[872] อนุตฺตรตํ คตํ อตฺตนา อุตฺตรสฺส อุตฺตมสฺส กสฺสจิ อวิชฺชมานตฺตา อิมํ อุตฺตรํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ โย เถรนวมชฺฌิเมสุ อญฺญตโร ปริยาปุณาติ ปาฐสฺส ปคุณวาจุคฺคตกรเณน อธียติ, ปริปุจฺฉติ อตฺถญฺจ อตฺถวณฺณนํ สุตฺวา สกฺกจฺจํ อุคฺคเหตฺวา มนสา เปกฺขิตฺวา ปญฺญาย สุปฺปฏิวิชฺฌิตฺวา ธาเรติ, โส จ ภิกฺขุ จ-สทฺเทน เอวเมว วินยวินิจฺฉเย โย ภิกฺขุ ยุตฺโต, โส จ กายวาจวินเย กายวาจาวีติกฺกมานํ วินยเน สํวรเณ วินเย วินยปิฏเก อนุตฺตรตํ อุปยาติ อตฺตโน อุตฺตริตรสฺส อวิชฺชมานตํ อุปคจฺฉติฯ เอตฺถ การณมาห ‘‘อุตฺตรโต’’ติ, ปคุณวาจุคฺคตกรเณน อธีเตน อตฺถวณฺณนํ สุตฺวา ธารเณน สุฏฺฐุ ธาริเตน อิมินา อุตฺตรปกรเณน เหตุภูเตนาติ อตฺโถฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

ลกฺขณกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สพฺพสงฺกลนนยกถาวณฺณนา

[873] ปริวาเร มุขาคตา กตฺถปญฺญตฺติวาราทโย อฏฺฐ วารา, เตเยว ปจฺจย-สทฺเทน โยเชตฺวา วุตฺตา อฏฺฐปจฺจยวาราติ วิภงฺคทฺวเย วิสุํ วิสุํ ทสฺสิตา โสฬส ปริวารา อสฺสาติ โสฬสปริวาโร, ตสฺส โสฬสปริวารสฺสฯ สพฺพํ สงฺกลนํ นยนฺติ สพฺเพสํ วุตฺตานํ สงฺกลนนยานํ สงฺคเหตพฺพโต สพฺพํ สงฺกลเภทนํ นยํฯ

[875] กายิกา ฉพฺพิธาติ ปฐมปาราชิกาปตฺติ, กุฏิกรเณ ปโยเค ทุกฺกฏาปตฺติ, เอกํ ปิณฺฑํ อนาคเต ถุลฺลจฺจยาปตฺติ, ตสฺมิํ อาคเต สงฺฆาทิเสสาปตฺติ, วิกาลโภชเน ปาจิตฺติยาปตฺติ, ปฐมปาฏิเทสนียาปตฺตีติ ฉพฺพิธาฯ

ตถา วาจสิกาปิ จาติ จตุตฺถปาราชิกา, กุฏิยา การาปเน ปุพฺพคติโย, ปทโสธมฺมปาจิตฺติยํ, ทวกมฺยตาย หีเนน ขุํสนํ, ตสฺส ทุพฺภาสิตนฺติ ตถา ฉพฺพิธาฯ

ฉาเทนฺตสฺส จ ติสฺโสติ ภิกฺขุนิยา วชฺชปฏิจฺฉาทิกาย ปาราชิกํ, ภิกฺขุโน สงฺฆาทิเสสฉาทเน ปาจิตฺติยํ, อตฺตโน ทุฏฺฐุลฺลจฺฉาทเน ทุกฺกฏนฺติ ติสฺโส จฯ

ปญฺจ สํสคฺคปจฺจยาติ กายสํสคฺเค ภิกฺขุนิยา ปาราชิกํ, ภิกฺขุโน สงฺฆาทิเสโส, กาเยน กายปฏิพทฺเธ ถุลฺลจฺจยํ, นิสฺสคฺคิเยน กายปฏิพทฺเธ ทุกฺกฏํ, องฺคุลิปโตทเก ปาจิตฺติยนฺติ กายสํสคฺคปจฺจยา ปญฺจ อาปตฺติโยฯ

