เสทโมจนกถาวณฺณนา

[679] สุณตํ สุณนฺตานํ ภิกฺขูนํ ปฏุภาวกรา วินยวินิจฺฉเย ปญฺญาโกสลฺลสาธิกา ตโตเยว วรา อุตฺตมาฯ เสทโมจนคาถาโยติ อตฺถปจฺจตฺถิกานํ, สาสนปจฺจตฺถิกานญฺจ วิสฺสชฺเชตุมสกฺกุเณยฺยภาเวน จินฺตยนฺตสฺส ขินฺนสรีรา เสเท โมเจนฺตีติ เสทโมจนาฯ อตฺถานุคตปญฺหา อุปาลิตฺเถเรน ฐปิตา ปญฺหคาถาโย, ตปฺปฏิพทฺธา วิสฺสชฺชนคาถาโย จ อิโต ปรํ วกฺขามีติ โยชนาฯ

[681] กพนฺธํ นาม อสีสํ อุรสิ ชาตอกฺขิมุขสรีรํฯ ยถาห – ‘‘อสีสกํ กพนฺธํ, ยสฺส อุเร อกฺขีนิ เจว มุขญฺจ โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 479)ฯ มุเขน กรณภูเตนฯ กตฺวาติ เสวิตฺวาฯ

[682] ตสฺส ภิกฺขุโน กถํ ปาราชิโก สิยา ปาราชิกธมฺโม กถํ สิยาฯ

[684] กิญฺจีติ ปาทํ วา ปาทารหํ วา ปรสนฺตกํฯ ปรญฺจ น สมาทเปติ ‘‘อมุกสฺส อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหราหี’’ติ ปรํ น อาณาเปยฺยฯ

[685] ปรสฺส กิญฺจิ นาทิยนฺโตติ สมฺพนฺโธฯ อาณตฺติญฺจาติ จ-สทฺเทน สํวิธานํ, สงฺเกตญฺจ สงฺคณฺหาติฯ

[686] ครุกํ ภณฺฑนฺติ ปาทคฺฆนกภาเวน ครุภณฺฑํฯ ‘‘ปริกฺขาร’’นฺติ เอตสฺส วิเสสนํฯ ปรสฺส ปริกฺขารนฺติ ปรสนฺตกํ ยํ กิญฺจิ ปริกฺขารํฯ

[692] มนุสฺสุตฺตริเก ธมฺเมติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมวิสเยฯ

กติกํ กตฺวานาติ ‘‘เอวํ นิสินฺเน เอวํ ฐิเต เอวํ คมเน อตฺถํ อาวิกโรตี’’ติอาทิํ กตฺวาฯ สมฺภาวนาธิปฺปาโยติ ‘‘อรหา’’ติ คเหตฺวา มหาสมฺภาวนํ กโรตีติ อธิปฺปาโย หุตฺวาฯ อติกฺกมติ เจติ ตถา กตํ กติกํ อติกฺกมติ เจ, ตถารูปํ นิสชฺชํ วา ฐานํ วา คมนํ วา กโรตีติ อตฺโถฯ จุโตติ ตถารูปํ นิสชฺชาทิํ ทิสฺวา เกนจิ มนุสฺสชาติเกน ‘‘อรหา’’ติ ตงฺขเณ ญาเต โส ปุคฺคโล ปาราชิกํ อาปชฺชติฯ

[693] เอกวตฺถุกา กถํ ภเวยฺยุนฺติ โยชนาฯ

[694] อิตฺถิยาติ เอกิสฺสา อิตฺถิยาฯ ปฏิปชฺชนฺโตติ เอกกฺขเณ อญฺเญน ปุริเสน วุตฺตสาสนํ วตฺวา, อิมินา จ ‘‘ปฏิคฺคณฺหาติ, วีมํสตี’’ติ องฺคทฺวยสฺส ปุริมสิทฺธตํ ทีเปติ อิมสฺส ปจฺจาหรณกตญฺจฯ กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตฺวา ทุฏฺฐุลฺลํ วตฺวา อตฺตกามปาริจริยาย วณฺณํ ภณนฺโตฯ

