เมนู

จตุพฺพิธกมฺมกถาวณฺณนา

[2983] อปโลกนสญฺญิตํ กมฺมํ, ญตฺติกมฺมํ, ญตฺติทุติยกมฺมํ, ญตฺติจตุตฺถกมฺมนฺติ อิมานิ จตฺตาริ กมฺมานีติ โยชนาฯ ตตฺถ จตฺตารีติ คณนปริจฺเฉโทฯ อิมานีติ อนนฺตรเมว วกฺขมานตฺตา อาสนฺนปจฺจกฺขวจนํฯ กมฺมานีติ ปริจฺฉินฺนกมฺมนิทสฺสนํฯ ‘‘อปโลกนสอญต’’นฺติอาทิ เตสํ สรูปทสฺสนํฯ

ตตฺรายํ สงฺเขปโต วินิจฺฉโย (จูฬว. อฏฺฐ. 215; ปริ. อฏฺฐ. 482) – อปโลกนกมฺมํ นาม สีมฏฺฐกสงฺฆํ โสเธตฺวา ฉนฺทารหานํ ฉนฺทํ อาหริตฺวา สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา ตํ ตํ วตฺถุํ กิตฺเตตฺวา ‘‘รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’ติ ติกฺขตฺตุํ สาเวตฺวา กตฺตพฺพํ กมฺมํ วุจฺจติฯ ญตฺติกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติทุติยกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา, เอกาย จ อนุสฺสาวนายาติ เอวํ ญตฺติทุติยาย อนุสฺสาวนาย กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา, ตีหิ จ อนุสฺสาวนาหีติ เอวํ ญตฺติจตุตฺถาหิ ตีหิ อนุสฺสาวนาหิ กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติ ทุติยา ยสฺส อนุสฺสาวนสฺส ตํ ญตฺติทุติยํ, เตน กตฺตพฺพํ กมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํฯ ญตฺติ จตุตฺถา ยสฺส อนุสฺสาวนตฺตยสฺส ตํ ญตฺติจตุตฺถํ, เตน กาตพฺพํ กมฺมํ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ

[2984-7] เตสํ ฐานวเสน เภทํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อปโลกนกมฺม’’นฺติอาทิฯ นวนฺนํ ฐานานํ สมาหาโร นวฏฺฐานํ, ‘‘คจฺฉตี’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ

ญตฺติกมฺมนฺติ คมนกิริยากตฺตุนิทสฺสนํ นวฏฺฐานนฺติ กมฺมนิทสฺสนํฯ ทุติยนฺติ ญตฺติทุติยกมฺมํฯ สตฺต ฐานานิ คจฺฉตีติ โยชนาฯ

อิทานิ ตํ ฐานเภทํ สรูปโต ทสฺเสตุมาห ‘‘นิสฺสารณญฺจา’’ติอาทิฯ นิสฺสารณาทิ กมฺมวิเสสานํ สญฺญาฯ อปโลกนกมฺมญฺหิ นิสฺสารณํ…เป.… ปญฺจมํ กมฺมลกฺขณนฺติ อิมานิ ปญฺจ ฐานานิ คจฺฉตีติ โยชนาฯ

เอวํ นามวเสน ทสฺสิตานิ นิสฺสารณาทีนิ อตฺถโต วิภชิตฺวา ทสฺเสตุมาห ‘‘นิสฺสารณญฺจา’’ติอาทิฯ สมณุทฺเทสโตติ กณฺฏกสามเณรโต นิสฺสารณญฺจ โอสารณญฺจ วเทติ โยชนาฯ ตตฺถ กณฺฏกสามเณรสฺส นิสฺสารณา ตาทิสานํเยว สมฺมาวตฺตํ ทิสฺวา ปเวสนา ‘‘โอสารณา’’ติ เวทิตพฺพาฯ

