ปาฏิเทสนียกถาวณฺณนา

[1830-1] เอวํ นาติสงฺเขปวิตฺถารนเยน ทฺเวนวุติ ปาจิตฺติยานิ ทสฺเสตฺวา ตทนนฺตรํ นิทฺทิฏฺเฐ ปาฏิเทสนีเย ทสฺเสตุมาห ‘‘โย จนฺตรฆร’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ อนฺตรฆรนฺติ รถิกาทิมาหฯ ยถาห ‘‘อนฺตรฆรํ นาม รถิกา พฺยูหํ สิงฺฆาฏกํ ฆร’’นฺติฯ

โย ปน ภิกฺขุ อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐาย อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา หตฺถโต ยํ กิญฺจิ ขาทนํ, โภชนมฺปิ วา สหตฺถา ปฏิคฺคณฺเหยฺย, ตสฺส ภิกฺขุโน คหเณ ทุกฺกฏํ, โภเค อชฺโฌหาเร ปาฏิเทสนียํ สิยาติ โยชนาฯ

อิโต ปฏฺฐาย จตสฺโส คาถา อุปฺปฏิปาฏิยา โปตฺถเกสุ ลิขิตา, ตาสํ อยํ ปฏิปาฏิ – ‘‘เอตฺถนฺตรฆร’’นฺติ ตติยา, ‘‘ตสฺมา ภิกฺขุนิยา’’ติ จตุตฺถี, ‘‘รถิกาทีสู’’ติ ปญฺจมี , ‘‘รถิกายปิ วา’’ติ ฉฏฺฐีฯ ปฏิปาฏิ ปนายํ มาติกฏฺฐกถกฺกเมน เวทิตพฺพาฯ อิมาย ปฏิปาฏิยา ตาสํ อตฺถวณฺณนา โหติ –

[1832-3] ปุริมคาถาทฺวเยน ปทภาชนาคตสามญฺญวินิจฺฉยํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ อฏฺฐกถาคตํ วิเสสํ ทสฺเสตุมาห ‘‘เอตฺถา’’ติอาทิฯ ตตฺถ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ ปฐมปาฏิเทสนียสิกฺขาปเทฯ ตสฺสาติ อญฺญาติกภิกฺขุนิยาฯ วากฺยโตติ ‘‘อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐายา’’ติ วจนโตฯ หิ-สทฺโท เหตุมฺหิฯ ยสฺมา ภิกฺขุสฺส ฐิตฏฺฐานํ นปฺปมาณนฺติ อฏฺฐกถาย (ปาจิ. อฏฺฐ. 553) วณฺณิตํ, ตสฺมา อารามาทีสุ ฐตฺวา เทนฺติยา ภิกฺขุนิยา หตฺถโต วีถิอาทีสุ ฐตฺวา โย ปฏิคฺคณฺเหยฺย เจ, เอวํ ปฏิคฺคณฺหโต ตสฺส ภิกฺขุโน น โทโสติ โยชนาฯ ปริโภคสฺส ปฏิคฺคหณมูลกตฺตา น โทโสฯ ‘‘ปฏิคฺคณฺหโต’’ติ อิมินา ปริโภเค ปาฏิเทสนียาภาโว จ ทีปิโต โหติฯ

[1834] สเจ ภิกฺขุนี รถิกาทีสุ ฐตฺวา โภชนํ เทติ, ภิกฺขุ อนฺตราราเม ฐตฺวา ปฏิคฺคณฺหาติ เจ, ตสฺส อาปตฺตีติ โยชนาฯ คาถาพนฺธวเสน ‘‘ภิกฺขุนิ โภชน’’นฺติ รสฺสตฺตํฯ อาปตฺตีติ จ ปฏิคฺคหณปริโภเคสุ ทุกฺกฏปาฏิเทสนียาปตฺติโย สนฺธาย วุตฺตํฯ

[1835] รถิกาทีสุ ฐตฺวา ภิกฺขุนี โภชนํ เทติ เจ, ตํ รถิกายปิ วา…เป.… อยํ นโยติ โยชนาฯ ตตฺถ รถิกาติ รจฺฉาฯ พฺยูหนฺติ อนิพฺพิชฺฌิตฺวา ฐิตา คตปจฺจาคตรจฺฉาฯ สนฺธิ นาม ฆรสนฺธิฯ สิงฺฆาฏกนฺติ จตุกฺโกณํ วา ติโกณํ วา มคฺคสโมธานฏฺฐานํฯ อยํ นโยติ ‘‘อาปตฺตี’’ติ อนนฺตรคาถาย วุตฺตนโยฯ

