ปาจิตฺติยกถาวณฺณนา

[2129-30] เอวํ ติํส นิสฺสคฺคิยปาจิตฺติยานิ ทสฺเสตฺวา อิทานิ สุทฺธปาจิตฺติยานิ ทสฺเสตุมาห ‘‘ลสุณ’’นฺติอาทิฯ ลสุณนฺติ เอตฺถ อิติ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐฯ ‘‘ลสุณํ’’อิติ ภณฺฑิกํ วุตฺตํ อฏฺฐกถายํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 793-795)ฯ จตุปญฺจมิญฺชาทิปฺปเภทํ ภณฺฑิกํ ลสุณํ นาม, น ตโต อูนํฯ เตนาห ‘‘น เอกทฺวิติมิญฺชก’’นฺติฯ ปกฺกลสุณโต, สีหฬทีปสมฺภวโต จ วิเสสมาห ‘‘อามกํ มาคธํเยวา’’ติฯ มคเธสุ ชาตํ มาคธํ, ‘‘วุตฺต’’นฺติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ ยถาห ‘‘มคธรฏฺเฐ ชาตลสุณเมว หิ อิธ ลสุณนฺติ อธิปฺเปต’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 795)ฯ ตํ ‘‘ขาทิสฺสามี’’ติ คณฺหตีติ สมฺพนฺโธฯ วุตฺตปฺปการํ ปาจิตฺติยญฺจ อชฺโฌหารวเสนาติ ทสฺเสตุมาห ‘‘อชฺโฌหารวเสเนว, ปาจิตฺติํ ปริทีปเย’’ติฯ

[2131] ตเทว วกฺขติ ‘‘ทฺเว ตโย’’ติอาทินาฯ สทฺธินฺติ เอกโตฯ สงฺขาทิตฺวาติ คลพิลํ อปฺปเวเสตฺวา ทนฺเตหิ สํจุณฺณิยนฺตี ขาทิตฺวาฯ อชฺโฌหรติ ปรคลํ กโรติฯ

[2132] ตตฺถาติ ตสฺมิํ ภณฺฑิกลสุเณฯ ‘‘มิญฺชานํ คณนายา’’ติ อิมินา อชฺโฌหารปโยคคณนาเยว ทีปิตาฯ ยถาห ‘‘ภินฺทิตฺวา เอเกกํ มิญฺชํ ขาทนฺติยา ปน ปโยคคณนาย ปาจิตฺติยานี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 795)ฯ

[2133] สภาวโต วฏฺฏนฺเตวาติ โยชนาฯ

[2135] ยถาวุตฺตปลณฺฑุกาทีนํ นานตฺตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เอกา มิญฺชา’’ติอาทิฯ อิธ มิญฺชานํ วเสเนว นานตฺตํ ทสฺสิตํฯ อฏฺฐกถายํ ปน วณฺณวเสนาปิฯ ยถาห ‘‘ปลณฺฑุโก ปณฺฑุวณฺโณ โหติฯ ภญฺชนโก โลหิตวณฺโณฯ หริตโก หริตปณฺณวณฺโณ’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 797)ฯ

[2136] ‘‘สาฬเว อุตฺตริภงฺคเก’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ‘‘พทรสาฬวาทีสู’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 797) อฏฺฐกถาวจนโต เอตฺถ พทร-สทฺโท เสโสฯ พทรสาฬวํ นาม พทรผลานิ สุกฺขาเปตฺวา จุณฺเณตฺวา กาตพฺพา ขาทนียวิกติฯ อุมฺมตฺติกาทีนนฺติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน อาทิกมฺมิกา คหิตาฯ ยถาห ‘‘อุมฺมตฺติกาย อาทิกมฺมิกายา’’ติ (ปาจิ. 797)ฯ

ปฐมํฯ

[2137] สมฺพาเธติ ปฏิจฺฉนฺโนกาเสฯ ตสฺส วิภาคํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อุปกจฺเฉสุ มุตฺตสฺส กรเณปิ วา’’ติฯ

[2138] อสฺสา ตถา ปาจิตฺตีติ สมฺพนฺโธฯ ‘‘น โลมคณนายา’’ติ อิมินา ‘‘ปโยคคณนายา’’ติ อิทเมว สมตฺถยติฯ

[2139] อาพาเธติ กณฺฑุอาทิเก โรเคฯ ยถาห – ‘‘อาพาธปจฺจยาติ กณฺฑุกจฺฉุอาทิอาพาธปจฺจยา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 801)ฯ มคฺคสํวิธานสมา มตาติ ภิกฺขุนิยา สํวิธาย เอกทฺธานสิกฺขาปเทน สทิสา มตา ญาตาติ อตฺโถฯ

ทุติยํฯ

[2140] ปทุมสฺส วา ปุณฺฑรีกสฺส วา อนฺตมโส เกสเรนาปิ กามราเคน มุตฺตกรณสฺส ตลฆาตเน มุตฺตกรณมฺปิ ปหารทาเน ปาจิตฺติ โหตีติ โยชนาฯ เกสเรนาปีติ อปิ-สทฺเทน มหาปทุมปณฺเณหิ วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ทีเปติฯ ยถาห – ‘‘อนฺตมโส อุปฺปลปตฺเตนาปีติ เอตฺถ ปตฺตํ ตาว มหนฺตํ, เกสเรนาปิ ปหารํ เทนฺติยา อาปตฺติเยวา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 803)ฯ

[2141] ตตฺถาติ ตสฺมิํ มุตฺตกรณตเลฯ

ตติยํฯ

[2142] ยา ปน ภิกฺขุนี กามราคปเรตา กามราเคน ปีฬิตา อตฺตโน พฺยญฺชเน มุตฺตปเถ อุปฺปลปตฺตมฺปิ ปเวเสติ, น วฏฺฏติ ปาจิตฺติ โหตีติ โยชนาฯ ปิ-สทฺเทน ‘‘เกสรมตฺตมฺปิ ปน ปเวเสนฺติยา อาปตฺติเยวา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 812) อฏฺฐกถา อุลฺลิงฺคิตาฯ

[2143-4] ยทฺเยวํ ‘‘ชตุมฏฺฐเก ปาจิตฺติย’’นฺติ กสฺมา วุตฺตนฺติ อาห ‘‘อิทํ…เป.… ชตุมฏฺฐก’’นฺติฯ อิทํ ชตุมฏฺฐกํ วตฺถุวเสเนว วุตฺตนฺติ ‘‘อถ โข สา ภิกฺขุนี ชตุมฏฺฐกํ อาทิยิตฺวา โธวิตุํ วิสฺสริตฺวา เอกมนฺตํ ฉฑฺเฑสิฯ ภิกฺขุนิโย มกฺขิกาหิ สมฺปริกิณฺณํ ปสฺสิตฺวา เอวมาหํสุ ‘กสฺสิทํ กมฺม’นฺติฯ สา เอวมาห ‘มยฺหิทํ กมฺม’นฺติฯ ยา ตา ภิกฺขุนิโย อปฺปิจฺฉา, ตา อุชฺฌายนฺติ ขิยฺยนฺติ วิปาเจนฺติ ‘กถญฺหิ นาม ภิกฺขุนี ชตุมฏฺฐกํ อาทิยิสฺสตี’’ติ (ปาจิ. 806) อาคตวตฺถุวเสเนว วุตฺตํ, น ตํ วินา อญฺญสฺส วฏฺฏกสฺส สมฺภวโตติ อธิปฺปาโยฯ ชตุมฏฺฐกํ นาม ชตุนา กโต มฏฺฐทณฺฑโกฯ

ทณฺฑนฺติ เอตฺถ ‘‘ยํ กิญฺจี’’ติ เสโสฯ ยถาห ‘‘อนฺตมโส อุปฺปลปตฺตมฺปิ มุตฺตกรณํ ปเวเสตี’’ติ (ปาจิ. 808)ฯ เอตมฺปิ จ อติมหนฺตํ, เกสรมตฺตมฺปิ ปน ปเวเสนฺติยา อาปตฺติ เอวฯ เอฬาลุกนฺติ กกฺการิผลํ วาฯ ตสฺมินฺติ อตฺตโน มุตฺตกรเณฯ

[2145] อาพาธปจฺจยาติ มุตฺตกรณปฺปเทเส ชาตวณาทิมฺหิ วณฏฺฐานนิรุปนาทิปจฺจยาฯ

จตุตฺถํฯ

[2146] อคฺคปพฺพทฺวยาธิกนฺติ อคฺคปพฺพทฺวยโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ อธิกํฯ ยถาห ‘‘อนฺตมโส เกสคฺคมตฺตมฺปิ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 812)ฯ ทกสุทฺธิํ กโรนฺติยาติ มุตฺตกรณฏฺฐาเน โธวนํ กโรนฺติยาฯ ยถาห ‘‘อุทกสุทฺธิกํ นาม มุตฺตกรณสฺส โธวนา วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. 812)ฯ

[2147] ‘‘ตีณี’’ติ อิมินา เอกงฺคุลิยา ปพฺพทฺวยสฺส ปเวเสตฺวา โธวเน โทสาภาวํ ทีเปติฯ ทีฆโตติ องฺคุลิยา ทีฆโตฯ ตีณิ ปพฺพานิ คมฺภีรโต มุตฺตกรเณ ปเวเสตฺวา อุทกสุทฺธิํ อาทิยนฺติยา ปาจิตฺติยํ ภเวติ โยชนาฯ

[2148] ติสฺโส, จตสฺโส วา องฺคุลิโย เอกโต กตฺวา วิตฺถาเรน ปเวสเน เอกปพฺเพปิ ปวิฏฺเฐ ‘‘ทฺวงฺคุลปพฺพปรม’’นฺติ นิยมิตปฺปมาณาติกฺกมโต อาห ‘‘เอกปพฺพมฺปิ ยา ปนา’’ติฯ ยา ปน ภิกฺขุนี จตุนฺนํ วาปิ องฺคุลีนํ ติสฺสนฺนํ วาปิ องฺคุลีนํ เอกปพฺพมฺปิ วิตฺถารโต ปเวเสติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนาฯ

[2149] อิตีติ เอวํฯ สพฺพปฺปกาเรนาติ คมฺภีรปเวสนาทินา สพฺเพน ปกาเรนฯ อภิพฺยตฺตตรํ กตฺวาติ สุปากฏตรํ กตฺวาฯ อยมตฺโถติ ‘‘เอกิสฺสงฺคุลิยา ตีณี’’ติอาทินา วุตฺโต อยมตฺโถฯ

[2150] ทฺวงฺคุลปพฺเพ โทโส นตฺถีติ โยชนาฯ อุทกสุทฺธิปจฺจเย ปน สติปิ ผสฺสสาทิยเน ยถาวุตฺตปริจฺเฉเท อนาปตฺติฯ อธิกมฺปีติ ทฺวงฺคุลปพฺพโต อธิกมฺปิฯ อุทกสุทฺธิํ กโรนฺติยา โทโส นตฺถีติ โยชนาฯ

[2151] ตถา อุทกสุทฺธิํ กโรนฺตีนํ อุมฺมตฺติกาทีนํ อนาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนาฯ

ปญฺจมํฯ

[2152] ภุญฺชโต ปน ภิกฺขุสฺสาติ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ ภุญฺชโต ภิกฺขุสฺสฯ ยถาห ‘‘ภุญฺชนฺตสฺสาติ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรํ โภชนํ ภุญฺชนฺตสฺสา’’ติ (ปาจิ. 817)ฯ

ปานียํ วา วิธูปนํ วาติ วกฺขมานํ ปานียํ, พีชนียญฺจฯ อุปติฏฺเฐยฺยาติ ‘‘หตฺถปาเส ติฏฺฐตี’’ติ (ปาจิ. 817) วจนโต เอตฺถ อุป-สทฺโท หตฺถปาสสงฺขาตํ สมีปํ วทตีติ เวทิตพฺพํฯ

[2153] วตฺถโกณาทิ ยา กาจิ ‘‘พีชนี’’ติ วุจฺจตีติ โยชนา, อิมินา ‘‘พีชนิกิจฺจํ สมฺปาเทสฺสามี’’ติ อธิฏฺฐาย คหิตจีวรโกณปฺปการํ ยํ กิญฺจิ ‘‘พีชนี’’ติ วุจฺจตีติ อตฺโถฯ

[2154] ‘‘อถ โข สา ภิกฺขุนี ตสฺส ภิกฺขุโน ภุญฺชนฺตสฺส ปานีเยน จ วิธูปเนน จ อุปติฏฺฐิตฺวา อจฺจาวทติฯ อถ โข โส ภิกฺขุ ตํ ภิกฺขุนิํ อปสาเทติ ‘มา, ภคินิ, เอวรูปํ อกาสิ, เนตํ กปฺปตี’ติฯ ‘ปุพฺเพ มํ ตฺวํ เอวญฺจ เอวญฺจ กโรสิ, อิทานิ เอตฺตกํ น สหสี’ติ ปานียถาลกํ มตฺถเก อาสุมฺภิตฺวา วิธูปเนน ปหารํ อทาสี’’ติ (ปาจิ. 815) อิมสฺมิํ วตฺถุมฺหิ ภิกฺขูหิ อาโรจิเต ‘‘กถญฺหิ นาม, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนี ภิกฺขุสฺส ปหารํ ทสฺสตี’’ติอาทีนิ (ปาจิ. 815) วตฺวา ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ภิกฺขุสฺส ภุญฺชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเฐยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 816) วุตฺตตฺตา ปหารปจฺจยา นุ โขติ อาสงฺกํ นิวตฺเตตุมาห ‘‘หตฺถปาเส อิธ ฐานปจฺจยาปตฺติ ทีปิตา’’ติฯ เอตฺถ จ อาสุมฺภิตฺวาติ ปาเตตฺวาฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสฺส ปหาโร ทาตพฺโพฯ ยา ทเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (จูฬว. 420) ภิกฺขุนิกฺขนฺธเก วุตฺตํ คเหตฺวา อาห ‘‘ปหารปจฺจยา วุตฺตํ, ขนฺธเก ทุกฺกฏํ วิสุ’’นฺติฯ อิมินา วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส การณํ ทสฺสิตํ โหติฯ

[2155] หตฺถปาสํ ชหิตฺวาติ เอตฺถ ‘‘โภชนํ ภุญฺชโต’’ติ จ ขาทนํ ขาทโตติ เอตฺถ ‘‘หตฺถปาเส’’ติ จ วตฺตพฺพํ ฯ โภชนํ ภุญฺชโต หตฺถปาสํ ชหิตฺวา อุปติฏฺฐนฺติยา วา ขาทนํ ขาทโต หตฺถปาเส อุปติฏฺฐนฺติยา วา โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ

[2156] เทตีติ ปานียํ วา สูปาทิํ วา ‘‘อิมํ ปิวถ, อิมินา ภุญฺชถา’’ติ เทติฯ ตาลวณฺฏํ ‘‘อิมินา พีชนฺตา ภุญฺชถา’’ติ เทติฯ ทาเปตีติ อญฺเญน อุภยมฺปิ ทาเปติฯ อิทํ สิกฺขาปทํ สมุฏฺฐานโต เอฬกโลเมน สมํ มตนฺติ โยชนาฯ

ฉฏฺฐํฯ

[2157] วิญฺญตฺวาติ สยํ วิญฺญตฺวา, อญฺญาย วา วิญฺญาเปตฺวาฯ ‘‘วิญฺญตฺวา วา วิญฺญาเปตฺวา วา’’ติ (ปาจิ. 821) หิ สิกฺขาปทํฯ อามกํ ธญฺญนฺติ อปกฺกํ อภฏฺฐํ สาลิอาทิกํ สตฺตวิธํ ธญฺญํฯ ยถาห – ‘‘อามกธญฺญํ นาม สาลิ วีหิ ยโว โคธุโม กงฺคุ วรโก กุทฺรูสโก’’ติ (ปาจิ. 822)ฯ โกฏฺเฏตฺวาติ มุสเลหิ โกฏฺเฏตฺวาฯ ยทิ ปริภุญฺชตีติ โยชนาฯ

[2158-60] ‘‘ภุญฺชิสฺสามีติ ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสาติ อิทํ ปโยคทุกฺกฏํ นาม, ตสฺมา น เกวลํ ปฏิคฺคหเณเยว ทุกฺกฏํ โหตี’’ติอาทินา (ปาจิ. อฏฺฐ. 822) อฏฺฐกถาคตํ วิภาคํ ทสฺเสตุมาห ‘‘น เกวลํ ตุ ธญฺญาน’’นฺติอาทิฯ ปนาติ อปิ-สทฺทตฺเถ, สุกฺขาปเนปีติ อตฺโถฯ ภชฺชนตฺถายาติ เอตฺถ ‘‘วทฺทลิทิวเส’’ติ เสโสฯ ‘‘กปลฺลสชฺชเน อุทฺธนสชฺชเน’’ติ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํฯ ทพฺพิสชฺชเนติ กฏจฺฉุสมฺปาทเนฯ ตตฺถ กปลฺลเก ธญฺญปกฺขิปเนติ โยชนาฯ ‘‘ฆฏฺฏนโกฏฺฏเน’’ติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธวเสน น-การโลปํ กตฺวา ‘‘ฆฏฺฏโกฏฺฏเน’’ติ วุตฺตํฯ

[2161-3] ปมาณ-สทฺทสฺส อาวตฺตลิงฺคสงฺขฺยตฺตา อาห ‘‘โภชนญฺเจว วิญฺญตฺติปมาณ’’นฺติ ฯ อาวตฺตลิงฺคสงฺขฺยตฺตํ นาม นิยตลิงฺเคกตฺตพหุตฺตํฯ ตถา เหตฺถ ปมาณ-สทฺโท นิยตนปุํสกลิงฺเค นิยเตกตฺตํ วุจฺจติฯ เอตฺถ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท โภชนญฺเจว วิญฺญตฺติ จาติ อิทํ ทฺวยํ หิ ยสฺมา ปมาณํ, ตสฺมา สยํ วิญฺญตฺวา วา อญฺญโต ภชฺชนาทีนิ การาเปตฺวา วา อญฺญาย ปน วิญฺญาเปตฺวา สยํ ภชฺชนาทีนิ กตฺวา วา ยา ปน ภิกฺขุนี อชฺโฌหรติ, ตสฺสา อชฺโฌหารปโยเคสุ ปาจิตฺติโย สิยุนฺติ โยชนาฯ

มหาปจฺจริยํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 823) วุตฺตํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘มาตรํ วา’’ติอาทิฯ มาตรํ วาปิ ยาจิตฺวาติ เอตฺถ วา-สทฺโท อตฺถนฺตรวิกปฺปเนฯ ปิ-สทฺโท สมฺภาวเนฯ มาตรํ วา ปิตรํ วา อญฺญํ วา ญาตกํ วา ปวาริตํ วา อามกธญฺญํ ยาจิตฺวา วา อญฺญาย การาเปตฺวา วา ยา ปริภุญฺชติ, ตสฺสา ปาจิตฺตีติ โยชนาฯ

[2164] อวิญฺญตฺติยา ลทฺธํ สยํ วา ภชฺชนาทีนิ กตฺวา วา อญฺญาย การาเปตฺวา วา ยา ปริภุญฺชติ, ตสฺสา ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ

[2165] อญฺญาย ปน วิญฺญตฺติยา ลทฺธํ ตาย การาเปตฺวาปิ สยํ กตฺวา วา อชฺโฌหรนฺติยา ตถา อาปตฺติ ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ อิทญฺจ มหาปจฺจริยาคตนยํ คเหตฺวา วุตฺตํฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน ‘‘อญฺญาย วิญฺญตฺตํ ภุญฺชนฺติยา ทุกฺกฏ’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 822) วุตฺตตฺตา วิญฺญตฺติยาปิ อญฺญาย ลทฺธํ อามกํ ธญฺญํ ตาย การาเปตฺวา วา สยํ กตฺวา วา ปริภุญฺชนฺตสฺสาปิ ทุกฺกฏเมว วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ

[2166-7] เสทกมฺมาทิอตฺถายาติ วาตโรคาทินา อาตุรานํ เสทนาทิปฏิการตฺถายฯ อิธ ‘‘อญฺญาตกอปฺปวาริตฏฺฐาเนปี’’ติ เสโสฯ ภิกฺขูนมฺปิ เอเสว นโยฯ ฐเปตฺวา สตฺต ธญฺญานิ ญาตกปวาริตฏฺฐาเน เสสวิญฺญตฺติยาปิ อนาปตฺตีติ ญาตพฺพนฺติ โยชนาฯ เสสวิญฺญตฺติยาติ มุคฺคมาสอลาพุกุมฺภณฺฑกาทีนํ วุตฺตธญฺญาวเสสานํ วิญฺญตฺติยาฯ

