‘‘วินยวินิจฺฉยํ ปตฺวา ครุเก ฐาตพฺพ’’นฺติ วจนโต จ มิสฺสกกหาปโณเยว นีลกหาปโณฯ ตตฺเถว หิ โปราณสตฺถวิหิตํ ลกฺขณํ ทิสฺสติฯ

กถํ? ปญฺจ มาสา สุวณฺณสฺส, ตถา รชตสฺส, ทส มาสา ตมฺพสฺสาติ เอเต วีสติ มาเส มิสฺเสตฺวา พนฺธนตฺถาย วีหิมตฺตํ โลหํ ปกฺขิปิตฺวา อกฺขรานิ จ หตฺถิอาทีนมญฺญตรญฺจ รูปํ ทสฺเสตฺวา กโต นิทฺโทสตฺตา นีลกหาปโณ นาม โหตีติฯ

สิกฺขาภาชนวินิจฺฉเย จ เกสุจิ โปตฺถเกสุ ‘‘ปาโท นาม ปญฺจ มาสา สุวณฺณสฺสา’’ติ ปุริมปกฺขวาทีนํ มเตน ปาโฐ ลิขิโตฯ เกสุจิ โปตฺถเกสุ ทุติยปกฺขวาทีนํ มเตน ‘‘ปญฺจ มาสา หิรญฺญสฺสา’’ติ ปาโฐ ลิขิโตฯ สีหฬภาสาย โปราณเกหิ ลิขิตาย สามเณรสิกฺขาย ปน –

‘‘โปราณกสฺส นีลกหาปณสฺสาติ วุตฺตอฏฺฐกถาวจนสฺส, โปราณเก รตนสุตฺตาภิธานกสุตฺเต วุตฺตกหาปณลกฺขณสฺส จ อนุรูปโต ‘สุวณฺณรชตตมฺพานิ มิสฺเสตฺวา อุฏฺฐาเปตฺวา กตกหาปณํ กหาปณํ นามา’ติ จ ‘สามเณรานมุปสมฺปนฺนานญฺจ อทินฺนาทานปาราชิกวตฺถุมฺหิ โก วิเสโส’ติ ปุจฺฉํ กตฺวา ‘สามเณรานํ ทสิกสุตฺเตนาปิ ปาราชิโก โหติ, อุปสมฺปนฺนานํ ปน สุวณฺณสฺส วีสติวีหิมตฺเตนา’’ติ –

จ วิเสโส ทสฺสิโตฯ

ตํ ปน สุวณฺณมาสกวเสน อฑฺฒติยมาสกํ โหติ, ปญฺจมาสเกน จ ภควตา ปาราชิกํ ปญฺญตฺตํฯ ตสฺมา ตสฺส ยถาวุตฺตลกฺขณสฺส กหาปณสฺส สพฺพเทเสสุ อลพฺภมานตฺตา สพฺพเทสสาธารเณน ตสฺส มิสฺสกกหาปณสฺส ปญฺจมาสปาทคฺฆนเกน สุวณฺเณเนว ปาราชิกวตฺถุมฺหิ นิยมิเต สพฺพเทสวาสีนํ อุปการาย โหตีติ เอวํ สุวณฺเณเนว ปาราชิกวตฺถุปริจฺเฉโท กโตฯ

อยเมว นิยโม สีหฬาจริยวาเทหิ สาโรติ คหิโตฯ ตสฺมา สิกฺขาครุเกหิ สพฺพตฺถ เปสเลหิ วินยธเรหิ อยเมว วินิจฺฉโย สารโต ปจฺเจตพฺโพฯ โหนฺติ เจตฺถ –

‘‘เหมรชตตมฺเพหิ, สตฺเถ นิทฺทิฏฺฐลกฺขณํ;

อหาเปตฺวา กโต วีส-มาโส นีลกหาปโณฯ

เหมปาทํ สชฺฌุปาทํ, ตมฺพปาททฺวยญฺหิ โส;

มิสฺเสตฺวา รูปมปฺเปตฺวา, กาตุํ สตฺเถสุ ทสฺสิโตฯ

‘เอลา’ติ วุจฺจเต โทโส, นิทฺโทสตฺตา ตถีริโต;

ตสฺส ปาโท สุวณฺณสฺส, วีสวีหคฺฆโน มโตฯ

ยสฺมิํ ปน ปเทเส โส, น วตฺตติ กหาปโณ;

วีสโสวณฺณวีหคฺฆํ, ตปฺปาทคฺฆนฺติ เวทิยํฯ

วีสโสวณฺณวีหคฺฆํ, เถเนนฺตา ภิกฺขโว ตโต;

จวนฺติ สามญฺญคุณา, อิจฺจาหุ วินยญฺญุโน’’ติฯ

[9] โอปาตนฺติ อาวาฏํฯ ทุกฺเข ชาเตติ โยชนาฯ

[10] อุตฺตริํ ธมฺมนฺติ เอตฺถ ‘‘อุตฺตริมนุสฺสธมฺม’’นฺติ วตฺตพฺเพ นิรุตฺตินเยน มชฺฌปทโลปํ, นิคฺคหีตาคมญฺจ กตฺวา ‘‘อุตฺตริํ ธมฺม’’นฺติ วุตฺตํฯ อุตฺตริมนุสฺสานํ ฌายีนญฺเจว อริยานญฺจ ธมฺมํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํฯ อตฺตุปนายิกนฺติ อตฺตนิ ตํ อุปเนติ ‘‘มยิ อตฺถี’’ติ สมุทาจรนฺโต, อตฺตานํ วา ตตฺถ อุปเนติ ‘‘อหํ เอตฺถ สนฺทิสฺสามี’’ติ สมุทาจรนฺโตติ อตฺตุปนายิโก, ตํ อตฺตุปนายิกํ, เอวํ กตฺวา วทนฺโตติ สมฺพนฺโธฯ

[11] ปริยาเยติ ‘‘โย เต วิหาเร วสติ, โส ภิกฺขุ อรหา’’ติอาทินา (ปริ. 287) ปริยายภณเนฯ

ญาเตติ ยํ อุทฺทิสฺส ภณติ, ตสฺมิํ วิญฺญุมฺหิ มนุสฺสชาติเก อจิเรน ญาเตฯ โน เจติ โน เจ ชานาติฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

ปาราชิกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[13] เจเตติ, อุปกฺกมติ, มุจฺจติ, เอวํ องฺคตฺตเย ปุณฺเณ ครุกํ วุตฺตํฯ ทฺวงฺเค เจเตติ, อุปกฺกมติ ยทิ น มุจฺจติ, เอวํ องฺคทฺวเย ถุลฺลจฺจยนฺติ โยชนาฯ ปโยเคติ ปโยเชตฺวา อุปกฺกมิตุํ องฺคชาตามสนํ, ปรสฺส อาณาปนนฺติ เอวรูเป สาหตฺถิกาณตฺติกปโยเคฯ

[14] วุตฺตนเยเนว อุปรูปริ ปญฺหาปุจฺฉนํ ญาตุํ สกฺกาติ ตํ อวตฺตุกาโม อาห ‘‘อิโต ปฏฺฐายา’’ติอาทิฯ มยมฺปิ ยเทตฺถ ปุพฺเพ อวุตฺตมนุตฺตานตฺถญฺจ, ตเทว วณฺณยิสฺสามฯ

[15] กาเยนาติ อตฺตโน กาเยนฯ กายนฺติ อิตฺถิยา กายํฯ เอส นโย ‘‘กายพทฺธ’’นฺติ เอตฺถาปิฯ

[16] อตฺตโน กาเยน ปฏิพทฺเธน อิตฺถิยา กายปฏิพทฺเธ ผุฏฺเฐ ตุ ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ

[17] ติสฺโส อาปตฺติโย สิยุนฺติ โยชนาฯ ทฺวินฺนํ มคฺคานนฺติ วจฺจมคฺคปสฺสาวมคฺคานํฯ

[18] วณฺณาทิภญฺเญติ วณฺณาทินา ภณเนฯ กายปฏิพทฺเธ วณฺณาทินา ภญฺเญ ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ

[19] อตฺตกามจริยายาติ อตฺตกามปาริจริยายฯ

[20] ปณฺฑกสฺส สนฺติเกปิ อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ วทโต ตสฺส ภิกฺขุโนติ โยชนาฯ ติรจฺฉานคตสฺสาปิ สนฺติเกติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

[21] อิตฺถิปุริสานมนฺตเร สญฺจริตฺตํ สญฺจรณภาวํ สมาปนฺเน ภิกฺขุมฺหิ ปฏิคฺคณฺหนวีมํสาปจฺจาหรณกตฺติเก สมฺปนฺเน ตสฺส พุโธ ครุกํ นิทฺทิเสติ โยชนาฯ

[22] ทฺวงฺคสมาโยเคติ ตีสฺเวเตสุ ทฺวินฺนํ องฺคานํ ยถากถญฺจิ สมาโยเคฯ องฺเค สติ ปเนกสฺมินฺติ ติณฺณเมกสฺมิํ ปน องฺเค สติฯ

[24] ปโยเคติ ‘‘อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ กุฏิํ, อเทสิตวตฺถุกํ มหลฺลกวิหารญฺจ กาเรสฺสามี’’ติ อุปกรณตฺถํ อรญฺญคมนโต ปฏฺฐาย สพฺพปโยเคฯ เอกปิณฺเฑ อนาคเตติ สพฺพปริยนฺติมํ ปิณฺฑํ สนฺธาย วุตฺตํฯ

[25] อิธ โย ภิกฺขุ อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน อนุทฺธํเสตีติ โยชนาฯ

[26] โอกาสํ น จ กาเรตฺวาติ ‘‘กโรตุ เม, อายสฺมา, โอกาสํ, อหํ เต วตฺตุกาโม’’ติ เอวํ เตน ภิกฺขุนา โอกาสํ อการาเปตฺวาฯ

[28] อญฺญภาคิเยติ อญฺญภาคิยปเทน อุปลกฺขิตสิกฺขาปเทฯ เอวํ อญฺญตฺรปิ อีทิเสสุ ฐาเนสุ อตฺโถ เวทิตพฺโพฯ

[29] ‘‘สมนุภาสนาย เอวา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ น ปฏินิสฺสชนฺติ อปฺปฏินิสฺสชนฺโตฯ

[30] ญตฺติยา ทุกฺกฏํ อาปนฺโน สิยา, ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ถุลฺลตํ อาปนฺโน สิยา, กมฺมวาจาย โอสาเน ครุกํ อาปนฺโน สิยาติ โยชนาฯ ‘‘ถุลฺลต’’นฺติ อิทํ ถุลฺลจฺจยาปตฺติอุปลกฺขณวจนํฯ

[31] จตูสุ ยาวตติยเกสุ ปฐเม อาปตฺติปริจฺเฉทํ ทสฺเสตฺวา อิตเรสํ ติณฺณํ เตนปิ เอกปริจฺเฉทตฺตา ตตฺถ วุตฺตนยเมว เตสุ อติทิสนฺโต อาห ‘‘เภทานุวตฺตเก’’ติอาทิฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

สงฺฆาทิเสสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[32] อติเรกจีวรนฺติ อนธิฏฺฐิตํ, อวิกปฺปิตํ วิกปฺปนุปคปมาณํ จีวรํ ลทฺธา ทสาหํ อติกฺกมนฺโต เอกเมว นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติฯ ติจีวเรน เอกรตฺติมฺปิ วินา วสนฺโต เอกเมว นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติฯ อิทญฺจ ชาติวเสน เอกตฺตํ สนฺธาย วุตฺตํ วตฺถุคณนาย อาปตฺตีนํ ปริจฺฉินฺทิตพฺพตฺตาฯ

[33] คเหตฺวากาลจีวรนฺติ อกาลจีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวาฯ มาสนฺติ สติยา ปจฺจาสาย นิกฺขิปิตุํ อนุญฺญาตํ มาสํฯ อติกฺกมนฺโตติ สติยาปิ ปจฺจาสาย วีติกฺกมนฺโต อนฺโตมาเส อนธิฏฺฐหิตฺวา, อวิกปฺเปตฺวา วา ติํสทิวสานิ อติกฺกมนฺโต, จีวรุปฺปาททิวสํ อรุณํ อาทิํ กตฺวา เอกติํสมํ อรุณํ อุฏฺฐาเปนฺโตติ อตฺโถฯ เอกํ นิสฺสคฺคิยํ อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ อุทีริตนฺติ โยชนาฯ

