อุปนิสินฺนกถายเมว หิ มนุสฺเสสุ กถาเปนฺเตสุ มหาเถโร อาปุจฺฉิตพฺโพ, มหาเถเรน จ อนุโมทนาย อชฺฌิฏฺโฐว อาคเมตพฺโพติ อิทเมตฺถ ลกฺขณนฺติฯ

[2949] วตฺตนฺติ ยถาวุตฺตํ อาภิสมาจาริกวตฺตํฯ ยถาห – ‘‘อาภิสมาจาริกํ อปริปูเรตฺวา สีลํ ปริปูเรสฺสตีติ เนตํ ฐานํ วิชฺชตี’’ติฯ น วินฺทตีติ น ลภติฯ

[2950] อเนกคฺโคติ วิกฺขิตฺตตฺตาเยว อสมาหิตจิตฺโตฯ น จ ปสฺสตีติ ญาณจกฺขุนา น ปสฺสติ, ทฏฺฐุํ สมตฺโถ น โหตีติ อตฺโถฯ ทุกฺขาติ ชาติทุกฺขาทิทุกฺขโตฯ

[2951] ตสฺมาติ ยสฺมา ทุกฺขา น ปริมุจฺจติ, ตสฺมาฯ โอวาทํ กตฺวา กิํ วิเสสํ ปาปุณาตีติ อาห ‘‘โอวาทํ พุทฺธเสฏฺฐสฺส, กตฺวา นิพฺพานเมหิตี’’ติฯ เอหิติ ปาปุณิสฺสติฯ

วตฺตกฺขนฺธกกถาวณฺณนาฯ

ภิกฺขุนิกฺขนฺธกกถาวณฺณนา

[2952] วิวริตฺวาน จีวรํ อปเนตฺวาฯ

[2953] ยํ กิญฺจิ สมฺปโยเชนฺติยาติ ยํ กิญฺจิ อนาจารํ กโรนฺติยาฯ ตโตติ เตน อนาจารสงฺขาเตน อสทฺธมฺเมนฯ ภาสนฺติยาติ วาจาย ภาสนฺติยาฯ

[2954-6] ทีฆนฺติ เอกปริกฺเขปโต ทีฆํฯ วิลีเวน จ ปฏฺเฏนาติ สณฺเหหิปิ วิลีเวหิ กตปฏฺเฏนฯ จมฺมปฏฺเฏนาติ จมฺมมยปฏฺเฏนฯ ทุสฺสปฏฺเฏนาติ เสตวตฺเถนฯ ทุสฺสเวณิยาติ ทุสฺเสน คณฺฐิตเวณิยาฯ

ทุสฺสวฏฺฏิยาติ ทุสฺเสน กตวฏฺฏิยา ฯ น ผาสุกา นเมตพฺพาติ มชฺฌิมสฺส ตนุภาวตฺถาย คามทาริกา วิย ผาสุลิกา น นาเมตพฺพาฯ ชฆนนฺติ มุตฺตกรณปฺปเทสํฯ อฏฺฐิกาทินาติ โคชาณุฏฺฐิกาทินาฯ น ฆํสาเปยฺยาติ น ฆฏฺฏาเปยฺยฯ ‘‘อฏฺฐิกาทินา’’ติ อิทํ ‘‘น ฆํสาเปยฺยา’’ติ อิมินา จ ‘‘โกฏฺฏาเปตี’’ติ อิมินา กิริยาปเทน จ สมฺพนฺธิตพฺพํฯ

[2957] ‘‘โกฏฺฏาเปตี’’ติ อิทํ ‘‘หตฺถํ วา’’ติอาทีหิ อุปโยคนฺตปเทหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํฯ หตฺถนฺติ อคฺคพาหํฯ หตฺถโกจฺฉนฺติ ปิฏฺฐิหตฺถํฯ ปาทนฺติ ชงฺฆํฯ

[2958] น มุขํ ลิมฺปิตพฺพนฺติ ฉวิปสาทกเรน ติลสาสปกกฺกาทินา อเนกวิเธน ลิมฺปเนน น ลิมฺปิตพฺพํฯ น จุณฺเณตพฺพนฺติ มุขจุณฺณเลปนํ น กาตพฺพํฯ มโนสิลาย มุขํ ลญฺชนฺติยา อาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[2959] องฺคราโค น กาตพฺโพติ หลิทฺทิกุงฺกุมาทีหิ สรีรจฺฉวิราโค น กาตพฺโพฯ อวงฺคํ น จ กาตพฺพนฺติ อญฺชนํ พหิ อกฺขิโกฏิยา เลขํ ฐเปตฺวา น อญฺชิตพฺพํฯ น กาตพฺพํ วิเสสกนฺติ คณฺฑปเทเส วิจิตฺรสณฺฐานํ วิเสสกํ วตฺตภงฺคํ น กาตพฺพํฯ