[695] ยถาวุตฺตํ วตฺตํ อจริตฺวาติ ภควตา วุตฺตํ ปริวาสาทิวตฺตํ อจริตฺวาฯ

[696] ภิกฺขุนีหิ อสาธารณสิกฺขาปทตฺตา อาห ‘‘นตฺถิ สงฺฆาทิเสสตา’’ติฯ

[697] เยน กุทฺโธ ปสํสิโตติ เอตฺถ ‘‘นินฺทิโต จา’’ติ เสโสฯ

[698] ติตฺถิยานํ วณฺณมฺหิ ภญฺญมาเน โย กุชฺฌติ, โส อาราธโกติ โยชนา, ปริโตสิโต ปสํสิโตติ อธิปฺปาโยฯ ติตฺถิยปุพฺโพ อิมสฺมิํ สาสเน ปพฺพชฺชํ ลภิตฺวา ติตฺถิยานํ วณฺณสฺมิํ ภญฺญมาเน สุตฺวา สเจ กุปฺปติ อนตฺตมนํ กโรติ, อาราธโก สงฺฆาราธโก สงฺฆํ ปริโตเสนฺโต โหติ, สมฺพุทฺธสฺส วณฺณสฺมิํ ภญฺญมาเน ยทิ กุชฺฌติ, นินฺทิโตติ โยชนาฯ เอตฺถ สมฺพุทฺธสฺสาติ อุปลกฺขณํฯ

[701] คเหตฺวาติ ปฏิคฺคเหตฺวาฯ

[751] ‘‘น รตฺตจิตฺโต’’ติอาทินา ปุริมานํ ติณฺณํ ปาราชิกานํ วีติกฺกมจิตฺตุปฺปาทมตฺตสฺสาปิ อภาวํ ทีเปติฯ มรณายาติ เอตฺถ ‘‘มนุสฺสชาติกสฺสา’’ติ อิทํ ปาราชิกปกรณโตว ลพฺภติฯ ตสฺสาติ กิญฺจิ เทนฺตสฺสฯ ตนฺติ ตถา ทียมานํฯ

[752] ‘‘ปราชโย’’ติ อิทํ อภพฺพปุคฺคเลสุ สงฺฆเภทกสฺส อนฺโตคธตฺตา วุตฺตํฯ สลากคฺคาเหนาปิ สงฺฆํ ภินฺทนฺโต สงฺฆเภทโกว โหติฯ

[753] อทฺธโยชเน ยํ ติณฺณํ จีวรานํ อญฺญตรํ เอกํ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวานาติ โยชนาฯ

[754] สุปฺปติฏฺฐิตนิคฺโรธสทิเส รุกฺขมูลเก ติจีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อทฺธโยชเน อรุณํ อุฏฺฐาเปนฺตสฺสาติ โยชนาฯ

[755] กายิกา นานาวตฺถุกาโย สมฺพหุลา อาปตฺติโย อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ กถํ ผุเสติ โยชนาฯ

[757] วาจสิกา น กายิกา นานาวตฺถุกาโย สมฺพหุลา อาปตฺติโย อปุพฺพํ อจริมํ เอกกฺขเณ กถํ ผุเสติ โยชนาฯ

[758] วินยนสตฺเถติ วินยปิฏเกฯ ตสฺส ภิกฺขุสฺสฯ

[759] ‘‘อิตฺถิยา’’ติอาทีสุ สหตฺเถ กรณวจนํฯ อิตฺถิยา วา ปุริเสน วา ปณฺฑเกน วา นิมิตฺตเก เมถุนํ น เสวนฺโต น ปฏิเสวนฺโต เมถุนปจฺจยา จุโตติ โยชนาฯ