[877] ภิกฺขุนิยา วชฺชปฏิจฺฉาทิกาย ปาราชิกํ, ภิกฺขุสฺส สงฺฆาทิเสสปฏิจฺฉาทกสฺส ปาจิตฺติยนฺติ ทุฏฺฐุลฺลจฺฉาทเน ทุเวฯ

[879] ‘‘คามนฺตเร จตสฺโสวา’’ติอาทิ ปฏินิทฺเทสโต จ วิญฺญายติฯ

[881] วชนฺติยาติ คจฺฉนฺติยาฯ

[885] ยา ปน ภิกฺขุนี รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป หตฺถปาเส ปุริเสน สทฺธิํ ยทิ สลฺลเปยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติฯ ทูเร ฐิตา หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา ฐิตา วเทยฺย เจ, ทุกฺกฏเมวาติ โยชนาฯ

[886] ยา ปน ภิกฺขุนี ฉนฺเน ปฏิจฺฉนฺนฏฺฐาเน ทิวา ปุริเสน สทฺธิํ อสฺส ปุริสสฺส หตฺถปาเส ฐิตา วเทยฺย สลฺลเปยฺย, ตสฺสา ปาจิตฺติฯ หตฺถปาสํ วิชหิตฺวา วเทยฺย เจ, ทุกฺกฏเมวาติ โยชนาฯ

[891] สนิสฺสคฺคา จ ปาจิตฺตีติ นิสฺสชฺชนวินยกมฺมสหิตาเยว ปาจิตฺติฯ

[893] อิธ อิมสฺมิํ สาสเนฯ

[896] ทุวินฺนนฺติ ทฺวินฺนํฯ

[898] สมานสํวาสกภูมิ นาม ปกตตฺตสฺส ภิกฺขุโน สมานลทฺธิกสฺส เอกสีมายํ ฐิตภาโวฯ

นานาปทํ ปุพฺพํ เอติสฺสาติ นานาปทปุพฺพิกา, นานาสํวาสกภูมีติ อตฺโถ ฯ อุกฺขิตฺตนานาลทฺธิกนานาสีมคตา นานาสํวาสกภูมิฯ อิมา ทฺเวเยว สํวาสกภูมิโย หิ มเหสินา การุณิเกน วุตฺตาติ โยชนาฯ

[899] ทุวินฺนนฺติ ปาริวาสิกมานตฺตจารีนํ ทฺวินฺนํ ปุคฺคลานํฯ ทฺวยาตีเตนาติ กามสุขลฺลิกานุโยคอตฺตกิลมถานุโยคสงฺขาตํ อนฺตทฺวยํ อติกฺกมฺม มชฺฌิมาย ปฏิปทาย ฐิเตนฯ อถ วา สสฺสตุจฺเฉททฺวยํ อติกฺกนฺเตนฯ

[900] ‘‘ทฺวงฺคุลปพฺพปรมํ อาทาตพฺพ’’นฺติ จ ตเถว ‘‘ทฺวงฺคุลํ วา ทุมาสํ วา’’ติ จ ทฺวงฺคุลา ทุเว ปญฺญตฺตาติ โยชนาฯ

[905] อาณตฺติยา มนุสฺสมารณํ, อาณตฺติยา อทินฺนาทานมฺปีติ โยชนาฯ

[907] ติสฺโส โอภาสนายิมาติ อิมา ติสฺโส เมถุนาธิปฺปายปฺปกาสนาฯ

[908] สงฺฆาทิเสโส เอว สงฺฆาทิเสสตาฯ

[910] วนปฺปติ นาม ปุปฺผํ วินา ผลนฺตี นิคฺโรธอุทุมฺพรอสฺสตฺถปิลกฺขกาทิรุกฺขชาติ, อิธ ปน วนเชฏฺโฐ รกฺขิตโคปิตเจติยรุกฺโข วนปฺปตีติ อธิปฺปาโยฯ ถุลฺลตาติ ถุลฺลจฺจยํฯ