[1837] อามิเสน อสมฺภินฺนรสํ สนฺธาย อิทํ ทุกฺกฏํ ภาสิตํฯ อามิเสน สมฺภินฺเน เอกรเส ยามกาลิกาทิมฺหิ ปฏิคฺคเหตฺวา อชฺโฌหาเร ปาฏิเทสนียาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ

[1838] เอกโตอุปสมฺปนฺนหตฺถโตติ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก อุปสมฺปนฺนาย หตฺถโตฯ ยถาห ‘‘เอกโตอุปสมฺปนฺนายาติ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก อุปสมฺปนฺนายา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 553)ฯ ภิกฺขูนํ สนฺติเก อุปสมฺปนฺนาย ปน ยถาวตฺถุกเมวาติฯ

[1839] อญฺญาติกาย ญาติกสญฺญิสฺส, ตเถว วิมติสฺส จ ทุกฺกฏนฺติ โยชนาฯ

[1840] อญฺญาติกาย ทาเปนฺติยา ภูมิยา นิกฺขิปิตฺวา ททมานาย วา อนฺตรารามาทีสุ ฐตฺวา เทนฺติยา ปฏิคฺคณฺหโต ภิกฺขุสฺส อนาปตฺตีติ โยชนาฯ อนฺตรารามาทีสูติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน ภิกฺขุนุปสฺสยติตฺถิยเสยฺยาปฏิกฺกมนาทิํ สงฺคณฺหาติฯ ปฏิกฺกมนํ นาม โภชนสาลาฯ

[1841] คามโต พหิ นีหริตฺวา เทตีติ โยชนาฯ

[1842] หตฺถโตติ เอตฺถ ‘‘คหเณ’’ติ เสโสฯ ตถาติ อนาปตฺติฯ สมุฏฺฐานํ อิทํ สิกฺขาปทํ เอฬกโลเมน สมํ มตนฺติ โยชนาฯ

ปฐมปาฏิเทสนียกถาวณฺณนาฯ

[1843-4] อวุตฺเตติ วกฺขมานนเยน อวุตฺเตฯ เอเกนปิ จ ภิกฺขุนาติ สมฺพนฺโธฯ อปสกฺกาติ อปคจฺฉฯ อาทิ-อตฺถวาจินา อิติ-สทฺเทน ‘‘อปสกฺก ตาว, ภคินิ, ยาว ภิกฺขู ภุญฺชนฺตี’’ติ วากฺยเสโส สงฺคหิโตติ ทฏฺฐพฺโพฯ

อิมินา อปสาทนากาโร สนฺทสฺสิโตฯ ‘‘เอเกนปิ จ ภิกฺขุนา’’ติ อิมินา อวกํโส ทสฺสิโตฯ อุกฺกํโส ปน ‘‘เตหิ ภิกฺขูหิ สา ภิกฺขุนี อปสาเทตพฺพา’’ติ ปาฬิโตปิ ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘อามิส’’นฺติ สามญฺญวจเนปิ ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตรสฺเสว คหณํฯ ยถาห ‘‘ปญฺจนฺนํ โภชนานํ อญฺญตเรนา’’ติฯ โภเคติ จ เอกโตอุปสมฺปนฺนนฺติ จ วุตฺตตฺถเมวฯ

[1845] ตเถวาติ ทุกฺกฏํฯ ตตฺถาติ อนุปสมฺปนฺนายฯ

[1846] อตฺตโน ภตฺเต ทินฺเนปิ อิมินา สิกฺขาปเทน อนาปตฺติ, ปุริมสิกฺขาปเทน ปน อาปตฺติสมฺภวา ‘‘น เทตี’’ติ วุตฺตํฯ ยถาห ‘‘อตฺตโน ภตฺตํ ทาเปติ, น เทตีติ เอตฺถ สเจปิ อตฺตโน ภตฺตํ เทติ, อิมินา สิกฺขาปเทน อนาปตฺติเยว, ปุริมสิกฺขาปเทน อาปตฺตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 558)ฯ ตถาติ อนาปตฺติฯ อุภยสิกฺขาปเทหิปิ อนาปตฺติํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ปเทติ เจ’’ติฯ ยถาห ‘‘อญฺเญสํ ภตฺตํ เทติ, น ทาเปตีติ เอตฺถ ปน สเจปิ ทาเปยฺย, อิมินา สิกฺขาปเทน อาปตฺติ ภเวยฺย, เทนฺติยา ปน เนว อิมินา, น ปุริเมน อาปตฺตี’’ติฯ

