โย ปน ภิกฺขุ อตฺถยุตฺตํ มหตา ปโยชนตฺเถน, อภิเธยฺยตฺเถน จ สมนฺนาคตํ อิมํ วินยสฺสวินิจฺฉยํ อวคจฺฉติ อเวจฺจ ยาถาวโต ชานาติ, โส อปรมฺปรํ มรณาภาวา อมรํ ชรายาภาวา อชรํ ราคาทิกิเลสรชปฏิปกฺขตฺตา อรชํ อเนกปฺปการโรคานํ อปฺปวตฺติเหตุตฺตา อรุชํ สนฺติปทํ สพฺพกิเลสทรถปริฬาหานํ วูปสมเหตุตฺตา สนฺติสงฺขาตํ นิพฺพานปทํ อธิคจฺฉติ สีลวิสุทฺธิอาทิสตฺตวิสุทฺธิปรมฺปราย คนฺตฺวา ปฏิวิชฺฌตีติ โยชนาฯ

อิติ วินยตฺถสารสนฺทีปนิยา วินยวินิจฺฉยวณฺณนาย

ภิกฺขุนิวิภงฺคกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ขนฺธกกถา

มหาวคฺโค

มหาขนฺธกกถา

ปพฺพชฺชากถาวณฺณนา

[2444] อิจฺเจวํ นาติสงฺเขปวิตฺถารวเสน วิภงฺคทฺวเย, ตทฏฺฐกถาย จ อาคตํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ขนฺธกาคตํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมารภนฺโต อาห ‘‘สีลกฺขนฺธาที’’ติอาทิฯ ตตฺถ สีลกฺขนฺธาทิยุตฺเตนาติ สีลสมาธิปญฺญาวิมุตฺติวิมุตฺติญาณทสฺสนสงฺขาเตหิ ปญฺจหิ ขนฺเธหิ คุณราสีหิ ยุตฺเตน สมนฺนาคเตนฯ สุภกฺขนฺเธนาติ สุวณฺณาลิงฺคสทิสวฏฺฏกฺขนฺธตาย สุโภ สุนฺทโร ขนฺโธ เอตสฺสาติ สุภกฺขนฺโธ, ภควา, เตนฯ อิมินา พาตฺติํสลกฺขณานเมกเทสภูตสฺส สมวฏฺฏกฺขนฺธตาลกฺขณสฺส ปริทีปเกน วจเนน ลกฺขณาหารนเยน พาตฺติํสลกฺขณาทิกา สพฺพาปิ รูปกายสิรี สนฺทสฺสิตาติ เวทิตพฺพาฯ

ขนฺธเกติ ขนฺธานํ สมูโห ขนฺธโก, ขนฺธานํ วา กายนโต ทีปนโต ขนฺธโกฯ ‘‘ขนฺธา’’ติ เจตฺถ ปพฺพชฺชูปสมฺปทาทิวินยกมฺมสงฺขาตา, จาริตฺตวาริตฺตสิกฺขาปทสงฺขาตา จ ปญฺญตฺติโย อธิปฺเปตาฯ ปพฺพชฺชาทีนิ หิ ภควตา ปญฺญตฺตตฺตา ‘‘ปญฺญตฺติโย’’ติ วุจฺจนฺติฯ ปญฺญตฺติยญฺจ ขนฺธ-สทฺโท ทิสฺสติ ‘‘ทารุกฺขนฺโธ (สํ. นิ. 4.241) อคฺคิกฺขนฺโธ (ปฏิ. ม. 1.116) อุทกกฺขนฺโธ’’ติอาทีสุ (อ. นิ. 6.37) วิยฯ อปิจ ภาคราสตฺถตา เจตฺถ ยุชฺชติเยว ตาสํ ปญฺญตฺตีนํ ภาคโส, ราสิโต จ วิภตฺตตฺตาฯ ตสฺมิํ ขนฺธเกฯ