[912] วิสฺสฏฺฐีติ วิสฺสชฺชิ สมฺภวธาตุฯ ฉฑฺฑเนติ อุปกฺกมิตฺวา โมจเนฯ ‘‘หริเต อุจฺจารํ ปสฺสาวํ ฉฑฺฑเน’’ติ ปทจฺเฉโทฯ

[913] กิํ ปมาณเมตาสนฺติ กิตฺตกาฯ

[915] ภิกฺขุ ภิกฺขุนิยา สทฺธินฺติ เอตฺถ ภิกฺขูติ สามิวจนปฺปสงฺเค ปจฺจตฺตํ, ภิกฺขุโนติ อตฺโถฯ คาถาพนฺธวเสน วา วณฺณโลโปฯ

[918] ทุติยาย หตฺถปาสกํฯ

[922] ‘‘ยาวตติยเก ติสฺโส อาปตฺติโย’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 476 อตฺถโต สมานํ) ปทสฺส นิทฺเทเส ‘‘ถุลฺลจฺจยํ สิยา สงฺฆ-เภทกสฺสานุวตฺติโน’’ติ ปฐนฺติฯ ‘‘ติณฺณํ สงฺฆเภทานุวตฺตากานํ โกกาลิกาทีนํ สงฺฆาทิเสโส’’ติ อฏฺฐกถายํ วุตฺตตฺตา ตถา ปาโฐ น คเหตพฺโพฯ

[923] ยาวตติยเกติ ติณฺณํ ปูรณี ตติยา, กมฺมวาจา, ยาวตติยาย กมฺมวาจาย ปริโยสาเน อาปชฺชิตพฺพา อาปตฺติ ยาวตติยกา นามฯ

[926] ‘‘อวสฺสุตสฺส…เป.… กิญฺจี’’ติ อิทํ ครุกาปตฺติยา วตฺถุทสฺสนํฯ ‘‘สพฺพํ มํสํ อกปฺปิย’’นฺติ อิทํ ถุลฺลจฺจยทุกฺกฏานํ วตฺถุทสฺสนํฯ

[927] ‘‘วิญฺญาเปตฺวาน…เป.… โภชนมฺปิ จา’’ติ อิทํ ปาฏิเทสนียวตฺถุทสฺสนํฯ ‘‘ลสุณมฺปิ จา’’ติ อิทํ ปาจิตฺติยวตฺถุทสฺสนํฯ ‘‘เอกโต อชฺโฌหรนฺติยา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ

[930] รตฺตจิตฺเตน อิตฺถิยา องฺคชาตํ โอโลเกนฺตสฺส ทุกฺกฏํ วุตฺตนฺติ โยชนาฯ

[931] สมฺมาวตฺตนาว สมฺมาวตฺตนกาฯ เตจตฺตาลีส วตฺตนา ทฺวาสีติกฺขนฺธกวตฺตานํ ปริปูรณฏฺฐาเน ทสฺสิตาฯ

[932] อทสฺสนอปฏิกมฺเม อาปนฺนาปตฺติยา ทุเว ปุคฺคลา, ปาปิกาย ทิฏฺฐิยา อปฺปฏินิสฺสคฺเค อาปนฺนาปตฺติยา เอโกติ อิเม ตโย อุกฺขิตฺตปุคฺคลาฯ