[34] อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยาฯ ยํกิญฺจิ ปุราณจีวรนฺติ เอกวารมฺปิ ปริภุตฺตํ สงฺฆาฏิอาทีนมญฺญตรํ จีวรํฯ

[35] ปโยคสฺมินฺติ ‘‘โธวา’’ติอาทิเก ภิกฺขุโน อาณตฺติกปโยเค, เอวํ อาณตฺตาย จ ภิกฺขุนิยา อุทฺธนาทิเก สพฺพสฺมิํ ปโยเค จฯ ‘‘นิสฺสคฺคิยาว ปาจิตฺติ โหตีติ นิสฺสคฺคิยา ปาจิตฺติ จ โหตีติ โยชนาฯ

[36] ปฏิคณฺหโตติ เอตฺถ ‘‘อญฺญตฺร ปาริวตฺตกา’’ติ โยชนาฯ

[38] ปโยคสฺมินฺติ วิญฺญาปนปโยเคฯ วิญฺญาปิเตติ วิญฺญาปิตจีวเร ปฏิลทฺเธฯ

[39] ภิกฺขูติ อจฺฉินฺนจีวโร วา นฏฺฐจีวโร วา ภิกฺขุฯ ตทุตฺตรินฺติ สนฺตรุตฺตรปรมโต อุตฺตริํฯ

[41] ปโยเคติ วิกปฺปนาปชฺชนปโยเคฯ

[42] ทุเวติ ทุกฺกฏปาจิตฺติยวเสน ทุเว อาปตฺติโย ผุเสติ โยเชตพฺพํฯ

[44] ปโยเคติ อนุญฺญาตปโยคโต อติเรกาภินิปฺผาทนปโยเคฯ ลาเภติ จีวรสฺส ปฏิลาเภฯ

กถินวคฺควณฺณนา ปฐมาฯ

[45] โกสิยวคฺคสฺส อาทีสุ ปญฺจสุ สิกฺขาปเทสุ ทฺเว ทฺเว อาปตฺติโยติ โยชนาฯ ปโยเคติ กรณการาปนปโยเคฯ ลาเภติ กตฺวา วา กาเรตฺวา วา ปรินิฏฺฐาปเนฯ

[46] ‘‘คเหตฺวา เอฬกโลมานี’’ติ ปทจฺเฉโทฯ อติกฺกมนฺติ อติกฺกมนฺโตฯ

[47] อญฺญายาติ อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยาฯ ‘‘โธวาเปติ เอฬโลมก’’นฺติ ปทจฺเฉโทฯ เอฬโลมกนฺติ เอฬกโลมานิฯ นิรุตฺตินเยน ก-การสฺส วิปริยาโยฯ ปโยเคติ โธวาปนปโยเคฯ

[48] ปโยเคติ ปฏิคฺคณฺหนปโยเคฯ

[49] นานาการนฺติ นานปฺปการํฯ สมาปชฺชนฺติ สมาปชฺชนฺโต ภิกฺขุฯ สมาปนฺเนติ สํโวหาเร สมาปนฺเน สติฯ ปโยเคติ สมาปชฺชนปโยเคฯ

[50] ปโยเคติ กยวิกฺกยาปชฺชนปโยเคฯ ตสฺมิํ กเตติ ตสฺมิํ ภณฺเฑ อตฺตโน สนฺตกภาวํ นีเตฯ

โกสิยวคฺควณฺณนา ทุติยาฯ

[51] อติเรกกนฺติ อนธิฏฺฐิตํ, อวิกปฺปิตํ วา ปตฺตํฯ ทสาหํ อติกฺกเมนฺตสฺส ตสฺส ภิกฺขุโน เอกาว นิสฺสคฺคิยาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ

[52-3] นตฺถิ เอตสฺส ปญฺจ พนฺธนานีติ อปญฺจพนฺธโน, ตสฺมิํ, อูนปญฺจพนฺธเน ปตฺเตติ อตฺโถฯ ปโยเคติ วิญฺญาปนปโยเคฯ ตสฺส ปตฺตสฺส ลาเภ ปฏิลาเภฯ

[54] เภสชฺชนฺติ สปฺปิอาทิกํฯ

[55] ปโยเคติ ปริเยสนปโยเคฯ

[56] ปโยเคติ อจฺฉินฺทนอจฺฉินฺทาปนปโยเคฯ หเฏติ อจฺฉินฺทิตฺวา คหิเตฯ

[57] ทฺเว ปนาปตฺติโย ผุเสติ วายาปนปโยเค ทุกฺกฏํ, วิกปฺปนุปคปจฺฉิมจีวรปมาเณน วีเต นิสฺสคฺคิยนฺติ ทฺเว อาปตฺติโย อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ

[58-9] โย ปน ภิกฺขุ อปฺปวาริโต อญฺญาตกสฺเสว ตนฺตวาเย สเมจฺจ อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปํ อาปชฺชนฺโต โหติฯ โสติ โส ภิกฺขุฯ ทฺเว อาปตฺติโย อาปชฺชติ, น สํสโยติ โยชนาฯ ปโยเคติ วิกปฺปาปชฺชนปโยเคฯ

[60] อจฺเจกสญฺญิตํ จีวรํ ปฏิคฺคเหตฺวาติ โยชนาฯ กาลนฺติ จีวรกาลํฯ

[61] ติณฺณมญฺญตรํ วตฺถนฺติ ติณฺณํ จีวรานํ อญฺญตรํ จีวรํฯ ฆเรติ อนฺตรฆเรฯ นิทหิตฺวาติ นิกฺขิปิตฺวาฯ เตน จีวเรน วินา ฉารตฺตโต อธิกํ ทิวสํ ยสฺส อารญฺญกสฺส วิหารสฺส โคจรคาเม ตํ จีวรํ นิกฺขิตฺตํ, ตมฺหา วิหารา อญฺญตฺร วสนฺโต นิสฺสคฺคิยํ ผุเสติ โยชนาฯ

[62] สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ ชานํ ชานนฺโตฯ

[63] ปโยเคติ ปริณามนปโยเคฯ สพฺพตฺถาติ ปาราชิกาทีสุ สพฺพสิกฺขาปเทสุฯ อปฺปนาวารปริหานีติ ปริวาเร ปฐมํ วุตฺตกตฺถปญฺญตฺติวารสฺส ปริหาปนํ, อิธ อวจนนฺติ อตฺโถ, ตสฺส วารสฺส ปริวาเร สพฺพปฐมตฺตา ปฐมํ วตฺตพฺพภาเวปิ ตตฺถ วตฺตพฺพํ ปจฺฉา คณฺหิตุกาเมน มยา ตํ ฐเปตฺวา ปฐมํ อาปตฺติทสฺสนตฺถํ ตทนนฺตโร กตาปตฺติวาโร ปฐมํ วุตฺโตติ อธิปฺปาโยฯ