สาลิอาทีนํ สตฺตนฺนํ ธญฺญานํ ทุกฺกฏสฺส วุตฺตตฺตา, อนามาสตฺตา จ สพฺเพน สพฺพํ น วฏฺฏนฺตีติ ทสฺเสตุมาห ‘‘ญาตกานมฺปี’’ติอาทิฯ

[2168] ลทฺธนฺติ ลพฺภมานํฯ นวกมฺเมสูติ นวกมฺมตฺถาย, นิมิตฺตตฺเถ ภุมฺมํฯ เอตฺถ ‘‘สมฺปฏิจฺฉิตุ’’นฺติ เสโสฯ ‘‘อวิญฺญตฺติยา ลพฺภมานํ ปน นวกมฺมตฺถาย สมฺปฏิจฺฉิตุํ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 823) มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ

สตฺตมํฯ

[2169] สงฺการนฺติ กจวรํฯ วิฆาสกํ วาติ อุจฺฉิฏฺฐกมจฺฉกณฺฏกมํสฏฺฐิจลกมุขโธวนาทิกํ ยํ กิญฺจิฯ ฉฑฺเฑยฺย วาติ เอตฺถ ‘‘สย’’นฺติ เสโส ‘‘ฉฑฺฑาเปยฺย ปเรหี’’ติ วกฺขมานตฺตาฯ กุฏฺฏสฺส ติโร ติโรกุฏฺฏํ, ตสฺมิํ, กุฏฺฏสฺส ปรภาเคติ อตฺโถฯ ‘‘ปากาเรปิ อยํ นโย’’ติ วกฺขมานตฺตา กุฏฺฏนฺติ วา พฺยติริตฺตา ภิตฺติ คเหตพฺพาฯ

[2171] เอกาติ เอตฺถ อาปตฺตีติ เสโสฯ ‘‘ตสฺสา’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ

[2172] ฉฑฺฑเนติ เอตฺถ ปิ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐฯ ทนฺตกฏฺฐสฺส ฉฑฺฑเนปิ ภิกฺขุนิยา ปาจิตฺติ ปริทีปิตาติ โยชนาฯ

[2173-4] สพฺพตฺถาติ วุตฺตปฺปกาเรสุ สพฺเพสุ วิกปฺเปสุฯ อนาปตฺติวิสยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อวลญฺเชปี’’ติอาทิฯ อวลญฺเช ฐาเน อโนโลเกตฺวา ฉฑฺเฑนฺติยาปิ วา วลญฺเช ฐาเน โอโลเกตฺวาปิ วา ปน ฉฑฺเฑนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ ฉฑฺฑนํ กฺริยํฯ อโนโลกนํ อกฺริยํฯ

อฏฺฐมํฯ

[2175-6] ยา ปน ภิกฺขุนี เขตฺเต วา นาฬิเกราทิอาราเม วา ยตฺถ กตฺถจิ โรปิเม หริตฏฺฐาเน ตานิ วิฆาสุจฺจารสงฺการมุตฺตสงฺขาตานิ จตฺตาริ วตฺถูนิ สเจ สยํ ฉฑฺเฑติ วา, ตถา ปเร ฉฑฺฑาเปติ วา, ตสฺสา ภิกฺขุนิยา อาปตฺติวินิจฺฉโย วุตฺตนโย ‘‘เอเกก’’มิจฺจาทินา ยถาวุตฺตปกาโรติ โยชนาฯ

[2177-8] ยา ปน ภิกฺขุนี หริเต เขตฺเต นิสีทิตฺวา ภุญฺชมานา วา ตถา หริเต ตตฺถ เขตฺเต อุจฺฉุอาทีนิ ขาทนฺติ ขาทมานา คจฺฉนฺตี วา ยทิ อุจฺฉิฏฺฐํ อุทกํ วา จลกาทิํ วา ฉฑฺเฑติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนาฯ จลกํ นาม วมิกรํฯ

[2179] ตาทิเส หริเต ฐาเน อนฺตมโส มตฺถกฉินฺนํ นาฬิเกรมฺปิ ชลํ ปิวิตฺวา ฉฑฺเฑนฺติยา อาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[2180] สพฺเพสนฺติ ภิกฺขุภิกฺขุนีนํฯ

[2181] ลายิตมฺปิ เขตฺตํ ปุน โรหณตฺถาย มนุสฺสา รกฺขนฺติ เจ, ตตฺถ ตสฺมิํ เขตฺเต วิฆาสุจฺจาราทีนิ ฉฑฺเฑนฺติยา อสฺสา ภิกฺขุนิยา ยถาวตฺถุกเมว หิ ปาจิตฺติยเมวาติ โยชนาฯ ‘‘อสฺสา ยถาวตฺถุก’’นฺติ อิมินา ภิกฺขุสฺส ทุกฺกฏนฺติ วุตฺตเมว โหติฯ

[2182] ฉฑฺฑิเต เขตฺเตติ มนุสฺเสหิ อุทฺธฏสสฺเส เขตฺเตฯ ยถาห – ‘‘มนุสฺเสสุ สสฺสํ อุทฺธริตฺวา คเตสุ ฉฑฺฑิตเขตฺตํ นาม โหติ, ตตฺถ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 830)ฯ เอวํ อกเตปิ เขตฺเต สามิเก อาปุจฺฉิตฺวา กาตุํ วฏฺฏติฯ ยถาห ‘‘สามิเก อปโลเกตฺวา ฉฑฺเฑตี’’ติ (ปาจิ. 832)ฯ อิธ เขตฺตปาลกา, อารามาทิโคปกา จ สามิกา เอวฯ สงฺฆสฺส เขตฺเต, อาราเม จ สเจ ‘‘ตตฺถ กจวรํ น ฉฑฺเฑตพฺพ’’นฺติ กติกา นตฺถิ, ภิกฺขุสฺส ฉฑฺเฑตุํ วฏฺฏติ สงฺฆปริยาปนฺนตฺตา, น ภิกฺขุนีนํฯ ตาสํ ปน ภิกฺขุสงฺเฆ วุตฺตนเยน น วฏฺฏติ, น ตสฺส ภิกฺขุสฺส, เอวํ สนฺเตปิ สารุปฺปวเสน กาตพฺพนฺติฯ สพฺพนฺติ อุจฺจาราทิ จตุพฺพิธํฯ

นวมํฯ

[2183] เอตฺถ ‘‘นจฺจํ นาม ยํ กิญฺจิ นจฺจํฯ คีตํ นาม ยํ กิญฺจิ คีตํฯ วาทิตํ นาม ยํ กิญฺจิ วาทิต’’นฺติ (ปาจิ. 835) วจนโต ‘‘ยํ กิญฺจี’’ติ เสโสฯ ยา ปน ภิกฺขุนี ยํ กิญฺจิ นจฺจํ วา ยํ กิญฺจิ คีตํ วา ยํ กิญฺจิ วาทิตํ วา ทสฺสนตฺถาย คจฺเฉยฺยาติ โยชนาฯ ตตฺถ ยํ กิญฺจิ นจฺจนฺติ นฏาทโย วา นจฺจนฺตุ โสณฺฑา วา, อนฺตมโส โมรสุกมกฺกฏาทโยปิ, สพฺพมฺเปตํ นจฺจเมวฯ ยํ กิญฺจิ คีตนฺติ นฏาทีนํ วา คีตํ โหตุ อริยานํ ปรินิพฺพานกาเล รตนตฺตยคุณูปสํหิตํ สาธุกีฬิตคีตํ วา อสญฺญตภิกฺขูนํ ธมฺมภาณกคีตํ วา, สพฺพมฺเปตํ คีตเมวฯ

ยํ กิญฺจิ วาทิตนฺติ ฆนาทิวาทนียภณฺฑวาทิตํ วา โหตุ กุฏเภริวาทิตํ วา อนฺตมโส อุทรเภริวาทิตมฺปิ , สพฺพมฺเปตํ วาทิตเมวฯ ‘‘ทสฺสนสวนตฺถายา’’ติ วตฺตพฺเพ วิรูเปกเสสนเยน ‘‘ทสฺสนตฺถายา’’ติ วุตฺตํฯ ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ ยถาสกํ วิสยสฺส อาโลจนสภาวตาย วา ‘‘ทสฺสนตฺถาย’’ อิจฺเจว วุตฺตํฯ

[2184] ปุพฺพปโยคทุกฺกเฏน สห ปาจิตฺติยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ทสฺสนตฺถาย นจฺจสฺสา’’ติอาทิฯ คีตสฺสาติ เอตฺถ ‘‘วาทิตสฺสา’’ติ ปกรณโต ลพฺภติฯ

[2185] เอกปโยเคนาติ เอกทิสาวโลกนปโยเคนฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘อญฺญสฺมิมฺปิ…เป.… สิยุ’’นฺติฯ ปสฺสตีติ เอตฺถ ‘‘นจฺจ’’นฺติ เสโสฯ เตสนฺติ เยสํ นจฺจํ ปสฺสติฯ ปิ-สทฺเทน วาทิตมฺปิ สมฺปิณฺเฑติฯ ยถาห ‘‘เตสํเยว คีตวาทิตํ สุณาติ, เอกเมว ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 836)ฯ

[2186] อญฺญโตติ อญฺญสฺมิํ ทิสาภาเคฯ

[2187] ‘‘วิสุํ ปาจิตฺติโย สิยุ’’นฺติ อิทเมว ปกาเสตุมาห ‘‘ปโยคคณนาเยตฺถ, อาปตฺติคณนา สิยา’’ติฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ นานาทิสาภาเคฯ นจฺจคีตวาทิตานํ ทสฺสนสวเน อฏฺฐกถาคตํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘นจฺจิตุ’’นฺติอาทิฯ

[2188] ‘‘นจฺจ อิตี’’ติ ปทจฺเฉโท, ‘‘นจฺจาหี’’ติปิ ปาโฐฯ อุปฏฺฐานนฺติ เภริสทฺทปูชํฯ สมฺปฏิจฺฉิตุนฺติ ‘‘สาธู’’ติ อธิวาเสตุํฯ อิมสฺส อุปลกฺขณวเสน วุตฺตตฺตา นจฺจคีเตปิ เอเสว นโยฯ

[2189-90] สพฺพตฺถาติ นจฺจนาทีสุ สพฺพตฺถฯ อุปฏฺฐานํ กโรมาติ ตุมฺหากํ เจติยสฺส นจฺจาทีหิ อุปหารํ กโรมาติฯ อุปฏฺฐานํ ปสตฺถนฺติ อุปฏฺฐานกรณํ นาม สุนฺทรนฺติฯ

ยา อาราเมเยว จ ฐตฺวา ปสฺสติ วา สุณาติ วาติ โยชนา, อิธ ‘‘อนฺตราราเม วา’’ติอาทิ เสโสฯ ‘‘อาราเม ฐตฺวา อนฺตราราเม วา พหิอาราเม วา นจฺจาทีนิ ปสฺสติ วา สุณาติ วา, อนาปตฺตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 837) อฏฺฐกถาย วุตฺตํฯ ‘‘ฐตฺวา’’ติ วุตฺเตปิ สพฺเพสุปิ อิริยาปเถสุ ลพฺภติฯ อาราเม ฐตฺวาติ น เกวลํ ฐตฺวาว, ตโต คนฺตฺวาปิ สพฺพิริยาปเถหิปิ ลภติฯ ‘‘อาราเม ฐิตา’’ติ (ปาจิ. 837) ปน อารามปริยาปนฺนทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อิตรถา นิสินฺนาปิ น ลเภยฺยาติ คณฺฐิปทาทีสุ วุตฺตํฯ ภิกฺขูนมฺปิ เอเสว นโยฯ

[2191] ยา อตฺตโน ฐิโตกาสํ อาคนฺตฺวา ปโยชิตํ ปสฺสติ วา สุณาติ วาติ โยชนาฯ ฐิโตกาสนฺติ เอตฺถ คตินิวตฺติสามญฺเญน สยิตนิสินฺนมฺปิ คยฺหติฯ ตถารูปา หิ การณา คนฺตฺวา ปสฺสนฺติยา วาปีติ โยชนาฯ การณํ นาม สลากภตฺตาทิการณํฯ ยถาห ‘‘สติ กรณีเยติ สลากภตฺตาทีนํ วา อตฺถาย อญฺเญน วา เกนจิ กรณีเยน คนฺตฺวา คตฏฺฐาเน ปสฺสติ วา สุณาติ วา, อนาปตฺตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 837)ฯ

[2192] มคฺคํ คจฺฉนฺตี ปฏิปเถ นจฺจํ อฏฺฐตฺวา ปสฺสตีติ เอวํ ปสฺสนฺติยาปิ จ ตถา อนาปตฺตีติ อชฺฌาหารโยชนาฯ ปฏิปเถติ คมนมคฺคาภิมุเขฯ อาปทาสุปีติ ตาทิเสน อุปทฺทเวน อุปทฺทุตา สมชฺชฏฺฐานํ ปวิสติ, เอวํ ปวิสิตฺวา ปสฺสนฺติยา วา สุณนฺติยา วา อนาปตฺติฯ

[2193] อิทํ สิกฺขาปทํ สมุฏฺฐานโต เอฬกโลมสิกฺขาปเทน สมํ มตํ ‘‘สมาน’’นฺติ วิญฺญาตํฯ

ทสมํฯ

ลสุณวคฺโค ปฐโมฯ

[2194-5] อิธ อิมสฺมิํ สาสเน ยา ปน ภิกฺขุนี รตฺตนฺธการสฺมิํ อปฺปทีเป ปุริเสน สทฺธิํ เอกิกา สเจ สนฺติฏฺฐติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ รตฺตนฺธการสฺมินฺติ รตฺติยํฯ รตฺติปริยาโย หิ รตฺตนฺธการ-สทฺโทฯ ยถาห ปทภาชเน ‘‘รตฺตนฺธกาเรติ โอคฺคเต สูริเย’’ติ (ปาจิ. 840)ฯ อปฺปทีเปติ ปชฺโชตจนฺทสูริยอคฺคีสุ เอเกนาปิ อโนภาสิเต, อิมินา รตฺติกฺเขตฺตํ ทสฺเสติฯ ‘‘สนฺติฏฺฐตี’’ติ อิมินา คมนนิสินฺนสยนสงฺขาตํ อิริยาปถตฺติกญฺจ อุปลกฺขิตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ วุตฺตญฺหิ วชิรพุทฺธินา ‘‘สนฺติฏฺเฐยฺยาติ เอตฺถ ฐานาปเทเสน จตุพฺพิโธปิ อิริยาปโถ สงฺคหิโต, ตสฺมา ปุริเสน สทฺธิํ จงฺกมนาทีนิ กโรนฺติยาปิ ปาจิตฺติยญฺจ อุปลพฺภตี’’ติ (วชิร. ฏี. ปาจิตฺติย 839 โถกํ วิสทิสํ)ฯ ปุริเสน สทฺธินฺติ สนฺติฏฺฐิตุํ, สลฺลปิตุญฺจ วิญฺญุนา มนุสฺสปุริเสน สทฺธิํฯ

รหสฺสาทวเสน ปุริสสฺส หตฺถปาสํ สมาคนฺตฺวา เตน สทฺธิํ สลฺลปนฺติยา วา ปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ

[2196-7] ยา ปน ภิกฺขุนี สเจ มนุสฺสปุริสสฺส หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา สนฺติฏฺฐติ วา สลฺลปติ วา, ยกฺขเปตติรจฺฉานคตานํ หตฺถปาสํ อวิชหิตฺวา สนฺติฏฺฐติ วา สลฺลปติ วา, ตสฺสา ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนาฯ

วิญฺญุคฺคหเณน อวิญฺญู ปุริโส อนาปตฺติํ น กโรตีติ ทีเปติฯ

[2198] อญฺญวิหิตายาติ รโหอสฺสาทโต อญฺญํ จินฺเตนฺติยาฯ ยถาห ‘‘รโหอสฺสาทโต อญฺญวิหิตาว หุตฺวา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 841)ฯ

จตุตฺเถน, ฉฏฺเฐน จ สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐานโต เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํฯ สนฺติฏฺฐนสลฺลปนวเสน กฺริยํฯ สญฺญาย วิโมกฺโข เอตสฺมินฺติ สญฺญาวิโมกฺขกํฯ

ปฐมํฯ

[2199] ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเสติ กุฏฺฏาทีสุ เยน เกนจิ ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเสฯ อิทํ วจนํฯ

ทุติยํฯ

[2200] ตติเย ‘‘อชฺโฌกาเส’’ติ จ จตุตฺเถ ‘‘รถิกาย, พฺยูเห, สิงฺฆาฏเก’’ติ ปทานิ จ วชฺเชตฺวา อวเสสํ สนฺธายาห ‘‘อปุพฺพํ นตฺถิ กิญฺจิปี’’ติฯ เอตฺถ ‘‘วตฺตพฺพ’’นฺติ เสโสฯ เอตฺถ จ รถิกายาติ รจฺฉายฯ พฺยูเหติ อนิพฺพิทฺธรจฺฉายฯ สิงฺฆาฏเกติ จจฺจเร โอกาเส, ติโกณํ วา จตุโกณํ วา มคฺคสโมธานฏฺฐาเนติ วุตฺตํ โหติฯ

ตติยจตุตฺถานิฯ

[2201-2] ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปุเรภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา อาสเน นิสีทิตฺวา สามิเก อนาปุจฺฉา ปกฺกเมยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 855) วจนโต ยา ปน ภิกฺขุนี ปุเรภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา ฉทนนฺโต อาสเน นิสีทิตฺวา สามิเก อนาปุจฺฉา อโนวสฺสกปฺปเทสํ อติกฺกเมติ, ยา จ อชฺโฌกาเส วา นิสีทิตฺวา สเจ อุปจารํ อติกฺกเมติ, ตสฺสา ปฐเม ปเท ทุกฺกฏํ โหติ, ทุติเย ปเท ปาจิตฺติ ปริยาปุตาติ โยชนาฯ ‘‘อาสเน’’ติ อิมินา ปลฺลงฺกมาภุชิตฺวา นิสีทนารหมาสนํ อธิปฺเปตํฯ ยถาห – ‘‘อาสนํ นาม ปลฺลงฺกสฺส โอกาโส วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. 856)ฯ อโนวสฺสปฺปเทสนฺติ นิพฺพโกสพฺภนฺตรํฯ อพฺโภกาเส อาปตฺติเขตฺตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อุปจารมฺปิ วา สเจ’’ติฯ

อุปจารนฺติ ทฺวาทสหตฺถปฺปมาณํ ปเทสํฯ ยถาห คณฺฐิปเท ‘‘อุปจาโร ทฺวาทสหตฺโถ’’ติฯ

[2203] ‘‘ตถา’’ติ อิมินา ‘‘ทุกฺกฏํ สมุทีริต’’นฺติ อิทํ ปจฺจามสติฯ อาปุฏฺเฐ อนาปุฏฺฐสญฺญาย อาปุฏฺเฐ วิจิกิจฺฉโต ปกฺกมนฺติยา ตถา ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ เอตฺถ จ ‘‘ภิกฺขุนิยา’’ติ สมฺพนฺธินิยา สมานตฺตา ‘‘วิจิกิจฺฉนฺติยา’’ติ วตฺตพฺเพ ลิงฺควิปลฺลาสวเสน ‘‘วิจิกิจฺฉโต’’ติ วุตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[2204] คิลานายาติ ยา ตาทิเสน เคลญฺเญน อาปุจฺฉิตุํ น สกฺโกติฯ อาปทาสูติ ฆเร อคฺคิ อุฏฺฐิโต โหติ โจรา วา, เอวรูเป อุปทฺทเว อนาปุจฺฉา ปกฺกมนฺติยา อนาปตฺติฯ

ปญฺจมํฯ

[2205-6] ‘‘คจฺฉนฺติยา วชนฺติยา’’ติ จ นิสีทนนิปชฺชนาวสานทสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ ปาจิตฺติยํ ปน ปจฺฉาภตฺตํ สามิเก ‘‘อิธ นิสีทาม วา สยาม วา’’ติ อนาปุจฺฉิตฺวา นิสินฺนนิปนฺนปจฺจยา โหตีติ เวทิตพฺพํฯ ปจฺฉาภตฺตํ สามิเก อนาปุจฺฉา อาสเน นิสีทิตฺวา คจฺฉนฺติยา เอกา ปาจิตฺติ โหตีติ โยชนาฯ เอส นโย ‘‘นิปชฺชิตฺวา’’ติอาทีสุปิฯ