[760] กายสํสคฺโคเยว กายสํสคฺคตา, ตํ อาปนฺนาฯ อฏฺฐวตฺถุกํ เฉชฺชนฺติ เอวํนามกํ ปาราชิกํฯ

[762] สมเย ปิฏฺฐิสญฺญิเตติ คิมฺหานํ ปจฺฉิมมาสสฺส ปฐมทิวสโต ยาว เหมนฺตสฺส ปฐมทิวโส, เอตฺถนฺตเร สตฺตมาสมตฺเต ปิฏฺฐิสญฺญิเต สมเยฯ ‘‘มาตุยาปิ จา’’ติ วตฺตพฺเพ ‘‘มาตรมฺปิ จา’’ติ วุตฺตํฯ โสเยว วา ปาโฐฯ

[764] ‘‘อวสฺสุตหตฺถโต หิ ปิณฺฑํ คเหตฺวา’’ติ อิมินา สงฺฆาทิเสสสฺส วตฺถุมาห, ลสุณนฺติ ปาจิตฺติยสฺส วตฺถุํ, มนุสฺสมํสนฺติ ถุลฺลจฺจยวตฺถุํ, อกปฺปมญฺญนฺติ ทุกฺกฏวตฺถุํฯ อกปฺปมญฺญนฺติ เอตฺถ ‘‘มํส’’นฺติ เสโสฯ ‘‘สพฺเพ เอกโต’’ติ ปทจฺเฉโทฯ เอกโตติ เอตฺถ ‘‘มทฺทิตฺวา’’ติ เสโส, อกปฺปิยมํเสหิ สทฺธิํ เอกโต มทฺทิตฺวา ขาทตีติ อตฺโถฯ สพฺพเมตํ ‘‘คเหตฺวา, มทฺทิตฺวา, ขาทตี’’ติ กิริยานํ กมฺมวจนํฯ มนุสฺสมํสญฺจาติ เอตฺถ จ-สทฺโท ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพ โหติฯ ตสฺสาติ ภิกฺขุนิยาฯ สงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยทุกฺกฏปาฏิเทสนียถุลฺลจฺจยานิ เอกกฺขเณ โหนฺติฯ

[765] ‘‘ปุคฺคโล เอโก’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ทฺเวปิ จ ปุณฺณวสฺสาติ ปริปุณฺณวีสติวสฺสา จ ทฺเว สามเณราฯ เอกาว เตสํ ปน กมฺมวาจาติ เตสํ อุภินฺนํ สามเณรานํ เอเกน อาจริเยน เอกาว อุปสมฺปทกมฺมวาจา กตาฯ เอกสฺสาติ เอกสฺสาปิ สามเณรสฺสฯ กมฺมนฺติ อุปสมฺปทกมฺมํฯ น รูหเตติ น สมฺปชฺชติ, กิเมตฺถ การณํ, วท ภทฺทมุขาติ อธิปฺปาโยฯ

[766] มหิทฺธิเกสูติ ทฺวีสุ สามเณเรสุฯ

สเจ ปน เอโก เกสคฺคมตฺตมฺปิ อากาสโค อากาสฏฺโฐ โหติ , อากาสคตสฺเสว กตํ ตํ อุปสมฺปทกมฺมํ เนว รูหติ เนว สมฺปชฺชติ, ภูมิคตสฺส รูหตีติ โยชนาฯ

[767] อิทฺธิยา อากาเส ฐิเตน สงฺเฆน ภูมิคตสฺส สามเณรสฺส อุปสมฺปทกมฺมํ น กาตพฺพํฯ ยทิ กโรติ, กุปฺปตีติ โยชนาฯ อิทญฺจ สพฺพกมฺมานํ สาธารณลกฺขณํฯ ยถาห – ‘‘สงฺเฆนาปิ อากาเส นิสีทิตฺวา ภูมิคตสฺส กมฺมํ น กาตพฺพํฯ สเจ กโรติ, กุปฺปตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 481)ฯ

