[2009] อยมตฺโถ เกน วจเนน อุทฺทิสิโตติ อาห ‘‘วิญฺญู…เป.… สาธกํ วจนํ อิท’’นฺติฯ อิทํ วจนนฺติ ‘‘วิญฺญู ปฏิพโล กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตุ’’นฺติ (ปาจิ. 676) อิทํ วจนํฯ สาธกํ ปมาณํฯ

อฏฺฐวตฺถุกกถาวณฺณนาฯ

[2010] อวสฺสุตา, วชฺชปฏิจฺฉาทิกา, อุกฺขิตฺตานุวตฺติกา, อฏฺฐวตฺถุกาติ อิมา จตสฺโส ปาราชิกาปตฺติโย มเหสินา อสาธารณา ภิกฺขุนีนเมว ปญฺญตฺตาติ โยชนาฯ

อิติ วินยตฺถสารสนฺทีปนิยา

วินยวินิจฺฉยวณฺณนาย

ปาราชิกกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺฆาทิเสสกถาวณฺณนา

[2011] เอวํ ภิกฺขุนิวิภงฺเค อาคตํ ปาราชิกวินิจฺฉยํ วตฺวา อิทานิ ตทนนฺตรุทฺทิฏฺฐํ สงฺฆาทิเสสวินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี’’ติอาทิฯ อุสฺสยวาทาติ โกธุสฺสยมานุสฺสยวเสน วิวทมานาฯ ตโตเยว อฏฺฏํ กโรติ สีเลนาติ อฏฺฏการีฯ เอตฺถ จ ‘‘อฏฺโฏ’’ติ โวหาริกวินิจฺฉโย วุจฺจติ, ยํ ปพฺพชิตา ‘‘อธิกรณ’’นฺติปิ วทนฺติฯ สพฺพตฺถ วตฺตพฺเพ มุขมสฺสา อตฺถีติ มุขรี, พหุภาณีติ อตฺโถฯ เยน เกนจิ นเรน สทฺธินฺติ ‘‘คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา’’ติอาทินา (ปาจิ. 679) ทสฺสิเตน เยน เกนจิ มนุสฺเสน สทฺธิํฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ กิราติ ปทปูรเณ, อนุสฺสวเน วาฯ

[2012] สกฺขิํ วาติ ปจฺจกฺขโต ชานนกํ วาฯ อฏฺฏํ กาตุํ คจฺฉนฺติยา ปเท ปเท ตถา ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ

[2013] โวหาริเกติ วินิจฺฉยามจฺเจฯ

[2014] อนนฺตรนฺติ ตสฺส วจนานนฺตรํฯ

[2015] อิตโรติ อฏฺฏการโกฯ ปุพฺพสทิโสว วินิจฺฉโยติ ปฐมาโรจเน ทุกฺกฏํ, ทุติยาโรจเน ถุลฺลจฺจยนฺติ วุตฺตํ โหติฯ

[2016] ‘‘ตว, มมาปิ จ กถํ ตุวเมว อาโรเจหี’’ติ อิตเรน วุตฺตา ภิกฺขุนีติ โยชนาฯ ยถากามนฺติ ตสฺสา จ อตฺตโน จ วจเน ยํ ปฐมํ วตฺตุมิจฺฉติ, ตํ อิจฺฉานุรูปํ อาโรเจตุฯ

[2018-9] อุภินฺนมฺปิ ยถา ตถา อาโรจิตกถํ สุตฺวาติ โยชนาฯ ยถา ตถาติ ปุพฺเพ วุตฺตนเยน เกนจิ ปกาเรนฯ เตหีติ โวหาริเกหิฯ อฏฺเฏ ปน จ นิฏฺฐิเตติ อฏฺฏการเกสุ เอกสฺมิํ ปกฺเข ปราชิเตฯ ยถาห ‘‘ปราชิเต อฏฺฏการเก อฏฺฏปริโยสานํ นาม โหตี’’ติฯ อฏฺฏสฺส ปริโยสาเนติ เอตฺถ ‘‘ตสฺสา’’ติ เสโสฯ ตสฺส อฏฺฏสฺส ปริโยสาเนติ โยชนาฯ

[2020-23] อนาปตฺติวิสยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ทูตํ วาปี’’ติอาทิฯ ปจฺจตฺถิกมนุสฺเสหิ ทูตํ วาปิ ปหิณิตฺวา สยมฺปิ วา อาคนฺตฺวา ยา ปน อากฑฺฒียตีติ โยชนาฯ อญฺเญหีติ คามทารกาทีหิ อญฺเญหิฯ กิญฺจิ ปรํ อโนทิสฺสาติ โยชนาฯ อิมิสฺสา โอทิสฺส วุตฺเต เตหิ คหิตทณฺเฑ ตสฺสา จ คีวาติ สูจิตํ โหติฯ

ยา รกฺขํ ยาจติ , ตตฺถ ตสฺมิํ รกฺขายาจเน ตสฺสา อนาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนาฯ อญฺญโต สุตฺวาติ โยชนาฯ อุมฺมตฺติกาทีนนฺติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน อาทิกมฺมิกา คหิตาฯ