ยถา ปน ตตฺถ อสํหาริเม อนาปตฺติ, เอวมิธ ธุวปญฺญตฺเต วา อนาปตฺตีติฯ

ฉฏฺฐํฯ

[2207] ติสมุฏฺฐานนฺติ สจิตฺตเกหิ ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐานโตฯ

อฏฺฐมํฯ

[2208] ยา ปน ภิกฺขุนี อตฺตานมฺปิ วา ปรมฺปิ วา นิรยพฺรหฺมจริเยหิ อภิสเปยฺย, ตสฺสา วาจโต วาจโต สิยา ปาจิตฺตีติ โยชนาฯ ตตฺถ อภิสเปยฺยาติ สปถํ กเรยฺย, ‘‘นิรเย นิพฺพตฺตามิ, อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺตามี’’ติ อตฺตานํ วา ‘‘นิรเย นิพฺพตฺตตุ, อวีจิมฺหิ นิพฺพตฺตตู’’ติ ปรํ วา ‘‘คิหินี โหมิ, โอทาตวตฺถา โหมี’’ติ อตฺตานํ วา ‘‘คิหินี โหตุ, โอทาตวตฺถา โหตู’’ติ ปรํ วา อภิสเปยฺยาติ วุตฺตํ โหติฯ

[2210] อกฺโกสติ อตฺตานํ วา ปรํ วาติ สมฺพนฺโธฯ ติกปาจิตฺติยนฺติ อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสญฺญาเวมติกาอนุปสมฺปนฺนสญฺญาวเสนฯ เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนายฯ อนุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสญฺญา, เวมติกา, อนุปสมฺปนฺนสญฺญา อกฺโกสติ, ทุกฺกฏนฺติ เอวํ ติกทุกฺกฏํฯ

[2211] อตฺถธมฺมานุสาสนิํ ปุรกฺขตฺวา วทนฺตีนํ อนาปตฺตีติ โยชนาฯ ยถาห อฏฺฐกถายํ ‘‘อตฺถปุเรกฺขารายาติ อฏฺฐกถํ กเถนฺติยาฯ ธมฺมปุเรกฺขารายาติ ปาฬิํ วาเจนฺติยาฯ อนุสาสนิปุเรกฺขารายาติ ‘อิทานิปิ ตฺวํ เอทิสา, สาธุ วิรมสฺสุ, โน เจ วิรมสิ, อทฺธา ปุน เอวรูปานิ กมฺมานิ กตฺวา นิรเย อุปฺปชฺชิสฺสสิ, ติรจฺฉานโยนิยา อุปฺปชฺชิสฺสสี’ติ เอวํ อนุสาสนิยํ ฐตฺวา วทนฺติยา อนาปตฺตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 878)ฯ

นวมํฯ

[2212] วธิตฺวาติ สตฺถาทีหิ ปหริตฺวาฯ วธิตฺวา วาติ เอตฺถ วา-สทฺโท ปาฬิยํ ‘‘วธิตฺวา วธิตฺวา’’ติ (ปาจิ. 880) วุตฺตํ อาเมฑิตํ สูเจติฯ

[2213] เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ กายวาจาจิตฺตสมุฏฺฐานํ ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํ นาม, สมนุภาสนสมุฏฺฐานนฺติปิ เอตสฺเสว นามํฯ

ทสมํฯ

อนฺธการวคฺโค ทุติโยฯ

[2214] ยา ปน ภิกฺขุนี นคฺคา อนิวตฺถา อปารุตา หุตฺวา นหายติ, อสฺสา สพฺพปโยเค ทุกฺกฏํฯ ตสฺส นหานสฺส โวสาเน ปริโยสาเน สา ภิกฺขุนี ชินวุตฺตํ ชิเนน ภควตา ภิกฺขุนีนํ ปญฺญตฺตํ โทสํ ปาจิตฺติยาปตฺติํ สมุเปติ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ ภิกฺขุนิ โทสนฺติ เอตฺถ คาถาพนฺธวเสน รสฺโส กโตฯ

[2215] อจฺฉินฺนจีวราติ อจฺฉินฺนอุทกสาฏิกจีวราฯ นฏฺฐจีวราติ โจราทีหิ นฏฺฐอุทกสาฏิกจีวราฯ อาปทาสุ วาติ ‘‘มหคฺฆํ อิมํ ทิสฺวา โจราปิ หเรยฺยุ’’นฺติ เอวรูปาสุ อาปทาสุ วา นคฺคาย นหายนฺติยา น โทโสฯ

ปฐมํฯ

[2216] ทุติเยติ ‘‘อุทกสาฏิกํ ปน ภิกฺขุนิยา การยมานายา’’ติอาทิสิกฺขาปเท (ปาจิ. 888)ฯ

ทุติยํฯ

[2217-8] ทุสฺสิพฺพิตํ จีวรนฺติ อสกฺกจฺจสิพฺพิตํ จีวรํฯ วิสิพฺเพตฺวาติ ทุสฺสิพฺพิตํ ปุน สิพฺพนตฺถาย สยํ วา วิคตสิพฺพนํ กตฺวาฯ ‘‘วิสิพฺพาเปตฺวา’’ติ เสโสฯ ยถาห ‘‘วิสิพฺเพตฺวา วา วิสิพฺพาเปตฺวา วา’’ติ (ปาจิ. 893)ฯ

อนนฺตรายาติ ทสสุ อนฺตราเยสุ อญฺญตรนฺตรายรหิตาฯ ตํ วิสิพฺพิตํ, วิสิพฺพาปิตํ วา จีวรํฯ ‘‘อนนฺตรายา ตํ ปจฺฉา’’ติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธวเสน รสฺโส กโตฯ น สิพฺเพยฺยาติ เอตฺถาปิ ‘‘น สิพฺพาเปยฺยา’’ติ เสโสฯ ยถาห ‘‘เนว สิพฺเพยฺย, น สิพฺพาปนาย อุสฺสุกฺกํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 893)ฯ

จตุปญฺจาหนฺติ เอตฺถ ‘‘อุตฺตริฉปฺปญฺจวาจาหิ (ปาจิ. 62-64), อุตฺตริทิรตฺตติรตฺต’’นฺติอาทีสุ (ปาจิ. 51-52) วิย อปฺปสงฺขฺยาย พหุสงฺขฺยายํ อนฺโตคธตฺเตปิ อุภยวจนํ โลกโวหารวเสน วจนสิลิฏฺฐตายาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ธุเรติ สิพฺพนุสฺสาเหฯ นิกฺขิตฺตมตฺเตติ วิสฺสฏฺฐมตฺเตฯ

[2219] ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสญฺญา, เวมติกา, อนุปสมฺปนฺนสญฺญาติ ตีสุ วาเรสุ ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํฯ เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนายฯ ติกทุกฺกฏนฺติ วารตฺตเย ทุกฺกฏตฺตยํฯ

[2220] อุภินฺนนฺติ อุปสมฺปนฺนานุปสมฺปนฺนานํฯ อญฺญสฺมินฺติ จีวรโต อญฺญสฺมิํฯ อนฺตราเยปิ วา สตีติ ราชโจราทิอนฺตรายานํ ทสนฺนํ อญฺญตเร สติฯ

[2221] ‘‘ธุรนิกฺเขปนํ นาม, สมุฏฺฐานมิทํ มต’’นฺติ อิทํ อฏฺฐกถาย ‘‘ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐาน’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 893) วุตฺตเมว คเหตฺวา วุตฺตํ, เตรสสุ สมุฏฺฐานสีเสสุ ‘‘ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐาน’’นฺติ วิสุํ สมุฏฺฐานสีสํ นาม นตฺถิฯ มาติกฏฺฐกถายญฺจ ‘‘สมนุภาสนสมุฏฺฐาน’’นฺติ (กงฺขา. อฏฺฐ. จีวรสิพฺพนสิกฺขาปทวณฺณนา, อตฺถโต สมานํ) วุตฺตํ, ตํ สมุฏฺฐานสีเสสุ อนฺโตคธเมวฯ ตสฺมา ‘‘ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐาน’’นฺติ อิทํ สมนุภาสนสมุฏฺฐานสฺเสว ปริยาโยติ คเหตพฺพํฯ

ตติยํฯ

[2222] ปญฺจ อหานิ ปญฺจาหํ, ปญฺจาหเมว ปญฺจาหิกํฯ ‘‘อติกฺกเมยฺยา’’ติ กิริยาย ทฺวิกมฺมกตฺตา ‘‘ปญฺจาหิก’’นฺติ จ ‘‘สงฺฆาฏิจาร’’นฺติ จ อุปโยคตฺเถ เอว อุปโยควจนํฯ สงฺฆฏิตฏฺเฐน สงฺฆาฏิ, อิติ วกฺขมานานํ ปญฺจนฺนํ จีวรานเมวาธิวจนํ, สงฺฆาฏีนํ จาโร สงฺฆาฏิจาโร, ปริโภควเสน วา โอตาปนวเสน วา ปริวตฺตนนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ปญฺจาหิกํ สงฺฆาฏิจารํ อติกฺกเมยฺยาติ ปญฺจมํ ทิวสํ ปญฺจ จีวรานิ เนว นิวาเสติ น ปารุปติ น โอตาเปติ ปญฺจมํ ทิวสํ อติกฺกาเมติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 899) วจนโต ปญฺจทิวสพฺภนฺตเร ยํ กิญฺจิ อกตฺวา อติกฺกาเมนฺติยา จีวรคณนาย ปาจิตฺติ โหตีติ ทสฺเสตุมาห ‘‘ยาติกฺกเมยฺยา’’ติอาทิฯ

[2223] ติจีวรนฺติ อนฺตรวาสกอุตฺตราสงฺคสงฺฆาฏิสงฺขาตํ ติจีวรญฺจฯ สํกจฺจีติ ถนเวฐนสงฺขาตํ จีวรญฺจฯ ทกสาฏีติ อุตุนิกาเล นิวาเสตพฺพอุทกสาฏิจีวรญฺจฯ อิติ อิเม ปญฺจฯ ปญฺจ ตูติ ปญฺจ จีวรานิ นามฯ

[2224-5] ติกปาจิตฺตีติ ปญฺจาหาติกฺกนฺตสญฺญา, เวมติกา, อนติกฺกนฺตสญฺญาติ วิกปฺปตฺตเย ปาจิตฺติยตฺตยํ โหติฯ ปญฺจาหานติกฺกนฺเต อติกฺกนฺตสญฺญาเวมติกานํ วเสน ทฺวิกทุกฺกฏํฯ

‘‘ปญฺจเม ทิวเส’’ติอาทิ อนาปตฺติวารสนฺทสฺสนํฯ นิเสวตีติ นิวาเสติ วา ปารุปติ วาฯ โอตาเปตีติ เอตฺถ วา-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐ, โอตาเปติ วาติ อตฺโถฯ อาปทาสุปีติ มหคฺฆํ จีวรํ, น สกฺกา โหติ โจรภยาทีสุ ปริภุญฺชิตุํ, เอวรูเป อุปทฺทเว อนาปตฺติฯ

จตุตฺถํฯ

[2226] อญฺญิสฺสา สงฺกเมตพฺพจีวรํ อนาปุจฺฉา คเหตฺวา ยา ปริภุญฺชติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนา, อญฺญิสฺสา อุปสมฺปนฺนาย สนฺตกํ ปญฺจนฺนํ จีวรานํ อญฺญตรํ ตสฺสา อวตฺวา อาทาย ปุน ตสฺสา ทาตพฺพํ, อทตฺวา ยา ภิกฺขุนี ปฏิเสวติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ อตฺโถฯ ‘‘สงฺกเมตพฺพจีวรํ สงฺกมนีย’’นฺติ ปริยายสทฺทา เอเตฯ ยถาห ‘‘จีวรสงฺกมนียนฺติ สงฺกเมตพฺพจีวรํ, อญฺญิสฺสา สนฺตกํ อนาปุจฺฉา คหิตํ ปุน ปฏิทาตพฺพจีวรนฺติ อตฺโถ’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 903)ฯ

[2227] ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ ‘‘อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสญฺญา…เป.… เวมติกา …เป.… อนุปสมฺปนฺนสญฺญา จีวรสงฺกมนียํ ธาเรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 905) เอวํ ติกปาจิตฺติยํ ปาฬิยํ วุตฺตํฯ เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนายฯ ‘‘ติกทุกฺกฏ’’นฺติ อิทญฺจ วุตฺตนยเมวฯ อาปทาสูติ สเจ อปารุตํ วา อนิวตฺถํ วา โจรา หรนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ วาฯ

[2228] เอตํ สมุฏฺฐานํ กถิเนน ตุลฺยนฺติ โยชนาฯ คหณํ, ปริโภโค จ กฺริยํฯ อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํฯ

ปญฺจมํฯ

[2229] ลภิตพฺพํ ตุ จีวรนฺติ ลภิตพฺพํ วิกปฺปนุปคํ จีวรํฯ นิวาเรตีติ ยถา เต ทาตุกามา น เทนฺติ, เอวํ อนฺตรายํ ปรกฺกมติฯ ปาจิตฺติํ ปริทีปเยติ สเจ ตสฺสา วจเนน เต น เทนฺติ, ภิกฺขุนิยา ปาจิตฺติยํ วเทยฺยาติ อตฺโถฯ

[2230] เอตฺถ ปฐมํ ‘‘สงฺฆสฺสา’’ติ วุตฺตตฺตา คณสฺสาติ ทฺเว ตโยว คเหตพฺพาฯ ลาเภติ เอตฺถ ‘‘นิวาริเต’’ติ เสโสฯ สเจ อญฺญํ ปริกฺขารํ นิวาเรติ, ตเถว ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ อญฺญนฺติ วิกปฺปนุปคจีวรโต อญฺญํฯ

ปริกฺขารนฺติ ยํ กิญฺจิ ถาลกาทีนํ วา สปฺปิเตลาทีนํ วา อญฺญตรํฯ

[2231] อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวาติ ‘‘กิตฺตกํ อคฺฆนกํ ทาตุกามตฺถาติ ปุจฺฉติ, ‘เอตฺตกํ นามา’ติ วทนฺติ, ‘อาคเมถ ตาว, อิทานิ วตฺถุ มหคฺฆํ, กติปาเหน กปฺปาเส อาคเต สมคฺฆํ ภวิสฺสตี’’ติ เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวาฯ น โทสตาติ น โทโส, อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ

ฉฏฺฐํฯ

[2232-3] ธมฺมิกํ สมคฺเคน สงฺเฆน สนฺนิปติตฺวา กริยมานํ จีวรานํ วิภงฺคํ ภาชนํ ยา ภิกฺขุนี ปฏิเสเธยฺย ปฏิพาเหยฺย, ตสฺสา เอวํ ปฏิเสเธนฺติยา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนาฯ อธมฺเม ธมฺมสญฺญาย ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนาฯ อุโภ เวมติกาย วาติ อุโภสุ เวมติกายฯ คาถาพนฺธวเสน สุ-สทฺทโลโปฯ ธมฺมิเก อธมฺมิเก จีวรวิภงฺเค เวมติกาย ปฏิพาหนฺติยา ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนาฯ ยถาห ‘‘ธมฺมิเก เวมติกา ปฏิพาหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อธมฺมิเก เวมติกา ปฏิพาหติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติฯ อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวาติ ‘‘เอกิสฺสา เอกํ สาฏกํ นปฺปโหติ, อาคเมถ ตาว, กติปาเหเนว อุปฺปชฺชิสฺสติ, ตโต ภาเชสฺสามี’’ติ (ปาจิ. 914) เอวํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวาฯ

สตฺตมํฯ

[2235-6] นิวาสนุปคํ วา ตถา ปารุปนุปคํ วา กปฺปพินฺทุกตํ วา ยํ กิญฺจิ จีวรํ ปญฺจ สหธมฺมิเก จ มาตาปิตโรปิ มุญฺจิตฺวา อญฺญสฺส ยสฺส กสฺสจิ คหฏฺฐสฺส วา ปริพฺพาชกสฺส วา ยทิ ทเทยฺย, ตสฺสาปิ ปาจิตฺติยํ ปริยาปุตนฺติ โยชนาฯ เอตฺถ จ ‘‘ปิตโร’’ติ มาตา จ ปิตา จ มาตาปิตโรติ วตฺตพฺเพ วิรูเปกเสสวเสน นิทฺเทโส ทฏฺฐพฺโพฯ

[2237] เอตฺถ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท ตา ปน ปาจิตฺติโย จีวรานํ คณนาย วเสน คเณตพฺพาติ โยชนาฯ

[2238] ตาว สมฺปฏิจฺฉิโต กาโล เอตสฺสาติ ตาวกาลิกํ, จีวรํฯ ‘‘อญฺญสฺสา’’ติ ปุพฺเพ วุตฺตสฺส ทูรตฺตา ปุนปิ ‘‘อญฺเญส’’นฺติ อาห, โสเยวตฺโถฯ

อฏฺฐมํฯ

[2239] ยา ปน ภิกฺขุนี ‘‘สเจ มยํ สกฺโกม, ทสฺสาม กริสฺสามาติ เอวํ วาจา ภินฺนา โหตี’’ติ วุตฺตาย ทุพฺพลาย จีวรปจฺจาสาย จีวรสฺส วิภงฺคํ นิเสเธตฺวา จีวเร กาลํ อติกฺกเมยฺย, อสฺสา โทสตา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ จีวเร กาลนฺติ ‘‘จีวรกาลสมโย นาม อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิโม มาโส, อตฺถเต กถิเน ปญฺจมาสา’’ติ (ปาจิ. 922) ปทภาชเน วุตฺตํ จีวรกาลํฯ อติกฺกเมยฺยาติ ‘‘อนตฺถเต กถิเน วสฺสานสฺส ปจฺฉิมํ ทิวสํ, อตฺถเต กถิเน กถินุทฺธารทิวสํ อติกฺกาเมตี’’ติ วุตฺตวิธิํ อติกฺกาเมยฺยฯ

[2240] ‘‘อทุพฺพลจีวเร ทุพฺพลจีวรสญฺญา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ วจนโต สุทุพฺพลนฺติ เจตสาติ เอตฺถ สุ-สทฺโท ปทปูรเณฯ อุโภสูติ ทุพฺพเล, อทุพฺพเล จฯ กงฺขิตาย วาติ เวมติกาย วาฯ

[2241] อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวาติ ‘‘กิญฺจาปิ ‘น มยํ อยฺเย สกฺโกมา’ติ วทนฺติ, อิทานิ ปน เตสํ กปฺปาโส อาคมิสฺสติ, สทฺโธ ปสนฺโน ปุริโส อาคมิสฺสติ , อทฺธา ทสฺสตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 921) เอวํ อฏฺฐกถาย วุตฺตนเยน อานิสํสํ ทสฺเสตฺวาฯ

นวมํฯ

[2242] ธมฺมิกํ กถินุทฺธารนฺติ ‘‘ธมฺมิโก นาม กถินุทฺธาโร สมคฺโค ภิกฺขุนิสงฺโฆ สนฺนิปติตฺวา อุทฺธรตี’’ติ (ปาจิ. 929) วุตฺตํ กถินุทฺธารํฯ

[2243] ยสฺสาติ ยสฺส กถินสฺสฯ อตฺถารมูลโก อานิสํโส นาม ‘‘โย จ ตตฺถ จีวรุปฺปาโท, โส เนสํ ภวิสฺสตี’’ติ (มหาว. 306) อนุญฺญาโต ตสฺมิํ วิหาเร อุปฺปชฺชนกจีวรวตฺถานิสํโสฯ อุทฺธารมูลโก นาม อนฺตรุพฺภารํ การาเปนฺเตหิ อุปาสเกหิ ทิยฺยมานจีวรวตฺถานิสํโสฯ

[2245] สมานิสํโสปีติ อตฺถารอานิสํเสน สมานิสํโสปิ อุพฺภาโรฯ สทฺธาปาลนกอารณาติ ปสาทานุรกฺขนตฺถาย ทาตพฺโพติ โยชนาฯ อานิสํสํ นิทสฺเสตฺวาติ ‘‘ภิกฺขุนิสงฺโฆ ชิณฺณจีวโร, กถินานิสํสมูลโก มหาลาโภ’’ติ เอวรูปํ อานิสํสํ ทสฺเสตฺวาฯ

[2246] สมุฏฺฐานาทินา สทฺธิํ เสสํ ปน วินิจฺฉยชาตํ อเสเสน สพฺพากาเรน สตฺตเมน สิกฺขาปเทน สมํ มตํ ‘‘สทิส’’นฺติ วิญฺญาตํฯ กิญฺจิปิ อปฺปกมฺปิ อปุพฺพํ ตตฺถ วุตฺตนยโต อญฺญํ นตฺถีติ โยชนาฯ