[768] วตฺถํ กปฺปกตญฺจ น โหติ, รตฺตญฺจ น โหติ, เกสกมฺพลาทิ อกปฺปิยญฺจ โหติ, นิวตฺถสฺส ปนาปตฺติ ตํ ปน นิวตฺถสฺส ภิกฺขุโน อาปตฺติ โหติฯ อนาปตฺติ กถํ สิยา, วท ภทฺทมุขาติ โยชนาฯ

[769] เอตฺถ เอตสฺมิํ อกปฺปิยวตฺถุธารเณ ตนฺนิมิตฺตํฯ อจฺฉินฺนจีวรสฺส ภิกฺขุโน อนาปตฺติ สิยาติ โยชนาฯ ‘‘กิญฺจิปี’’ติอาทินา วุตฺตเมวตฺถํ สมตฺเถติฯ อสฺส อจฺฉินฺนจีวรสฺส ภิกฺขุสฺส อกปฺปิยํ นาม กิญฺจิปิ จีวรํ น วิชฺชติ, ตสฺมา อนาปตฺตีติ อธิปฺปาโยฯ

[770] กุโตปิ จ ปุริสสฺส หตฺถโต โภชนสฺส กิญฺจิ น คณฺหติ, โภชนโต กิญฺจิปิ สยมฺปิ กสฺสจิ ปุริสสฺส น เทติ, ตถาปิ ครุกํ วชฺชํ สงฺฆาทิเสสาปตฺติํ อุเปติ อาปชฺชติ, ตํ กถมาปชฺชติ, ตฺวํ ยทิ วินเย กุสโล อสิ, เม มยฺหํ วท เอตํ การณํ กเถหีติ โยชนาฯ หเวติ นิปาตมตฺตํฯ

[771] ยา ปน ภิกฺขุนี อญฺญาย ภิกฺขุนิยา ‘‘อิงฺฆ, อยฺเย, ยํ เต เอโส ปุริสปุคฺคโล เทติ ขาทนียํ วา’’ติอาทินา (ปาจิ. 705) สงฺฆาทิเสสมาติกาย วุตฺตนเยน อุยฺโยชิตา อวสฺสุตมฺหา ปุริสปุคฺคลา ยํ กิญฺจิ โภชนํ อาทาย ปฏิคฺคเหตฺวา สเจ ภุญฺชติ, สา ตถา ภุญฺชนฺตี ยาย อุยฺโยชิตา ภุญฺชติ, ตสฺสา อุยฺโยชิกาย ธีรา วินยธรา ปณฺฑิตา สงฺฆาทิเสสํ กถยนฺติ ตสฺสา อุยฺโยชิตาย โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสสํ วทนฺตีติ โยชนาฯ ยถาห – ‘‘ตสฺสา หิ โภชนปริโยสาเน อุยฺโยชิกาย สงฺฆาทิเสโส โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 481)ฯ

[772] ตํ กถํ ยทิ พุชฺฌสิ ชานาสิ, สาธุกํ พฺรูหิ กเถหีติ โยชนาฯ

[773] นิเสวิเตติ ตาย อุยฺโยชิตาย ภิกฺขุนิยา ตสฺส ปุริสปุคฺคลสฺส หตฺถโต ปฏิคฺคหิเต ตสฺมิํ ทนฺตโปเน ปริภุตฺเต อุยฺโยชิกา ลหุวชฺชํ อาปชฺชตีติ อตฺโถฯ

[775] ‘‘อุกฺขิตฺตโก’’ติ อิมินา อาปตฺติวชฺชมาหฯ ยถาห – ‘‘เตน หิ สทฺธิํ วินยกมฺมํ นตฺถิ, ตสฺมา โส สงฺฆาทิเสสํ อาปชฺชิตฺวา ฉาเทนฺโต วชฺชํ น ผุสตี’’ติฯ