สมุฏฺฐานํ กถิเนน ตุลฺยนฺติ โยชนาฯ เสสํ ทสฺเสตุมาห ‘‘สกิริยํ อิท’’นฺติฯ อิทํ สิกฺขาปทํฯ กิริยาย สห วตฺตตีติ สกิริยํ อฏฺฏกรเณน อาปชฺชนโตฯ ‘‘สมุฏฺฐาน’’นฺติ อิมินา จ สมุฏฺฐานาทิวินิจฺฉโย อุปลกฺขิโตติ ทฏฺฐพฺโพฯ

อฏฺฏการิกากถาวณฺณนาฯ

[2024-5] ชานนฺตีติ ‘‘สามํ วา ชานาติ, อญฺเญ วา ตสฺสา อาโรเจนฺตี’’ติ (ปาจิ. 684) วุตฺตนเยน ชานนฺตีฯ โจรินฺติ ยาย ปญฺจมาสคฺฆนกโต ปฏฺฐาย ยํ กิญฺจิ ปรสนฺตกํ อวหริตํ, อยํ โจรี นามฯ วชฺฌํ วิทิตนฺติ ‘‘เตน กมฺเมน วธารหา อย’’นฺติ เอวํ วิทิตํฯ สงฺฆนฺติ ภิกฺขุนิสงฺฆํฯ อนปโลเกตฺวาติ อนาปุจฺฉาฯ ราชานํ วาติ รญฺญา อนุสาสิตพฺพฏฺฐาเน ตํ ราชานํ วาฯ ยถาห ‘‘ราชา นาม ยตฺถ ราชา อนุสาสติ, ราชา อปโลเกตพฺโพ’’ติฯ คณเมว วาติ ‘‘ตุมฺเหว ตตฺถ อนุสาสถา’’ติ ราชูหิ ทินฺนํ คามนิคมมลฺลคณาทิกํ คณํ วาฯ มลฺลคณํ นาม ปานียฏฺฐปนโปกฺขรณิขณนาทิปุญฺญกมฺมนิยุตฺโต ชนสมูโหฯ เอเตเนว เอวเมว ทินฺนคามวรา ปูคา จ เสนิโย จ สงฺคหิตาฯ วุฏฺฐาเปยฺยาติ อุปสมฺปาเทยฺยฯ กปฺปนฺติ จ วกฺขมานลกฺขณํ กปฺปํฯ สา โจริวุฏฺฐาปนนฺติ สมฺพนฺโธฯ อุปชฺฌายา หุตฺวา ยา โจริํ อุปสมฺปาเทติ, สา ภิกฺขุนีติ อตฺโถฯ อุปชฺฌายสฺส ภิกฺขุสฺส ทุกฺกฏํฯ

[2026] ปญฺจมาสคฺฆนนฺติ เอตฺถ ปญฺจมาสญฺจ ปญฺจมาสคฺฆนกญฺจ ปญฺจมาสคฺฆนนฺติ เอกเทสสรูเปกเสสนเยน ปญฺจมาสสฺสาปิ คหณํฯ อติเรกคฺฆนํ วาปีติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ

[2027] ปพฺพชิตํ ปุพฺพํ ยาย สา ปพฺพชิตปุพฺพาฯ วุตฺตปฺปการํ โจรกมฺมํ กตฺวาปิ ติตฺถายตนาทีสุ ยา ปฐมํ ปพฺพชิตาติ อตฺโถฯ

[2028-30] อิทานิ ปุพฺพปโยคทุกฺกฏาทิอาปตฺติวิภาคํ ทสฺเสตุมาห ‘‘วุฏฺฐาเปติ จ ยา โจริ’’นฺติอาทิฯ อิธ ‘‘อุปชฺฌายา หุตฺวา’’ติ เสโสฯ อิทํ กปฺปํ ฐเปตฺวาติ โยชนาฯ สีมํ สมฺมนฺนติ จาติ อภินวํ สีมํ สมฺมนฺนติ, พนฺธตีติ วุตฺตํ โหติฯ อสฺสาติ ภเวยฺยฯ ‘‘ทุกฺกฏ’’นฺติ อิมินา จ ‘‘ถุลฺลจฺจยํ ทฺวย’’นฺติ อิมินา จ โยเชตพฺพํฯ

กมฺมนฺเตติ อุปสมฺปทกมฺมสฺส ปริโยสาเน, ตติยาย กมฺมวาจาย ยฺยการปฺปตฺตายาติ วุตฺตํ โหติฯ

[2031] อชานนฺตีติ โจริํ อชานนฺตีฯ (อิทํ สิกฺขาปทํฯ)

[2032] โจริวุฏฺฐาปนํ นามาติ อิทํ สิกฺขาปทํ โจริวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐานํ นามฯ วาจจิตฺตโตติ ขณฺฑสีมํ อคนฺตฺวา กโรนฺติยา วาจาจิตฺเตหิฯ กายวาจาทิโต เจวาติ คนฺตฺวา กโรนฺติยา กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐาติฯ

ยถาห ‘‘เกนจิเทว กรณีเยน ปกฺกนฺตาสุ ภิกฺขุนีสุ อคนฺตฺวา ขณฺฑสีมํ วา นทิํ วา ยถานิสินฺนฏฺฐาเนเยว อตฺตโน นิสฺสิตกปริสาย สทฺธิํ วุฏฺฐาเปนฺติยา วาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาติ, ขณฺฑสีมํ วา นทิํ วา คนฺตฺวา วุฏฺฐาเปนฺติยา กายวาจาจิตฺตโต สมุฏฺฐาตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 683)ฯ กฺริยากฺริยนฺติ อนาปุจฺฉาวุฏฺฐาปนวเสน กิริยากิริยํฯ

โจริวุฏฺฐาปนกถาวณฺณนาฯ

[2033-4] คามนฺตรนฺติ อญฺญํ คามํฯ ยา เอกา สเจ คจฺเฉยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ นทีปารนฺติ เอตฺถาปิ เอเสว นโยฯ นทิยา ปารํ นทีปารํฯ ‘‘เอกา วา’’ติ อุปริปิ โยเชตพฺพํฯ โอหีเยยฺยาติ วินา ภเวยฺยฯ อิธ ‘‘อรญฺเญ’’ติ เสโสฯ อรญฺญลกฺขณํ ‘‘อินฺทขีล’’อิจฺจาทินา วกฺขติฯ ‘‘เอกา วา รตฺติํ วิปฺปวเสยฺย, เอกา วา คณมฺหา โอหีเยยฺยา’’ติ สิกฺขาปทกฺกโม, เอวํ สนฺเตปิ คาถาพนฺธวเสน ‘‘รตฺติํ วิปฺปวเสยฺยา’’ติ อนฺเต วุตฺตํ ฯ เตเนว วิภาควินิจฺฉเย เทสนารุฬฺหกฺกเมเนว ‘‘ปุเรรุโณทยาเยวา’’ติอาทิํ วกฺขติฯ สา ปฐมาปตฺติกํ ครุกํ ธมฺมํ อาปนฺนา สิยาติ โยชนาฯ ปฐมํ อาปตฺติ เอตสฺสาติ ปฐมาปตฺติโก, วีติกฺกมกฺขเณเยว อาปชฺชิตพฺโพติ อตฺโถฯ ‘‘ครุกํ ธมฺม’’นฺติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ สกคามา นิกฺขมนฺติยาติ ภิกฺขุนิยา อตฺตโน วสนคามโต นิกฺขมนฺติยาฯ

[2035] ตโต สกคามโตฯ

[2036-7] เอเกน ปทวาเรน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป อติกฺกนฺเต, อุปจาโรกฺกเม วา ถุลฺลจฺจยนฺติ โยชนาฯ อติกฺกนฺเต โอกฺกนฺเตติ เอตฺถ ‘‘ปริกฺเขเป อุปจาเร’’ติ อธิการโต ลพฺภติฯ

[2038-9] นิกฺขมิตฺวาติ อตฺตโน ปวิฏฺฐคามโต นิกฺขมิตฺวาฯ อยเมว นโยติ ‘‘เอเกน ปทวาเรน ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน ครุกาปตฺตี’’ติ อยํ นโยฯ

วติจฺฉิทฺเทน วา ขณฺฑปากาเรน วาติ โยชนาฯ ‘‘ตถา’’ติ อิมินา ‘‘ปากาเรนา’’ติ เอตฺถาปิ วา-สทฺทสฺส สมฺพนฺธนียตํ ทสฺเสติฯ ‘‘ภิกฺขุวิหารสฺส ภูมิ ตาสมกปฺปิยา’’ติ วกฺขมานตฺตา วิหารสฺส ภูมินฺติ ภิกฺขุนิวิหารภูมิ คหิตาฯ ‘‘กปฺปิยนฺติ ปวิฏฺฐตฺตา’’ติ อิมินา วกฺขมานสฺส การณํ ทสฺเสติฯ โกจิ โทโสติ ถุลฺลจฺจยสงฺฆาทิเสโส วุจฺจมาโน โย โกจิ โทโสฯ

[2040] ตาสนฺติ ภิกฺขุนีนํฯ ‘‘อกปฺปิยา’’ติ อิมินา ตตฺถาปิ ปวิฏฺฐาย คามนฺตรปจฺจยา อาปตฺติสมฺภวมาหฯ

[2041] ‘‘ปฐมํ ปาทํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ (ปาจิ. 692) วุตฺตตฺตา ‘‘หตฺถิ…เป.… อนาปตฺติ สิยาปตฺติ, ปทสา คมเน ปนา’’ติ วุตฺตํฯ

[2042] ‘‘ยํ กิญฺจิ…เป.… อาปตฺติ ปวิสนฺติยา’’ติ วุตฺตสฺเสวตฺถสฺส อุปสํหารตฺตา น ปุนรุตฺติโทโสฯ