[2960] โอโลกนกโตติ วาตปานโตฯ ราคาติ กามราเคนฯ โอโลเกตุนฺติ อนฺตรวีถิํ วิโลเกตุํ, สาโลเก น จ ฐาตพฺพนฺติ โยชนาฯ สาโลเก ทฺวารํ วิวริตฺวา อุปฑฺฒกายํ ทสฺเสนฺตีหิ น ฐาตพฺพํฯ สนจฺจนฺติ นฏสมชฺชํฯ

[2961] คณิกํ วุฏฺฐาเปนฺติยา เวสิํ วุฏฺฐาเปนฺติยาฯ ‘‘วิกฺกิณนฺติยา’’ติ อิทํ ‘‘สุร’’นฺติอาทีหิ อุปโยคนฺตปเทหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํฯ

[2963] น เจวุปฏฺฐาเปตพฺโพติ อตฺตโน เวยฺยาวจฺจํ เนว การาเปตพฺโพฯ ติรจฺฉานคโตปิ ทาโส วา ทาสี วา ติรจฺฉานคโตปิ กมฺมกโร วา น เจว อุปฏฺฐาเปตพฺโพ เนว อตฺตโน เวยฺยาวจฺจํ การาเปตพฺโพฯ อปิ-สทฺเทน ปเคว มนุสฺสภูโตติ ทีเปติฯ

[2964] ‘‘สพฺพนีลาทิ’’นฺติ อิมินา –

‘‘สพฺพนีลกมญฺเชฏฺฐ-กณฺหโลหิตปีตเก;

มหานามมหารงฺค-รตฺเตสู’’ติฯ (วิ. วิ. 598) –

วุตฺตานิ อกปฺปิยจีวรานิ สงฺคหิตานิฯ ‘‘นมตกํ นาม เอฬกโลเมหิ กตํ อวายิมํ จมฺมขณฺฑปริโภเคน ปริภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ (จูฬว. อฏฺฐ. 264) อฏฺฐกถาย วุตฺตตฺตา, คณฺฐิปเท จ ‘‘สนฺถรณสทิโส ปิโลติกาหิ กโต ปริกฺขารวิเสโส’’ติ วุตฺตตฺตา จ นิปชฺชาย ปริภุญฺชิตพฺโพ ปริกฺขารวิเสโส นมตกํ นามฯ

[2965] ฉนฺนมฺปิ ปุริสพฺยญฺชนํ ‘‘เอตฺถา’’ติ จินฺเตตฺวา ราคจิตฺเตน โอโลเกนฺติยา ทุกฺกฏํ โหติฯ สพฺพนฺติ วุตฺตปฺปการํ สพฺพํฯ

[2966] ภิกฺขุํ ทูรโตว ปสฺสิตฺวา ตสฺส ภิกฺขุโน ทูรโต โอกฺกมิตฺวาน มคฺโค ทาตพฺโพติ โยชนาฯ

[2967] ภิกฺขํ จรนฺติยา ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุํ ปสฺสิตฺวา ปน เยน ภิกฺขาย จรติ, ตํ ปตฺตํ นีหริตฺวา อุปริ ฉาเทตฺวา ฐิตํ สงฺฆาฏิจีวรํ อปเนตฺวา อุกฺกุชฺชํ อุทฺธํมุขํ กตฺวา ภิกฺขุโน ทสฺเสตพฺพนฺติ โยชนาฯ

[2968] อุตุนีนํ ภิกฺขุนีนํ อุตุกาเล สญฺชาตปุปฺเผ กาเล สํเวลฺลิกํ กาตุํ กจฺฉํ พนฺธิตุํ มเหสินา กฏิสุตฺตกํ อนุญฺญาตนฺติ โยชนา, อิมินา อญฺญสฺมิํ กาเล กฏิสุตฺตกํ พนฺธิตุํ น วฏฺฏตีติ ทีเปติฯ ยถาห – ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา สพฺพกาลํ กฏิสุตฺตกํ ธาเรตพฺพํ, ยา ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุตุนิยา กฏิสุตฺตก’’นฺติ (จูฬว. 422)ฯ

[2969] อิตฺถิโปสยุตนฺติ อิตฺถีหิ วา ปุริเสหิ วา อิตฺถิปุริเสหิ วา ยุตฺตํฯ อิตฺถิโปสยุตฺตํ หตฺถวฏฺฏกเมว วาฯ ปาฏงฺกีติ ปฏโปฏฺฏลิกํฯ

[2970] ครุธมฺเมติ สงฺฆาทิเสเสฯ มานตฺตนฺติ ปกฺขมานตฺตํฯ สมฺมนฺนิตฺวาติ ญตฺติทุติยาย กมฺมวาจาย สมฺมนฺนิตฺวาฯ