ปตฺตวคฺควณฺณนา ตติยาฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

ติํสนิสฺสคฺคิยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[64] มนุสฺสุตฺตริธมฺเมติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺเมฯ อภูตสฺมิํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺเม สมุลฺลปิเต ปราชโย ปาราชิกาปตฺติฯ

[65] อมูลนฺติมวตฺถุนา อมูลเกน ปาราชิเกน ธมฺเมน ภิกฺขุํ โจทนาย ครุ สงฺฆาทิเสโส โหตีติ โยชนาฯ

ปริยายวจเนติ ‘‘โย เต วิหาเร วสตี’’ติอาทินา (ปริ. 287) ปริยาเยน กถเนฯ ญาเตติ ยสฺส กเถติ, ตสฺมิํ วจนานนฺตรเมว ญาเตฯ

[66] โน เจ ปน วิชานาตีติ อถ ตํ ปริยาเยน วุตฺตํ วจนานนฺตรเมว สเจ น ชานาติฯ สมุทาหฏนฺติ กถิตํฯ

[67] โอมสโต ภิกฺขุสฺส ทุเว อาปตฺติโย วุตฺตาฯ อุปสมฺปนฺนํ โอมสโต ปาจิตฺติ สิยาฯ อิตรํ อนุปสมฺปนฺนํ โอมสโต ทุกฺกฏํ สิยาติ โยชนาฯ

[68] เปสุญฺญหรเณปิ ทฺเว อาปตฺติโย โหนฺติฯ

[69] ปโยเคติ ปทโส ธมฺมํ วาเจนฺตสฺส วจนกิริยารมฺภโต ปฏฺฐาย ยาว ปทาทีนํ ปริสมาปนํ, เอตฺถนฺตเร อกฺขรุจฺจารณปโยเค ทุกฺกฏํฯ ปทานํ ปริสมตฺติยํ ปาจิตฺติยํฯ

[70] ‘‘ติรตฺตา อนุปสมฺปนฺนสหเสยฺยายา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ อนุปสมฺปนฺเนน สหเสยฺยา อนุปสมฺปนฺนสหเสยฺยา, ตายฯ ติรตฺตา อุตฺตริํ อนุปสมฺปนฺนสหเสยฺยายาติ โยชนาฯ ปโยเคติ สยนตฺถาย เสยฺยาปญฺญาปนกายาวชฺชนาทิปุพฺพปโยเคฯ ปนฺเนติ กายปสารณลกฺขเณน สยเนน นิปนฺเนฯ

[71] โย ปน ภิกฺขุ เอกรตฺติยํ มาตุคาเมน สหเสยฺยํ กปฺเปติฯ ทุกฺกฏาทโยติ ‘‘ปโยเค ทุกฺกฏํ, นิปนฺเน ปาจิตฺติย’’นฺติ ยถาวุตฺตทฺเวอาปตฺติโย อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[72] ปโยเคติ ยถาวุตฺตลกฺขณปโยเคฯ

[73] อนุปสมฺปนฺเนติ สมีปตฺเถ เจตํ ภุมฺมํฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส สนฺติเก ภูตํ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมํ โย สเจ อาโรเจตีติ โยชนาฯ ทุกฺกฏาทโยติ ยสฺส อาโรเจติ, โส นปฺปฏิวิชานาติ, ทุกฺกฏํ, ปฏิวิชานาติ, ปาจิตฺติยนฺติ เอวํ ทฺเว อาปตฺติโย ตสฺส โหนฺติฯ

[74] อญฺญโต อญฺญสฺส อุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลสฺส อาปตฺติํ อนุปสมฺปนฺเน อนุปสมฺปนฺนสฺส สนฺติเก วทํ วทนฺโตติ โยชนาฯ ปโยเคติ อารมฺภโต ปฏฺฐาย ปุพฺพปโยเค ทุกฺกฏํ อาคจฺฉติ ทุกฺกฏํ อาปชฺชติฯ อาโรจิเต ปาจิตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[75] ปโยเคติ ‘‘อกปฺปิยปถวิํ ขณิสฺสามี’’ติ กุทาล ปริเยสนาทิสพฺพปโยเคติฯ

มุสาวาทวคฺควณฺณนา ปฐมาฯ

[76] ปาเตนฺโตติ วิโกเปนฺโตฯ ตสฺสาติ ภูตคามสฺสฯ ปาเตติ วิโกปเนฯ

[77] อญฺญวาทกวิเหสกานํ เอกโยคนิทฺทิฏฺฐตฺตา ตตฺถ วุตฺตนเยเนว วิเหสเก จ ญาตุํ สกฺกาติ ตตฺถ วิสุํ อาปตฺติเภโท น วุตฺโตฯ

[78] ปรนฺติ อญฺญํ สงฺเฆน สมฺมตเสนาสนปญฺญาปกาทิกํ อุปสมฺปนฺนํฯ อุชฺฌาเปนฺโตติ ตสฺส อยสํ อุปฺปาเทตุกามตาย ภิกฺขูหิ อวชานาเปตุํ ‘‘ฉนฺทาย อิตฺถนฺนาโม อิทํ นาม กโรตี’’ติอาทีนิ วตฺวา อวญฺญาย โอโลกาเปนฺโต, ลามกโต วา จินฺตาเปนฺโตฯ ปโยเคติ อุชฺฌาปนตฺถาย ตสฺส อวณฺณภณนาทิเก ปุพฺพปโยเคฯ

[83] สงฺฆิเก วิหาเร ปุพฺพูปคตํ ภิกฺขุํ ชานํ ชานนฺโต อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปติ, ตสฺเสวํ เสยฺยํ กปฺปยโตติ โยชนาฯ ปโยเคทุกฺกฏาทโยติ เอตฺถ อลุตฺตสมาโสฯ อาทิ-สทฺเทน เสยฺยากปฺปเน ปาจิตฺติยํ สงฺคณฺหาติฯ