[2043-4] ลกฺขเณนุปปนฺนายาติ ‘‘นที นาม ติมณฺฑลํ ปฏิจฺฉาเทตฺวา ยตฺถ กตฺถจิ อุตฺตรนฺติยา ภิกฺขุนิยา อนฺตรวาสโก เตมิยตี’’ติ (ปาจิ. 692) วุตฺตลกฺขเณน สมนฺนาคตาย นทิยาฯ ยา ปารํ ตีรํ คจฺฉตีติ โยชนาฯ

ปฐมํ ปาทํ อุทฺธริตฺวาน ตีเร ฐเปนฺติยาติ ‘‘อิทานิ ปทวาเรน อติกฺกมตี’’ติ วตฺตพฺพกาเล ปฐมํ ปาทํ อุกฺขิปิตฺวา ปรตีเร ฐเปนฺติยาฯ ‘‘ทุติยปาทุทฺธาเร สงฺฆาทิเสโส’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) อฏฺฐกถาวจนโต ‘‘อติกฺกเม’’ติ อิมินา อุทฺธาโร คหิโตฯ

[2045] อนฺตรนทิยนฺติ นทิเวมชฺเฌฯ ภณฺฑิตฺวาติ กลหํ กตฺวาฯ โอริมํ ตีรนฺติ อาคตทิสาย ตีรํฯ

ตถา ปฐเม ถุลฺลจฺจยํ , ทุติเย ครุ โหตีติ อตฺโถฯ อิมินา สกเลน วจเนน ‘‘อิตริสฺสา ปน อยํ ปกฺกนฺตฏฺฐาเน ฐิตา โหติ, ตสฺมา ปรตีรํ คจฺฉนฺติยาปิ อนาปตฺตี’’ติ อฏฺฐกถาปิ อุลฺลิงฺคิตาฯ

[2046] รชฺชุยาติ วลฺลิอาทิกาย ยาย กายจิ รชฺชุยาฯ

[2047] ปิวิตุนฺติ เอตฺถ ‘‘ปานีย’’นฺติ ปกรณโต ลพฺภติฯ อวุตฺตสมุจฺจยตฺเถน อปิ-สทฺเทน ภณฺฑโธวนาทิํ สงฺคณฺหาติฯ อถาติ วากฺยารมฺเภ นิปาโตฯ ‘‘นหานาทิกิจฺจํ สมฺปาเทตฺวา โอริมเมว ตีรํ อาคมิสฺสามี’’ติ อาลยสฺส วิชฺชมานตฺตา อาห ‘‘วฏฺฏตี’’ติฯ

[2048] ปทสานทิํ โอตริตฺวานาติ โยชนาฯ เสตุํ อาโรหิตฺวา ตถา ปทสา อุตฺตรนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ

[2049] คนฺตฺวานาติ เอตฺถ ‘‘นทิ’’นฺติ เสโสฯ อุตฺตรณกาเล ปทสา ยาตีติ โยชนาฯ

[2050] เวเคนาติ เอเกเนว เวเคน, อนฺตรา อนิวตฺติตฺวาติ อตฺโถฯ

[2051] ‘‘นิสีทิตฺวา’’ติ อิทํ ‘‘ขนฺเธ วา’’ติอาทีหิปิ โยเชตพฺพํฯ ขนฺธาทโย เจตฺถ สภาคานเมว คเหตพฺพาฯ หตฺถสงฺฆาตเน วาติ อุโภหิ พทฺธหตฺถวลเย วาฯ

[2052-3] ปาสนฺติ หตฺถปาสํฯ

‘‘อาโภคํ วินา’’ติ อิมินา ‘‘คมิสฺสามี’’ติ อาโภเค กเต อชานนฺติยา อรุเณ อุฏฺฐิเตปิ อนาปตฺตีติ ทีปิตํ โหติฯ ยถาห ‘‘สเจ สชฺฌายํ วา สวนํ วา อญฺญํ วา กิญฺจิ กมฺมํ กุรุมานา ‘ปุเรอรุเณเยว ทุติยิกาย สนฺติกํ คมิสฺสามี’ติ อาโภคํ กโรติ, อชานนฺติยา เอว จสฺสา อรุโณ อุคฺคจฺฉติ, อนาปตฺตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 692)ฯ นานาคพฺเภ วตฺตพฺพเมว นตฺถีติ ทสฺเสตุมาห ‘‘เอกคพฺเภปิ วา’’ติฯ เอกคพฺเภปิ วา ทุติยิกาย หตฺถปาสํ อติกฺกมฺม อรุณํ อุฏฺฐเปนฺติยา ภิกฺขุนิยา อาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[2054] ทุติยาปาสนฺติ ทุติยิกาย หตฺถปาสํฯ ‘‘คมิสฺสามี’’ติ อาโภคํ กตฺวา คจฺฉนฺติยา สเจ อรุณํ อุฏฺเฐติ, น โทโสติ โยชนาฯ

[2055-6] อญฺญตฺถ ปญฺจธนุสติกสฺส (ปารา. 654) ปจฺฉิมสฺส อารญฺญกเสนาสนสฺส วุตฺตตฺตา ตโต นิวตฺเตตุมาห ‘‘อินฺทขีลมติกฺกมฺมา’’ติอาทิฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเทฯ ทีปิตนฺติ อฏฺฐกถาย ‘‘อรญฺเญติ เอตฺถ นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) เอวํ วุตฺตลกฺขณเมว อรญฺญํ ทสฺสิตนฺติ อตฺโถฯ

