ปยุญฺชโตติ ตตฺถ ปกาเรน ยุญฺชนฺตสฺส, ตํ อญฺเญสํ วาเจนฺตสฺส วาฯ สุณโตติ ปเรหิ วุจฺจมานํ สุณนฺตสฺสฯ จินฺตยโตติ ยถาสุตํ อตฺถโต, สทฺทโต จ จินฺเตนฺตสฺสฯ ‘‘อพุทฺธสฺส พุทฺธิวฑฺฒน’’นฺติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธวเสน วิภตฺติโลโปฯ อพุทฺธสฺส พาลสฺส วินเย อปฺปกตญฺญุโน ภิกฺขุภิกฺขุนิชนสฺสฯ พุทฺธิวฑฺฒนํ วินยวินิจฺฉเย ปญฺญาวุทฺธินิปฺผาทกํฯ อถ วา พุทฺธสฺส วินิจฺฉเย กตปริจยตฺตา ปญฺญวโต ชนสฺส พุทฺธิวฑฺฒนํ พุทฺธิยา ปญฺญาย ติกฺขวิสทภาวาปาทเนน ภิยฺโยภาวสาธกํฯ ปรมํ อุตฺตมํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ วทโต กเถนฺตสฺส เม มม สนฺติกา นิรตา วินิจฺฉเย, ตีสุ สิกฺขาสุ วา วิเสเสน รตา นิโพธถ ชานาถ สุตมยญาณํ อภินิปฺผาเทถาติ โสตุชนํ สวเน นิโยเชติฯ

มหาวิภงฺคสงฺคหกถาวณฺณนา

[4] เอวํ โสตุชนํ สวเน นิโยเชตฺวา ยถาปฏิญฺญาตํ อุตฺตรวินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เมถุน’’นฺติอาทิฯ ‘‘กติ อาปตฺติโย’’ติ อยํ ทิฏฺฐสํสนฺทนา, อทิฏฺฐโชตนา, วิมติจฺเฉทนา, อนุมติ, กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาติ ปญฺจนฺนํ ปุจฺฉานํ กเถตุกมฺยตาปุจฺฉาฯ ติสฺโส อาปตฺติโย ผุเสติ ตสฺสา สงฺเขปโต วิสฺสชฺชนํฯ

[5] เอวํ คณนาวเสน ทสฺสิตานํ ‘‘ภเว’’ติอาทิ สรูปโต ทสฺสนํฯ เขตฺเตติ ติณฺณํ มคฺคานํ อญฺญตรสฺมิํ อลฺโลกาเส ติลพีชมตฺเตปิ ปเทเสฯ เมถุนํ ปฏิเสวนฺตสฺส ปาราชิกํ ภเวติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘ถุลฺลจฺจย’’นฺติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ‘‘เยภุยฺยกฺขายิเต’’ติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํ, อุปฑฺฒกฺขายิเตปิ ถุลฺลจฺจยสฺส เหฏฺฐา วุตฺตตฺตาฯ วฏฺฏกเต มุเข อผุสนฺตํ องฺคชาตํ ปเวเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