[934] ทูสโกติ ภิกฺขุนิทูสโกฯ กณฺฏโกติ กณฺฏกสามเณโรฯ

[937] ทเทยฺยจฺเจวมาทิกาติ ญตฺติกาเล ‘‘สงฺโฆ ทเทยฺยา’’ติอาทิเภทา ญตฺติกปฺปนา, ญตฺติกิริยาติ อตฺโถฯ เทติ สงฺโฆ กโรตีติอาทีติ กมฺมวาจากาเล ‘‘สงฺโฆ เทตี’’ติ วา ‘‘กโรตี’’ติ วา อาทิเภทา วจนกมฺมสฺส อนิฏฺฐิตตฺตา วิปฺปกตปจฺจุปฺปนฺนํ นาม สิยาฯ

[938] ทินฺนํ กตํ ปนิจฺจาทีติ กมฺมวาจาย นิฏฺฐิตาย ‘‘ทินฺนํ สงฺเฆนา’’ติ วา ‘‘กตํ สงฺเฆนา’’ติ วาติอาทิวจนํ อตีตกรณํ นาม สิยาฯ

[939] สงฺเฆติ สงฺฆมชฺเฌฯ

‘‘การเณหิ ปน ทฺวีหิ, สงฺโฆ ภิชฺชติ นญฺญถา’’ติ กสฺมา วุตฺตํ, นนุ ‘‘ปญฺจหุปาลิ, อากาเรหิ สงฺโฆ ภิชฺชติฯ กตเมหิ ปญฺจหิ? กมฺเมน, อุทฺเทเสน, โวหรนฺโต, อนุสฺสาวเนน, สลากคฺคาเหนา’’ติ (ปริ. 458) วุตฺตตฺตา, อฏฺฐกถายญฺจ (ปริ. อฏฺฐ. 458) ‘‘ปญฺจหิ การเณหี’’ติ วจนโต จ อิธ อิเมหิ ทฺวีเหว การเณหิ สงฺฆเภทกถนํ อยุตฺตนฺติ? วุจฺจเต – นายุตฺตํ ปุพฺพปโยคการกวเสน วุตฺตตฺตาฯ ตถา หิ อฏฺฐกถายํ –

‘‘กมฺเมนาติ อปโลกนาทีสุ จตูสุ กมฺเมสุ อญฺญตเรน กมฺเมนฯ อุทฺเทเสนาติ ปญฺจสุ ปาติโมกฺขุทฺเทเสสุ อญฺญตเรน อุทฺเทเสนฯ โวหรนฺโตติ กถยนฺโต, ตาหิ ตาหิ อุปปตฺตีหิ ‘อธมฺมํ ธมฺโม’ติอาทีนิ อฏฺฐารส เภทกรวตฺถูนิ ทีเปนฺโตฯ

อนุสฺสาวเนนาติ ‘นนุ ตุมฺเห ชานาถ มยฺหํ อุจฺจากุลา ปพฺพชิตภาวํ, พหุสฺสุตภาวญฺจ, มาทิโส นาม อุทฺธมฺมํ อุพฺพินยํ สตฺถุสาสนํ กเรยฺยาติ จิตฺเต อุปฺปาเทตุํ ตุมฺหากํ ยุตฺตํ, กิํ มยฺหํ อวีจิ นีลุปฺปลวนมิว สีตโล, กิมหํ อปายโต น ภายามี’ติอาทินา นเยน กณฺณมูเล วจีเภทํ กตฺวา อนุสฺสาวเนนฯ สลากคฺคาเหนาติ เอวํ อนุสฺสาเวตฺวา เตสํ จิตฺตํ อุปตฺถมฺเภตฺวา อนิวตฺติธมฺเม กตฺวา ‘คณฺหถ อิมํ สลาก’นฺติ สลากคฺคาเหนฯ