[776] สปฺปาณปฺปาณชนฺติ สปฺปาณเก จ อปฺปาณเก จ ชาตํฯ เนว ชงฺคมนฺติ ปาเทหิ ภูมิยํ เนว จรนฺตํฯ น วิหงฺคมนฺติ อากาเส ปกฺขํ ปสาเรตฺวา น จรนฺตํฯ ทฺวิชนฺติ ทฺวีหิ ปจฺจเยหิ, ทฺวิกฺขตฺตุํ วา ชาตตฺตา ทฺวิชํฯ กนฺตนฺติ มโนหรํฯ อกนฺตนฺติ อมโนหรํฯ

[777] สปฺปาณโช สทฺโท จิตฺตโช วุตฺโต, อปฺปาณโช อุตุโช สทฺโท วุตฺโต, โส ปน ทฺวีเหว ปจฺจเยหิ ชาตตฺตา ‘‘ทฺวิโช’’ติ มโตติ โยชนาฯ

[778] ‘‘วินเย’’ติอาทิคาถา วณฺณิตตฺถาเยวฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

เสทโมจนกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สาธารณาสาธารณกถาวณฺณนา

[779-80] สพฺพสิกฺขาปทานนฺติ อุภโตวิภงฺคาคตานํ สพฺพสิกฺขาปทานํฯ ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีหีติ อุภยตฺถ สหตฺเถ กรณวจนํฯ ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนญฺจ, ภิกฺขุนีหิ ภิกฺขูนญฺจาติ อุภยตฺถ อสาธารณปญฺญตฺตญฺจ, ตถา ภิกฺขูหิ ภิกฺขุนีนญฺจ, ภิกฺขุนีหิ ภิกฺขูนญฺจาติ อุภยตฺถ สาธารณสิกฺขาปทญฺจ อหํ วกฺขามีติ โยชนาฯ สมาหิตาติ เอกคฺคจิตฺตาฯ ตํ มยา วุจฺจมานํ นิทานาทินยํฯ สุณาถาติ โสตุชนํ สกฺกจฺจสวเน นิโยเชติฯ

[781] ‘‘นิทาน’’นฺติอาทิคาถา วุตฺตตฺถาวฯ

[782-3] ‘‘กติ เวสาลิยา’’ติอาทิ ปุจฺฉาคาถา อุตฺตานตฺถาเยวฯ

[786] ‘‘ทส เวสาลิยา’’ติอาทิวิสฺสชฺชนคาถานํ ‘‘เมถุน’’นฺติอาทโย นิทฺเทสวเสน วุตฺตาฯ วิคฺคโหติ มนุสฺสวิคฺคหํ ปาราชิกํฯ จตุตฺถนฺติมวตฺถุกนฺติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิกํฯ อติเรกจีวรนฺติ ปฐมกถินํฯ สุทฺธกาฬเกฬกโลมกนฺติ เอฬกโลมวคฺเค ทุติยํฯ

[787] ภูตนฺติ ปฐเม มุสาวาทวคฺเค อฏฺฐมํฯ ปรมฺปรญฺเจวาติ ปรมฺปรโภชนสิกฺขาปทํฯ มุขทฺวารนฺติ จตุตฺเถ โภชนวคฺเค ทสมํฯ ภิกฺขุนีสุ จ อกฺโกโสติ ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข ฉฏฺเฐ อารามวคฺเค ทุติยํฯ

[788] ทฺเว อนุทฺธํสนานีติ อฏฺฐมนวมสงฺฆาทิเสสาฯ จีวรสฺส ปฏิคฺคโหติ จีวรวคฺเค ปญฺจมํฯ

[789] รูปิยนฺติ เอฬกโลมวคฺเค อฏฺฐมํฯ สุตฺตวิญฺญตฺตีติ ปตฺตวคฺเค ฉฏฺฐํฯ อุชฺฌาปนนฺติ ทุติเย ภูตคามวคฺเค ตติยํฯ