[1847] ภิกฺขุนี ยํ น ทินฺนํ, ตํ ทาเปติ, ยตฺถ วา น ทินฺนํ, ตตฺถ ทาเปติ, ตมฺปิ สพฺเพสํ มิตฺตามิตฺตานํ สมํ ทาเปติ, ตตฺถาปิ อนาปตฺติฯ

[1848] สิกฺขมานา วา สามเณริกา วา ‘‘อิธ สูปํ เทถ, โอทนํ เทถา’’ติ โวสาสนฺตี วิธานํ กโรนฺตี ฐิตา, ตํ อนปสาเทนฺตสฺส อนาปตฺติฯ ปญฺเจว โภชนานิ วินา อญฺญํ โวสาสนฺติํ ภิกฺขุนิํ อนปสาเทนฺตสฺส อนาปตฺติฯ อนปสาเทนฺตสฺส อุมฺมตฺตกาทิโนปิ อนาปตฺตีติ โยชนาฯ

[1849] สมุฏฺฐานนฺติ เอตฺถ ‘‘อิมสฺสา’’ติ เสโสฯ โภชนํ กิริยํ, โวสาสนฺติยา อนิวารณํ อกิริยนฺติ เอวมิทํ กฺริยากฺริยํฯ

ทุติยปาฏิเทสนียกถาวณฺณนาฯ

[1850-1] เสกฺขนฺติ สมฺมเตติ ‘‘เสกฺขสมฺมตํ นาม กุลํ ยํ กุลํ สทฺธาย วฑฺฒติ, โภเคน หายติ, เอวรูปสฺส กุลสฺส ญตฺติทุติเยน กมฺเมน เสกฺขสมฺมุติ ทินฺนา โหตี’’ติ (ปาจิ. 567) วุตฺตํ อิทํ กุลํ เสกฺขสมฺมตํ นามฯ เตนาห ‘‘ลทฺธสมฺมุติเก กุเล’’ติฯ ลทฺธา สมฺมุติ เยนาติ วิคฺคโหฯ ฆรูปจารํ โอกฺกนฺเต นิมนฺติโตปิ อนิมนฺติโตว โหตีติ อาห ‘‘ฆรูปจาโรกฺกมนา ปุพฺเพวา’’ติฯ ยถาห ‘‘อนิมนฺติโต นาม อชฺชตนาย วา สฺวาตนาย วา อนิมนฺติโต, ฆรูปจารํ โอกฺกมนฺเต นิมนฺเตติ, เอโส อนิมนฺติโต นามา’’ติ (ปาจิ. 567)ฯ

‘‘อคิลาโน นาม โย สกฺโกติ ปิณฺฑาย จริตุ’’นฺติ วุตฺตตฺตา ภิกฺขาย จริตุํ สมตฺโถ อคิลาโน นามฯ คเหตฺวาติ สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวาฯ ‘‘อามิส’’นฺติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ ยถาห ‘‘ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวา’’ติ (ปาจิ. 567)ฯ คหเณติ เอตฺถ ‘‘อาหารตฺถายา’’ติ เสโสฯ

[1853] ตตฺถาติ อเสกฺขสมฺมเต กุเลฯ ตเถว ปริทีปิตนฺติ ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํฯ

[1854] นิมนฺติตสฺส วาติ เอตฺถ วา-สทฺเทน นิมนฺติตสฺส อวเสสํ คณฺหาติฯ ยถาห ‘‘นิมนฺติตสฺส วา คิลานสฺส วา เสสกํ ภุญฺชตี’’ติฯ อญฺเญสํ ภิกฺขา ตตฺถ ทียตีติ โยชนาฯ ตตฺถาติ ตสฺมิํ เสกฺขสมฺมเต กุเลฯ