‘‘เอตฺถ จ กมฺมเมว, อุทฺเทโส วา ปมาณํ, โวหารานุสฺสาวนสลากคฺคาหา ปน ปุพฺพภาคาฯ อฏฺฐารสวตฺถุทีปนวเสน หิ โวหรนฺเต ตตฺถ รุจิชนนตฺถํ อนุสฺสาเวตฺวา สลากาย คหิตายปิ อภินฺโนว โหติ สงฺโฆฯ ยทา ปน เอวํ จตฺตาโร วา อติเรเก วา สลากํ คาเหตฺวา อาเวณิกํ กมฺมํ วา อุทฺเทสํ วา กโรติ, ตทา สงฺโฆ ภินฺโน นาม โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 458) –

วุตฺตตฺตา สลากคฺคาหกมฺมานิ ทฺเว ปธานการณานีติ อิธ ตาเนว ทสฺสิตานิฯ

นนุ จ สลากคฺคาโหปิ สงฺฆเภทสฺส ปุพฺพภาโค วุตฺโต, อุทฺเทสกมฺมาเนว ปธานภาเวน วุตฺตานิ, ตสฺมา กถมสฺส สลากคฺคาหสฺส ปธานการณภาโวติ? วุจฺจเต – อุทฺเทสกมฺมานิปิ สลากคฺคาเห สิทฺเธ อวสฺสมฺภวนโต อตฺถสาธนปโยเคน วินา อสิทฺธาเนว โหนฺตีติ โส ปธานภาเวน อิธ คหิโต, อุทฺเทโส ปน ปญฺญตฺตกมฺมปุพฺพงฺคมตฺตา กมฺเมเนว สงฺคหิโตติ อิธ วิสุํ น วุตฺโตติ ทฏฺฐพฺพํฯ

[941] ปยุตฺตายุตฺตวาจายาติ ปจฺจยุปฺปาทนตฺถาย ปยุตฺตา จ สา สกฺยปุตฺติยภาวสฺส อยุตฺตา อนนุรูปา จาติ ปยุตฺตายุตฺตา, สาเยว วาจาติ ปยุตฺตายุตฺตวาจา, ตายฯ

[944] ยา ภิกฺขุนี วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชติ, ตสฺสา จ ปาฏิเทสนียํ สิยาติ โยชนาฯ

[945] อนามโยติ อคิลาโนฯ

[946] ‘‘ทสสตานี’’ติอาทิคาถาย รตฺตีนนฺติ เอตฺถ ‘‘สต’’นฺติ เสโสฯ ฉาทนกิริยาย อจฺจนฺตสํโยเค อุปโยควจนํฯ ทสสตานิ อาปตฺติโย รตฺตีนํ สตํ ฉาเทตฺวาติ โยชนาฯ เอวํ กตฺตพฺพโยชนายํ –

‘‘ทส สตํ รตฺติสตํ, อาปตฺติโย ฉาทยิตฺวาน;

ทส รตฺติโย วสิตฺวาน, มุจฺเจยฺย ปาริวาสิโก’’ติฯ (ปริ. 477) –

อยํ ปริวารคาถาปมาณํฯ เอกทิวสํ สตํสงฺฆาทิเสสาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ทสทิวเส ฉาทนวเสน สตํทิวเส สหสฺสสงฺฆาทิเสสาปตฺติโย ฉาทยิตฺวาติ อตฺโถฯ อยเมตฺถ สงฺเขปตฺโถ – โย ทสทิวเส สตํ สงฺฆาทิเสสา อาปตฺติโย อาปชฺชิตฺวา ทสทิวเส ปฏิจฺฉาเทติ, เตน รตฺติสตํ อาปตฺติสหสฺสํ ปฏิจฺฉาทิตํ โหตีติฯ ทส รตฺติโย วสิตฺวานาติ ‘‘สพฺพาว ตา อาปตฺติโย ทสาหปฏิจฺฉนฺนา’’ติ ปริวาสํ ยาจิตฺวา ทส รตฺติโย วสิตฺวาติ อตฺโถฯ มุจฺเจยฺย ปาริวาสิโกติ ปริวาสํ วสนฺโต ภิกฺขุ อตฺตนา วสิตพฺพปริวาสโต มุจฺเจยฺย, มุตฺโต ภเวยฺยาติ อตฺโถฯ