ทุติยิกาย ทสฺสนูปจารํ วิชหนฺติยา ตสฺสาติ โยชนาฯ ‘‘ชหิเต’’ติ อิทํ อเปกฺขิตฺวา ‘‘อุปจาเร’’ติ วิภตฺติวิปริณาโม กาตพฺโพฯ

[2057] สาณิปาการปาการตรุอนฺตริเต ฐาเน อสติ ทสฺสนูปจาเร สติปิ สวนูปจาเร อาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ

[2058-60] เอตฺถ กถนฺติ ยตฺถ ทูเรปิ ทสฺสนํ โหติ, เอวรูเป อชฺโฌกาเส อาปตฺตินิยโม กถํ กาตพฺโพติ อตฺโถฯ อเนเกสุ ฐาเนสุ ‘‘สวนูปจาราติกฺกเม’’ติ วุจฺจมานตฺตา ตตฺถ ลกฺขณํ ฐเปตุมาห ‘‘มคฺค…เป.… เอวรูปเก’’ติฯ เอตฺถ ‘‘ฐาเน’’ติ เสโสฯ กูชนฺติยาติ ยถาวณฺณววตฺถานํ น โหติ, เอวํ อพฺยตฺตสทฺทํ กโรนฺติยาฯ

เอวรูปเก ฐาเน ธมฺมสฺสวนาโรจเน วิย จ มคฺคมูฬฺหสฺส สทฺเทน วิย จ ‘‘อยฺเย’’ติ กูชนฺติยา ตสฺสา สทฺทสฺส สวนาติกฺกเม ภิกฺขุนิยา ครุกา อาปตฺติ โหตีติ โยชนาฯ ‘‘ภิกฺขุนิยา ครุกา โหตี’’ติ อิทํ ‘‘ทุติยิกํ น ปาปุณิสฺสามี’’ติ นิรุสฺสาหวเสน เวทิตพฺพํฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘โอหียิตฺวาถ คจฺฉนฺตี’’ติอาทิฯ เอตฺถาติ ‘‘คณมฺหา โอหีเยยฺยา’’ติ อิมสฺมิํฯ

[2061] อถ คจฺฉนฺตี โอหียิตฺวาติ โยชนาฯ ‘‘อิทานิ อหํ ปาปุณิสฺสามิ’’ อิติ เอวํ สอุสฺสาหา อนุพนฺธติ, วฏฺฏติ, ทุติโยปจาราติกฺกเมปิ อนาปตฺตีติ วุตฺตํ โหติฯ

[2062] ‘‘คจฺฉตุ อยํ’’ อิติ อุสฺสาหสฺสจฺเฉทํ กตฺวา โอหีนา เจ, ตสฺสา อาปตฺตีติ อชฺฌาหารโยชนาฯ

[2063] อิตราปีติ คนฺตุํ สมตฺถาปิฯ โอหียตุ อยนฺติ จาติ นิรุสฺสาหปฺปกาโร สนฺทสฺสิโตฯ วุตฺตตฺถเมว สมตฺถยิตุมาห ‘‘สอุสฺสาหา น โหติ เจ’’ติฯ

[2064-5] ปุริมา เอกกํ มคฺคํ ยาตีติ โยชนาฯ เอกเมว เอกกํฯ ตสฺมาติ ยสฺมา เอกิสฺสา อิตรา ปกฺกนฺตฏฺฐาเน ติฏฺฐติ, ตสฺมาฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ คณมฺหาโอหียเนฯ ปิ-สทฺโท เอวการตฺโถฯ อนาปตฺติ เอว ปกาสิตาติ โยชนาฯ

[2066-7] คามนฺตรคตายาติ คามสีมคตายฯ ‘‘นทิยา’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ

อาปตฺติโยจตสฺโสปีติ รตฺติวิปฺปวาส คามนฺตรคมน นทิปารคมน คณมฺหาโอหียน สงฺขาตา จตสฺโส สงฺฆาทิเสสาปตฺติโยฯ คณมฺหาโอหียนมูลกาปตฺติยา คามโต พหิ อาปชฺชิตพฺพตฺเตปิ คามนฺตโรกฺกมนมูลกาปตฺติยา อนฺโตคาเม อาปชฺชิตพฺพตฺเตปิ เอกกฺขเณติ คามูปจารํ สนฺธายาหฯ

[2068-9] ยา สทฺธิํ ยาตา ทุติยิกา, สา จ ปกฺกนฺตา วา สเจ โหติ, วิพฺภนฺตา วา โหติ, เปตานํ โลกํ ยาตา วา โหติ, กาลกตา วา โหตีติ อธิปฺปาโย, ปกฺขสงฺกนฺตา วา โหติ, ติตฺถายตนสงฺกนฺตา วา โหตีติ อธิปฺปาโย, นฏฺฐา วา โหติ, ปาราชิกาปนฺนา วา โหตีติ อธิปฺปาโยฯ เอวรูเป กาเล คามนฺตโรกฺกมนาทีนิ…เป.… อนาปตฺตีติ ญาตพฺพนฺติ โยชนาฯ อุมฺมตฺติกายปิ เอวํ จตฺตาริปิ กโรนฺติยา อนาปตฺตีติ โยชนาฯ