ปพฺพชนฺเตน เหตุภูเตน ภณฺฑุกํ ภณฺฑุกมฺมปุจฺฉนํ วเทยฺยาติ อตฺโถฯ ปพฺพชฺชาเปกฺขสฺส เกสจฺเฉทนปุจฺฉนํ ภณฺฑุกมฺมํ นามฯ ฉนฺเนน เหตุภูเตน พฺรหฺมทณฺฑกํ กมฺมํ วเทติ โยชนาฯ ตถารูปสฺสาติ ฉนฺนสทิสสฺส มุขรสฺส ภิกฺขู ทุรุตฺตวจเนน ฆฏฺเฏนฺตสฺสฯ กาตพฺโพติ ‘‘ภนฺเต, อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ มุขโร ภิกฺขู ทุรุตฺตวจเนหิ ฆฏฺเฏนฺโต วิหรติ, โส ภิกฺขุ ยํ อิจฺเฉยฺย, ตํ วเทยฺยฯ ภิกฺขูหิ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ เนว วตฺตพฺโพ, น โอวทิตพฺโพ, น อนุสาสิตพฺโพฯ สงฺฆํ, ภนฺเต, ปุจฺฉามิ ‘อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑสฺส ทานํ รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’ติฯ ทุติยมฺปิ ปุจฺฉามิ… ตติยมฺปิ ปุจฺฉามิ ‘อิตฺถนฺนามสฺส, ภนฺเต, ภิกฺขุโน พฺรหฺมทณฺฑสฺส ทานํ รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 495-496) เอวํ พฺรหฺมทณฺโฑ กาตพฺโพฯ

[2988-9] ‘‘อาปุจฺฉิตฺวานา’’ติ ปุพฺพกิริยาย ‘‘คหิตายา’’ติ อปรกิริยา อชฺฌาหริตพฺพา, ‘‘รุจิยา’’ติ เอตสฺส วิเสสนํฯ เทตีติ เอตฺถ ‘‘อจฺฉินฺนจีวราทีน’’นฺติ เสโสฯ สพฺโพ สงฺโฆ สนฺนิปติตฺวาน สพฺพโส สพฺเพ สีมฏฺเฐ อาคตาคเต ภิกฺขู อาปุจฺฉิตฺวาน ‘‘อิตฺถนฺนาเมน ปริกฺขาเรน ภวิตพฺพํ, รุจฺจติ ตสฺส ทาน’’นฺติ วิสุํ ปุจฺฉิตฺวา คหิตาย ภิกฺขูนํ รุจิยา ติกฺขตฺตุํ อปโลเกตฺวา จีวราทิปริกฺขารํ อจฺฉินฺนจีวราทีนํ เทติ, ยํ เอวํภูตํ สงฺฆสฺส ทานํ, ตํ ตสฺส อปโลกนกมฺมสฺส กมฺมลกฺขณํ โหตีติ โยชนาฯ ลกฺขียตีติ ลกฺขณํ, กมฺมเมว ลกฺขณํ, น นิสฺสารณาทีนีติ กมฺมลกฺขณํ

[2990-1] เอวํ อปโลกนกมฺมสฺส ปญฺจ ฐานานิ อุทฺเทสนิทฺเทสวเสน ทสฺเสตฺวา อิทานิ ญตฺติกมฺมสฺส กมฺมลกฺขณํ ตาว ทสฺเสตุมาห ‘‘นิสฺสารณ’’นฺติอาทิฯ อิติ ‘‘ญตฺติยา นว ฐานานี’’ติ อยมุทฺเทโส วกฺขมาเนน ‘‘วินิจฺฉเย’’ติอาทินิทฺเทเสเนว วิภาวียติฯ

[2992] วินิจฺฉเยติ อุพฺพาหิกวินิจฺฉเยฯ อสมฺปตฺเตติ นิฏฺฐํ อคเตฯ เถรสฺสาติ ธมฺมกถิกสฺสฯ เตเนวาห ‘‘อวินยญฺญุโน’’ติฯ ตสฺส ‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ ธมฺมกถิโก, อิมสฺส เนว สุตฺตํ อาคจฺฉติ, โน สุตฺตวิภงฺโค, โส อตฺถํ อสลฺลกฺเขตฺวา พฺยญฺชนจฺฉายาย อตฺถํ ปฏิพาหติ, ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนามํ ภิกฺขุํ วุฏฺฐาเปตฺวา อวเสสา อิมํ อธิกรณํ วูปสเมยฺยามา’’ติ (จูฬว. 233) เอวํ อุพฺพาหิกวินิจฺฉเย ธมฺมกถิกสฺส ภิกฺขุโน ยา นิสฺสรณา วุตฺตา, สา ญตฺติกมฺเม ‘‘นิสฺสารณา’’ติ วุตฺตาติ โยชนาฯ