[947] ปาราชิกานิ อฏฺเฐวาติ อคฺคหิตคฺคหเณนฯ

เตวีส ครุกาติ ภิกฺขูหิ อสาธารณา ภิกฺขุนีนํ ทส, ภิกฺขุนีหิ อสาธารณา ภิกฺขูนํ ฉ, อุภินฺนํ สาธารณา สตฺตาติ เอวํ เตวีส สงฺฆาทิเสสาฯ

[948] วุตฺตานีติ ยถาวุตฺตานิ นิสฺสคฺคิยานิฯ ทฺเวจตฺตาลีส โหนฺตีติ ภิกฺขุวิภงฺคาคตา ติํส, ภิกฺขูหิ อสาธารณา ภิกฺขุนีนํ อาทิโต ทฺวาทส จาติ ทฺวาจตฺตาลีส นิสฺสคฺคิยานิ โหนฺติฯ อฏฺฐาสีติสตํ ปาจิตฺติยา ปุพฺเพ ทสฺสิตาวฯ

[949] สุสิกฺเขนาติ สุฏฺฐุ สิกฺขิตอธิสีลาทิติวิธสิกฺเขน ภควตาฯ

[950] สุปญฺเญนาติ โสภณา ทสพลจตุเวสารชฺชฉอสาธารณาทโย ปญฺญา ยสฺส โส สุปญฺโญ, เตนฯ ยสสฺสินาติ อฏฺฐอริยปุคฺคลสมูหสงฺขาตปริวารยสา จ สพฺพโลกพฺยาปกคุณโฆสสงฺขาตกิตฺติยสา จ เตน สมนฺนาคตตฺตา ยสสฺสินาฯ อฑฺฒุฑฺฒานิ สตานิ ภวนฺตีติ ยถาทสฺสิตคณนาย ปิณฺฑวเสน ปญฺญาสาธิกานิ ตีณิ สตานิ ภวนฺตีติ อตฺโถฯ สุปญฺเญน ยสสฺสินา โคตเมน ปญฺญตฺตานิ สพฺพานิ สิกฺขาปทานิ อฑฺฒุฑฺฒานิ สตานิ ภวนฺตีติ โยชนาฯ

[951] เอเตสุ สิกฺขาปเทสุ โย สารภูโต วินิจฺฉโย วตฺตพฺโพ, โส สกโล มยา สมาเสน สพฺพถา สพฺพากาเรน วุตฺโตติ โยชนาฯ

[952] อิทํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํฯ

[953] ตสฺมาติ มยา วิจาเรตฺวา วุตฺตตฺตาวฯ อตฺเถติ วจนตฺถภาวตฺถาทิเภเท อตฺเถ วาฯ อกฺขรพนฺเธ วาติ อกฺขรสงฺขาตปทพนฺเธ วาฯ วิญฺญาสสฺส กเมปิ วาติ อุทฺเทสวเสน คนฺถนิกฺเขปสฺส กเมปิฯ

กงฺขา น กาตพฺพาติ ‘‘ยถาอธิปฺเปตสฺส อิทํ วาจกํ นุ โข, อวาจก’’นฺติ วา ‘‘อิทมยุตฺตํ นุ โข, ยุตฺต’’นฺติ วา ‘‘อิทมธิกํ นุ โข, อูน’’นฺติ วา ‘‘อิทมฆฏฺฏิตกฺกมํ นุ โข, ฆฏฺฏิตกฺกม’’นฺติ วา ‘‘อิทํ วิรุทฺธสมยํ นุ โข, อวิรุทฺธสมย’’นฺติ วา ‘‘อิทํ ทุรุตฺตํ นุ โข, สุวุตฺต’’นฺติ วา ‘‘อิทํ สตฺถกํ นุ โข, นิรตฺถก’’นฺติ วา กงฺขา วิมติ เยน เกนจิ น กาตพฺพาฯ พหุมานตาติ ‘‘วินโย สํวรตฺถายา’’ติอาทินา (ปริ. 366) นิทฺทิฏฺฐปโยชนปรมฺปราย มูลการณตฺตา มหตี สมฺมานา กาตพฺพาติ อตฺโถฯ