[2070] ‘‘อคามเก อรญฺเญ’’ติ อิทํ คามาภาเวน วุตฺตํ, น วิญฺฌาฏวิสทิสตายฯ

[2071] คามภาวโต นทิปารคมนคณมฺหาโอหียนาปตฺติ น สมฺภวติ, ตสฺสาปิ สกคามตฺตา คามนฺตรคมนมูลิกาปตฺติ จ ทิวสภาคตฺตา รตฺติวิปฺปวาสมูลิกาปตฺติ จ น สมฺภวตีติ อาห ‘‘สกคาเม…เป.… น วิชฺชเร’’ติฯ ยถากามนฺติ ยถิจฺฉิตํ, ทุติยิกาย อสนฺติยาปีติ อตฺโถฯ

[2072] สมุฏฺฐานาทโย ปฐมนฺติมวตฺถุนา ตุลฺยาติ โยชนาฯ

คามนฺตรคมนกถาวณฺณนาฯ

[2073] สีมาสมฺมุติยา เจวาติ ‘‘สมคฺเคน สงฺเฆน ธมฺเมน วินเยน อุกฺขิตฺตํ ภิกฺขุนิํ การกสงฺฆํ อนาปุจฺฉา ตสฺเสว การกสงฺฆสฺส ฉนฺทํ อชานิตฺวา โอสาเรสฺสามี’’ติ นวสีมาสมฺมนฺนเน จฯ ทฺวีหิ กมฺมวาจาหิ ทุเว ถุลฺลจฺจยา โหนฺตีติ โยชนาฯ

[2074] กมฺมสฺส ปริโยสาเนติ โอสารณกมฺมสฺส อวสาเนฯ ติกสงฺฆาทิเสสนฺติ ‘‘ธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญา โอสาเรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสฯ ธมฺมกมฺเม เวมติกา, ธมฺมกมฺเม อธมฺมกมฺมสญฺญา โอสาเรติ, อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ (ปาจิ. 697) ติกสงฺฆาทิเสสํ วุตฺตํฯ กมฺมนฺติ จ อุกฺเขปนียกมฺมํฯ อธมฺเม ติกทุกฺกฏนฺติ ‘‘อธมฺมกมฺเม ธมฺมกมฺมสญฺญา โอสาเรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อธมฺมกมฺเม เวมติกา, อธมฺมกมฺมสญฺญา โอสาเรติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ ติกทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ

[2075] คณสฺสาติ ตสฺเสว การกคณสฺสฯ วตฺเต วา ปน วตฺตนฺตินฺติ เตจตฺตาลีสปฺปเภเท เนตฺตารวตฺเต วตฺตมานํฯ เตจตฺตาลีสปฺปเภทํ ปน วตฺตกฺขนฺธเก (จูฬว. 376) อาวิ ภวิสฺสติฯ เนตฺตารวตฺเตติ กมฺมโต นิตฺถรณสฺส เหตุภูเต วตฺเตฯ

[2077] โอสารณํ กฺริยํฯ อนาปุจฺฉนํ อกฺริยํฯ

จตุตฺถํฯ

[2078-9] อวสฺสุตาติ เมถุนราเคน ตินฺตาฯ เอวมุปริปิฯ ‘‘มนุสฺสปุคฺคลสฺสา’’ติ อิมินา ยกฺขาทีนํ ปฏิกฺเขโปฯ ‘‘อุทเก…เป.… ทุกฺกฏ’’นฺติ วกฺขมานตฺตา อามิสนฺติ อญฺญตฺร ทนฺตโปนา อชฺโฌหรณียสฺส คหณํฯ ปโยคโตติ ปโยคคณนายฯ

[2080] เอกโตวสฺสุเตติ ปุมิตฺถิยา สามญฺเญน ปุลฺลิงฺคนิทฺเทโสฯ กถเมตํ วิญฺญายตีติ? ‘‘เอกโตอวสฺสุเตติ เอตฺถ ภิกฺขุนิยา อวสฺสุตภาโว ทฏฺฐพฺโพติ มหาปจฺจริยํ วุตฺตํฯ

มหาอฏฺฐกถายํ ปเนตํ น วุตฺตํ, ตํ ปาฬิยา สเมตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 701) วุตฺตตฺตา วิญฺญายติฯ เอตฺถ จ เอตํ น วุตฺตนฺติ ‘‘ภิกฺขุนิยา อวสฺสุตภาโว ทฏฺฐพฺโพ’’ติ เอตํ นิยมนํ น วุตฺตํฯ ตนฺติ ตํ นิยเมตฺวา อวจนํฯ ปาฬิยา สเมตีติ ‘‘เอกโตอวสฺสุเต’’ติ (ปาจิ. 701-702) อวิเสเสตฺวา วุตฺตปาฬิยา, ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ (ปาจิ. 703) อิมาย จ ปาฬิยา สเมติฯ ยทิ หิ ปุคฺคลสฺส อวสฺสุตภาโว นปฺปมาณํ, กิํ ‘‘อนวสฺสุโตติ ชานนฺตี’’ติ อิมินา วจเนนฯ ‘‘อนาปตฺติ อุโภ อนวสฺสุตา โหนฺติ, อนวสฺสุตา ปฏิคฺคณฺหาตี’’ติ เอตฺตกเมว วตฺตพฺพํ สิยาฯ อชฺโฌหารปโยเคสุ พหูสุ ถุลฺลจฺจยจโย ถุลฺลจฺจยานํ สมูโห สิยา, ปโยคคณนาย พหูนิ ถุลฺลจฺจยานิ โหนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ

[2081] สมฺภเว, พฺยภิจาเร จ วิเสสนํ สาตฺถกํ ภวตีติ ‘‘มนุสฺสวิคฺคหาน’’นฺติ อิทํ วิเสสนํ ยกฺขเปตติรจฺฉานปเทหิ โยเชตพฺพํฯ อุภโตอวสฺสุเต สติ มนุสฺสวิคฺคหานํ ยกฺขเปตติรจฺฉานานํ หตฺถโต จ ปณฺฑกานํ หตฺถโต จ ตถาติ โยชนาฯ ตถา-สทฺเทเนตฺถ ‘‘ยํ กิญฺจิ อามิสํ ปฏิคฺคณฺหาติ, ทุกฺกฏํฯ อชฺโฌหารปโยเคสุ ถุลฺลจฺจยจโย สิยา’’ติ ยถาวุตฺตมติทิสติฯ

[2082] เอตฺถาติ อิเมสุ ยกฺขาทีสุฯ เอกโตอวสฺสุเต สติ อามิสํ ปฏิคฺคณฺหนฺติยา ทุกฺกฏํฯ สพฺพตฺถาติ สพฺเพสุ มนุสฺสามนุสฺเสสุ เอกโต, อุภโต วา อนวสฺสุเตสุฯ อุทเก ทนฺตกฏฺฐเกติ อุทกสฺส, ทนฺตกฏฺฐสฺส จ คหเณฯ ปริโภเค จาติ ปฏิคฺคหเณ เจว ปริโภเค จฯ

[2083-4] อุภยาวสฺสุตาภาเวติ ภิกฺขุนิยา, ปุคฺคลสฺส จ อุภินฺนํ อวสฺสุตตฺเต อสติ ยทิ อามิสํ ปฏิคฺคณฺหาติ , น โทโสติ โยชนาฯ อยํ ปุริสปุคฺคโลฯ น จ อวสฺสุโตติ เนว อวสฺสุโตติ ญตฺวาฯ ยา ปน อามิสํ ปฏิคฺคณฺหาติ, ตสฺสา จ อุมฺมตฺติกาทีนญฺจ อนาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนาฯ ‘‘ยา คณฺหาติ, ตสฺสา อนาปตฺตี’’ติ วุตฺเตปิ ปริภุญฺชนฺติยาว อนาปตฺติภาโว ทฏฺฐพฺโพฯ

ปญฺจมํฯ

[2085] อุยฺโยชเนติ ‘‘กิํ เต อยฺเย เอโส ปุริสปุคฺคโล กริสฺสติ อวสฺสุโต วา อนวสฺสุโต วา, ยโต ตฺวํ อนวสฺสุตา, อิงฺฆ อยฺเย ยํ เต เอโส ปุริสปุคฺคโล เทติ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา, ตํ ตฺวํ สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา ขาท วา ภุญฺช วา’’ติ (ปาจิ. 705) วุตฺตนเยน นิโยชเนฯ เอกิสฺสาติ อุยฺโยชิกายฯ อิตริสฺสาติ อุยฺโยชิตายฯ ปฏิคฺคเหติ อวสฺสุตสฺส หตฺถโต อามิสปฏิคฺคหเณฯ ทุกฺกฏานิ จาติ อุยฺโยชิกาย ทุกฺกฏานิฯ โภเคสูติ อุยฺโยชิตาย ตถา ปฏิคฺคหิตสฺส อามิสสฺส ปริโภเคสุฯ ถุลฺลจฺจยคโณ สิยาติ อุยฺโยชิกาย ถุลฺลจฺจยสมูโห สิยาติ อตฺโถฯ

[2086-7] โภชนสฺสาวสานสฺมินฺติ อุยฺโยชิตาย โภชนปริยนฺเตฯ สงฺฆาทิเสสตาติ อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสสาปตฺติ โหติฯ

ยกฺขาทีนนฺติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน เปตปณฺฑกติรจฺฉานคตา คหิตาฯ ตเถว ปุริสสฺส จาติ อวสฺสุตสฺส มนุสฺสปุริสสฺสฯ ‘‘คหเณ อุยฺโยชเน’’ติ ปทจฺเฉโทฯ คหเณติ อุยฺโยชิตาย คหเณฯ อุยฺโยชเนติ อุยฺโยชิกาย อตฺตโน อุยฺโยชเนฯ เตสนฺติ อุทกทนฺตโปนานํฯ ปริโภเคติ อุยฺโยชิตาย ปริภุญฺชเนฯ ทุกฺกฏํ ปริกิตฺติตนฺติ อุยฺโยชิกาย ทุกฺกฏํ วุตฺตํฯ