[2993-4] อุปสมฺปทาเปกฺขสฺส ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส อายสฺมโต อุปสมฺปทาเปกฺโข , อนุสิฏฺโฐ โส มยา, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อาคจฺเฉยฺยาติฯ อาคจฺฉาหี’’ติ (มหาว. 126) วจนปฏิสํยุตฺตสฺส สงฺฆสฺส สมฺมุขานยนํ, สา โอสารณา นามฯ ‘‘อาคจฺฉ โอสารณา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ

อุโปสถวเสนาปิ, ปวารณาวเสนาปิฯ ญตฺติยา ฐปิตตฺตาติ ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ, อชฺชุโปสโถ ปนฺนรโส, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อุโปสถํ กเรยฺย’’ (มหาว. 134), ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ, อชฺช ปวารณา ปนฺนรสี, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ ปวาเรยฺยา’’ติ (มหาว. 210) อุโปสถปวารณาวเสน ญตฺติยา ฐปิตตฺตา อุโปสโถ, ปวารณา วาติ อิมานิ ทฺเว ญตฺติกมฺมานิฯ

‘‘อุปสมฺปทาเปกฺขญฺหิ, อนุสาเสยฺยหนฺติ จา’’ติ อิมินา ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามสฺส อายสฺมโต อุปสมฺปทาเปกฺโข, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามํ อนุสาเสยฺย’’นฺติ (มหาว. 126) อยํ เอกา ญตฺติ คหิตาฯ

[2995] ‘‘อิตฺถนฺนามมหํ ภิกฺขุํ, ปุจฺเฉยฺยํ วินยนฺติ จา’’ติ อิมินา ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามํ วินยํ ปุจฺเฉยฺย’’นฺติ (มหาว. 151) อยํ เอกา ญตฺติ คหิตาฯ

เอวมาทีติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ อนุสาเสยฺยา’’ติ, ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามํ อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺเฉยฺย’’นฺติ (มหาว. 126), ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ อนฺตรายิเก ธมฺเม ปุจฺเฉยฺยา’’ติ, ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนามํ วินยํ ปุจฺเฉยฺยา’’ติ (มหาว. 151), ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนาเมน วินยํ ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชยฺย’’นฺติ (มหาว. 152), ‘‘ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อิตฺถนฺนาโม อิตฺถนฺนาเมน วินยํ ปุฏฺโฐ วิสฺสชฺเชยฺยา’’ติ – (มหาว. 152) อิมา ฉ ญตฺติโย คหิตาฯ เอวํ ปุริมา ทฺเว, อิมา จ ฉาติ เอทิสา อิมา อฏฺฐ ญตฺติโย ‘‘สมฺมุตี’’ติ วุตฺตาฯ

[2996] นิสฺสฏฺฐจีวราทีนํ ทานนฺติ ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ, อิทํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน นิสฺสคฺคิยํ สงฺฆสฺส นิสฺสฏฺฐํ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, สงฺโฆ อิมํ จีวรํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน ทเทยฺยา’’ติ (ปารา. 464) เอวํ นิสฺสฏฺฐจีวรปตฺตาทีนํ ทานํ ‘‘ทาน’’นฺติ วุจฺจติฯ อาปตฺตีนํ ปฏิคฺคาโหติ ‘‘สุณาตุ เม, ภนฺเต สงฺโฆ, อยํ อิตฺถนฺนาโม ภิกฺขุ อาปตฺติํ สรติ วิวรติ อุตฺตานิํ กโรติ เทเสติ, ยทิ สงฺฆสฺส ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย’’นฺติ (จูฬว. 239), ‘‘ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อหํ อิตฺถนฺนามสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติํ ปฏิคฺคณฺเหยฺย’’นฺติ (จูฬว. 239)ฯ เตน วตฺตพฺโพ ‘‘ปสฺสสี’’ติฯ ‘‘อาม ปสฺสามี’’ติฯ ‘‘อายติํ สํวเรยฺยาสี’’ติฯ เอวํ อาปตฺตีนํ ปฏิคฺคาโห ‘‘ปฏิคฺคาโห’’ติ วุจฺจติฯ