[2971] ยสฺสา อิตฺถิยา ปพฺพชิตกาเล คพฺโภ วุฏฺฐาติ วิชายติ ยทิ, ปุตฺโต เจ, ตสฺสาปิ ทารกมาตุ ยาว โส ทารโก วิญฺญุตํ ปาปุณาติ, ยาว ขาทิตุํ, ภุญฺชิตุํ, นหายิตุญฺจ อตฺตโน ธมฺมตาย สกฺโกติ, ตาว ทุติยา ภิกฺขุนี ตถา สมฺมนฺนิตฺวา ทาตพฺพาติ โยชนาฯ

[2972] สา ปน มาตา ภิกฺขุนี อตฺตโน ปุตฺตํ ปาเยตุํ, โภเชตุํ, มณฺเฑตุํ, อุเร กตฺวา สยิตุญฺจ ลภตีติ โยชนาฯ

[2973] ทุติยิกาย ภิกฺขุนิยา ทารเกน สหเสยฺยํ ฐเปตฺวา ยถา อญฺเญสุ ปุริเสสุ วตฺติตพฺพํ ปฏิปชฺชิตพฺพํ, ตถา เอว ตสฺมิํ ทารเก วตฺติตพฺพนฺติ โยชนาฯ

[2974] วิพฺภเมเนวาติ อตฺตโน รุจิยา เสตวตฺถานํ คหเณเนวฯ

ยถาห – ‘‘ยสฺมา สา วิพฺภนฺตา อตฺตโน รุจิยา ขนฺติยา โอทาตานิ วตฺถานิ นิวตฺถา, ตสฺมาเยว สา อภิกฺขุนี, น สิกฺขาปจฺจกฺขาเนนา’’ติ (จูฬว. อฏฺฐ. 434)ฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ

[2975] คตายาติ เอตฺถ ‘‘สกาวาสา’’ติ เสโสฯ ยถาห – ‘‘ยา สา, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนี สกาวาสา ติตฺถายตนํ สงฺกนฺตา, สา อาคตา น อุปสมฺปาเทตพฺพา’’ติฯ น เกวลํ น อุปสมฺปาเทตพฺพา, ปพฺพชฺชมฺปิ น ลภติฯ โอทาตานิ คเหตฺวา วิพฺภนฺตา ปน ปพฺพชฺชามตฺตํ ลภติฯ

[2976] วนฺทนนฺติ ปาเท สมฺพาเหตฺวา วนฺทนํฯ สาทิตุํ วฏฺฏตีติ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สาทิตุ’’นฺติ (จูฬว. 434) อนุญฺญาตตฺตา วฏฺฏติฯ ตตฺเรเก อาจริยา ‘‘สเจ เอกโต วา อุภโต วา อวสฺสุตา โหนฺติ สารตฺตา, ยถาวตฺถุกเมวา’’ติ วทนฺติฯ เอเก อาจริยา ‘‘นตฺถิ เอตฺถ อาปตฺตี’’ติ วทนฺตีติ เอวํ อาจริยวาทํ ทสฺเสตฺวา ‘‘อิทํ โอทิสฺส อนุญฺญาตํ วฏฺฏตี’’ติ อฏฺฐกถาสุ วุตฺตํ, ตํ ปมาณํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สาทิตุ’’นฺติ (จูฬว. 434) หิ วจเนเนว กปฺปิยํฯ

[2977] ยาย กายจิ วจฺจกุฏิยา วจฺโจ น กาตพฺโพ, เหฏฺฐา วิวเฏ อุทฺธํ ปฏิจฺฉนฺเน ปน วจฺจํ กาตุํ วฏฺฏติฯ เหฏฺฐา วิวเฏ อุปริ ปฏิจฺฉนฺเนติ อฏฺฐกถายํ ‘‘สเจ กูโป ขโต โหติ, อุปริ ปน ปทรมตฺตเมว สพฺพทิสาสุ ปญฺญายติ, เอวรูเปปิ วฏฺฏตี’’ติ (จูฬว. อฏฺฐ. 435) วุตฺตํฯ

[2978] สพฺพตฺถาติ ภิกฺขุนิอุปสฺสยอนฺตรฆราทิสพฺพฏฺฐาเนสุฯ คิลานายาติ ยสฺสา วินา ปลฺลงฺกํ น ผาสุ โหติฯ อฑฺฒปลฺลงฺกนฺติ เอกปาทํ อาภุชิตฺวา กตปลฺลงฺกํฯ

โส เอกํ ปณฺหิํ อูรุมูลาสนฺนํ กตฺวา อิตรํ ทูเร กตฺวา อาภุชิตปลฺลงฺโก นามฯ

[2979] นรติตฺเถติ ปุริสานํ นหานติตฺเถฯ ยถาห – ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ปุริสติตฺเถ นหายิตพฺพํ, ยา นหาเยยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มหิลาติตฺเถ นหายิตุ’’นฺติ (จูฬว. 436)ฯ