[1855] ยตฺถ กตฺถจีติ อาสนสาลาทีสุ ยตฺถ กตฺถจิฯ นิจฺจภตฺตาทิเก วาปีติ เอตฺถ อาทิ-สทฺเทน สลากภตฺตปกฺขิกอุโปสถิกปาฏิปทิกภตฺตานํ คหณํฯ

[1856] ทฺวาเรติ เอตฺถ ‘‘ฐเปตฺวา’’ติ เสโสฯ สมฺปตฺเตติ เอตฺถ ‘‘ปจฺฉา’’ติ เสโสฯ ยถาห ‘‘สเจปิ อนาคเต ภิกฺขุมฺหิ ปฐมํเยว นีหริตฺวา ทฺวาเร ฐเปตฺวา ปจฺฉา สมฺปตฺตสฺส เทนฺติ, วฏฺฏตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 569)ฯ

[1857] มหาปจฺจริยา(ปอาจิ. อฏฺฐ. 569) คตวินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘ภิกฺขุ’’นฺติอาทิฯ สมุฏฺฐาเนฬกูปมนฺติ สมุฏฺฐานโต เอฬกโลมสิกฺขาปทสทิสนฺติ อตฺโถฯ

ตติยปาฏิเทสนียกถาวณฺณนาฯ

[1858-9] ‘‘ปญฺจนฺนํ ปฏิสํวิทิตํ, เอตํ อปฺปฏิสํวิทิตํ นามา’’ติ วจนโต จ อิธาปิ ‘‘สหธมฺมิกญาปิต’’นฺติ วกฺขมานตฺตา จ อคหฏฺฐ-สทฺเทน ปริพฺพาชกานํ คหณํฯ วุตฺตเมว นยํ โวหารนฺตเรน ทสฺเสตุมาห ‘‘อิตฺถิยา ปุริเสน วา’’ติฯ ‘‘ยานิ โข ปน ตานิ อารญฺญกานิ เสนาสนานี’’ติ (ปาจิ. 573) วจนโต อารามนฺติ อารญฺญการามมาหฯ สเจ เอวมาโรจิตํ ปฏิสํวิทิตนฺติ หิ วุตฺตํ ปทภาชเนติ (ปาจิ. 573) โยชนาฯ ปฏิสํวิทิตนฺติ ปเคว นิเวทิตํฯ

[1860] ปจฺฉา ยถาโรจิตํ ตเมว วา ตสฺส จ ปริวารํ กตฺวา อญฺญํ พหุํ วา อาหรียตุ, ตมฺปิ ปฏิสํเวทิตํ นามาติ โยชนาฯ

[1861] ยาคุยา วิทิตํ กตฺวาติ เอตฺถ ‘‘ตํ ฐเปตฺวา’’ติ อิทํ สามตฺถิยา ลพฺภติฯ อิทมฺปิ วิทิตํ กุรุนฺทิยํ วฏฺฏตีติ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ

[1862] ปนาติ อปิ-สทฺทตฺโถฯ อญฺญานิปิ กุลานีติ โยชนาฯ เอตฺถ ‘‘อสุกํ นาม กุลํ ปฏิสํเวทิตํ กตฺวา ขาทนียาทีนิ คเหตฺวา คจฺฉตีติ สุตฺวา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 573) อฏฺฐกถาเสโสฯ เตนาติ กตปฏิสํเวทิเตนฯ ตมฺปิ จ สพฺพํ วฏฺฏตีติ โยชนาฯ

[1863] เอวํ ยํ อนาโรจิตนฺติ ‘‘อารามํ วา อุปจารํ วา ปวิสิตฺวา’’ติอาทินา นเยน ยํ ปฐมํ อนิเวทิตํฯ ‘‘เอว’’นฺติ อิทํ ‘‘ยํ อารามมนาภต’’นฺติ อิมินาปิ โยเชตพฺพํฯ เอวนฺติ ‘‘ตสฺส ปริวารํ กตฺวา’’ติอาทินา ปกาเรนฯ ‘‘ตํ อสํวิทิตํ นามา’’ติ อิทํ ‘‘สหธมฺมิกญาปิต’’นฺติ อิมินาปิ โยเชตพฺพํฯ ยถาห ‘‘ปญฺจนฺนํ ปฏิสํวิทิตํ, เอตํ อปฺปฏิสํวิทิตํ นามา’’ติ (ปาจิ. 573)ฯ อฏฺฐกถายญฺจ ‘‘ปญฺจนฺนํ ปฏิสํวิทิตนฺติ ปญฺจสุ สหธมฺมิเกสุ ยํ กิญฺจิ เปเสตฺวา ‘ขาทนียํ วา โภชนียํ วา อาหริสฺสามา’ติ ปฏิสํวิทิตํ กตมฺปิ อปฺปฏิสํวิทิตเมวาติ อตฺโถ’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 573) วุตฺตํฯ