[2997] ปวารุกฺกฑฺฒนาติ ปวารณุกฺกฑฺฒนาฯ คาถาพนฺธวเสน ณ-การโลโปฯ อถ วา ปวารณํ ปวาโรติ ปวารณ-สทฺทปริยาโย ปวาร-สทฺโทฯ ‘‘อิมํ อุโปสถํ กตฺวา, กาเฬ ปวารยามี’’ติ อิมินา ‘‘สุณนฺตุ เม อายสฺมนฺตา อาวาสิกา, ยทายสฺมนฺตานํ ปตฺตกลฺลํ, อิทานิ อุโปสถํ กเรยฺยาม, ปาติโมกฺขํ อุทฺทิเสยฺยาม, อาคเม กาเฬ ปวาเรยฺยามา’’ติ (มหาว. 240) อยํ ญตฺติ อุปลกฺขณโต ทสฺสิตาฯ เอวํ กตปวารณา ‘‘ปจฺจุกฺกฑฺฒนา’’ติ มตาฯ เอตฺถ จ กาเฬติ ปุพฺพกตฺติกมาสสฺส กาฬปกฺขุโปสเถฯ

อิมินา จ ‘‘อาคเม ชุณฺเห ปวาเรยฺยามา’’ติ อยํ ญตฺติ จ อุปลกฺขิตาฯ ชุณฺเหติ อปรกตฺติกชุณฺหปกฺขอุโปสเถฯ

[2998] ติณวตฺถารเกติ ติณวตฺถารกสมเถฯ สพฺพปฐมา ญตฺตีติ สพฺพสงฺคาหิกา ญตฺติ วุจฺจติฯ อิตรา จาติ อุภยปกฺเข ปจฺเจกํ ฐปิตา ทฺเว ญตฺติโย จาติ เอวํ ติธา ปวตฺตํ เอตํ ญตฺติกมฺมํ กมฺมลกฺขณํ อิติ เอวํ วุตฺตนเยน ‘‘วินิจฺฉเย’’ติอาทินา ญตฺติยา นว ฐานานิ เวทิตพฺพานีติ โยชนาฯ

[2999-3000] เอวํ ญตฺติกมฺเม นว ฐานานิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ญตฺติทุติยกมฺเม สตฺต ฐานานิ ทสฺเสตุมาห ‘‘ญตฺติทุติยกมฺมมฺปี’’ติอาทิฯ ‘‘ญตฺติทุติยกมฺม’’นฺติอาทิกา อุทฺเทสคาถา อุตฺตานตฺถาวฯ

นิทฺเทเส ปตฺตนิกฺกุชฺชนาทีติ อาทิ-สทฺเทน ปตฺตุกฺกุชฺชนํ คหิตํฯ นิสฺสาโรสารณา มตาติ ‘‘นิสฺสารณา, โอสารณา’’ติ จ มตาฯ ตตฺถ ภิกฺขูนํ อลาภาย ปริสกฺกนาทิเกหิ อฏฺฐหิ องฺเคหิ สมนฺนาคตสฺส อุปาสกสฺส สงฺเฆน อสมฺโภคกรณตฺถํ ปตฺตนิกฺกุชฺชนวเสน นิสฺสารณา จ ตสฺเสว สมฺมา วตฺตนฺตสฺส ปตฺตุกฺกุชฺชนวเสน โอสารณา จ เวทิตพฺพาฯ สา ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธเก วฑฺฒลิจฺฉวิวตฺถุสฺมิํ (จูฬว. 265) วุตฺตาฯ

[3001] สีมาทิสมฺมุติ สมฺมุติ นามฯ

สา ปญฺจทสธา มตาติ สีมาสมฺมุติ ติจีวเรนอวิปฺปวาสสมฺมุติ สนฺถตสมฺมุติ ภตฺตุทฺเทสก เสนาสนคฺคาหาปก ภณฺฑาคาริก จีวรปฏิคฺคาหก ยาคุภาชก ผลภาชก ขชฺชภาชก อปฺปมตฺตกวิสฺสชฺชก สาฏิยคฺคาหาปก ปตฺตคฺคาหาปก อารามิกเปสก สามเณรเปสกสมฺมุตีติ เอวํ สา สมฺมุติ ปญฺจทสวิธา มตาติ อตฺโถฯ กถินสฺส วตฺถํ, ตสฺสฯ มโตเยว มตโก, มตกสฺส วาโส มตกวาโส, ตสฺส มตกวาสโส, มตกจีวรสฺสฯ