[2980] ยา สมณี คนฺธจุณฺเณน วา วาสิตมตฺติยา วาสิตกาย มตฺติกาย วา ปฏิโสเต วา นฺหาเยยฺย, ตสฺสา อาปตฺติ ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ วาสิตวิเสสเนน อวาสิตา วฏฺฏตีติ ทีเปติฯ ยถาห – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปกติมตฺติก’’นฺติ (จูฬว. 436)ฯ

[2981] อภุตฺวาติ เอตฺถ อามิสอคฺคํ คหณมตฺตมฺปิ อกตฺวา, ปตฺตจีวรํ กติปยทิวสานิปิ อปริภุญฺชิตฺวาติ อตฺโถฯ สเจ อสปฺปายํ, สพฺพมฺปิ อปเนตุํ วฏฺฏติฯ

[2982] อนุปสมฺปนฺเน อสนฺเต สพฺพํ ภิกฺขูหิ ปฏิคฺคหิตํ วา อปฺปฏิคฺคหิตํ วา สนฺนิธิกตํ วา สพฺพํ อชฺโฌหรณียํ ภิกฺขูหิ ปฏิคฺคหาเปตฺวา ปริภุญฺชิตุํ ภิกฺขุนีนํ วฏฺฏตีติ โยชนาฯ ‘‘ภิกฺขุนีนํ วฏฺฏตี’’ติ อิทํ ปกรณวเสน วุตฺตํฯ ภิกฺขุนีหิปิ ปฏิคฺคหาเปตฺวา ภิกฺขูนมฺปิ ตถาวิธํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ยถาห – ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ภิกฺขูนํ สนฺนิธิํ ภิกฺขุนีหิ ปฏิคฺคาหาเปตฺวา ปริภุญฺชิตุ’’นฺติ (จูฬว. 421)ฯ

ภิกฺขุนิกฺขนฺธกกถาวณฺณนาฯ

อิติ วินยตฺถสารสนฺทีปนิยา วินยวินิจฺฉยวณฺณนาย

ขนฺธกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

จตุพฺพิธกมฺมกถาวณฺณนา

[2983] อปโลกนสญฺญิตํ กมฺมํ, ญตฺติกมฺมํ, ญตฺติทุติยกมฺมํ, ญตฺติจตุตฺถกมฺมนฺติ อิมานิ จตฺตาริ กมฺมานีติ โยชนาฯ ตตฺถ จตฺตารีติ คณนปริจฺเฉโทฯ อิมานีติ อนนฺตรเมว วกฺขมานตฺตา อาสนฺนปจฺจกฺขวจนํฯ กมฺมานีติ ปริจฺฉินฺนกมฺมนิทสฺสนํฯ ‘‘อปโลกนสอญต’’นฺติอาทิ เตสํ สรูปทสฺสนํฯ

ตตฺรายํ สงฺเขปโต วินิจฺฉโย (จูฬว. อฏฺฐ. 215; ปริ. อฏฺฐ. 482) – อปโลกนกมฺมํ นาม สีมฏฺฐกสงฺฆํ โสเธตฺวา ฉนฺทารหานํ ฉนฺทํ อาหริตฺวา สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา ตํ ตํ วตฺถุํ กิตฺเตตฺวา ‘‘รุจฺจติ สงฺฆสฺสา’’ติ ติกฺขตฺตุํ สาเวตฺวา กตฺตพฺพํ กมฺมํ วุจฺจติฯ ญตฺติกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติทุติยกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา, เอกาย จ อนุสฺสาวนายาติ เอวํ ญตฺติทุติยาย อนุสฺสาวนาย กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํ นาม วุตฺตนเยเนว สมคฺคสฺส สงฺฆสฺส อนุมติยา เอกาย ญตฺติยา, ตีหิ จ อนุสฺสาวนาหีติ เอวํ ญตฺติจตุตฺถาหิ ตีหิ อนุสฺสาวนาหิ กตฺตพฺพํ กมฺมํฯ ญตฺติ ทุติยา ยสฺส อนุสฺสาวนสฺส ตํ ญตฺติทุติยํ, เตน กตฺตพฺพํ กมฺมํ ญตฺติทุติยกมฺมํฯ ญตฺติ จตุตฺถา ยสฺส อนุสฺสาวนตฺตยสฺส ตํ ญตฺติจตุตฺถํ, เตน กาตพฺพํ กมฺมํ ญตฺติจตุตฺถกมฺมํฯ

[2984-7] เตสํ ฐานวเสน เภทํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อปโลกนกมฺม’’นฺติอาทิฯ นวนฺนํ ฐานานํ สมาหาโร นวฏฺฐานํ, ‘‘คจฺฉตี’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