ทสมํฯ

นคฺควคฺโค ตติโยฯ

[2247] ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนิโย ทฺเว เอกมญฺเจ ตุวฏฺเฏยฺยุํ, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 933) ปญฺญตฺตสิกฺขาปเท วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เอกายา’’ติอาทิฯ เอกายาติ เอกาย ภิกฺขุนิยาฯ อปราติ อญฺญา อุปสมฺปนฺนาฯ นิปชฺเชยฺยุนฺติ เอตฺถ ‘‘เอกมญฺเจ’’ติ เสโสฯ ทฺเวติ ทฺเว ภิกฺขุนิโยฯ

[2248-9] ‘‘เอกาย จา’’ติอาทิ อนาปตฺติวารนิทฺเทโสฯ อุโภ วาปิ สมํ นิสีทนฺตีติ โยชนาฯ เอฬเกนาติ เอฬกโลมสิกฺขาปเทนฯ

ปฐมํฯ

[2250-1] ปาวารกฏสาราทินฺติ เอตฺถ ภุมฺเมกวจนํฯ ‘‘สํหาริเมสู’’ติ อิมินา สมานาธิกรณตฺตา พหุวจนปฺปสงฺเค วจนวิปลฺลาเสเนตฺถ เอกวจนนิทฺเทโสติ ทฏฺฐพฺโพฯ ปาวาโร จ กฏสาโร จ เต อาทิ ยสฺสาติ วิคฺคโห, นิทฺธารเณ เจตํ ภุมฺมํฯ เอกกนฺติ นิทฺธาริตพฺพนิทสฺสนํฯ เอกเมว เอกกํฯ สํหาริเมสุ ปาวาราทีสุ อญฺญตรนฺติ อตฺโถฯ ‘‘ปาวาโรติ โกชวาทโย’’ติ วทนฺติฯ กฏสาโรติ กโฏเยวฯ อาทิ-สทฺเทน อตฺถริตฺวา สยนารหํ สพฺพํ สงฺคณฺหาติฯ เตเนวาติ ยํ อตฺถตํ, เตเนวฯ ปารุปิตฺวา สเจ ยา ปน ทฺเว สเหว นิปชฺชนฺติ, ตาสํ ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนาฯ เอตฺถ จ อตฺถรณปาวุรณกิจฺเจ เอกสฺเสว นิทฺทิฏฺฐตฺตา เอกสฺส อนฺตสฺส อตฺถรณญฺจ เอกสฺส อนฺตสฺส ปารุปนญฺจ วิญฺญายติฯ ยถาห ‘‘สํหาริมานํ ปาวารตฺถรณกฏสารกาทีนํ เอกํ อนฺตํ อตฺถริตฺวา เอกํ ปารุปิตฺวา ตุวฏฺเฏนฺตีนเมตํ อธิวจน’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 937)ฯ

เอกสฺมิํ เอกตฺถรเณ วา เอกปาวุรเณ วา นิปชฺชเน สติ ตาสํ ทฺวินฺนํ ภิกฺขุนีนํ ทุกฺกฏนฺติ สมฺพนฺโธฯ

ทฺวิกทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ ‘‘นานตฺถรณปาวุรเณ เอกตฺถรณปาวุรณสญฺญา…เป.… เวมติกา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปาจิ. 939) วุตฺตํ ทุกฺกฏทฺวยํฯ

[2252] ววตฺถานํ นิทสฺเสตฺวาติ มชฺเฌ กาสาวํ วา กตฺตรยฏฺฐิํ วา อนฺตมโส กายพนฺธนมฺปิ ฐเปตฺวา นิปชฺชนฺติ, อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ เสสํ สมุฏฺฐานาทิวิธานํฯ อาทินาติ อิมสฺมิํเยว วคฺเค ปฐมสิกฺขาปเทนฯ ตุลฺยนฺติ สมานํฯ

ทุติยํฯ

[2253] อญฺญิสฺสา ภิกฺขุนิยาฯ อผาสุการณาติ อผาสุกรณเหตุฯ อนาปุจฺฉาติ อนาปุจฺฉิตฺวาฯ ตสฺสา ปุรโต จ จงฺกมนาทโย ยทิ กเรยฺย, เอวํ กโรนฺติยา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ จงฺกมนาทโยติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน ‘‘ติฏฺฐติ วา นิสีทติ วา เสยฺยํ วา กปฺเปติ อุทฺทิสติ วา อุทฺทิสาเปติ วา สชฺฌายํ วา กโรตี’’ติ (ปาจิ. 943) ปทภาชเน วุตฺตานํ สงฺคโหฯ

[2254] นิวตฺตนานํ คณนายาติ จงฺกมนฺติยา จงฺกมสฺส อุภยโกฏิํ ปตฺวา นิวตฺตนฺติยา นิวตฺตนคณนายฯ ปโยคโตเยวาติ ปโยคคณนาเยว, อิริยาปถปริวตฺตนคณนาเยวาติ วุตฺตํ โหติฯ โทสาติ ปาจิตฺติยาปตฺติโยฯ

[2255] ปทานํ คณนาวสาติ เอตฺถ อาทิ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐฯ ยถาห ‘‘ปทาทิคณนายา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 943)ฯ ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ อุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสญฺญา, เวมติกา, อนุปสมฺปนฺนสญฺญาติ วิกปฺปตฺตยสฺส วเสน ปาจิตฺติยตฺตยํ วุตฺตํฯ เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนายฯ

[2256] น จ อผาสุกามายาติ อาปุจฺฉิตฺวา ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ปุรโต จงฺกมนาทีนิ กโรนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ

[2257] กฺริยากฺริยนฺติ จงฺกมนาทิกรณํ กิริยํฯ อาปุจฺฉาย อกรณํ อกิริยํฯ ปาปมานสนฺติ อกุสลจิตฺตํฯ

ตติยํฯ

[2258-9] อนนฺตรายาติ วกฺขมาเนสุ ราชนฺตรายาทีสุ ทสสุ อนฺตราเยสุ อญฺญตรรหิตา ภิกฺขุนีฯ ทุกฺขิตนฺติ คิลานํฯ ยถาห ‘‘ทุกฺขิตา นาม คิลานา วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. 948)ฯ สหชีวินินฺติ สทฺธิวิหารินิํฯ ยถาห ‘‘สหชีวินี นาม สทฺธิวิหารินี วุจฺจตี’’ติฯ อญฺญาย วา นุปฏฺฐาเปยฺยาติ อญฺญาย ภิกฺขุนิยา, สิกฺขมานาย, สามเณริยา วา คิหินิยา วา อุปฏฺฐานํ น การาเปยฺยฯ นุปฏฺเฐยฺย สยมฺปิ วาติ ยา อุปฏฺฐานํ น กเรยฺยฯ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเต วาติ ‘‘เนว อุปฏฺเฐสฺสามิ, น อุปฏฺฐาปนาย อุสฺสุกฺกํ กริสฺสามี’’ติ ธุเร อุสฺสาเห นิกฺขิตฺตมตฺเตเยวฯ ตสฺสาติ อุปชฺฌายายฯ

อนฺเตวาสินิยา วาปีติ ปพฺพชฺชาอุปสมฺปทาธมฺมนิสฺสยวเสน จตุพฺพิธาสุ อนฺเตวาสินีสุ อญฺญตรายฯ อิตรายาติ อนุปสมฺปนฺนายฯ

[2260] คิลานายาติ สยํ คิลานายฯ ‘‘คเวสิตฺวา อลภนฺติยา’’ติ ปทจฺเฉโท, อญฺญํ อุปฏฺฐายิกํ ปริเยสิตฺวา อลภมานายาติ อตฺโถฯ ‘‘อาปทาสุ อุมฺมตฺติกาทีน’’นฺติ ปทจฺเฉโทฯ คาถาพนฺธวเสน วณฺณโลโปปิ ทฏฺฐพฺโพฯ อาปทาสูติ ตถารูเป อุปทฺทเว สติฯ

ธุรนิกฺเขปโนทยนฺติ ธุรนิกฺเขปสมุฏฺฐานํฯ ยเทตฺถ วตฺตพฺพํ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

จตุตฺถํฯ

[2261-2] ปุคฺคลิกสฺส อตฺตายตฺตปรายตฺตวเสน อนิยมิตตฺตา ‘‘สก’’นฺติ อิมินา นิยเมติฯ สกํ ปุคฺคลิกนฺติ อตฺตโน ปุคฺคลิกํฯ ทตฺวาติ เอตฺถ ‘‘ภิกฺขุนิยา’’ติ เสโสฯ สกวาฏนฺติ ปริวตฺตกทฺวารกวาฏสหิตํฯ อุปสฺสยนฺติ เคหํฯ ทฺวาราทีสูติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน คพฺภปมุขานํ สงฺคโห, นิทฺธารเณ เจตํ ภุมฺมํฯ พหูนิปีติ นิทฺธาเรตพฺพนิทสฺสนํฯ พหูนิปิ ทฺวารานิ วา พหู คพฺเภ วา พหูนิ ปมุขานิ วาฯ ตนฺติ ยสฺสา อุปสฺสโย ทินฺโน, ตํ ภิกฺขุนิํฯ นิกฺกฑฺฒนฺติยาติ อติกฺกาเมนฺติยาฯ ตสฺสาติ ยา นิกฺกฑฺฒติ, ตสฺสาฯ

[2263] เอตฺถาติ นิกฺกฑฺฒเนฯ เอเสว นโยติ ‘‘ปโยคคณนาย อาปตฺตี’’ติ ทสฺสิตนโยฯ เอตฺถ ปโยโค นาม อาณาปนํ, อิมินา ‘‘เอกายาณตฺติยา อเนเกสุ ทฺวาเรสุ อติกฺกามิเตสุปิ เอกาว อาปตฺติ โหตี’’ติ เอวมาทิกํ อฏฺฐกถาคตวินิจฺฉยํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 943, 952 อตฺถโต สมานํ) สงฺคณฺหาติฯ

[2264] เตสุ วินิจฺฉเยสุ เอกํ วินิจฺฉยวิเสสํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เอตฺตกาว อิมํ ทฺวารา’’ติอาทิฯ ทฺวารคณนาย อาปตฺติโย ทฺวารคณนาปตฺติโยฯ

[2265] อกวาฏมฺหาติ อกวาฏพนฺธโต อุปสฺสยา นิกฺกฑฺฒนฺติยา ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ เสสายาติ อนุปสมฺปนฺนายฯ ติกทุกฺกฏนฺติ อนุปสมฺปนฺนาย อุปสมฺปนฺนสญฺญาย, เวมติกาย, อนุปสมฺปนฺนสญฺญาย จ วเสน ติกทุกฺกฏํฯ อุภินฺนนฺติ อุปสมฺปนฺนานุปสมฺปนฺนานํฯ

ปริกฺขาเรสูติ ปตฺตจีวราทีสุ ปริกฺขาเรสุ ฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ ปโยเคสุ, นิกฺกฑฺฒิยมาเนสุ, นิกฺกฑฺฒาปิยมาเนสุ จาติ วุตฺตํ โหติฯ

[2266] เอตฺถ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท สมุฏฺฐานาทิวินิจฺฉเยน สห เสสํ วินิจฺฉยชาตํ อเสเสน สพฺพปฺปกาเรน สงฺฆิกา วิหารสฺมา นิกฺกฑฺฒนสิกฺขาปเทน สมํ มตํ ‘‘สทิส’’นฺติ สลฺลกฺขิตนฺติ โยชนาฯ

ปญฺจมํฯ

[2267] ฉฏฺเฐติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี สํสฏฺฐา วิหเรยฺย คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา’’ติอาทิมาติกาย (ปาจิ. 956) นิทฺทิฏฺเฐ ฉฏฺฐสิกฺขาปเทฯ อิธ วตฺตพฺพนฺติ อิมสฺมิํ วินยวินิจฺฉเย กเถตพฺพํฯ อริฏฺฐสฺส สิกฺขาปเทนาติ อริฏฺฐสิกฺขาปเทนฯ วินิจฺฉโยติ สมุฏฺฐานาทิโกฯ

ฉฏฺฐํฯ

[2268] สาสงฺกสมฺมเตติ เอตฺถ ‘‘สปฺปฏิภเย’’ติ เสโสฯ อุภยมฺปิ เหฏฺฐา วุตฺตตฺถเมวฯ อนฺโตรฏฺเฐติ ยสฺส วิชิเต วิหรติ, ตสฺเสว รฏฺเฐฯ สาสงฺกสมฺมเต สปฺปฏิภเย อนฺโตรฏฺเฐ สตฺเถน วินา จาริกํ จรนฺติยา ภิกฺขุนิยา อาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[2269] เอวํ จรนฺติยา สคามกฏฺฐาเน คามนฺตรปฺปเวเส จ อคามเก อรญฺเญ อทฺธโยชเน จ วินยญฺญุนา ภิกฺขุนา ปาจิตฺติยนโย ปาจิตฺติยาปตฺติวิธานกฺกโม เญยฺโย ญาตพฺโพติ โยชนาฯ

[2270] สห สตฺเถน จรนฺติยา น โทโสติ โยชนาฯ เขมฏฺฐาเน จรนฺติยา, อาปทาสุ วา จรนฺติยา น โทโสติ โยชนาฯ

สตฺตมํฯ

[2271] อฏฺฐเม นวเม วาปีติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ติโรรฏฺเฐ’’ติอาทิเก (ปาจิ. 966) อฏฺฐมสิกฺขาปเท จ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี อนฺโตวสฺสํ จาริกํ จเรยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 970) วุตฺตนวมสิกฺขาปเท จฯ อนุตฺตานํ น วิชฺชติ, สพฺพํ อุตฺตานเมว, ตสฺมา เอตฺถ มยา น วิจารียตีติ อธิปฺปาโยฯ

อฏฺฐมนวมานิฯ

[2272] ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี วสฺสํวุตฺถา จาริกํ น ปกฺกเมยฺย อนฺตมโส ฉปฺปญฺจโยชนานิปิ, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 974) วุตฺตสิกฺขาปเท วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ปาจิตฺตี’’ติอาทิฯ อหํ น คมิสฺสามิ น ปกฺกมิสฺสามีติ ธุรนิกฺเขเป กเต ปาจิตฺตีติ โยชนาฯ ตถาติ ปาจิตฺติฯ

[2273] วสฺสํวุตฺถาย ปวาเรตฺวา อนฺตมโส ปญฺจ โยชนานิ คนฺตุํ วฏฺฏติฯ เอตฺถ อปิ-สทฺทสฺส สมฺภาวนตฺถตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ฉสู’’ติอาทิฯ อิธ อิมสฺมิํ อนาปตฺติวาเร ฉสุ โยชเนสุ ยทตฺถิ วตฺตพฺพํ, ตํ กินฺนุ นาม สิยา, นตฺถิ กิญฺจิ วตฺตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ปวาเรตฺวา ฉ โยชนานิ คจฺฉนฺติยา อนาปตฺติภาโว อวุตฺตสิทฺโธวาติ ทีเปติฯ

[2274] ตีณิ โยชนานิฯ เตเนวาติ เยน คตา, เตเนว มคฺเคนฯ อญฺเญน มคฺเคนาติ คตมคฺคโต อญฺเญน ปเถนฯ

[2275] ทสวิเธ อนฺตรายสฺมิํ สตีติ วกฺขมาเนสุ อนฺตราเยสุ อญฺญตรสฺมิํ สติฯ ตสฺสา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ อาปทาสูติ อฏฺฏาทิการเณน เกนจิ ปลิพุทฺธาทิภาวสงฺขาตาสุ อาปทาสุฯ คิลานายาติ สยํ คิลานายฯ ทุติยาย ภิกฺขุนิยา อลาเภ วา อปกฺกมนฺติยา อนาปตฺติฯ

[2276] ราชา จ โจรา จ อมนุสฺสา จ อคฺคิ จ โตยญฺจ วาฬา จ สรีสปา จาติ วิคฺคโหฯ มนุสฺโสติ เอตฺถ คาถาพนฺธวเสน ปุพฺพปทโลโป ‘‘ลาพูนิ สีทนฺตี’’ติอาทีสุ (ชา. 1.1.77) วิยฯ ชีวิตญฺจ พฺรหฺมจริยา จ ชีวิตพฺรหฺมจริยนฺติ สมาหารทฺวนฺเท สมาโส, ตสฺส ชีวิตพฺรหฺมจริยสฺสฯ อนฺตรายา เอว อนฺตรายิกาฯ เอเตสํ ทสนฺนํ อญฺญตรสฺมิํ อปกฺกมนฺติยา อนาปตฺติฯ ยถาห ‘‘อนฺตราเยติ ทสวิเธ อนฺตราเยฯ ‘ปรํ คจฺฉิสฺสามี’ติ นิกฺขนฺตา, นทิปูโร ปน อาคโต, โจรา วา มคฺเค โหนฺติ, เมโฆ วา อุฏฺฐาติ, นิวตฺติตุํ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 976)ฯ

[2277] อปกฺกมนํ อกฺริยํฯ อนาทริเยน อาปชฺชนโต อาห ‘‘ทุกฺขเวทน’’นฺติฯ

ทสมํฯ

ตุวฏฺฏวคฺโค จตุตฺโถฯ

[2278-80] ราชาคารนฺติ รญฺโญ กีฬนฆรํฯ จิตฺตาคารนฺติ กีฬนจิตฺตสาลํฯ อารามนฺติ กีฬนอุปวนํฯ กีฬุยฺยานนฺติ กีฬนตฺถาย กตํ อุยฺยานํฯ กีฬาวาปินฺติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ปาฬิยํ (ปาจิ. 979) โปกฺขรณี วุตฺตา, สา ปน สพฺพชลาสยานํ กีฬาย กตานํ อุปลกฺขณวเสน วุตฺตาติ อาห ‘‘กีฬาวาปิ’’นฺติ, กีฬนตฺถาย กตวาปินฺติ อตฺโถฯ ‘‘นานาการ’’นฺติ อิทํ ยถาวุตฺตปเทหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํฯ สพฺพสงฺคาหิกวเสน ‘‘ตานี’’ติ วุตฺตํฯ นานาการํ ราชาคารํ จิตฺตาคารํ อารามํ กีฬุยฺยานํ วา กีฬาวาปิํ ทฏฺฐุํ คจฺฉนฺตีนํ ตานิ สพฺพานิ เอกโต ทฏฺฐุํ คจฺฉนฺตีนํ ตาสํ ภิกฺขุนีนํ ปเท ปเท ทุกฺกฏํ มุนินา นิทฺทิฏฺฐนฺติ โยชนาฯ

ปญฺจปีติ ราชาคาราทีนิ ปญฺจปิฯ เอกาเยว ปาจิตฺติ อาปตฺติ ปริทีปิตาติ โยชนาฯ ตํ ตํ ทิสาภาคํ คนฺตฺวา ปสฺสนฺติ เจ, ปาเฏกฺกาปตฺติโย ปโยคคณนาย สิยุนฺติ โยชนาฯ

[2281] คมนพาหุลฺเลน อาปตฺติพาหุลฺลํ ปกาเสตฺวา คีวาปริวตฺตนสงฺขาเตน ปโยคพาหุลฺเลนาปิ อาปตฺติพาหุลฺลํ ปกาเสตุมาห ‘‘ปโยคพหุตายาปิ, ปาจิตฺติพหุตา สิยา’’ติฯ สพฺพตฺถาติ ยตฺถ ภิกฺขุนิยา ปาจิตฺติยํ วุตฺตํ, ตตฺถ สพฺพตฺถฯ

[2282] ‘‘อวเสโสปิ อนาปตฺตี’’ติ ปทจฺเฉโทฯ อนาปตฺติ จ กถามคฺโค จ อนาปตฺติกถามคฺโค, เตสํ วินิจฺฉโย อนาปตฺติกถามคฺควินิจฺฉโย, ‘‘อนาปตฺติ อาราเม ฐิตา ปสฺสตี’’ติอาทิโก (ปาจิ. 981) อนาปตฺติวินิจฺฉโย จ อฏฺฐกถาคโต (ปาจิ. อฏฺฐ. 981) อวเสสวินิจฺฉโย จาติ อตฺโถฯ ‘‘อาราเม ฐิตา’’ติ เอเตน อชฺฌาราเม ราชาคาราทีนิ กโรนฺติ, ตานิ ปสฺสนฺติยา อนาปตฺตีติ อยมนาปตฺติวาโร ทสฺสิโตฯ เอเตเนว อนฺโตอาราเม ตตฺถ ตตฺถ คนฺตฺวา นจฺจาทีนิ วิย ราชาคาราทีนิปิ ปสฺสิตุํ ลภตีติปิ สิทฺธํฯ อาทิ-สทฺเทน ‘‘ปิณฺฑปาตาทีนํ อตฺถาย คจฺฉนฺติยา มคฺเค โหนฺติ, ตานิ ปสฺสติ, อนาปตฺติฯ รญฺโญ สนฺติกํ เกนจิ กรณีเยน คนฺตฺวา ปสฺสติ, อนาปตฺติฯ เกนจิ อุปทฺทุตา ปวิสิตฺวา ปสฺสติ, อนาปตฺตี’’ติ เอเต อนาปตฺติวารา สงฺคหิตาฯ นจฺจทสฺสน…เป.… สหาติ สมุฏฺฐานาทินา วินิจฺฉเยน สห นจฺจทสฺสนสิกฺขาปทสทิโสวฯ