[3002] อานิสํสเขตฺตภูตปญฺจมาสพฺภนฺตเรเยว อุพฺภาโร อนฺตรุพฺภาโรฯ กุฏิวตฺถุสฺส, วิหารสฺส วตฺถุโน จ เทสนา เทสนา นามาติ โยชนาฯ

[3003] ติณวตฺถารเก ทฺวินฺนํ ปกฺขานํ สาธารณวเสน ฐเปตพฺพญตฺติ จ ปจฺฉา ปกฺขทฺวเย วิสุํ วิสุํ ฐเปตพฺพา ทฺเว ญตฺติโย จาติ ติสฺโส ญตฺติโย กมฺมวาจาย อภาเวน ญตฺติกมฺเม ‘‘กมฺมลกฺขณ’’นฺติ ทสฺสิตา, ปจฺฉา วิสุํ วิสุํ ทฺวีสุ ปกฺเขสุ วตฺตพฺพา ทฺเว ญตฺติทุติยกมฺมวาจา ญตฺติทุติยกมฺเม ‘‘กมฺมลกฺขณ’’นฺติ ทสฺสิตาติ ตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ติณวตฺถารเก กมฺเม’’ติฯ ‘‘โมหาโรปนตาทิสู’’ติ อิมินา ปาจิตฺติเยสุ ทสฺสิตโมหาโรปนกมฺมญฺจ อญฺญวาทกวิเหสกาโรปนกมฺมาทิญฺจ สงฺคณฺหาติฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ ญตฺติทุติยกมฺเมฯ กมฺมลกฺขณเมว กมฺมลกฺขณตา

[3004-5] อิติ เอวํ ยถาวุตฺตนเยน อิเม สตฺต ฐานเภทา ญตฺติทุติยกมฺมสฺสฯ เอวํ ญตฺติทุติยกมฺเม สตฺต ฐานานิ ทสฺเสตฺวา ญตฺติจตุตฺถกมฺเม ฐานเภทํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ตถา’’ติอาทิฯ

[3006] ตชฺชนาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน นิยสฺสาทีนํ คหณํฯ เตสํ สตฺตนฺนํ กมฺมานํฯ ปสฺสทฺธิ วูปสโมฯ

[3007] ‘‘ภิกฺขุนีนํ โอวาโท’’ติ ภิกฺขุโนวาทกสมฺมุติ ผลูปจาเรน วุตฺตาฯ

[3008-9] มูลปฏิกฺกสฺโส มูลาย ปฏิกสฺสนา, คาถาพนฺธวเสน ก-การสฺส ทฺเวภาโวฯ อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกาติ อุกฺขิตฺตานุวตฺติกา เอกา ยาวตติยกา, อฏฺฐ สงฺฆาทิเสสา, อริฏฺโฐ จณฺฑกาฬี จ ทฺเว, อิเม เอกาทส ยาวตติยกา ภวนฺติฯ อิเมสํ วสาติ อุกฺขิตฺตานุวตฺติกาทีนิ ปุคฺคลาธิฏฺฐาเนน วุตฺตานิ, อิเมสํ สมนุภาสนกมฺมานํ วเสนฯ ทเสกาติ เอกาทสฯ

[3011] เอวํ จตุนฺนมฺปิ กมฺมานํ ฐานเภทํ ทสฺเสตฺวา อนฺวยโต, พฺยติเรกโต จ กาตพฺพปฺปการํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อปโลกนกมฺมญฺจา’’ติอาทิฯ ญตฺติยาปิ น การเย, ญตฺติทุติเยนปิ น การเยติ โยชนาฯ