[84] ปโยเคติ ‘‘นิกฺกฑฺฒถ อิม’’นฺติอาทิเก อาณตฺติเก วา ‘‘ยาหิ ยาหี’’ติอาทิเก วาจสิเก วา หตฺเถน ตสฺส องฺคปรามสนาทิวเสน กเต กายิเก วา นิกฺกฑฺฒนปโยเคฯ เสสนฺติ ปาจิตฺติยํฯ

[85] ‘‘เวหาสกุฏิยา อุปรี’’ติ ปทจฺเฉโทฯ อาหจฺจปาทเกติ เอตฺถ ‘‘มญฺเจ วา ปีเฐ วา’’ติ เสโสฯ สีทนฺติ นิสีทนฺโตฯ ทุกฺกฏาทโยติ ปโยเค ทุกฺกฏํ, นิปชฺชาย ปาจิตฺติยนฺติ อิมา อาปตฺติโย ผุเสติ อตฺโถฯ

[86] อสฺส ปชฺชสฺส ปฐมปาทํ ทสกฺขรปาทกํ ฉนฺโทวิจิติยํ วุตฺตคาถา, ‘‘คาถาฉนฺโท อตีตทฺวย’’นฺติ อิมินา ฉนฺโทวิจิติลกฺขเณน คาถาฉนฺทตฺตา อธิฏฺฐิตฺวา ทฺวตฺติปริยาเยติ เอตฺถ อกฺขรทฺวยํ อธิกํ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปโยเคติ อธิฏฺฐานปโยเคฯ อธิฏฺฐิเตติ ทฺวตฺติปริยายานํ อุปริ อธิฏฺฐาเน กเตฯ

[87] ปโยเคติ สิญฺจนสิญฺจาปนปโยเคฯ สิตฺเตติ สิญฺจนกิริยปริโยสาเนฯ

ภูตคามวคฺควณฺณนา ทุติยาฯ

[88] ทุกฺกฏํ ผุเสติ โยชนาฯ โอวทิเต ปาจิตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[89] วิภาโคเยว วิภาคตาฯ

[90] อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา อญฺญตฺร ปาริวตฺตกา จีวรํ เทนฺโต ภิกฺขุ ทุเว อาปตฺติโย ผุเสติ โยชนาฯ ปโยเคติ ทานปโยเคฯ

[93] ‘‘นาวํ เอก’’นฺติ ปทจฺเฉโทฯ ปโยเคติ อภิรุหณปโยเคฯ ทุกฺกฏาทโยติ อาทิ-สทฺเทน อภิรุฬฺเห ปาจิตฺติยํ สงฺคณฺหาติฯ

[94] ‘‘ทุวิธํ อาปตฺติ’’นฺติ ปทจฺเฉโทฯ

[96] ภิกฺขุนิยา สทฺธิํ รโห นิสชฺชํ กปฺเปนฺโต ภิกฺขุ ปโยเคทุกฺกฏาทโย ทฺเวปิ อาปตฺติโย ผุเสติ โยชนาฯ

โอวาทวคฺควณฺณนา ตติยาฯ

[97] ตทุตฺตรินฺติ ตโต ภุญฺชิตุํ อนุญฺญาตเอกทิวสโต อุตฺตริํ ทุติยทิวสโต ปฏฺฐายฯ อนนฺตรสฺส วคฺคสฺสาติ โอวาทวคฺคสฺสฯ นวเมนาติ ภิกฺขุนิยา ปริปาจิตปิณฺฑปาตสิกฺขาปเทนฯ

[99] ทฺวตฺติปตฺเตติ ทฺวตฺติปตฺตปูเรฯ ตทุตฺตรินฺติ ทฺวตฺติปตฺตปูรโต อุตฺตริํฯ ปโยเคติ ปฏิคฺคหณปโยเคฯ

[101] อภิหฏฺฐุนฺติ อภิหริตฺวาฯ

[102] ตสฺสาติ อภิหรนฺตสฺสฯ ปิฏเกติ วินยปิฏเกฯ

[103] ทสเมปีติ เอตฺถ ‘‘ทสเม อปี’’ติ ปทจฺเฉโทฯ

โภชนวคฺควณฺณนา จตุตฺถาฯ

[104] อเจลกาทิโนติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘ปริพฺพาชกสฺส วา ปริพฺพาชิกาย วา’’ติ (ปาจิ. 270) วุตฺเต สงฺคณฺหาติฯ โภชนาทิกนฺติ อาทิ-สทฺเทน ขาทนียํ สงฺคณฺหาติฯ ปโยเคติ สหตฺถา ทานปโยเคฯ

[105] ทาเปตฺวา วา อทาเปตฺวา วา กิญฺจิ อามิสํฯ ปโยเคติ อุยฺโยชนปโยเคฯ ตสฺมินฺติ ตสฺมิํ ภิกฺขุมฺหิฯ อุยฺโยชิเต ปาจิตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[109] อุมฺมาราติกฺกเมติ อินฺทขีลาติกฺกเมฯ

[110] ตทุตฺตรินฺติ ตโต ปริจฺฉินฺนรตฺติปริยนฺตโต วา ปริจฺฉินฺนเภสชฺชปริยนฺตโต วา อุตฺตริํฯ

[111] อุยฺยุตฺตํ ทสฺสนตฺถาย คจฺฉนฺโต ทฺเว อาปตฺติโย ผุเสติ โยชนาฯ

อเจลกวคฺควณฺณนา ปญฺจมาฯ

[114] เมเรยฺยนฺติ เมรยํฯ นิรุตฺตินเยน อ-การสฺส เอ-กาโร, ย-การสฺส จ ทฺวิตฺตํฯ เมรย-สทฺทปริยาโย วา เมเรยฺย-สทฺโทฯ มุนีติ ภิกฺขุฯ

[115] ‘‘ภิกฺขุ องฺคุลิปโตเทนา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ปโยเคติ หาสาปนปโยเคฯ ตสฺสาติ หาสาเปนฺตสฺสฯ

[116] โคปฺผกา เหฏฺฐา อุทเก ทุกฺกฏํฯ โคปฺผกโต อุปริ อุปริโคปฺผกํ, อุทกํ, ตสฺมิํ, โคปฺผกโต อธิกปฺปมาเณ อุทเกติ อตฺโถฯ