[954] โย ภิกฺขุ สอุตฺตรํ อุตฺตรปกรเณน สหิตํ วินยสฺสวินิจฺฉยํ นาม ปกรณํ ชานาติ ธมฺมโต เจว อตฺถโต จ วินิจฺฉยโต จ สพฺพถา อวพุชฺฌติ, โส ภิกฺขุ อตฺตนา สิกฺขิตพฺพาย สิกฺขาย สพฺพโส วิญฺญาตตฺตา สิกฺขาปเกน อาจริเยน วินาปิ สิกฺขิตุํ สมตฺโถติฯ นิสฺสยํ วิมุญฺจิตฺวาติ อาจริยุปชฺฌาเย นิสฺสาย วาสํ มุญฺจิตฺวาฯ ยถากามงฺคโต สิยาติ ยาทิสา ยาทิสา อตฺตนา คามิตา, ตตฺถ ตตฺถ คมนารโห ภเวยฺยาติ อตฺโถฯ

[955] นิสฺสยํ ทาตุกาเมนฯ สห วิภงฺเคน สวิภงฺคํฯ สห มาติกาย สมาติกํฯ อิทํ สอุตฺตรํ วินยวินิจฺฉยปกรณํ สุฏฺฐุ วาจุคฺคตํ กตฺวา คนฺถโต สุฏฺฐุ ปคุณํ วาจุคฺคตํ กตฺวา อตฺถโต, วินิจฺฉยโต จ สมฺมา ชานิตฺวา เอวํ ทาตพฺพนฺติ โยชนาฯ

[956-7] โย ภิกฺขุ อิมํ สอุตฺตรํ วินยวินิจฺฉยปกรณํ วาจาย ปฐติ, มนสา จินฺเตติ, อญฺเญหิ วุจฺจมานํ สุณาติ, อตฺถํ ปริปุจฺฉติ, ปรํ วาเจติ, นิจฺจํ อตฺถํ อุปปริกฺขติ ยถาปริปุจฺฉิตมตฺถํ เหตุอุทาหรณปวตฺติวเสน อุปคนฺตฺวา สมนฺตโต อิกฺขติ ปญฺญาย นิยเมติ ววตฺถเปติ, ตสฺส ปน ภิกฺขุสฺส วินยนิสฺสิตา สพฺเพว อตฺถา อาปตฺตานาปตฺติกปฺปิยากปฺปิยาทิปเภทา สพฺเพ อตฺถา หตฺเถ อามลกํ วิย กรตเล อมลมณิรตนํ วิย อุปฏฺฐหนฺติ ปากฏา ภวนฺตีติ โยชนาฯ นตฺถิ เอตสฺส มลนฺติ อมลํ, อมลเมว อามลกนฺติ มณิรตนํ วุจฺจติฯ

[958] นตฺถิ เอเตสํ พุทฺธีติ อพุทฺธี, อพุทฺธี จ เต ชนา จาติ อพุทฺธิชนา, อพุทฺธิชนานํ สารํ อวสารํ โอสีทนํ ททาติ อาททาติ กโรตีติ อพุทฺธิชนสารทํ, พุทฺธิวิรหิตานํ อคาธํ คมฺภีรํฯ เตหิ อลทฺธปติฏฺฐํ อมตสาครํ สทฺทตฺถรสามตสฺส, นิพฺพานามตสฺส วา ปฏิลาภการณตฺตา สาครสทิสํ ปรมํ อุตฺตมํ อิมํ อุตฺตรํ สาครํ อาสนฺนปจฺจกฺขํ อุตฺตรปกรณสงฺขาตํ สมุทฺทสาครํ สารโท หุตฺวา อุตฺตรํ อุตฺตรนฺโต ปริโยสาเปนฺโต นโร ภิกฺขุ หิ ยสฺมา วินยปารโค วินยปิฏกสฺส ปริยนฺตํ คโต หุตฺวา ปารโค ปารํ สํสารสฺส ปารสงฺขาตํ นิพฺพานํ คจฺฉนฺโต สิยา ภเวยฺยาติ โยชนาฯ