[3012] อปโลกนกมฺเม วุตฺตลกฺขเณน ญตฺติกมฺมาทีนมฺปิ กาตพฺพปฺปกาโร สกฺกา วิญฺญาตุนฺติ ตํ อทสฺเสตฺวา ญตฺติทุติยกมฺเม ลพฺภมานวิเสสํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ญตฺติทุติยกมฺมานี’’ติอาทิฯ อปโลเกตฺวา กาตพฺพานิ ลหุกานิปิ ญตฺติทุติยกมฺมานิ อตฺถีติ โยชนาฯ ตานิ ปน กตมานีติ อาห ‘‘สพฺพา สมฺมุติโย สิยุ’’นฺติฯ เอตฺถ สีมาสมฺมุติํ วินา เสสา ติจีวเรนอวิปฺปวาสสมฺมุติอาทโย สพฺพาปิ สมฺมุติโยติ อตฺโถฯ

[3013] เสสานีติ ยถาวุตฺเตหิ เสสานิ สีมาสมฺมุติอาทีนิ ฉ กมฺมานิฯ น วฏฺฏตีติ น วฏฺฏนฺติ, คาถาพนฺธวเสน น-การโลโปฯ

ยถาห ‘‘สีมาสมฺมุติ, สีมาสมูหนนํ, กถินทานํ, กถินุทฺธาโร, กุฏิวตฺถุเทสนา, วิหารวตฺถุเทสนาติ อิมานิ ฉ กมฺมานิ ครุกานิ อปโลเกตฺวา กาตุํ น วฏฺฏนฺติ, ญตฺติทุติยกมฺมวาจํ สาเวตฺวาว กาตพฺพานี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 482)ฯ ‘‘อปโลเกตฺวา กาตุํ ปน น วฏฺฏตี’’ติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํ, ญตฺติจตุตฺถกมฺมวเสนาปิ กาตุํ น วฏฺฏนฺเตวฯ เตเนวาห ‘‘ยถาวุตฺตนเยเนว, เตน เตเนว การเย’’ติ, โย โย นโย ตํ ตํ กมฺมํ กาตุํ วุตฺโต, เตเนว เตเนว นเยนาติ อตฺโถฯ

จตุพฺพิธกมฺมกถาวณฺณนาฯ

กมฺมวิปตฺติกถาวณฺณนา

[3014] กมฺมานํ วิปตฺติยา ทสฺสิตาย สมฺปตฺติปิ พฺยติเรกโต วิญฺญายตีติ กมฺมวิปตฺติํ ตาว ทสฺเสตุมาห ‘‘วตฺถุโต’’ติอาทิฯ วสติ เอตฺถ กมฺมสงฺขาตํ ผลํ ตทายตฺตวุตฺติตายาติ วตฺถุ, กมฺมสฺส ปธานการณํ, ตโต วตฺถุโต จฯ อนุสฺสาวนสีมโตติ อนุสฺสาวนโต, สีมโต จฯ ปญฺเจวาติ เอวกาเรน กมฺมโทสานํ เอตํปรมตํ ทสฺเสติฯ

[3015] ยถานิกฺขิตฺตกมฺมโทสมาติกานุกฺกเม กมฺมวิปตฺติํ วิภชิตฺวา ทสฺเสตุมาห ‘‘สมฺมุขา’’ติอาทิฯ สงฺฆธมฺมวินยปุคฺคลสมฺมุขาสงฺขาตํ จตุพฺพิธํ สมฺมุขาวินยํ อุปเนตฺวา กาตพฺพํ กมฺมํ สมฺมุขากรณียํ นามฯ

ตตฺถ ยาวติกา ภิกฺขู กมฺมปตฺตา, เต อาคตา โหนฺติ, ฉนฺทารหานํ ฉนฺโท อาหโฏ โหติ, สมฺมุขีภูตา น ปฏิกฺโกสนฺติ, อยํ สงฺฆสมฺมุขตาฯ เยน ธมฺเมน เยน วินเยน เยน สตฺถุสาสเนน สงฺโฆ ตํ กมฺมํ กโรติ, อยํ ธมฺมสมฺมุขตา, วินยสมฺมุขตาฯ ตตฺถ ธมฺโมติ ภูตํ วตฺถุฯ วินโยติ โจทนา เจว สารณา จฯ สตฺถุสาสนํ นาม ญตฺติสมฺปทา เจว อนุสฺสาวนสมฺปทา จฯ