[117] อนาทริยนฺติ ปุคฺคลานาทริยํ, ธมฺมานาทริยํ วาฯ ปโยเคติ อนาทริยวเสน ปวตฺเต กายปโยเค วา วจีปโยเค วาฯ กเต อนาทริเยฯ

[118] ปโยเคติ ภิํสาปนปโยเคฯ

[119] โชตินฺติ อคฺคิํฯ สมาทหิตฺวานาติ ชาเลตฺวาฯ ‘‘วิสิพฺเพนฺโต’’ติ อิมินา ผลูปจาเรน การณํ วุตฺตํฯ วิสิพฺพนกิริยา หิ สมาทหนกิริยาย ผลนฺติ วิสิพฺพนกิริยาโวหาเรน สมาทหนกิริยาวฯ ตสฺมา วิสิพฺเพนฺโตติ เอตฺถ สมาทหนฺโตติ อตฺโถฯ ปโยเคติ สมาทหนสมาทหาปนปโยเคฯ วิสีวิเตติ วุตฺตนเยน สมาทหิเตติ อตฺโถฯ

[120] ปโยเคติ จุณฺณมตฺติกาภิสงฺขรณาทิสพฺพปโยเคฯ อิตรนฺติ ปาจิตฺติยํฯ

[121] ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณานนฺติ กํสนีลปตฺตนีลกทฺทมสงฺขาตานํ ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณานํฯ เอกํ อญฺญตรํ อนาทิย อทตฺวาฯ จีวรนฺติ นวจีวรํฯ

[122] นตฺถิ เอตสฺส อุทฺธารนฺติ อนุทฺธาโร, ตํ อนุทฺธารนฺติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธวเสน รสฺสตฺตํ, อกตปจฺจุทฺธารนฺติ อตฺโถฯ

[123] อปนิเธนฺโตติ อปเนตฺวา นิเธนฺโต นิกฺขิเปนฺโตฯ ปตฺตาทิกนฺติ อาทิ-สทฺเทน จีวรนิสีทนสูจิฆรกายพนฺธนานํ คหณํฯ ปโยเคติ อปนิธานปโยเคฯ ตสฺมิํ ปตฺตาทิเก ปญฺจวิเธ ปริกฺขาเรฯ อปนิหิเต เสสา ปาจิตฺติยาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

สุราปานวคฺควณฺณนา ฉฏฺฐาฯ

[124] ตโปธโนติ ปาติโมกฺขสํวรสีลสงฺขาตํ ตโปธนมสฺสาติ ตโปธโน, ภิกฺขุฯ

[125] ตสฺมิํ โอปาเตฯ

[126] มนุสฺสวิคฺคโห มนุสฺสสรีโรฯ ติรจฺฉานคโต นาโค วา สุปณฺโณ วาฯ ตสฺส โอปาตขณกสฺสฯ

[127] ปฏุพุทฺธินาติ สพฺเพสุ เญยฺยธมฺเมสุ นิปุนญาเณน ภควตาฯ

[128] ปโยเคติ ปริโภคตฺถาย คหณาทิเก ปโยเคฯ ตสฺสาติ ภิกฺขุสฺสฯ

[129] อุกฺโกเฏนฺโตติ อุจฺจาเลนฺโต ยถาฐาเน ฐาตุํ อเทนฺโตฯ ปโยเคติ อุกฺโกฏนปโยเคฯ อุกฺโกฏิเต ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนาฯ

[130] ทุฏฺฐุลฺลํ วชฺชกนฺติ สงฺฆาทิเสสาทิเกฯ เอกํ ปาจิตฺติยํ อาปตฺติํ อาปชฺชติ อิติ ทีปิตนฺติ โยชนาฯ

[131] ปโยเคติ คณปริเยสนาทิปโยเคฯ ทุกฺกฏํ ปตฺโต สิยา ทุกฺกฏาปตฺติํ อาปนฺโน ภเวยฺยาติ อตฺโถฯ เสสาติ ปาจิตฺติยาปตฺติ อุปสมฺปาทิเต สิยาฯ คาถาพนฺธวเสน อุปสคฺคโลโปฯ

[132-3] ชานํ เถยฺยสตฺเถน สห สํวิธาย มคฺคํ ปฏิปชฺชโต จ ตเถว มาตุคาเมน สห สํวิธาย มคฺคํ ปฏิปชฺชโต จาติ โยชนาฯ ปโยเคติ สํวิธาย คนฺตุํ ปฏิปุจฺฉาทิกรณปโยเคฯ ปฏิปนฺเนติ มคฺคปฏิปนฺเนฯ อนนฺตรนฺติ อทฺธโยชนคามนฺตราติกฺกมนานนฺตรํฯ

[134] ญตฺติยา โอสาเน ทุกฺกฏํ ผุเสติ โยชนาฯ

[135] อกตานุธมฺเมนาติ อนุธมฺโม วุจฺจติ อาปตฺติยา อทสฺสเน วา อปฺปฏิกมฺเม วา ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค วา ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน อุกฺขิตฺตกสฺส อนุโลมวตฺตํ ทิสฺวา กตฺวา โอสารณา, โส โอสารณสงฺขาโต อนุธมฺโม ยสฺส น กโต, อยํ อกตานุธมฺโม นาม, ตาทิเสน ภิกฺขุนา สทฺธินฺติ อตฺโถฯ สมฺภุญฺชนฺโตติ อามิสสมฺโภคํ กโรนฺโต ภิกฺขุฯ ปโยเคติ ภุญฺชิตุํ อามิสปฏิคฺคหณาทิปโยเคฯ ภุตฺเตติ สมฺภุตฺเต, อุภยสมฺโภเค, ตทญฺญตเร วา กเตติ อตฺโถฯ

[136] อุปลาเปนฺโตติ ปตฺตจีวรอุทฺเทสปริปุจฺฉนาทิวเสน สงฺคณฺหนฺโตฯ ปโยเคติ อุปลาปนปโยเคฯ

สปฺปาณกวคฺควณฺณนา สตฺตมาฯ

[137] สหธมฺมิกนฺติ กรณตฺเถ อุปโยควจนํ, ปญฺจหิ สหธมฺมิเกหิ สิกฺขิตพฺพตฺตา, เตสํ วา สนฺตกตฺตา ‘‘สหธมฺมิก’’นฺติ ลทฺธนาเมน พุทฺธปญฺญตฺเตน สิกฺขาปเทน วุจฺจมานสฺสาติ อตฺโถฯ ภณโตติ ‘‘ภิกฺขุสฺสา’’ติ อิมินา สมานาธิกรณํฯ