[1864] การาเปตฺวาติ เอตฺถ ‘‘ปฏิสํวิทิต’’นฺติ เสโสฯ

[1865] ภิกฺขุนา วา คนฺตฺวา อนฺตรามคฺเค คเหตพฺพนฺติ โยชนาฯ เอวมกตฺวาติ ‘‘พหิอารามํ เปเสตฺวา’’ติอาทินา วุตฺตวิธานํ อกตฺวาฯ อุปจารโตติ เอตฺถ ภุมฺมตฺเถ โต-ปจฺจโย เวทิตพฺโพฯ

[1868] ‘‘ปฏิสํวิทิเต’’ติอาทีนํ ปทานํ ‘‘อนาปตฺเต วา’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ ปฏิสํวิทิเตติ เอตฺถ ‘‘คิลานสฺสา’’ติ เสโสฯ

ปฏิสํวิทิเต อนาปตฺติ, คิลานสฺสาปิ อนาปตฺติ, อปฺปฏิสํวิทิเตปิ ตสฺส ปฏิสํวิทิตสฺส อวเสสเก วา คิลานสฺส อวเสสเก วา อนาปตฺติ เอวาติ สมฺพนฺโธ ฯ ยถาห อนาปตฺติวาเร ‘‘ปฏิสํวิทิตสฺส วา คิลานสฺส วา เสสกํ ภุญฺชตี’’ติ (ปาจิ. 575)ฯ พหาราเม ปฏิคฺคเหตฺวา อนฺโตเยว ภุญฺชโต อสฺส อนาปตฺตีติ โยชนาฯ คเหตฺวา วาติ เอตฺถ วา-สทฺโท ‘‘ตสฺสา’’ติอาทีสุปิ โยเชตพฺโพฯ

[1869] ตตฺถาติ ตสฺมิํ อารญฺญการาเมฯ ขาทโต อนาปตฺติ เอวาติ โยชนา, ตตฺถ ‘‘อญฺเญน กปฺปิยํ กตฺวา ทินฺนานี’’ติ เสโสฯ

จตุตฺถปาฏิเทสนียกถาวณฺณนาฯ

อิติ วินยตฺถสารสนฺทีปนิยา วินยวินิจฺฉยวณฺณนาย

ปาฏิเทสนียกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เสขิยกถาวณฺณนา

[1870] เอวํ ปาฏิเทสนียวินิจฺฉยํ ทสฺเสตฺวา ตทนนฺตรํ อุทฺทิฏฺฐานํ เสขิยานํ วินิจฺฉยํ ทสฺเสตุมาห ‘‘โย อนาทริเยเนวา’’ติอาทิฯ โยติ เถโร วา นโว วา มชฺฌิโม วาฯ เอตฺถ อนาทริยํ นาม สญฺจิจฺจ อาปตฺติอาปชฺชนํ, นิวาสนาทิวตฺถสฺส อุคฺคหเณ นิรุสฺสาหญฺจฯ ปจฺฉโตปิ วาติ เอตฺถ วา-สทฺเทน ‘‘ปสฺสโตปิ วา’’ติ อิทํ สงฺคณฺหาติฯ ตสฺส จาติ เอตฺถ จ-สทฺโท วกฺขมานสมุจฺจโยฯ

[1871] น เกวลํ วุตฺตนเยน นิวาเสนฺตสฺเสว โหติ, ขนฺธกาคตหตฺถิโสณฺฑาทิอากาเรนาปิ นิวาเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํ โหตีติ อาห ‘‘หตฺถิโสณฺฑาที’’ติอาทิฯ