ปฐมํฯ

[2283] มานโต ปมาณโต อตีตา อเปตา มานาตีตา, อาสนฺที, ตํฯ วาเฬหิ อุเปโต วาฬูเปโต, ปลฺลงฺโก, ตํฯ ‘‘อาสนฺที นาม อติกฺกนฺตปฺปมาณา วุจฺจตี’’ติ วจนโต เหฏฺฐา อฏฺฏนิยา วฑฺฒกิหตฺถโต อุจฺจตรปาโท อายามจตุรสฺโส มญฺจปีฐวิเสโส อาสนฺที นาม สมจตุรสฺสานํ อติกฺกนฺตปฺปมาณานมฺปิ อนุญฺญาตตฺตาฯ ‘‘ปลฺลงฺโก นาม อาหริเมหิ วาเฬหิ กโต’’ติ (ปาจิ. 984) วจนโต ปมาณยุตฺโตปิ เอวรูโป น วฏฺฏติฯ อาหริตฺวา ยถานุรูปฏฺฐาเน ฐเปตพฺพวาฬรูปานิ อาหริมวาฬา นาม, สํหริมวาฬรูปยุตฺโตติ วุตฺตํ โหติฯ มานาตีตํ อาสนฺทิํ วา วาฬูเปตํ ปลฺลงฺกํ วา เสวนฺตีนํ อภินิสีทนฺตีนํ, อภินิปชฺชนฺตีนญฺจ ยาสํ ภิกฺขุนีนํ สตฺถา ปาจิตฺติยาปตฺติํ อาหฯ

[2284] ตาสํ นิสีทนสฺสาปิ นิปชฺชนสฺสาปิ ปโยคพาหุลฺลวเสน ปาจิตฺติยานํ คณนา โหติ อิติ เอวํ นิทฺทิฏฺฐา เอวํ อยํ คณนา อจฺจนฺตยเสน อนนฺตปริวาเรน ภควตา วุตฺตาติ โยชนาฯ เอตฺถ จ อิจฺเจวนฺติ นิปาตสมุทาโย, อิติ-สทฺโท นิทสฺสเน, เอวํ-สทฺโท อิทมตฺเถ ทฏฺฐพฺโพฯ

[2285] ปาเท อาสนฺทิยา เฉตฺวาติ อาสนฺทิยา ปาเท ปมาณโต อธิกฏฺฐานฉินฺทเนน เฉตฺวาฯ ปลฺลงฺกสฺส ปาเท วาฬกา ปลฺลงฺกวาฬกา, เต หิตฺวา อปเนตฺวา, อนาปตฺตีติ เสวนฺตีนํ อนาปตฺติฯ

ทุติยํฯ

[2286-7] ฉนฺนนฺติ โขมาทีนํ ฉนฺนํ, นิทฺธารเณ สามิวจนํฯ อญฺญตรํ สุตฺตนฺติ นิทฺธาริตพฺพนิทสฺสนํฯ หตฺถาติ หตฺเถน, กรณตฺเถ เจตํ นิสฺสกฺกวจนํฯ

อญฺจิตนฺติ หตฺถายาเมน อากฑฺฒิตํ ฯ ตสฺมินฺติ ตสฺมิํ อญฺฉิเต สุตฺตปฺปเทเสฯ ตกฺกมฺหีติ กนฺตนสูจิมฺหิฯ เวฐิเตติ ปลิเวฐิเตฯ

สุตฺตกนฺตนโต สพฺพปุพฺพปโยเคสูติ สุตฺตกนฺตนโต ปุพฺเพสุ กปฺปาสวิจินนาทิสพฺพปโยเคสุฯ หตฺถวารโตติ หตฺถวารคณนายฯ ยถาห ‘‘กปฺปาสวิจินนํ อาทิํ กตฺวา สพฺพปุพฺพปโยเคสุ หตฺถวารคณนาย ทุกฺกฏ’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 988)ฯ

[2288] กนฺติตํ สุตฺตนฺติ ปฐมเมว กนฺติตํ ทสิกสุตฺตาทิํฯ ปุน กนฺตนฺติยาติ โกฏิยา โกฏิํ สงฺฆาเฏตฺวา ปุน กนฺตนฺติยาฯ

ตติยํฯ

[2289] ตณฺฑุลานํ โกฏฺฏนํ ตุ อาทิํ กตฺวา คิหีนํ เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺติยา สพฺพปุพฺพปโยเคสุ ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ

[2290] ยาคุอาทิสุ นิปฺผาเทตพฺเพสุ ตทาธารานิ ภาชนานิ คเณตฺวาว ปาจิตฺติํ ปริทีปเย, ขชฺชกาทีสุ รูปานํ คณนาย ปาจิตฺติํ ปริทีปเยติ โยชนาฯ ยาคุอาทิสูติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน ภตฺตสูปาทีนํ สงฺคโหฯ ขชฺชกาทีสูติ อาทิ-สทฺเทน มจฺฉมํสาทิอุตฺตริภงฺคานํ สงฺคโหฯ

[2291] ‘‘สเจปิ มาตาปิตโร อาคจฺฉนฺติ, ยํกิญฺจิ พีชนิํ วา สมฺมชฺชนิทณฺฑํ วา การาเปตฺวา เวยฺยาวจฺจกรฏฺฐาเน ฐเปตฺวาว ยํ กิญฺจิ ปจิตุํ วฏฺฏตี’’ติ อฏฺฐกถาคตํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘สเจ’’ติอาทิฯ สเจติ เอตฺถ ‘‘มาตาปิตโร อาคจฺฉนฺตี’’ติ เสโสฯ

อตฺตโน เอวมาคตานํ มาตาปิตูนมฺปิ กิญฺจิ กมฺมํ อกาเรตฺวา กิญฺจิ กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏตีติ โยชนาฯ อปิ-สทฺโท สมฺภาวเน, เตน อญฺเญสํ กถาเยว นตฺถีติ ทีเปติฯ

[2292-3] สงฺฆสฺส ยาคุปาเน เวยฺยาวจฺจํ กโรนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ ‘‘สงฺฆภตฺเตปี’’ติอาทีสุปิ เอเสว นโยฯ อตฺตโน เวยฺยาวจฺจกรสฺส วาติ สมฺพนฺโธฯ ยถาห ‘‘ยาคุปาเนติ มนุสฺเสหิ สงฺฆสฺสตฺถาย กริยมาเน ยาคุปาเน วา สงฺฆภตฺเต วา เตสํ สหายิกภาเวน ยํ กิญฺจิ ปจนฺติยา อนาปตฺติฯ เจติยปูชาย สหายิกา หุตฺวา คนฺธมาลาทีนิ ปูเชติ, วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 993)ฯ

จตุตฺถํฯ

[2294] ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ‘เอหายฺเย อิมํ อธิกรณํ วูปสเมหี’ติ วุจฺจมานา ‘สาธู’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา สา ปจฺฉา อนนฺตรายิกินี เนว วูปสเมยฺย น วูปสมาย อุสฺสุกฺกํ กเรยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 995) สิกฺขาปทสฺส วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ปาจิตฺติ ธุรนิกฺเขเป’’ติอาทิฯ ธุรนิกฺเขเปติ น ทานิ ตํ วูปสเมสฺสามิ, อญฺญาหิ วา น วูปสมาเปสฺสามี’’ติ เอวํ ธุรสฺส อุสฺสาหสฺส นิกฺเขเป ปาจิตฺตีติ โยชนาฯ จีวรสิพฺพเน ยถา ปญฺจาหปริหาโร ลพฺภติ, อิธ ปน ตถา เอกาหมฺปิ ปริหาโร น ลพฺภตีติ โยชนาฯ

[2295] เสสนฺติ ‘‘ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา ปจฺฉา วินิจฺฉินนฺตี อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวาว วินิจฺฉินาตี’’ติอาทิกํ วินิจฺฉยชาตํฯ ตตฺถ จีวรสิพฺพเน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพนฺติ โยชนาฯ

ปญฺจมํฯ

[2296-7] ยา ปน ภิกฺขุนี คิหีนํ วา สหธมฺมิเก ฐเปตฺวา อญฺเญสํ ปริพฺพาชกปริพฺพาชิกานํ วา ทนฺตโปโนทกํ วินา อญฺญํ ยํ กิญฺจิ อชฺโฌหรณียํ ขาทนียํ, โภชนียํ วา กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วา ททาติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนาฯ

[2298-9] อิธ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท มุนินา ทนฺตกฏฺโฐทเก ทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ยา ปน ภิกฺขุนี กายาทีหิ สยํ น เทติ อญฺเญน ทาเปติ, ตสฺสา จ กายาทีหิ อทตฺวา ภูมิยํ นิกฺขิปิตฺวา เทนฺติยาปิ ยา พาหิรเลปํ วา เทติ, ตสฺสาปิ อุมฺมตฺติกาย จ น โทโส อนาปตฺตีติ โยชนาฯ

ฉฏฺฐํฯ

[2300-1] อาวสถจีวรนฺติ ‘‘อุตุนิโย ภิกฺขุนิโย ปริภุญฺชนฺตู’’ติ ทินฺนํ จีวรํฯ ยา ภิกฺขุนี ยํ ‘‘อาวสถจีวร’’นฺติ นิยมิตํ จีวรํ, ตํ จตุตฺเถ ทิวเส โธวิตฺวา อนฺตมโส อุตุนิยา สามเณราย วา อทตฺวา สเจ ปริภุญฺเชยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ ติกปาจิตฺติยํ สิยาติ ‘‘อนิสฺสชฺชิเต อนิสฺสชฺชิตสญฺญา…เป.… เวมติกา…เป.… นิสฺสชฺชิตสญฺญา ปริภุญฺชติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 1006) วุตฺตํ ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนาฯ

[2302-3] ตสฺมิํ จีวเร นิสฺสชฺชิเต อนิสฺสชฺชิตสญฺญาย วา เวมติกาย วา ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ทฺวิกทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ อญฺญาสํ อุตุนีนํ อภาเว อทตฺวาปิ ปริภุญฺชนฺติยา อนาปตฺติฯ ปุน ปริยเยติ ปุน อุตุนิวาเร ยถากาลํ ปริภุญฺชนฺติยา อนาปตฺติฯ อจฺฉินฺนจีวราทีนญฺจ อนาปตฺตีติ โยชนาฯ

ปริยเยติ คาถาพนฺธวเสน รสฺสตฺตํ ฯ อจฺฉินฺนจีวราทีนนฺติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน นฏฺฐจีวราทีนํ สงฺคโหฯ อาปทาสุปีติ มหคฺฆจีวรํ สรีรโต โมเจตฺวา สุปฺปฏิสามิตมฺปิ โจรา หรนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ ปริภุญฺชนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ

สตฺตมํฯ

[2304] สกวาฏกํ วิหารนฺติ กวาฏพนฺธวิหารํ, ทฺวารกวาฏยุตฺตํ สุคุตฺตเสนาสนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ รกฺขนตฺถาย อทตฺวาติ ‘‘อิมํ ชคฺเคยฺยาสี’’ติ เอวํ อนาปุจฺฉิตฺวาฯ

[2305-6] ‘‘โหติ ปาจิตฺติยํ ตสฺสา, จาริกํ ปกฺกมนฺติยา’’ติ วุตฺตเมว ปกาเสตุมาห ‘‘อตฺตโน คามโต’’ติอาทิฯ อตฺตโน คามโตติ อตฺตโน วสนกคามโตฯ ตถา อิตรสฺสาติ อปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขปํ อุปจารํฯ ตนฺติอาทิปทตฺตเย ภุมฺมตฺเถ อุปโยควจนํ เวทิตพฺพํฯ ปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ปริกฺเขเป ปฐเมน ปเทน สมติกฺกนฺเต ทุกฺกฏํ, ตถา อิตรสฺส อปริกฺขิตฺตสฺส วิหารสฺส ตสฺมิํ อุปจาเร อติกฺกนฺเต ทุกฺกฏํฯ ทุติเยน ปเทน ปริกฺเขเป, อุปจาเร สมติกฺกนฺตมตฺเต ปาจิตฺตีติ โยชนาฯ

[2307] อกวาฏพนฺธนสฺมิํ กวาฏพนฺธรหิเต วิหาเร ตถา อนิสฺสชฺชนฺติยา ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํฯ ชคฺคิกํ อลภนฺติยาติ เอตฺถ ‘‘ปริเยสิตฺวา’’ติ เสโสฯ ชคฺคิกนฺติ วิหารปฏิชคฺคิกํฯ

[2308] อาปทาสูติ รฏฺเฐ ภิชฺชนฺเต อาวาเส ฉฑฺเฑตฺวา คจฺฉนฺติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุฯ คิลานายาติ วจีเภทํ กาตุํ อสมตฺถายาติฯ

อฏฺฐมํฯ

[2309-10] หตฺถี จ อสฺโส จ รโถ จ หตฺถิอสฺสรถา, เต อาทิ เยสํ เต หตฺถิอสฺสรถาทโย, เตหิฯ อาทิ-สทฺเทน ธนุ ถรูติ ปททฺวยํ คหิตํฯ สํยุตฺตนฺติ ยถาวุตฺเตหิ หตฺถิอสฺสาทิปเทหิ สํโยชิตํ, ‘‘หตฺถีนํ สิปฺปํ หตฺถิสิปฺป’’นฺติอาทินา กตสมาสนฺติ อตฺโถ, ‘‘หตฺถิสิปฺปํ อสฺสสิปฺปํ รถสิปฺปํ ธนุสิปฺปํ ถรุสิปฺป’’นฺติ เอวํ วุตฺตํ ยํ กิญฺจิ สิปฺปนฺติ วุตฺตํ โหติฯ หตฺถิสิกฺขาทิสิปฺปํ สนฺทีปโก คนฺโถ วจฺจวาจกานํ อเภโทปจาเรน เอวํ วุตฺโตติ คเหตพฺพํฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘ปทาทีนํ วเสนิธา’’ติฯ ปรูปฆาตกํ มนฺตาคทโยคปฺปเภทกํ กิญฺจีติ ปเรสํ อนฺตรายกรํ ขิลนวสีกรณโสสาปนาทิเภทํ อาถพฺพณมนฺตญฺจ วิสโยคาทิปฺปเภทกญฺจ ยํ กิญฺจิ สิปฺปนฺติ อตฺโถฯ

เอตฺถ จ ขิลนมนฺโต นาม ทารุสารขิลํ มนฺเตตฺวา ปถวิยํ ปเวเสตฺวา มารณมนฺโตฯ วสีกรณมนฺโต นาม ปรํ อตฺตโน วเส วตฺตาปนกมนฺโตฯ โสสาปนกมนฺโต นาม ปรสรีรํ รสาทิธาตุกฺขเยน สุกฺขภาวํ ปาปนกมนฺโตฯ อาทิ-สทฺเทน วิเทสฺสนาทิมนฺตานํ สงฺคโหฯ วิเทสฺสนํ นาม มิตฺตานํ อญฺญมญฺญสฺส เวริภาวาปาทนํฯ อิธ อิมสฺมิํ สาสเน ยา ภิกฺขุนี หตฺถิ…เป.… กิญฺจิ ยสฺส กสฺสจิ สนฺติเก ปทาทีนํ วเสน ปริยาปุเณยฺย อธีเยยฺย เจ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนาฯ

[2311] เลเขติ ลิขิตสิปฺเปฯ ธารณาย จาติ ธารณสตฺเถ, ยสฺมิํ วุตฺตนเยน ปฏิปชฺชนฺตา พหูนิปิ คนฺถานิ ธาเรนฺติฯ คุตฺติยาติ อตฺตโน วา ปเรสํ วา คุตฺตตฺถายฯ ปริตฺเตสุ จ สพฺเพสูติ ยกฺขปริตฺตโจรวาฬาทิสพฺเพสุ ปริตฺเตสุ จฯ

นวมํฯ

[2312] ทสเมติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ติรจฺฉานวิชฺชํ วาเจยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1018) สมุทฺทิฏฺเฐ ทสมสิกฺขาปเทฯ อิทํ ทสมสิกฺขาปทํฯ

ทสมํฯ

จิตฺตาคารวคฺโค ปญฺจโมฯ

[2313] สภิกฺขุกํ อารามนฺติ ยตฺถ ภิกฺขู รุกฺขมูเลปิ วสนฺติ, ตํ ปเทสํฯ ชานิตฺวาติ ‘‘สภิกฺขุก’’นฺติ ชานิตฺวาฯ ยํ กิญฺจีติ ภิกฺขุํ วา สามเณรํ วา อารามิกํ วา ยํ กิญฺจิฯ

[2314-5] ‘‘สภิกฺขุโก นาม อาราโม ยตฺถ ภิกฺขู รุกฺขมูเลปิ วสนฺตี’’ติ (ปาจิ. 1025) วจนโต อาห ‘‘สเจ อนฺตมโส’’ติอาทิฯ ยา ปน ภิกฺขุนี อนฺตมโส รุกฺขมูลสฺสปิ อนาปุจฺฉา สเจ ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมติ, ตสฺสา ปฐเม ปาเท ทุกฺกฏํ, อปริกฺขิตฺเต ตสฺส วิหารสฺส อุปจาโรกฺกเม วาปิ ภิกฺขุนิยา ทุกฺกฏํ, ทุติเย ปาเท อติกฺกามิเต ปาจิตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[2316] อภิกฺขุเก อาราเม สภิกฺขูติ สญฺญาย อุโภสุปิ สภิกฺขุกาภิกฺขุเกสุ อาราเมสุ ชาตกงฺขาย สญฺชาตวิจิกิจฺฉาย, เวมติกายาติ อตฺโถฯ ตสฺสา อาปตฺติ ทุกฺกฏํ โหตีติ โยชนาฯ

[2317] สีสานุโลกิกา ยา ภิกฺขุนี คจฺฉติ, ตสฺสา จ อนาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนาฯ เอวมุปริปิฯ ตา ภิกฺขุนิโย ยตฺถ สนฺนิปติตา โหนฺติ, ตาสํ สนฺติกํ ‘‘คจฺฉามี’’ติ คจฺฉติฯ

ยถาห ‘‘ยตฺถ ภิกฺขุนิโย ปฐมตรํ ปวิสิตฺวา สชฺฌายํ วา เจติยวนฺทนาทีนิ วา กโรนฺติ, ตตฺถ ตาสํ สนฺติกํ คจฺฉามีติ คนฺตุํ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 1027)ฯ

[2318] ‘‘สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา’’ติ วจเนเนว อภิกฺขุกํ อารามํ กิญฺจิ อนาปุจฺฉา ปวิสนฺติยา อนาปตฺตีติ ทีปิตํ โหติฯ อารามมชฺฌโต วา มคฺโค โหติ, เตน คจฺฉนฺติยาปิฯ อาปทาสูติ เยน เกนจิ อุปทฺทุตา โหติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ ปวิสนฺติยาฯ

ปฐมํฯ

[2320] อกฺโกเสยฺยาติ ทสนฺนํ อกฺโกสวตฺถูนํ อญฺญตเรน สมฺมุขา, ปรมฺมุขา วา อกฺโกเสยฺย วาฯ ปริภาเสยฺย วาติ ภย’มสฺส อุปทํเสยฺย วาฯ ติกปาจิตฺติยนฺติ ‘‘อุปสมฺปนฺเน อุปสมฺปนฺนสญฺญา…เป.… เวมติกา…เป.… อนุปสมฺปนฺนสญฺญา อกฺโกสติ วา ปริภาสติ วา, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 1031) ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํฯ เสเสติ อนุปสมฺปนฺเนฯ ติกทุกฺกฏํ ตสฺสา โหตีติ โยชนาฯ

[2321] ‘‘ปุรกฺขตฺวา’’ติอาทีสุ ยํ วตฺตพฺพํ, ตํ ‘‘อภิสเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 875) วุตฺตสิกฺขาปเท วุตฺตนยเมวฯ