[138] วิวณฺเณนฺโตติ ‘‘กิํ ปนิเมหิ ขุทฺทานุขุทฺทเกหิ สิกฺขาปเทหิ อุทฺทิฏฺเฐหี’’ติอาทินา ครหนฺโตฯ ปโยเคติ ‘‘กิํ อิเมหี’’ติอาทินา ครหณวเสน ปวตฺเต วจีปโยเคฯ วิวณฺณิเต ครหิเตฯ

[139] โมเหนฺโตติ ‘‘อิทาเนว โข อหํ, อาวุโส, ชานามี’’ติอาทินา อตฺตโน อชานนตฺเตน อาปนฺนภาวํ ทีเปตฺวา ภิกฺขุํ โมเหนฺโต, วญฺเจนฺโตติ อตฺโถฯ โมเหติ โมหาโรปนกมฺเมฯ อโรปิเต กเตฯ

[140] ภิกฺขุสฺส กุปิโต ปหารํ เทนฺโต ผุเสติ โยชนาฯ ปโยเคติ ทณฺฑาทานาทิปโยเคฯ

[141] ปโยเคติ อุคฺคิรณปโยเคฯ อุคฺคิริเตติ อุจฺจาริเตฯ

[142] อมูเลเนวาติ ทิฏฺฐาทิมูลวิรหิเตเนวฯ โยเคติ โอกาสการาปนาทิปโยเคฯ อุทฺธํสิเตติ โจทิเตฯ

[143] กุกฺกุจฺจํ ชนยนฺโตติ ‘‘อูนวีสติวสฺโส ตฺวํ มญฺเญ อุปสมฺปนฺโน’’ติอาทินา กุกฺกุจฺจํ อุปทหนฺโตฯ โยเคติ กุกฺกุจฺจุปฺปาทนปโยเคฯ อุปฺปาทิเตติ กุกฺกุจฺเจ อุปฺปาทิเตฯ

[144] ‘‘ติฏฺฐนฺโต อุปสฺสุติ’’นฺติ ปทจฺเฉโทฯ สุติยา สมีปํ อุปสฺสุติ, สวนูปจาเรติ อตฺโถฯ

[145] ธมฺมิกานํ ตุ กมฺมานนฺติ ธมฺเมน วินเยน สตฺถุสาสเนน กตานํ อปโลกนาทีนํ จตุนฺนํ กมฺมานํฯ ตโต ปุนาติ ฉนฺททานโต ปจฺฉาฯ ขียนธมฺมนฺติ อตฺตโน อธิปฺเปตภาววิภาวนมนฺตนํฯ ทฺเว ผุเส ทุกฺกฏาทโยติ ขียนธมฺมาปชฺชนปโยเค ทุกฺกฏํ, ขียนธมฺเม อาปนฺเน ปาจิตฺติยนฺติ เอวํ ทุกฺกฏาทโย ทฺเว อาปตฺติโย อาปชฺเชยฺยาติ อตฺโถฯ

[146] สงฺเฆ สงฺฆมชฺเฌฯ วินิจฺฉเยติ วตฺถุโต โอติณฺณวินิจฺฉเยฯ นิฏฺฐํ อคเตติ วตฺถุมฺหิ อวินิจฺฉิเต, ญตฺติํ ฐเปตฺวา กมฺมวาจาย วา อปริโยสิตายฯ

[148] สมคฺเคน สงฺเฆนาติ สมานสํวาสเกน สมานสีมายํ ฐิเตน สงฺเฆนฯ

สหธมฺมิกวคฺควณฺณนา อฏฺฐมาฯ

[150] อวิทิโต หุตฺวาติ รญฺโญ อวิทิตาคมโน หุตฺวาฯ

[152] รตนนฺติ มุตฺตาทิทสวิธํ รตนํฯ ปโยเคติ รตนคฺคหณปโยเคฯ

[153] วิกาเลติ มชฺฌนฺติกาติกฺกมโต ปฏฺฐาย อรุเณฯ

[155] อฏฺฐิทนฺตวิสาณาภินิพฺพตฺตนฺติ อฏฺฐิทนฺตวิสาณมยํฯ ปโยเคติ การาปนปโยเคฯ

[156] ตสฺมิํ มญฺจาทิมฺหิ การาปิเต เสสา ปาจิตฺติยาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

รตนวคฺควณฺณนา นวมาฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

ปาจิตฺติยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

[159] จตูสุ ปาฏิเทสนีเยสุปิ อวิเสเสน อาทิจฺจพนฺธุนา พุทฺเธน ทฺวิธา อาปตฺติ นิทฺทิฏฺฐาติ โยชนาฯ