[2088] เสสสฺสาติ อุทกทนฺตโปนโต อญฺญสฺส ปริภุญฺชิตพฺพามิสสฺสฯ ‘‘คหณุยฺโยชเน’’ติอาทิ วุตฺตนยเมวฯ

[2089-90] ยา ปน ภิกฺขุนี ‘‘อนวสฺสุโต’’ติ ญตฺวา อุยฺโยเชติ, ‘‘กุปิตา วา น ปฏิคฺคณฺหตี’’ติ อุยฺโยเชติ, ‘‘กุลานุทฺทยตา วาปิ น ปฏิคฺคณฺหตี’’ติ อุยฺโยเชติ, ตสฺสา จ อุมฺมตฺติกาทีนญฺจ อนาปตฺติ ปกาสิตาติ โยชนาฯ ยถาห ‘‘อนาปตฺติ ‘อนวสฺสุโต’ติ ชานนฺตี อุยฺโยเชติ, ‘กุปิตา น ปฏิคฺคณฺหตี’ติ อุยฺโยเชติ, ‘กุลานุทฺทยตาย น ปฏิคฺคณฺหตี’ติ อุยฺโยเชตี’’ติอาทิ (ปาจิ. 708)ฯ

ฉฏฺฐํฯ

[2091] สตฺตมนฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี กุปิตา อนตฺตมนา เอวํ วเทยฺย พุทฺธํ ปจฺจกฺขามี’’ติอาทินยปฺปวตฺตํ (ปาจิ. 710) สตฺตมสิกฺขาปทญฺจฯ อฏฺฐมนฺติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี กิสฺมิญฺจิเทว อธิกรเณ ปจฺจากตา’’ติอาทินยปฺปวตฺตํ (ปาจิ. 716) อฏฺฐมสิกฺขาปทญฺจฯ

สตฺตมฏฺฐมานิฯ

[2092] นวเมติ ‘‘ภิกฺขุนิโย ปเนว สํสฏฺฐา วิหรนฺตี’’ติอาทิสิกฺขาปเท (ปาจิ. 722) จฯ ทสเมติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี เอวํ วเทยฺย สํสฏฺฐาว อยฺเย ตุมฺเห วิหรถ, มา ตุมฺเห นานา วิหริตฺถา’’ติอาทิสิกฺขาปเท (ปาจิ. 728) จฯ

นวมทสมานิฯ

[2093] เตน มหาวิภงฺคาคเตน ทุฏฺฐโทสทฺวเยน จ ตตฺเถว อาคเตน เตน สญฺจริตฺตสิกฺขาปเทน จาติ อิเมหิ ตีหิ สทฺธิํ อิธาคตานิ ฉ สิกฺขาปทานีติ เอวํ นว ปฐมาปตฺติกา ฯ อิโต ภิกฺขุนิวิภงฺคโต จตฺตาริ ยาวตติยกานิ ตโต มหาวิภงฺคโต จตฺตาริ ยาวตติยกานีติ เอวํ อฏฺฐ ยาวตติยกานิ, ปุริมานิ นว จาติ สตฺตรส สงฺฆาทิเสสสิกฺขาปทานิ มยา เจตฺถ ทสฺสิตานีติ อธิปฺปาโยฯ

อิติ วินยตฺถสารสนฺทีปนิยา วินยวินิจฺฉยวณฺณนาย

สงฺฆาทิเสสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิสฺสคฺคิยกถาวณฺณนา

[2094-5] เอวํ สตฺตรสสงฺฆาทิเสเส ทสฺเสตฺวา อิทานิ ตทนนฺตรานิ นิสฺสคฺคิยานิ ทสฺเสตุมาห ‘‘อธิฏฺฐานุปคํ ปตฺต’’นฺติอาทิฯ ‘‘อธิฏฺฐานุปคํ ปตฺต’’นฺติ อิมินา ปเทน เกนจิ การเณน อนธิฏฺฐานุปเค ปตฺเต อนาปตฺติภาวํ ทีเปติฯ ‘‘ตสฺสา’’ติ ต-สทฺทาเปกฺขาย ภิกฺขุนีติ เอตฺถ ‘‘ยา’’ติ ลพฺภติฯ ปตฺตสนฺนิธิการณาติ อนธิฏฺฐาย, อวิกปฺเปตฺวา เอกรตฺตมฺปิ ปตฺตสฺส นิกฺขิตฺตการณาฯ

[2096] อิธ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท เสโส สพฺโพ วินิจฺฉโย กถามคฺโคติ โยชนา, อวเสสสพฺพวินิจฺฉยกถามคฺโคติ อตฺโถฯ ปตฺตสิกฺขาปเทติ มหาวิภงฺคปฐมปตฺตสิกฺขาปเทฯ

[2097] วิเสโสว วิเสสตาฯ

ปฐมํฯ