ทุติยํฯ

[2322-3] สงฺฆนฺติ ภิกฺขุนิสงฺฆํฯ ปริภาเสยฺยาติ ‘‘พาลา เอตา, อพฺยตฺตา เอตา, เนตา ชานนฺติ กมฺมํ วา กมฺมโทสํ วา กมฺมวิปตฺติํ วา กมฺมสมฺปตฺติํ วา’’ติ (ปาจิ. 1035) อาคตนเยน ปริภาเสยฺยาติ อตฺโถฯ อิตรายาติ เอตฺถ อุปโยคตฺเถ กรณวจนํฯ

เอกํ ภิกฺขุนิํ วา สมฺพหุลา ภิกฺขุนิโย วา ตเถว อิตรํ อนุปสมฺปนฺนํ วา ปริภาสนฺติยา ตสฺสา ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนาฯ

ตติยํฯ

[2324-6] ยา นิมนฺตนปวารณา อุโภปิ คณโภชนสิกฺขาปเท (ปาจิ. 217-219), ปวารณสิกฺขาปเท (ปาจิ. 238-239) จ วุตฺตลกฺขณา, ตาหิ อุโภหิ นิมนฺตนปวารณาหิ ยา จ ภิกฺขุนี สเจ นิมนฺติตาปิ วา ปวาริตาปิ วา ภเวยฺย, สา ปุเรภตฺตํ ยาคุญฺจ ยามกาลิกาทิกาลิกตฺตยญฺจ ฐเปตฺวา ยํ กิญฺจิ อามิสํ ยาวกาลิกํ อชฺโฌหรณตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ เจ, ตสฺสา คหเณ ทุกฺกฏํ สิยา, อชฺโฌหารวเสน เอตฺถ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท ปาจิตฺติ ปริทีปิตาติ โยชนาฯ

เอตฺถ จ นิมนฺติตา นาม ‘‘ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรน โภชเนน นิมนฺติตา’’ติ คณโภชนสิกฺขาปเท วุตฺตลกฺขณาฯ ปวารณา จ ‘‘ปวาริโต นาม อสนํ ปญฺญายติ, โภชนํ ปญฺญายติ, หตฺถปาเส ฐิโต อภิหรติ, ปฏิกฺเขโป ปญฺญายตี’’ติ ปวารณสิกฺขาปเท วุตฺตลกฺขณาติ เวทิตพฺพาฯ

[2327] กาลิกานิ จ ตีเณวาติ ยามกาลิกาทีนิ ตีณิ กาลิกานิ เอวฯ

[2328-9] นิมนฺติตปวาริตานํ ทฺวินฺนํ สาธารณาปตฺติํ ทสฺเสตฺวา อนาปตฺติํ ทสฺเสตุมาห ‘‘นิมนฺติตา’’ติอาทิฯ อิธ อิมสฺมิํ สาสเน ยา ปน ภิกฺขุนี นิมนฺติตา อปฺปวาริตา สเจ ยาคุํ ปิวติ, วฏฺฏติ อนาปตฺตีติ อตฺโถฯ สามิกสฺสาติ เยน นิมนฺติตา, ตสฺส นิมนฺตนสามิกสฺเสวฯ

อญฺญโภชนนฺติ เยน นิมนฺติตา, ตโต อญฺญสฺส โภชนํฯ สเจ สา ภุญฺชติ, ตถา วฏฺฏตีติ โยชนาฯ

กาลิกานิ จ ตีเณวาติ ยามกาลิกาทีนิ ตีณิ กาลิกาเนวฯ ปจฺจเย สตีติ ปิปาสาทิปจฺจเย สติฯ

[2330] อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส อิทํ สมุฏฺฐานํ อทฺธาเนน ตุลฺยนฺติ โยชนาฯ ปวาริตาย, อปฺปวาริตาย วา นิมนฺติตาย วเสน กิริยากิริยตํ ทสฺเสตุมาห ‘‘นิมนฺติตา’’ติอาทิฯ นิมนฺติตา ปน สามิกํ อนาปุจฺฉา ภุญฺชติ เจ, ตสฺสา วเสน อิทํ สิกฺขาปทํ กิริยากิริยํ โหติฯ เอตฺถ ภุญฺชนํ กฺริยํฯ สามิกสฺส อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํฯ

[2331] ‘‘กปฺปิยํ การาเปตฺวา’’ติอาทิํ ปวาริตเมว สนฺธายาหฯ ยา ยทิ ปริภุญฺชติ, ตสฺสา จ ปาจิตฺติ สิยา กิริยโต โหตีติ โยชนาฯ สิยาติ อวสฺสํฯ ปวารณสิกฺขาปเท วุตฺตนเยน กปฺปิยํ กาเรตฺวา วา อการาเปตฺวา วา ปริภุญฺชนฺติยา ตสฺสา ปริโภเคเนว อิมินา สิกฺขาปเทน อวสฺสํ อาปตฺติ โหตีติ อตฺโถฯ

จตุตฺถํฯ

[2332] ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี กุลมจฺฉรินี อสฺส, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1043) อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ภิกฺขุนีน’’นฺติอาทิฯ กุลสนฺติเก ภิกฺขุนีนํ อวณฺณํ วทนฺติยา ปาจิตฺตีติ สมฺพนฺโธ, กุลสฺส สนฺติเก ‘‘ภิกฺขุนิโย ทุสฺสีลา ปาปธมฺมา’’ติ ภิกฺขุนีนํ อวณฺณํ ภาสนฺติยาติ อตฺโถฯ กุลสฺสาวณฺณนํ วาปีติ ‘‘ตํ กุลํ อสฺสทฺธํ อปฺปสนฺน’’นฺติ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก กุลสฺส อวณฺณํ อคุณํ วทนฺติยา ปาจิตฺตีติ สมฺพนฺโธฯ

[2333] สนฺตํ ภาสนฺติยา โทสนฺติ อมจฺฉรายิตฺวา กุลสฺส วา ภิกฺขุนีนํ วา สนฺตํ โทสํ อาทีนวํ กเถนฺติยาฯ

ปญฺจมํฯ

[2334-5] โอวาททายโกติ อฏฺฐหิ ครุธมฺเมหิ โอวาทํ เทนฺโตฯ วสฺสํ อุปคจฺฉนฺติยาติ วสฺสํ วสนฺติยาฯ

[2336] ภิกฺขูติ โอวาททายกา ภิกฺขูฯ

ฉฏฺฐํฯ

[2338] ยา สา ภิกฺขุนี วสฺสํ วุตฺถา ปุริมํ วา ปจฺฉิมํ วา เตมาสํ วุตฺถา ตโต อนนฺตรํ อุภโตสงฺเฆ ภิกฺขุนิสงฺเฆ จ ภิกฺขุสงฺเฆ จ ‘‘นาหํ ปวาเรสฺสามี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ เจติ โยชนาฯ

สตฺตมํฯ

[2341] โอวาทาทีนมตฺถายาติ อฏฺฐครุธมฺมสฺสวนาทีนมตฺถายฯ อาทิ-สทฺเทน อุโปสถปุจฺฉนปวารณานํ คหณํฯ

[2342] โอวาทาทีนมตฺถาย อคมเนน อกฺริยํฯ กายิกนฺติ กายกมฺมํฯ

อฏฺฐมํฯ

[2343] ‘‘อนฺวทฺธมาสํ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสงฺฆโต ทฺเว ธมฺมา ปจฺจาสีสิตพฺพา อุโปสถปุจฺฉนญฺจ โอวาทูปสงฺกมนญฺจ, ตํ อติกฺกาเมนฺติยา ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1059) อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘น ยาจิสฺสามี’’ติอาทิฯ ตํ อุตฺตานตฺถเมวฯ

นวมํฯ

[2346-7] ปสาโข นาม นาภิยา เหฏฺฐา, ชาณุมณฺฑลานํ อุปริ ปเทโสฯ ตถา หิ ยสฺมา รุกฺขสฺส สาขา วิย อุโภ อูรู ปภิชฺชิตฺวา คตา, ตสฺมา โส ปสาโขติ วุจฺจติ, ตสฺมิํ ปสาเขฯ สญฺชาตนฺติ อุฏฺฐิตํฯ คณฺฑนฺติ ยํ กิญฺจิ คณฺฑํฯ รุธิตนฺติ ยํ กิญฺจิ วณํฯ สงฺฆํ วาติ ภิกฺขุนิสงฺฆํ วาฯ คณํ วาติ สมฺพหุลา ภิกฺขุนิโย วาฯ เอเกนาติ เอตฺถ ‘‘ปุริเสนา’’ติ เสโส, สหตฺเถ อิทํ กรณวจนํฯ ยถาห ‘‘ปุริเสน สทฺธิํ เอเกเนกา’’ติฯ ปุริโสติ จ มนุสฺสปุริโสว คเหตพฺโพฯ

โธวาติ เอตฺถ อาทิ-อตฺเถ วตฺตมาเนน อิติ-สทฺเทน ‘‘อาลิมฺปาเปยฺย วา พนฺธาเปยฺย วา โมจาเปยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 1063) สิกฺขาปทาคตานํ อิตเรสํ ติณฺณํ สงฺคณฺหนโต ‘‘อาลิมฺป พนฺธ โมเจหี’’ติ อาณตฺติตฺตยํ สงฺคหิตํฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘ทุกฺกฏานิจฺฉ ปาจิตฺติโย ฉ จา’’ติฯ

ยา ปน ภิกฺขุนี ปสาเข ชาตํ คณฺฑํ วา รุธิตํ วา สงฺฆํ วา คณํ วา อนาปุจฺฉิตฺวา เอเกน ปุริเสน เอกิกา ‘‘ภินฺท ผาเลหิ โธว อาลิมฺป พนฺธ โมเจหี’’ติ สพฺพานิ กาตพฺพานิ อาณาเปติ, ตสฺสา ฉ ทุกฺกฏานิ, กเตสุ ภินฺทนาทีสุ ฉสุ กิจฺเจสุ ตสฺสา ฉ ปาจิตฺติโย โหนฺตีติ โยชนาฯ

[2348-9] เอตฺถาติ คณฺเฑ วา วเณ วาฯ ‘‘ยํ กาตพฺพํ อตฺถิ, ตํ สพฺพํ ตฺวํ กโรหิ’’อิติ สเจ เอวํ ยา อาณาเปตีติ โยชนาฯ ตสฺสา เอกาย อาณาปนวาจาย ฉ ทุกฺกฏานิ จ ปาจิตฺติยจฺฉกฺกญฺเจติ ทฺวาทสาปตฺติโย สิยุนฺติ โยชนาฯ

[2351] อาปุจฺฉิตฺวา วาติ สงฺฆํ วา คณํ วา อาปุจฺฉิตฺวาฯ ทุติยนฺติ ทุติยิกํฯ วิญฺญุํ ทุติยํ คเหตฺวาปิ วาติ โยชนาฯ

ทสมํฯ

อารามวคฺโค ฉฏฺโฐฯ

[2353] ‘‘คณปริเยสนาทิสฺมิ’’นฺติ วตฺตพฺเพ ฉนฺทานุรกฺขนตฺถํ นิคฺคหิตาคโมฯ คพฺภินินฺติ อาปนฺนสตฺตํ, กุจฺฉิปวิฏฺฐสตฺตนฺติ อตฺโถฯ วุฏฺฐาเปนฺติยาติ อุปสมฺปาเทนฺติยาฯ กมฺมวาจาหีติ ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิฯ

[2354-5] กมฺมวาจาย โอสาเนติ ตติยกมฺมวาจาย ปริโยสาเน, ยฺยการปฺปตฺเตติ อตฺโถฯ คพฺภินิสญฺญาย น จ คพฺภินิยาติ อคพฺภินิยา คพฺภินิสญฺญาย จฯ อุโภ สญฺชาตกงฺขายาติ อุโภสุ สมุปฺปนฺนสํสยาย, คพฺภินิยา, อคพฺภินิยา จ เวมติกายาติ อตฺโถฯ คาถาพนฺธวเสเนตฺถ สุ-สทฺทโลโปฯ ตถา วุฏฺฐาเปนฺติยา อุปชฺฌายาย อาปตฺติ ทุกฺกฏํ โหตีติ โยชนาฯ อาจรินิยา ตสฺสาติ อุปชฺฌายา คพฺภินิํ วุฏฺฐาเปติ, ตสฺสา กมฺมวาจํ สาเวนฺติยา อาจรินิยา จฯ คณสฺสาติ อุปชฺฌายาจรินีหิ อญฺญสฺส ภิกฺขุนิคณสฺส จฯ ตถา ทุกฺกฏํ ทีปิตนฺติ โยชนาฯ

[2356] ‘‘ทฺวีสุ อคพฺภินิสญฺญายา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ทฺวีสูติ คพฺภินิยา, อคพฺภินิยา จฯ

ปฐมํฯ

[2357] ทุติเยติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปายนฺติํ วุฏฺฐาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1073) สิกฺขาปเทฯ

อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท ปายนฺตี นาม มาตา วา โหติ ธาติ วาติ อยํ วิเสโสฯ

ทุติยํฯ

[2358] ยา ปน ภิกฺขุนี ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ อสิกฺขิตสิกฺขํ สิกฺขมานํ สเจ วุฏฺฐาเปยฺย, ปาจิตฺติ สิยาติ โยชนาฯ ตตฺถ ทฺเว วสฺสานีติ ปวารณวเสน ทฺเว สํวจฺฉรานิฯ ฉสุ ธมฺเมสูติ ปาณาติปาตาเวรมณิอาทีสุ วิกาลโภชนาเวรมณิปริโยสาเนสุ ฉสุ ธมฺเมสุฯ อสิกฺขิตสิกฺขนฺติ ‘‘ปาณาติปาตาเวรมณิํ ทฺเว วสฺสานิ อวีติกฺกมฺม สมาทานํ สมาทิยามี’’ติอาทินา (ปาจิ. 1079) นเยน อนาทินฺนสิกฺขาปทํ วา เอวํ สมาทิยิตฺวาปิ กุปิตสิกฺขํ วาฯ สิกฺขมานํ เตสุ ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขนโต วา เต วา สิกฺขาสงฺขาเต ธมฺเม มานนโต เอวํ ลทฺธนามํ อนุปสมฺปนฺนํฯ วุฏฺฐาเปยฺยาติ อุปสมฺปาเทยฺยฯ อาปตฺติ สิยาติ ปฐมสิกฺขาปเท วุตฺตนเยเนว กมฺมวาจาปริโยสาเน ปาจิตฺติ อาปตฺติ สิยา, ปาจิตฺติ โหตีติ อตฺโถฯ

[2359] ‘‘ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญา วุฏฺฐาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ ธมฺมกมฺเม เวมติกา วุฏฺฐาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสญฺญา วุฏฺฐาเปติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ เอวํ ธมฺมกมฺเม สตฺถุนา ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํฯ ‘‘อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญา, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อธมฺมกมฺเม เวมติกา อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสญฺญา วุฏฺฐาเปติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปาจิ. 1082) เอวํ อธมฺเม ปน กมฺมสฺมิํ สตฺถุนา ติกทุกฺกฏํ ทีปิตํฯ

[2360] อขณฺฑโต ขณฺฑํ อกตฺวาฯ

[2361] สเจ อุปสมฺปทาเปกฺขา ปพฺพชฺชาย สฏฺฐิวสฺสาปิ โหติ, ตสฺสา อิมา ฉ สิกฺขาโย ทฺเว วสฺสานิ อวีติกฺกมนียา ปทาตพฺพา, อิมา อทตฺวา น การเย เนว วุฏฺฐาเปยฺยาติ โยชนาฯ

ตติยํฯ

[2362] จตุตฺเถ นตฺถิ วตฺตพฺพนฺติ วกฺขมานวิเสสโต อญฺญํ วตฺตพฺพํ นตฺถีติ ยถาวุตฺตนยเมวาติ อธิปฺปาโยฯ ‘‘อิธา’’ติอาทินา อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท ลพฺภมานวิเสสํ ทสฺเสติฯ อิธ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท สงฺเฆน สมฺมตํ ตํ สิกฺขมานํ วุฏฺฐาเปนฺติยา ภิกฺขุนิยา อนาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ

[2363] ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ สิกฺขิตสิกฺขาย สิกฺขมานาย ภิกฺขุนิสงฺเฆน อุปสมฺปทโต ปฐมํ ญตฺติทุติยาย กมฺมวาจาย ยา วุฏฺฐานสมฺมุติ ทาตพฺพา โหติ, สา วุฏฺฐานสมฺมุติ สเจ ปฐมํ อทินฺนา โหติฯ ตตฺถ ตสฺมิํ อุปสมฺปทมาฬเกปิ ปทาตพฺพาเยวาติ โยชนาฯ

[2364] ตติยญฺจาติ ตติยสิกฺขาปทญฺจฯ จตุตฺถญฺจาติ อิทํ จตุตฺถสิกฺขาปทญฺจฯ ปฐเมน สมํ เญยฺยนฺติ ปฐเมน สิกฺขาปเทน สมุฏฺฐานาทินา วินิจฺฉเยน สมานนฺติ ญาตพฺพํฯ จตุตฺถํ ปน สิกฺขาปทํ วุฏฺฐาปนสมฺมุติํ อทาเปตฺวา วุฏฺฐาปนวเสน กฺริยากฺริยํ โหติฯ

จตุตฺถํฯ

[2365] คิหิคตนฺติ ปุริสนฺตรคตํ, ปุริสสมาคมปฺปตฺตนฺติ อตฺโถฯ ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา ปริปุณฺณา อุตฺตรปทโลเปนฯ กิญฺจาปิ น โทโสติ โยชนาฯ วุฏฺฐาเปนฺติยาติ อุปชฺฌายา หุตฺวา อุปสมฺปาเทนฺติยาฯ

[2366] เสสนฺติ วุตฺตํฯ อเสเสน สพฺพโสฯ

ปญฺจมํฯ

[2368] ทุกฺขิตํ สหชีวินินฺติ เอตฺถ ‘‘สิกฺขาปท’’นฺติ เสโสฯ ตุวฏฺฏกวคฺคสฺมิํ ‘‘ทุกฺขิตํ สหชีวินิ’’นฺติ อิเมหิ ปเทหิ ยุตฺตํ ยํ สิกฺขาปทํ วุตฺตํ, เตน สิกฺขาปเทน อฏฺฐมํ สมํ เญยฺยํ, น วิเสสตา วิเสโส นตฺถีติ โยชนาฯ อฏฺฐมนฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี สหชีวินิํ วุฏฺฐาเปตฺวา ทฺเว วสฺสานิ เนว อนุคฺคณฺเหยฺย น อนุคฺคณฺหาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1108) วุตฺตสิกฺขาปทํฯ ตตฺถ สหชีวินินฺติ สทฺธิวิหารินิํฯ เนว อนุคฺคณฺเหยฺยาติ สยํ อุทฺเทสาทีหิ นานุคฺคณฺเหยฺยฯ น อนุคฺคณฺหาเปยฺยาติ ‘‘อิมิสฺสา อยฺเย อุทฺเทสาทีนิ เทหี’’ติ เอวํ น อญฺญาย อนุคฺคณฺหาเปยฺยฯ ปาจิตฺติยนฺติ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺเต ปาจิตฺติยํฯ

อฏฺฐมํฯ

[2369] ยา กาจิ ภิกฺขุนี วุฏฺฐาปิตปวตฺตินิํ ทฺเว วสฺสานิ นานุพนฺเธยฺย เจ, ตสฺสา ปาจิตฺติ ปริยาปุตา กถิตาติ โยชนาฯ วุฏฺฐาเปตีติ วุฏฺฐาปิตา, ปวตฺเตติ สุสิกฺขาเปตีติ ปวตฺตินี, วุฏฺฐาปิตา จ สา ปวตฺตินี จาติ วุฏฺฐาปิตปวตฺตินี, อุปชฺฌายาเยตํ อธิวจนํ, ตํ, อุปชฺฌายํฯ นานุพนฺเธยฺยาติ จุณฺเณน, มตฺติกาย, ทนฺตกฏฺเฐน, มุโขทเกนาติ เอวํ เตน เตน กรณีเยน อุปฏฺฐเหยฺยฯ

[2370] ‘‘ทฺเว วสฺสานิ อหํ นานุพนฺธิสฺสามี’’ติ ธุรํ นิกฺขิปติ เจ, เอวํ ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมิํ ปน ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนาฯ

[2371] ยา ปน ภิกฺขุนี อุปชฺฌายํ พาลํ วา อลชฺชิํ วา นานุพนฺธติ, ตสฺสา, คิลานาย วา อาปทาสุ วา อุมฺมตฺติกาย วา นานุพนฺธนฺติยา น โทโสติ โยชนาฯ