[160] สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ จตูสุฯ

ปาฏิเทสนียกถาวณฺณนาฯ

[161] เสขิยกถา อุตฺตานตฺถาเยวฯ

เสขิยกถาวณฺณนาฯ

[162] ปริวาเร ปฐมํ ทสฺสิตโสฬสวารปฺปเภเท มหาวิภงฺเค ‘‘ปฐมํ ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺญตฺต’’นฺติอาทิปฺปเภโท (ปริ. 1) กตฺถปญฺญตฺติวาโร , ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต กติ อาปตฺติโย อาปชฺชตี’’ติอาทิปฺปเภโท (ปริ. 157) กตาปตฺติวาโร, ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติโย จตุนฺนํ วิปตฺตีนํ กติ วิปตฺติโย ภชนฺตี’’ติอาทิปฺปเภโท (ปริ. 182) วิปตฺติวาโร, ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติโย สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ กติหิ อาปตฺติกฺขนฺเธหิ สงฺคหิตา’’ติอาทิปฺปเภโท (ปริ. 182) สงฺคหวาโร, ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติโย ฉนฺนํ อาปตฺติสมุฏฺฐานานํ กติหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐหนฺตี’’ติอาทิปฺปเภโท (ปริ. 184) สมุฏฺฐานวาโร, ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติโย จตุนฺนํ อธิกรณานํ กตมํ อธิกรณ’’นฺติอาทิปฺปเภโท (ปริ. 185) อธิกรณวาโร, ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺตสฺส อาปตฺติโย สตฺตนฺนํ สมถานํ กติหิ สมเถหิ สมฺมนฺตี’’ติอาทิปฺปเภโท (ปริ. 186) สมถวาโร, ตทนนฺตโร อิเมหิ สตฺตหิ วาเรหิ มิสฺโส อฏฺฐโม สมุจฺจยวาโรติ อิเมสุ อฏฺฐสุ วาเรสุ อาทิภูเต กตฺถปญฺญตฺตินามเธยฺเย อปฺปนาวาเร สงฺคเหตพฺพานํ นิทานาทิสตฺตรสลกฺขณานํ อุภยวิภงฺคสาธารณโต อุปริ วกฺขมานตฺตา ตํ วารํ ฐเปตฺวา ตทนนฺตรํ อสาธารณํ กตาปตฺติวารํ เสขิยาวสานํ ปาฬิกฺกมานุรูปํ ทสฺเสตฺวา ตทนนฺตรา วิปตฺติวาราทโย ฉ วารา อุภยวิภงฺคสาธารณโต วกฺขมานาติ กตฺวา เตปิ ฐเปตฺวา อิเม ปจฺจยสทฺเทน อโยเชตฺวา ทสฺสิตา อฏฺเฐว วารา, ปุน ‘‘เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนปจฺจยา ปาราชิกํ กตฺถ ปญฺญตฺต’’นฺติอาทินา (ปริ. 188) ปจฺจย-สทฺทํ โยเชตฺวา ทสฺสิตา อปเร อฏฺฐ วารา โยชิตาติ ตตฺถาปิ ทุติยํ กตาปตฺติปจฺจยวารํ อิมินา กตาปตฺติวาเรน เอกปริจฺเฉทํ กตฺวา ทสฺเสตุมาห ‘‘ปญฺญตฺตา’’ติอาทิฯ ปฏิเสวนปจฺจยาติ ปฏิเสวนเหตุนาฯ

[163] อลฺโลกาสปฺปเวสเนติ ชีวมานสรีเร ติณฺณํ มคฺคานํ อญฺญตรสฺมิํ มคฺเค อลฺโลกาสปฺปเวสเนฯ มเต อกฺขายิเต วา ปิ-สทฺเทน เยภุยฺยอกฺขายิเต ปเวสเน ปเวสนนิมิตฺตํ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต ภิกฺขุ ปาราชิกํ ผุเสติ สมฺพนฺโธฯ

[164] ตถา เยภุยฺยกฺขายิเต, อุปฑฺฒกฺขายิเต จ เมถุนํ ธมฺมํ ปฏิเสวนฺโต ภิกฺขุ ถุลฺลจฺจยํ ผุเสติ โยชนาฯ วฏฺฏกเต มุเข ทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ ชตุมฏฺฐเกติ ภิกฺขุนิยา ชตุมฏฺฐเก ทินฺเน ปาจิตฺติ วุตฺตาติ สมฺพนฺโธฯ

[166] อวสฺสุตสฺสาติ กายสํสคฺคราเคน ตินฺตสฺสฯ โปสสฺสาติ คหณกิริยาสมฺพนฺเธ สามิวจนํฯ ภิกฺขุนิยาติ อตฺตสมฺพนฺเธ สามิวจนํฯ ‘‘อตฺตโน’’ติ เสโสฯ อวสฺสุเตน โปเสน อตฺตโน อธกฺขกาทิคหณํ สาทิยนฺติยา ตถา อวสฺสุตาย ภิกฺขุนิยา ปาราชิกนฺติ โยชนาฯ

[167] กาเยนาติ อตฺตโน กาเยนฯ กายนฺติ มาตุคามสฺส กายํฯ ผุสโตติ กายสํสคฺคราเคน ผุสโตฯ กาเยน กายพทฺธนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

[168] กาเยน ปฏิพทฺเธนาติ อตฺตโน กายปฏิพทฺเธนฯ ปฏิพทฺธนฺติ อิตฺถิยา กายปฏิพทฺธํ ผุสนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ ตสฺส ภิกฺขุสฺสฯ

‘‘มหาวิภงฺคสงฺคโห นิฏฺฐิโต’’ติ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ โสฬสวารสงฺคเห มหาวิภงฺเค กตาปตฺติวาโรเยเวตฺถ วุตฺโต, น อิตเร วาราติ? สจฺจํ, อวยเว ปน สมุทาโยปจาเรน วุตฺตํฯ

สาธารณาสาธารณานํ มหาวิภงฺเค คตานํ สพฺพาปตฺติปเภทานํ ทสฺสโนปจารภูโต กตาปตฺติวาโร ทสฺสิโตติ ตํทสฺสเนน อปฺปธานา อิตเรปิ วารา อุปจารโต ทสฺสิตา โหนฺตีติ จ ตถา วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

มหาวิภงฺคสงฺคหวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภิกฺขุนิวิภงฺโค

[170] วินยสฺส วินิจฺฉเย ภิกฺขูนํ ปาฏวตฺถายาติ ภิกฺขุนีนํ ปาฏวสฺสาปิ ตทธีนตฺตา ปธานทสฺสนวเสน วุตฺตํฯ อถ วา ทสฺสนลิงฺคนฺตรสาธารณตฺเต อิจฺฉิเต ปุลฺลิงฺเคน, นปุํสกลิงฺเคน วา นิทฺเทโส สทฺทสตฺถานุโยคโตติ ‘‘ภิกฺขูน’’นฺติ ปุลฺลิงฺเคน วุตฺตํฯ

[171] นนฺทนฺตี สาทิยนฺตีฯ

[172] ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเสติ โยชนาฯ ชาณุสฺส อุทฺธํ, อกฺขกสฺส อโธ คหณํ สาทิยนฺติยา ตสฺสา ปาราชิกนฺติ โยชนาฯ

[173] กายปฏิพทฺเธ วา คหณํ สาทิยนฺติยา ทุกฺกฏํฯ

[174] วชฺชนฺติ อญฺญิสฺสา ภิกฺขุนิยา ปาราชิกาปตฺติํฯ

[176] ตํ ลทฺธินฺติ อุกฺขิตฺตสฺส ยํ ลทฺธิํ อตฺตโน โรเจสิ, ตํ ลทฺธิํ น นิสฺสชฺชนฺตีติ โยชนาฯ

[178] ‘‘อิธ อาคจฺฉา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ‘‘วุตฺตา อาคจฺฉตี’’ติ ปทจฺเฉโทฯ