[959] อโตติ ตสฺมาเทว การณา อวปูรโตรโต ปาปปูรโต นิราสงฺกตาย โอรโต นิวตฺโต ปาปภีรุโก นโร ตมํ วิธูย ปาปภีรุกตาย เอว จิตฺตปริยุฏฺฐานวเสน อุปฺปชฺชนกํ โมหนฺธการํ ตทงฺคปหานวเสน วิธเมตฺวาฯ

สพฺพงฺคณกมฺมทํ สพฺเพสํ ราคาทีนํ องฺคณานํ กมฺมํ ตทงฺคาทิปหานํ ททาติ อาวหตีติ ‘‘สพฺพงฺคณกมฺมท’’นฺติ ลทฺธนามํ สุขสฺส ปทํ โลกิยโลกุตฺตรสฺส สุขสฺส การณํ คุณสํหิตํ สีลาทีหิ อตฺถภูเตหิ คุเณหิ สํหิตํ ยุตฺตํ คุณปฺปกาสกํ หิตํ อมโตสธํ วิย สพฺพโทสสพฺพพฺยาธิรหิตตาย อชราอมตาทิคุณาวหตฺตา หิตํ อิมํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ สกฺกจฺจํ อาทโร หุตฺวา นิจฺจํ สตตํ สิกฺเข ‘‘เอวํ ปริจยนฺตํ กโรมี’’ติ จินฺเตตฺวา เอกนฺเตน ยถาวุตฺตปโยชนสาธนโยคฺคํ กตฺวา อชฺเฌนาทิวเสน สิกฺเขยฺย เอว, น อชฺฌุเปกฺขโก ภเวยฺยาติ โยชนาฯ

[960] ปฏุภาวกเร ปาติโมกฺขสํวรสีลปูรเณ, สาสนปจฺจตฺถิกาภิภวเน จ ปฏุภาวํ เฉกตฺตํ เวสารชฺชํ กโรติ อตฺตานํ ธาเรนฺตานํ ลชฺชิปุคฺคลานนฺติ ปฏุภาวกเร ปรเม ตโตเยว อุตฺตเม ปิฏเก วินยปิฏเก ปฏุตํ ปาฏวํ ปญฺญาโกสลฺลํ อภิปตฺถยนฺเตน ปฏุนา ยตินา นิมฺมลปฺปวตฺติเกน ปฏุนา วิธินา เฉเกน สาเรน วิธาเนน อิทํ สอุตฺตรํ วินยวินิจฺฉยปกรณํ สตตํ นิรนฺตรํ ปริยาปุณิตพฺพํ อุคฺคหณธารณปริปุจฺฉาจินฺตนาทิวเสน สิกฺขิตพฺพนฺติ โยชนาฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

สพฺพสงฺกลนนยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

นิคมนกถาวณฺณนา

[961-3] มเหสิโน ติวิธสฺสาปิ สาสนสฺส สุจิรฏฺฐิติกาเมน อติจิรกาลปฺปวตฺติํ อิจฺฉนฺเตน ธีมตา ปสตฺถตรญาเณน สุทฺธจิตฺเตน ลาภสกฺการนิรเปกฺขตาย ปริสุทฺธชฺฌาสเยน พุทฺธทตฺเตน พุทฺธทตฺตาภิธาเนน อาจริยวเรน รจิโตฯ