[2372] อนุปฏฺฐาเนน โหตีติ อาห ‘‘อกฺริยํ วุตฺต’’นฺติฯ

นวมํฯ

[2373-5] ยา กาจิ ภิกฺขุนี สหชีวินิํ สทฺธิวิหารินิํ วุฏฺฐาเปตฺวา อุปสมฺปาเทตฺวา ตํ คเหตฺวา อนฺตมโส ฉปฺปญฺจโยชนานิปิ น คจฺเฉยฺย น จญฺญํ อาณาเปยฺย ‘‘อิมํ, อยฺเย, คเหตฺวา คจฺฉา’’ติ อญฺญญฺจ น นิโยเชยฺย เจ, ธุเร นิกฺขิตฺตมตฺตสฺมิํ ‘‘น ทานิ คจฺฉิสฺสามิ, อญฺญญฺจ คเหตฺวา คนฺตุํ น นิโยเชสฺสามี’’ติ อุสฺสาเห วิสฺสฏฺฐมตฺเต ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนาฯ

อนฺตรายสฺมิํ สติ วา ทุติยํ อลภนฺติยา วา อาปทาสุ วา คิลานาย วา อุมฺมตฺติกาย วา น โทโสติ โยชนาฯ

ทสมํฯ

คพฺภินิวคฺโค สตฺตโมฯ

[2376] คิหิคเตหิ ตีเหวาติ อนนฺตเร คพฺภินิวคฺเค คิหิคตปทยุตฺเตหิ ปญฺจมฉฏฺฐสตฺตเมหิ ตีเหว สิกฺขาปเทหิฯ สทิสานีติ อิธ วีสติวสฺสวจนญฺจ กุมาริภูตวจนญฺจ ตตฺถ ทฺวาทสวสฺสวจนญฺจ คิหิคตวจนญฺจ ฐเปตฺวา อวเสเสหิ วินิจฺฉเยหิ ยถากฺกมํ สทิสาเนวาติฯ

[2377] มหูปปทาติ มหา อุปปโท ยาสํ สิกฺขมานานํ ตา มหูปปทาฯ

อุปปทํ นาม ปทานเมว ยุชฺชติ, น อตฺถานนฺติ ‘‘ยาส’’นฺติ อญฺญปเทน สิกฺขมานาทิปทานํ คหณํ, สทฺทตฺถานมเภโทปจารสฺส ปน อิจฺฉิตตฺตา สิกฺขมานปทคหิตานเมตฺถ คหณํ เวทิตพฺพํ, มหาสิกฺขมานาติ วุตฺตํ โหติฯ อาทิโตติ เอตฺถ ‘‘วุตฺตา’’ติ เสโส, คพฺภินิวคฺเค ติสฺสนฺนํ คิหิคตานํ ปุริเมสุ ตติยจตุตฺถสิกฺขาปเทสุ อาคตา ทฺเว สิกฺขมานาติ อตฺโถฯ คิหิคตาย ‘‘ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา’’ติ จ กุมาริภูตาย ‘‘ปริปุณฺณวีสติวสฺสา’’ติ จ วสฺสวเสน นานากรณสฺส วุตฺตตฺตา ตาหิ ทฺวีหิ มหาสิกฺขมานาย วสฺสวเสเนว นานากรณํ ทสฺเสตุมาห ‘‘คตา วีสติวสฺสาติ, วิญฺญาตพฺพา วิภาวินา’’ติ, อติกฺกนฺตวีสติวสฺสา มหาสิกฺขมานา นาม โหตีติ อตฺโถฯ

[2378] ตา ทฺเว มหาสิกฺขมานา สเจ คิหิคตา วา โหนฺตุ, น จ ปุริสคตา วา โหนฺตุ , สมฺมุติอาทิสุ กมฺมวาจาย ‘‘สิกฺขมานา’’ติ วตฺตพฺพาติ โยชนาฯ เอตฺถ จ สมฺมุติ นาม ญตฺติทุติยาย กมฺมวาจาย กาตพฺพาย สิกฺขาย สมฺมุติ เจว วุฏฺฐานสมฺมุติ จฯ อาทิ-สทฺเทน อุปสมฺปทากมฺมํ คหิตํฯ

[2379] อิมาสํ ทฺวินฺนํ สมฺมุติทานาทีสุ ญตฺติยา จ กมฺมวาจาย จ วตฺตพฺพํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อวตฺตพฺพํ ทสฺเสตุมาห ‘‘น ตา’’ติอาทิฯ ตา เอตา อุโภปิ มหาสิกฺขมานา ‘‘กุมาริภูตา’’ติ วา ตถา ‘‘คิหิคตา’’ติ วา กมฺมวาจาย น วตฺตพฺพา ยสฺมา, ตสฺมา เอวํ วตฺตุํ น วฏฺฏตีติ โยชนาฯ ‘‘น วตฺตพฺพา’’ติ อิมินา ตถา เจ กมฺมวาจา วุจฺเจยฺย, ตํ กมฺมํ กุปฺปตีติ ทีเปติฯ อิธ ปน-สทฺโท ยสฺมา-ปทตฺโถติ ตทตฺถวเสน โยชนา ทสฺสิตาฯ

[2380] สมฺมุตินฺติ สิกฺขมานสมฺมุติํฯ ทสวสฺสายาติ เอตฺถ ‘‘คิหิคตายา’’ติ เสโสฯ ยถาห – ‘‘คิหิคตาย ทสวสฺสกาเล สิกฺขาสมฺมุติํ ทตฺวา ทฺวาทสวสฺสกาเล อุปสมฺปทา กาตพฺพา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 1119)ฯ เสสาสุปีติ เอกาทสวสฺสกาเล ทตฺวา เตรสวสฺสกาเล กาตพฺพา, ทฺวาทส, เตรส, จุทฺทส, ปนฺนรส, โสฬส, สตฺตรส, อฏฺฐารสวสฺสกาเล สิกฺขาสมฺมุติํ ทตฺวา วีสติวสฺสกาเล กาตพฺพาติ เอวํ อฏฺฐารสวสฺสปริยนฺตาสุ เสสาสุปิ สิกฺขมานาสุฯ อยํ นโยติ ‘‘สมฺมุติยา ทินฺนสํวจฺฉรโต อาคามินิ ทุติเย สํวจฺฉเร อุปสมฺปาเทตพฺพา’’ติ อยํ นโยฯ เตเนว วุตฺตํ ‘‘เอกาทสวสฺสกาเล ทตฺวา เตรสวสฺสกาเล กาตพฺพา’’ติอาทิฯ

[2381] ‘‘กุมาริภูตา’’ติปิ ‘‘คิหิคตา’’ติปิ วตฺตุํ วฏฺฏตีติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตาติ โยชนาฯ

[2382] ยา ปน ปริปุณฺณวีสติวสฺสา สามเณรี ‘‘กุมาริภูตา’’ติ วุตฺตา, สา กมฺมวาจาย ‘‘กุมาริภูตา’’อิจฺเจว วตฺตพฺพา, อญฺญถา ปน น วตฺตพฺพา ‘‘คิหิคตา’’ติ วา ‘‘ปุริสนฺตรคตา’’ติ วา น วตฺตพฺพาติ โยชนาฯ ยถาห ‘‘กุมาริภูตา ปน ‘คิหิคตา’ติ น วตฺตพฺพา, ‘กุมาริภูตา’อิจฺเจว วตฺตพฺพา’’ติฯ

[2383] เอตา ตุ ปน ติสฺโสปีติ มหาสิกฺขมานา คิหิคตา, กุมาริภูตาติ วุตฺตา ปน เอตา ติสฺโสปิฯ อปิ-สทฺเทน คิหิคตา กุมาริภูตา ทฺเว สกสกนาเมนาปิ วตฺตุํ วฏฺฏนฺตีติ ทีเปติฯ

‘‘กุมาริภูตสิกฺขมานายา’’ติ ปาฬิยํ อวุตฺตตฺตา น วฏฺฏตีติ โกจิ มญฺเญยฺยาติ อาห ‘‘น สํสโย’’ติฯ ตถา วตฺตพฺพตาเหตุทสฺสนตฺถมาห ‘‘สิกฺขาสมฺมุติทานโต’’ติฯ

ปฐมทุติยตติยานิฯ

[2384-5] ยา ปน ภิกฺขุนี อูนทฺวาทสวสฺสาว อุปสมฺปทาวเสน อปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา เอว สยํ อุปชฺฌายา หุตฺวา ปรํ สิกฺขมานํ สเจ วุฏฺฐาเปติ, ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว คณปริเยสนาทิทุติยานุสฺสาวนปริโยสาเนสุ อาปนฺนานํ ทุกฺกฏานํ อนนฺตรํ กมฺมวาจานํ โอสาเน ตติยานุสฺสาวนาย ยฺยตารปฺปตฺตาย ตสฺสา ปาจิตฺติ ปริทีปิตาติ โยชนาฯ

จตุตฺถํฯ

[2386] ปญฺจเมติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา สงฺเฆน อสมฺมตา วุฏฺฐาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1142) สิกฺขาปเทฯ กายจิตฺตวาจาจิตฺตกายวาจาจิตฺตวเสน ติสมุฏฺฐานํฯ กฺริยากฺริยนฺติ วุฏฺฐาปนํ กิริยํ, สงฺฆสมฺมุติยา อคฺคหณํ อกิริยํฯ

ปญฺจมํฯ

[2387] สงฺเฆนาติ ภิกฺขุนิสงฺเฆนฯ อุปปริกฺขิตฺวาติ อลชฺชิภาวาทิํ อุปปริกฺขิตฺวาฯ อลํ ตาวาติ เอตฺถ ‘‘เต อยฺเย’’ติ เสโสฯ วาริตาติ เอตฺถ ‘‘สาธูติ ปฏิสฺสุณิตฺวา’’ติ เสโสฯ ‘‘อลํ ตาว เต, อยฺเย, อุปสมฺปาทิเตนา’’ติ วาริตา ‘‘สาธู’’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา เอตฺถ เอตสฺมิํ ปวารเณ ปจฺฉา ขียติ ‘‘อหเมว นูน พาลา, อหเมว นูน อลชฺชินี’’ติอาทินา อวณฺณํ ปกาเสติ, โทสตา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ

[2388] ฉนฺทโทสาทีหิ กโรนฺติยาติ เอตฺถ ‘‘ปกติยา’’ติ เสโสฯ ปกติยา ฉนฺทโทสาทีหิ อคติคมเนหิ นิวารณํ กโรนฺติยา สเจ อุชฺฌายติ, น โทโสติ โยชนาฯ

ฉฏฺฐํฯ

[2389-90] ลทฺเธ จีวเรติ สิกฺขามานาย ‘‘สเจ เม ตฺวํ, อยฺเย, จีวรํ ทสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺฐาเปสฺสามี’’ติ วตฺวา ยาจิเต ตสฺมิํ จีวเร ลทฺเธฯ ปจฺฉาติ จีวรลาภโต ปจฺฉาฯ อสนฺเต อนฺตรายิเกติ ทสนฺนํ อนฺตรายานํ อญฺญตรสฺมิํ อนฺตราเย อวิชฺชมาเนฯ วุฏฺฐาเปสฺสามินาหนฺติ อหํ ตํ น สมุฏฺฐาเปสฺสามีติ ธุรนิกฺเขปเน ตสฺสา ปาจิตฺติยํ โหตีติ โยชนาฯ

[2391] อิทนฺติ อิทํ สิกฺขาปทํฯ อวุฏฺฐาปเนน อกฺริยํฯ

สตฺตมํฯ

[2392] อฏฺฐมนฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี สิกฺขมานํ ‘สเจ มํ ตฺวํ, อยฺเย, ทฺเว วสฺสานิ อนุพนฺธิสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺฐาเปสฺสามี’’ติอาทิ (ปาจิ. 1155) สิกฺขาปทํฯ นวเมติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปุริสสํสฏฺฐํ กุมารกสํสฏฺฐํ จณฺฑิํ โสกาวาสํ สิกฺขมานํ วุฏฺฐาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1159) วุตฺตสิกฺขาปเทฯ ‘‘วตฺตพฺพํ นตฺถี’’ติ อิทํ สทฺทตฺถวิเสสมนฺตเรน วินิจฺฉยสฺส สุวิญฺเญยฺยตฺตา วุตฺตํฯ เตเนวาห ‘‘อุตฺตานเมวิท’’นฺติฯ

สทฺทตฺโถ ปน เอวํ เวทิตพฺโพ – ปุริสสํสฏฺฐนฺติ ปริปุณฺณวีสติวสฺเสน ปุริเสน อนนุโลมิเกน กายวจีกมฺเมน สํสฏฺฐํฯ กุมารกสํสฏฺฐนฺติ อูนวีสติวสฺเสน กุมาเรน ตเถว สํสฏฺฐํฯ จณฺฑินฺติ โกธนํฯ

โสกาวาสนฺติ สงฺเกตํ กตฺวา อาคจฺฉมานา ปุริสานํ อนฺโต โสกํ ปเวเสตีติ โสกาวาสา, ตํ โสกาวาสํฯ อถ วา ฆรํ วิย ฆรสามิกา, อยมฺปิ ปุริสสมาคมํ อลภมานา โสกํ อาวิสติ, อิติ ยํ อาวิสติ, สฺวาสฺสา อาวาโส โหตีติ โสกาวาสาฯ เตเนวสฺส ปทภาชเน ‘‘โสกาวาสา นาม ปเรสํ ทุกฺขํ อุปฺปาเทติ, โสกํ อาวิสตี’’ติ (ปาจิ. 1160) ทฺเวธา อตฺโถ วุตฺโตฯ ปาจิตฺติยนฺติ เอวรูปํ วุฏฺฐาเปนฺติยา วุตฺตนเยเนว กมฺมวาจาปริโยสาเน อุปชฺฌายาย ปาจิตฺติยํฯ

[2393] ‘‘นตฺถิ อชานนฺติยา’’ติ ปจฺเฉโท, สิกฺขมานาย ปุริสสํสฏฺฐาทิภาวํ อชานนฺติยาติ อตฺโถฯ

อฏฺฐมนวมานิฯ

[2394] วิชาตมาตรา วา ชนกปิตรา วา สามินา ปริคฺคาหกสามินา วา นานุญฺญาตํ อุปสมฺปทตฺถาย อนนุญฺญาตํ ตํ สิกฺขมานํ วุฏฺฐาเปนฺติยา ตสฺสา ปาจิตฺติยาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[2395] น ภิกฺขุนาติ ภิกฺขุนา ทฺวิกฺขตฺตุํ น ปุจฺฉิตพฺพํ, สกิเมว ปุจฺฉิตพฺพนฺติ วุตฺตํ โหติฯ ยถาห ‘‘ภิกฺขุนีหิ ทฺวิกฺขตฺตุํ อาปุจฺฉิตพฺพํ ปพฺพชฺชากาเล จ อุปสมฺปทากาเล จ, ภิกฺขูนํ ปน สกิํ อาปุจฺฉิเตปิ วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 1162)ฯ

[2396-7] อตฺถิตนฺติ อตฺถิภาวํฯ จตูหิ สมุฏฺฐาติ, จตฺตาริ วา สมุฏฺฐานานิ เอตสฺสาติ จตุสมุฏฺฐานํฯ กตเมหิ จตูหิ สมุฏฺฐาตีติ อาห ‘‘วาจโต…เป.… กายวาจาทิโตปิ จา’’ติฯ

กถํ วาจาทีหิ จตูหิ สมุฏฺฐาติ? อพฺภานกมฺมาทีสุ เกนจิเทว กรณีเยน ขณฺฑสีมายํ นิสินฺนา ‘‘ปกฺโกสถ สิกฺขมานํ, อิเธว นํ อุปสมฺปาเทสฺสามา’’ติ อุปสมฺปาเทติ, เอวํ วาจโต สมุฏฺฐาติฯ ‘‘อุปสฺสยโต ปฏฺฐาย อุปสมฺปาเทสฺสามี’’ติ วตฺวา ขณฺฑสีมํ คจฺฉนฺติยา กายวาจโต สมุฏฺฐาติฯ ทฺวีสุปิ ฐาเนสุ ปณฺณตฺติํ ชานิตฺวา วีติกฺกมํ กโรนฺติยา วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติฯ อุปสมฺปาทนํ กฺริยํ, อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํฯ

ทสมํฯ

[2398] เอตฺถ อิมสฺมิํ สาสเน ยา ภิกฺขุนี ปาริวาสิเกน ฉนฺททาเนน สิกฺขมานํ สเจ วุฏฺฐาเปติ, ตสฺสา ปาจิตฺติยํ สิยาติ โยชนาฯ ตตฺถ ปาริวาสิเกน ฉนฺททาเนนาติ จตุพฺพิธํ ปาริวาสิยํ ปริสปาริวาสิยํ, รตฺติปาริวาสิยํ, ฉนฺทปาริวาสิยํ, อชฺฌาสยปาริวาสิยนฺติฯ

ตตฺถ ปริสปาริวาสิยํ นาม ภิกฺขู เกนจิเทว กรณีเยน สนฺนิปติตา โหนฺติ, อถ เมโฆ วา อุฏฺฐหติ, อุสฺสารณา วา กรียติ, มนุสฺสา วา อชฺโฌตฺถรนฺตา อาคจฺฉนฺติ, ภิกฺขู ‘‘อโนกาโส อยํ, อญฺญตฺร คจฺฉามา’’ติ ฉนฺทํ อวิสฺสชฺเชตฺวาว อุฏฺฐหนฺติฯ อิทํ ปริสปาริวาสิยํฯ กิญฺจาปิ ปริสปาริวาสิยํ, ฉนฺทสฺส ปน อวิสฺสฏฺฐตฺตา กมฺมํ กาตุํ วฏฺฏติฯ

ปุน ภิกฺขู ‘‘อุโปสถาทีนิ กริสฺสามา’’ติ รตฺติํ สนฺนิปติตฺวา ‘‘ยาว สพฺเพ สนฺนิปตนฺติ, ตาว ธมฺมํ สุณิสฺสามา’’ติ เอกํ อชฺเฌสนฺติ, ตสฺมิํ ธมฺมกถํ กเถนฺเตเยว อรุโณ อุคฺคจฺฉติฯ สเจ ‘‘จาตุทฺทสิกํ อุโปสถํ กริสฺสามา’’ติ นิสินฺนา, ‘‘ปนฺนรโส’’ติ กาตุํ วฏฺฏติฯ

สเจ ปนฺนรสิกํ กาตุํ นิสินฺนา, ปาฏิปเท อนุโปสเถ อุโปสถํ กาตุํ น วฏฺฏติฯ อญฺญํ ปน สงฺฆกิจฺจํ กาตุํ วฏฺฏติฯ อิทํ ปน รตฺติปาริวาสิยํ นามฯ

ปุน ภิกฺขู ‘‘กิญฺจิเทว อพฺภานาทิสงฺฆกมฺมํ กริสฺสามา’’ติ นิสินฺนา โหนฺติ, ตตฺเรโก นกฺขตฺตปาฐโก ภิกฺขุ เอวํ วทติ ‘‘อชฺช นกฺขตฺตํ ทารุณํ, มา อิทํ กมฺมํ กโรถา’’ติ, เต ตสฺส วจเนน ฉนฺทํ วิสฺสชฺเชตฺวา ตตฺเถว นิสินฺนา โหนฺติ, อถญฺโญ อาคนฺตฺวา –

‘‘นกฺขตฺตํ ปฏิมาเนนฺตํ, อตฺโถ พาลํ อุปจฺจคา’’ติฯ (ชา. 1.1.49) –

วตฺวา ‘‘กิํ นกฺขตฺเตน, กโรถา’’ติ วทติฯ อิทํ ฉนฺทปาริวาสิยญฺเจว อชฺฌาสยปาริวาสิยญฺจฯ เอตสฺมิํ ปาริวาสิเย ปุน ฉนฺทปาริสุทฺธิํ อนาหริตฺวา กมฺมํ กาตุํ น วฏฺฏติฯ อิทํ สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘ปาริวาสิเกน ฉนฺททาเนนา’’ติฯ

ปาจิตฺติยํ สิยาติ เอวํ วุฏฺฐาเปนฺติยา วุตฺตนเยเนว กมฺมวาจาปริโยสาเน ปาจิตฺติยํ สิยาติ อตฺโถฯ

[2399] ฉนฺทํ อวิหาย วา อวิสฺสชฺเชตฺวาว อวุฏฺฐิตาย ปริสาย ตุ ยถานิสินฺนาย ปริสาย วุฏฺฐาเปนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ วา-สทฺโท เอวการตฺโถฯ

เอกาทสมํฯ

[2400] ทฺวาทเสติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี อนุวสฺสํ วุฏฺฐาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1171) สิกฺขาปเทฯ เตรเสติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี เอกํ วสฺสํ ทฺเว วุฏฺฐาเปยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1175) สิกฺขาปเทฯ

ทฺวาทสมเตรสมานิฯ

กุมาริภูตวคฺโค อฏฺฐโมฯ

[2401] อคิลานาติ ฉตฺตุปาหเนน วูปสเมตพฺพโรครหิตาฯ ยถาห ‘‘อคิลานา นาม ยสฺสา วินา ฉตฺตุปาหนา ผาสุ โหตี’’ติฯ ฉตฺตญฺจ อุปาหนา จ ฉตฺตุปาหนํฯ ตตฺถ ฉตฺตํ วุตฺตลกฺขณํ, อุปาหนา วกฺขมานลกฺขณาฯ ธาเรยฺยาติ อุภยํ เอกโต ธาเรยฺยฯ วิสุํ ธาเรนฺติยา หิ ทุกฺกฏํ วกฺขติฯ

[2402] ทิวสนฺติ อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํฯ สเจ ธาเรตีติ โยชนาฯ

[2403] กทฺทมาทีนีติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน มหาวาลุกาทีนํ คหณํฯ

[2404] สเจ คจฺฉตีติ สมฺพนฺโธฯ ทิสฺวา คจฺฉาทิกนฺติ ฉตฺเต ลคฺคนโยคฺคํ นีจตรํ คจฺฉาทิกํ ทิสฺวาฯ อาทิ-สทฺเทน คุมฺพาทีนํ คหณํฯ ทุกฺกฏนฺติ อุปาหนมตฺตสฺเสว ธารเณ ทุกฺกฏํฯ

[2405] อปนาเมตฺวาติ สีสโต อปนาเมตฺวาฯ โอมุญฺจิตฺวาติ ปาทโต โอมุญฺจิตฺวาฯ โหติ ปาจิตฺติยนฺติ ปุน ปาจิตฺติยํ โหติฯ

[2406] ปโยคคณนาเยวาติ ฉตฺตุปาหนสฺส อปเนตฺวา อปเนตฺวา เอกโต ธารณปโยคคณนายฯ ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ ‘‘อคิลานา อคิลานสญฺญา, เวมติกา, คิลานสญฺญา ฉตฺตุปาหนํ ธาเรติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 1181) เอวํ ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตํฯ ‘‘คิลานา อคิลานสญฺญา, คิลานา เวมติกา, ฉตฺตุปาหนํ ธาเรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปาจิ. 1182) เอวํ ทฺวิกทุกฺกฏํ ตเถว วุตฺตนฺติ สมฺพนฺโธฯ

[2407] ยตฺถ ภิกฺขู วา ภิกฺขุนิโย วา นิวสนฺติ, ตสฺมิํ อาราเม วา อุปจาเร วา อปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อุปจาเร วาฯ อาปทาสูติ รฏฺฐเภทาทิอาปทาสุฯ

ปฐมํฯ

[2408] ภิกฺขุนิยาติ เอตฺถ ‘‘อคิลานายา’’ติ เสโส, ปาเทน คนฺตุํ สมตฺถาย อคิลานาย ภิกฺขุนิยาติ อตฺโถฯ ยถาห ‘‘อคิลานา นาม สกฺโกติ ปทสา คนฺตุ’’นฺติ (ปาจิ. 1187)ฯ ยานํ นาม รถาทิ, ตํ เหฏฺฐา วุตฺตสรูปเมวฯ

[2409] อาปทาสูติ รฏฺฐเภทาทิอาปทาสุฯ ฉตฺตุปาหนสิกฺขาปเท อาราเม, อารามูปจาเร จ อนาปตฺติ วุตฺตา, อิธ ตถา อวุตฺตตฺตา สพฺพตฺถาปิ อาปตฺติเยว เวทิตพฺพาฯ

ทุติยํฯ

[2410] ‘‘ยํ กิญฺจิปิ กฏูปิย’’นฺติ อิทํ ‘‘สงฺฆาณิ’’นฺติ เอตสฺส อตฺถปทํฯ ยถาห – ‘‘สงฺฆาณิ นาม ยา กาจิ กฏูปคา’’ติฯ สงฺฆาณิ นาม เมขลาทิกฏิปิฬนฺธนํฯ กฏูปิยนฺติ กฏิปฺปเทโสปคํฯ

[2412] กฏิสุตฺตํ นาม กฏิยํ ปิฬนฺธนรชฺชุสุตฺตกํฯ

[2413] อิธ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท จิตฺตํ อกุสลํ, อิทํ ปน สิกฺขาปทํ โลกวชฺชํ, อิติ อิทํ อุภยเมว วิเสสตา ปุริมสิกฺขาปทโต อิมสฺส นานากรณํฯ

ตติยํฯ

[2414] สีสูปคาทิสุ ยํ กิญฺจิ สเจ ยา ธาเรติ, ตสฺสา ตสฺส วตฺถุสฺส คณนาย อาปตฺติโย สิยุนฺติ โยชนาฯ สีสํ อุปคจฺฉตีติ สีสูปคํ, สีเส ปิฬนฺธนารหนฺติ อตฺโถฯ อาทิ-สทฺเทน คีวูปคาทีนํ คหณํฯ ยถาห – ‘‘อิตฺถาลงฺกาโร นาม สีสูปโค คีวูปโค หตฺถูปโค ปาทูปโค กฏูปโค’’ติฯ

[2415] น จ โทโสติ โยชนาฯ ‘‘สทิสนฺติ ปริทีปิต’’นฺติ วตฺตพฺเพ อิติ-สทฺโท ลุตฺตนิทฺทิฏฺโฐฯ

จตุตฺถํฯ

[2416] เยน เกนจิ คนฺเธนาติ จนฺทนตคราทินา เยน เกนจิ คนฺธกกฺเกนฯ สวณฺณาวณฺณเกน จาติ วณฺเณน สห วตฺตตีติ สวณฺณกํ, หลิทฺทิกกฺกาทิ, นตฺถิ เอตสฺส อุพฺพฏฺฏนปจฺจยา ทิสฺสมาโน วณฺณวิเสโสติ อวณฺณกํ, สาสปกกฺกาทิ, สวณฺณกญฺจ อวณฺณกญฺจ สวณฺณาวณฺณกํ, เตน สวณฺณาวณฺณเกน จฯ อุพฺพฏฺเฏตฺวา นฺหายนฺติยา นฺหาโนสาเน ปาจิตฺติยาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนาฯ

[2417] สพฺพปโยเคติ สพฺพสฺมิํ ปุพฺพปโยเคฯ อาพาธปจฺจยาติ ททฺทุกุฏฺฐาทิโรคปจฺจยาฯ

[2418] ฉฏฺฐนฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี วาสิตเกน ปิญฺญาเกน นหาเยยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 1203) สิกฺขาปทํฯ

ปญฺจมฉฏฺฐานิฯ

[2419] ยา ปน ภิกฺขุนี อญฺญาย ภิกฺขุนิยา สเจ อุพฺพฏฺฏาเปยฺย วา สมฺพาหาเปยฺย วา, ตสฺสา ภิกฺขุนิยา ตถา ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ

[2420] เอตฺถ อิมสฺมิํ อุพฺพฏฺฏเน, สมฺพาหเน จ หตฺถํ อโมเจตฺวา อุพฺพฏฺฏเน เอกา อาปตฺติ สิยา, หตฺถํ โมเจตฺวา โมเจตฺวา อุพฺพฏฺฏเน ปโยคคณนาย สิยาติ โยชนาฯ

[2421] อาปทาสูติ โจรภยาทีหิ สรีรกมฺปนาทีสุฯ คิลานายาติ อนฺตมโส มคฺคคมนปริสฺสเมนาปิ อาพาธิกายฯ

[2422] อฏฺฐมสิกฺขาปเท ‘‘สิกฺขมานายา’’ติ จ นวมสิกฺขาปเท ‘‘สามเณริยา’’ติ จ ทสมสิกฺขาปเท ‘‘คิหินิยา’’ติ จ วิเสสํ วชฺเชตฺวา อวเสสวินิจฺฉโย สตฺตเมเนว สมาโนติ ทสฺเสตุมาห ‘‘อฏฺฐมาทีนิ ตีณิปี’’ติฯ

สตฺตมฏฺฐมนวมทสมานิฯ

[2423] อนฺโตอุปจารสฺมินฺติ ทฺวาทสรตนพฺภนฺตเรฯ ‘‘ภิกฺขุสฺส ปุรโต’’ติ อิทํ อุปลกฺขณํฯ ตสฺมา ปุรโต วา โหตุ ปจฺฉโต วา ปสฺสโต วา, สมนฺตโต ทฺวาทสรตนพฺภนฺตเรติ นิทสฺสนปทเมตํฯ ฉมายปีติ อนนฺตรหิตาย ภูมิยาปิฯ ยา นิสีเทยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ น วฏฺฏติ ปาจิตฺติยาปตฺติ โหตีติ อตฺโถฯ

[2424] ติกปาจิตฺติยํ วุตฺตนฺติ อนาปุจฺฉิเต อนาปุจฺฉิตสญฺญา, เวมติกา, อาปุจฺฉิตสญฺญาติ ตีสุ วิกปฺเปสุ ปาจิตฺติยตฺตยํ วุตฺตํฯ อาปุจฺฉิเต อนาปุจฺฉิตสญฺญา, เวมติกา วา ภิกฺขุสฺส ปุรโต นิสีเทยฺยาติ วิกปฺปทฺวเย ทุกฺกฏทฺวยํ โหติฯ อาปทาสูติ รฏฺฐเภทาทิอาปทาสุฯ อาปุจฺฉิตุญฺจ ฐาตุญฺจ อสกฺโกนฺติยา คิลานายฯ

[2425] นิปชฺชนํ กฺริยํฯ อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํฯ

เอกาทสมํฯ

[2426] โอกาโส กโต เยน โส โอกาสกโต, น โอกาสกโต อโนกาสกโต, ตํ, อกโตกาสนฺติ อตฺโถ, ‘‘อสุกสฺมิํ นาม ฐาเน ปุจฺฉามี’’ติ อตฺตนา ปุจฺฉิตพฺพวินยาทีนํ นามํ คเหตฺวา โอกาสํ การาปนกาเล อธิวาสนวเสน อกโตกาสนฺติ วุตฺตํ โหติฯ โทสตาติ ปาจิตฺติยาปตฺติฯ เอกสฺมิํ ปิฏเก โอกาสํ การาเปตฺวา อญฺญสฺมิํ ปิฏเก ปญฺหํ ปุจฺฉนฺติยาปิ ปาจิตฺติยํ โหตีติ ทสฺเสตุมาห ‘‘วินเย จา’’ติอาทิฯ

ปุจฺฉนฺติยาปิ จาติ เอตฺถ ปิ-สทฺเทน ‘‘อภิธมฺมํ ปุจฺฉนฺติยาปี’’ติ อิทญฺจ อนุตฺตสมุจฺจยตฺเถน จ-สทฺเทน ‘‘สุตฺตนฺเต โอกาสํ การาเปตฺวา วินยํ วา อภิธมฺมํ วา ปุจฺฉติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสฯ อภิธมฺเม โอกาสํ การาเปตฺวา สุตฺตนฺตํ วา วินยํ วา ปุจฺฉติ, อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ อิทญฺจ สงฺคหิตํฯ

[2427] อโนทิสฺสาติ ‘‘อสุกสฺมิํ นาม ปุจฺฉามี’’ติ เอวํ อนิยเมตฺวา เกวลํ ‘‘ปุจฺฉิตพฺพํ อตฺถิ, ปุจฺฉามิ อยฺยา’’ติ เอวํ วตฺวาฯ

ทฺวาทสมํฯ

[2428-9] สํกจฺจิกนฺติ ถนเวฐนจีวรํ, ตํ ปน ปารุปนฺติยา อธกฺขกํ อุพฺภนาภิมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทนฺติยา ปารุปิตพฺพํฯ เตนาห มาติกฏฺฐกถายํ ‘‘อสํกจฺจิกาติ อธกฺขกอุพฺภนาภิมณฺฑลสงฺขาตสฺส สรีรสฺส ปฏิจฺฉาทนตฺถํ อนุญฺญาตสํกจฺจิกจีวรรหิตา’’ติ (กงฺขา. อฏฺฐ. อสํกจฺจิกสิกฺขาปทวณฺณนา)ฯ ‘‘สํกจฺจิกาย ปมาณํ ติริยํ ทิยฑฺฒหตฺถนฺติ โปราณคณฺฐิปเท วุตฺต’’นฺติ (วชิร. ฏี. ปาจิตฺติย 1224-1226) วชิรพุทฺธิตฺเถโรฯ ปริกฺเขโปกฺกเมติ ปริกฺเขปสฺส อนฺโตปเวสเนฯ

อุปจาโรกฺกเมปีติ อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ทุติยเลฑฺฑุปาตพฺภนฺตรปเวสเนปิฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ เอเสว นโยติ ‘‘ปฐเม ปาเท ทุกฺกฏํ, ทุติเย ปาจิตฺติย’’นฺติ ยถาวุตฺโตเยว นโย มโต วิญฺญาโตติ อตฺโถฯ

[2430] อาปทาสุปีติ มหคฺฆํ โหติ สํกจฺจิกํ, ปารุปิตฺวา คจฺฉนฺติยา จ อุปทฺทโว อุปฺปชฺชติ, เอวรูปาสุ อาปทาสุ อนาปตฺติฯ

[2431] เสสนฺติ อิธ สรูปโต อทสฺสิตญฺจฯ วุตฺตนเยเนวาติ มาติกาปทภาชนาทีสุ วุตฺตนเยเนวฯ สุนิปุณสฺมิํ ธมฺมชาตํ, อตฺถชาตญฺจ วิภาเวติ วิวิเธนากาเรน ปกาเสตีติ วิภาวี, เตน วิภาวินาฯ

เตรสมํฯ

ฉตฺตุปาหนวคฺโค นวโมฯ

เอวํ นวหิ วคฺเคหิ ภิกฺขุนีนํ ภิกฺขูหิ อสาธารณานิ ฉนฺนวุติ สิกฺขาปทานิ ทสฺเสตฺวา อิโต ปเรสุ มุสาวาทวคฺคาทีสุ สตฺตสุ วคฺเคสุ ภิกฺขูหิ สาธารณสิกฺขาปทานิ ภิกฺขุปาติโมกฺขวินิจฺฉยกถาย วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพานีติ ตานิ อิธ น ทสฺสิตานิฯ

สพฺพาเนว ภิกฺขุนีนํ ขุทฺทเกสุ ฉนฺนวุติ, ภิกฺขูนํ ทฺเวนวุตีติ อฏฺฐาสีติสตํ สิกฺขาปทานิฯ

ตโต ปรํ สกลํ ภิกฺขุนิวคฺคํ, ปรมฺปรโภชนํ, อนติริตฺตโภชนํ, อนติริตฺเตน อภิหฏฺฐุํ ปวารณํ, ปณีตโภชนวิญฺญตฺติ, อเจลกสิกฺขาปทํ, ทุฏฺฐุลฺลปอจฺฉาทนํ, อูนวีสติวสฺสอุปสมฺปาทนํ, มาตุคาเมน สทฺธิํ สํวิธาย อทฺธานคมนํ, ราชนฺเตปุรปฺปเวสนํ , สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉา วิกาเล คามปฺปเวสนํ, นิสีทนํ, วสฺสิกสาฏิกนฺติ อิมานิ พาวีสติ สิกฺขาปทานิ อปเนตฺวา เสสานิ สตญฺจ ฉสฏฺฐิ จ สิกฺขาปทานิ ภิกฺขุนิปาติโมกฺขุทฺเทสมคฺเคน อุทฺทิฏฺฐานีติ เวทิตพฺพานิฯ

ตตฺรายํ สงฺเขปโต อสาธารณสิกฺขาปเทสุ สมุฏฺฐานวินิจฺฉโย – คิรคฺคสมชฺชา, จิตฺตาคารสิกฺขาปทํ, สงฺฆาณิ, อิตฺถาลงฺกาโร, คนฺธวณฺณโก, วาสิตกปิญฺญาโก, ภิกฺขุนิอาทีหิ อุมฺมทฺทนปริมทฺทนานีติ อิมานิ ทส สิกฺขาปทานิ อจิตฺตกานิ, โลกวชฺชานิ, อกุสลจิตฺตานิฯ อยํ ปเนตฺถ อธิปฺปาโย – วินาปิ จิตฺเตน อาปชฺชิตพฺพตฺตา อจิตฺตกานิ, จิตฺเต ปน สติ อกุสเลเนว อาปชฺชิตพฺพตฺตา โลกวชฺชานิ เจว อกุสลจิตฺตานิ จฯ อวเสสานิ อจิตฺตกานิ ปณฺณตฺติวชฺชาเนวฯ โจริวุฏฺฐาปนํ, คามนฺตรํ, อารามสิกฺขาปทํ, คพฺภินิวคฺเค อาทิโต ปฏฺฐาย สตฺต, กุมาริภูตวคฺเค อาทิโต ปฏฺฐาย ปญฺจ, ปุริสสํสฏฺฐํ, ปาริวาสิยฉนฺททานํ, อนุวสฺสวุฏฺฐาปนํ, เอกนฺตริกวุฏฺฐาปนนฺติ อิมานิ เอกูนวีสติ สิกฺขาปทานิ สจิตฺตกานิ, ปณฺณตฺติวชฺชานิฯ อวเสสานิ สจิตฺตกานิ โลกวชฺชาเนวาติฯ

อิติ วินยตฺถสารสนฺทีปนิยา วินยวินิจฺฉยวณฺณนาย

ปาจิตฺติยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ปาฏิเทสนียกถาวณฺณนา

[2432] เอวํ ปาจิตฺติยวินิจฺฉยํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ ปาฏิเทสนียํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อคิลานา’’ติอาทิฯ ยา ปน ภิกฺขุนี อคิลานา สยํ อตฺตนา วิญฺญตฺติยา ลทฺธํ สปฺปิํ สเจ ‘‘ภุญฺชิสฺสามี’’ติ คณฺหติ, ตสฺสา เอวํ คหเณ ทุกฺกฏํ ปริทีปิตนฺติ โยชนาฯ ตตฺถ ยสฺสา วินา สปฺปินา ผาสุ โหติ, สา อคิลานา นามฯ สปฺปินฺติ ปุพฺเพ วุตฺตวินิจฺฉยํ ปาฬิอาคตํ โคสปฺปิอาทิกเมวฯ

[2433] ติปาฏิเทสนียนฺติ อคิลานา อคิลานสญฺญา, เวมติกา, คิลานสญฺญาติ ตีสุ วิกปฺเปสุ ตีณิ ปาฏิเทสนียานิฯ คิลานา ทฺวิกทุกฺกฏนฺติ คิลานาย ทฺวิกทุกฺกฏํฯ คิลานา อคิลานสญฺญา, เวมติกา วาติ ทฺวีสุ วิกปฺเปสุ ทฺเว ทุกฺกฏานิฯ

[2434-5] คิลานา หุตฺวา สปฺปิํ วิญฺญาเปตฺวา ปจฺฉา วูปสนฺตเคลญฺญา หุตฺวา เสวนฺติยา ปริภุญฺชนฺติยาปิ จ คิลานาย อวเสสํ ปริภุญฺชนฺติยา วา ญาตกาทิโต ญาตกปวาริตฏฺฐานโต วิญฺญตฺตํ ภุญฺชนฺติยา วา อญฺญสฺสตฺถาย วิญฺญตฺตํ ปริภุญฺชนฺติยา วา อตฺตโน ธเนน คหิตํ ภุญฺชนฺติยา วา อุมฺมตฺติกาย วา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ

ปฐมํฯ

[2436] เสเสสุ ทุติยาทีสูติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี อคิลานา เตลํ…เป.… มธุํ…เป.… ผาณิตํ…เป.… มจฺฉํ…เป.… มํสํ…เป.… ขีรํ…เป.… ทธิํ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺเชยฺย, ปฏิเทเสตพฺพํ ตาย ภิกฺขุนิยา คารยฺหํ อยฺเย ธมฺมํ อาปชฺชิํ อสปฺปายํ ปาฏิเทสนียํ, ตํ ปฏิเทเสมี’’ติ (ปาจิ. 1236) เอวํ ทุติยาทีสุ สตฺตสุ ปาฏิเทสนีเยสุฯ นตฺถิ กาจิ วิเสสตาติ เตลาทิปทานิ วินา อญฺโญ โกจิ วิเสโส นตฺถีติ อตฺโถฯ