เมนู

กิํ วิสิฏฺฐนฺติ อาห ‘‘สุนย’’นฺติอาทิ ฯ สุฏฺฐุ จาริตฺตวาริตฺตทฬฺหีกรณสิถิลกรณเภทา ปญฺญตฺติอนอุปญฺญตฺตาทินยา เอตฺถาติ สุนโย, ตํฯ สุฏฺฐุ นียติ วินิจฺฉโย เอเตนาติ สุนโย, อุตฺตรวินิจฺฉโย, เตนฯ วินิจฺฉยาวโพเธน สํยุตฺโต สมนฺนาคโตฯ ทุกฺเขน อุตฺตรียตีติ ทุตฺตรํฯ ปาติโมกฺขสํวรสีลทีปกตฺเตน สมาธิปญฺญานิพฺพานสงฺขาตอุตฺตรปฺปตฺติยา ปติฏฺฐาภาวโต อุตฺตรํ อุตฺตรติ โอคาเหตฺวา ปริโยสานํ ปาปุณาตีติ อตฺโถฯ

อิธ โย วิมตูปรมํ ปรมํ อุตฺตรํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ อุตฺตรติ, สุนเยน ยุโต โส ปุคฺคโล สุนยํ ทุตฺตรํ อุตฺตรํ วินยํ อุตฺตรตีติ โยชนาฯ จ-สทฺเทน สตฺถนฺตรสมุจฺจยตฺเถน อิมมตฺถํ ทีเปติฯ เสยฺยถิทํ, อิธ โย สุนยํ ทุตฺตรํ อุตฺตรํ วินยํ อุตฺตรติ, สุนเยน ยุโต โส ปุคฺคโล วิมตูปรมํ ปรมํ อุตฺตรํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ อุตฺตรตีติฯ อิมินา โย อุตฺตรํ ชานาติ, โส วินยํ ชานาติฯ โย วินยํ ชานาติ, โส อุตฺตรํ ชานาตีติ อุตฺตรปกรณสฺส วินยปิฏกชานเน อจฺจนฺตูปการิตา วิภาวิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

อาปตฺติสมุฏฺฐานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกุตฺตรนยกถาวณฺณนา

[424] อิโต ปรนฺติ อิโต สมุฏฺฐานวินิจฺฉยกถาย ปรํฯ ปรนฺติ อุตฺตมํฯ เอกุตฺตรํ นยนฺติ เอเกกองฺคาติเรกตาย เอกุตฺตรสงฺขาตํ เอกกทุกาทินยํฯ

[425-7] เก อาปตฺติกรา ธมฺมา…เป.… กา จาเทสนคามินีติ เอเกกปญฺหวเสน อุตฺตานตฺโถเยวฯ

[428] สมุฏฺฐานานีติ อาทิโก วิสฺสชฺชนสงฺขาโต อุตฺตรวาโทฯ ตตฺถ สมุฏฺฐานานิ…เป.… ทีปิตาติ ยสฺมา เอเตสํ วเสน ปุคฺคโล อาปตฺติํ กโรติ อาปชฺชติ, ตสฺมา ‘‘อาปตฺติกรา’’ติ วุตฺตาฯ

[429] ตตฺถาติ ตาสุ อาปตฺตีสุฯ ลหุกาติ ลหุเกน วินยกมฺเมน วิสุชฺฌนโต ลหุกาฯ ครุเกน วินยกมฺเมน วิสุชฺฌนโต สงฺฆาทิเสสาปตฺติ, เกนจิ อากาเรน อนาปตฺติภาวํ อุปเนตุํ อสกฺกุเณยฺยโต ปาราชิกาปตฺติ จ ครุกาปตฺติ นาม, ตา ปน ลหุกาสุ วุตฺตาสุ ตพฺพิปริยายโต ญาตุํ สกฺกาติ วิสฺสชฺชเน วิสุํ น วุตฺตาฯ

[431] ทุฏฺฐุํ กุจฺฉิตภาวํ ปรมเชคุจฺฉํ นินฺทนียภาวํ อุลติ คจฺฉตีติ ทุฏฺฐุลฺลํ, ปาราชิกสงฺฆาทิเสสํฯ เตนาห ‘‘ทุวิธาปตฺติ อาทิโต’’ติฯ

[432] ปญฺจานนฺตริยสํยุตฺตาติ มาตุฆาตกปิตุฆาตกอรหนฺตฆาตเกหิ อาปนฺนา มนุสฺสวิคฺคหปาราชิกาปตฺติ จ โลหิตุปฺปาทกสงฺฆเภทกานํ อภพฺพตาเหตุกา กายวจีทฺวารปฺปวตฺตา อกุสลเจตนาสงฺขาตา ปาราชิกา จ อนนฺตรเมว อปายุปฺปตฺติเหตุตาย อิเม ปญฺจ อนนฺตรสํยุตฺตา นามฯ ตา ปน มิจฺฉตฺตนิยเตสุ อนฺโตคธตฺตา ‘‘นิยตา’’ติ วุตฺตาฯ

ปริวาเร (ปริ. 321) ปน อญฺเญปิ อนฺตรายิกาที พหู เอกกา ทสฺสิตา, เต ปน คนฺถภีรุกชนานุคฺคเหน อาจริเยน อิธ น ทสฺสิตาฯ อตฺถิเกหิ ปริวาเรเยว (ปริ. 321) คเหตพฺพาฯ เอตฺถ จ สตฺตปิ อาปตฺติโย สญฺจิจฺจ วีติกฺกนฺตา สคฺคนฺตรายญฺเจว โมกฺขนฺตรายญฺจ กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา

อชานนฺเตน วีติกฺกนฺตา ปน ปณฺณตฺติวชฺชาปตฺติ เนว สคฺคนฺตรายํ, น โมกฺขนฺตรายํ กโรตีติ อนนฺตรายิกาฯ อนฺตรายิกํ อาปนฺนสฺสปิ เทสนาคามินิํ เทเสตฺวา วุฏฺฐานคามินิโต วุฏฺฐาย สุทฺธิปตฺตสฺส, สามเณรภูมิยํ ฐิตสฺส จ อวาริโต สคฺคมคฺคโมกฺขมคฺโคติฯ

เอกกกถาวณฺณนาฯ

[435] อทฺธวิหีโน นาม อูนวีสติวสฺโสฯ องฺควิหีโน นาม หตฺถจฺฉินฺนาทิเภโทฯ วตฺถุวิปนฺโน นาม ปณฺฑโก, ติรจฺฉานคโต, อุภโตพฺยญฺชนโก จฯ อวเสสา เถยฺยสํวาสกาทโย อฏฺฐ อภพฺพฏฺฐานปฺปตฺตา ทุกฺกฏการิโน นาม, อิมสฺมิํเยว อตฺตภาเว ทุกฺกเฏน อตฺตโน กมฺเมน อภพฺพฏฺฐานปฺปตฺตาติ อตฺโถฯ อปริปุณฺโณติ อปริปุณฺณปตฺตจีวโรฯ โน ยาจตีติ อุปสมฺปนฺนํ น ยาจติฯ ปฏิสิทฺธาติ ‘‘ทฺเว ปุคฺคลา น อุปสมฺปาเทตพฺพา’’ติอาทินา (ปริ. 322) วาริตาฯ

[436] หเวติ เอกํสตฺเถ นิปาโตฯ ลทฺธสมาปตฺติสฺส ภิกฺขุโน ทีปิตา อาปตฺติ อตฺถิ หเว อตฺเถวฯ โน ลทฺธสมาปตฺติสฺสาติ อลทฺธสมาปตฺติสฺส ทีปิตา อาปตฺติ อตฺเถวาติ โยชนาฯ

[437] ภูตสฺสาติ อตฺตนิ สนฺตสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺสฯ อภูตาโรจนาปตฺตีติ จตุตฺถปาราชิกาปตฺติฯ อสมาปตฺติลาภิโน นิทฺทิเสติ โยชนาฯ

[438] ‘‘อตฺถิ สทฺธมฺมสํยุตฺตา’’ติอาทีสุ อตฺถิ-สทฺโท ปจฺจตฺเตกวจนนฺเตหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺโพฯ

[439] ปทโสธมฺมมูลาทีติ อาทิ-สทฺเทน ‘‘อุตฺตริฉปฺปญฺจวาจาธมฺมเทสนา’’ติ อาปตฺตีนํ คหณํฯ

[440] โภเคติ ปริโภเคฯ ‘‘สปริกฺขารสํยุตา’’ติ อิทญฺจ นิทสฺสนมตฺตํฯ ‘‘ปตฺตจีวรานํ นิสฺสชฺชเน, กิลิฏฺฐจีวรานํ อโธวเน, มลคฺคหิตปตฺตสฺส อปจเน’’ติ เอวมาทิกา อยุตฺตปริโภคา อาปตฺติโยปิ สกปริกฺขารสํยุตฺตาเยวฯ

[441] มญฺจปีฐาทินฺติ อาทิ-สทฺเทน ภิสิอาทีนํ คหณํฯ อชฺโฌกาสตฺถเรปิ จาติ อชฺโฌกาเส อตฺถเร อตฺถราปเน สติฯ อนาปุจฺฉาว คมเนติ อนาปุจฺฉิตฺวา วา คมเนฯ วา-สทฺเทน อนุทฺธริตฺวา วา อนุทฺธราเปตฺวา วา คมนํ สงฺคณฺหาติฯ ปรสนฺตกสํยุตาติ ปรปริกฺขารปฏิพทฺธาฯ

[443] ‘‘สิขรณีสี’’ติ ยํ วจนํ สจฺจํ, ตํ ภณโต ครุกํ ทุฏฺฐุลฺลวาจาสงฺฆาทิเสโส สิยาติ โยชนาฯ

[445] ครุกาปตฺตีติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมปาราชิกาปตฺติฯ ภูตสฺสาโรจเนติ ภูตสฺส อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสฺส อนุปสมฺปนฺนสฺส อาโรจเนฯ สจฺจํ วทโตติ สจฺจํ วจนํ วทนฺตสฺสฯ ลหุกาติ ปาจิตฺติยาปตฺติฯ

[447] วิโกเปตุนฺติ วคฺคกรเณน วิโกเปตุํฯ หตฺถปาสํ ชหนฺติ อนฺโตสีมาย เอว หตฺถปาสํ ชหนฺโต, หตฺถปาสํ ชหิตฺวา เอกมนฺตํ นิสีทนฺโตติ อตฺโถฯ ผุเสติ ภูมิคโต ผุเสยฺยฯ

[448] เวหาสกุฏิยา อุปริ อาหจฺจปาทกํ มญฺจํ วา ปีฐํ วา อภินิสีทนฺโต เวหาสคโต อาปชฺชตีติ โยชนาฯ สเจ ตํ ภูมิยํ ปญฺญเปตฺวา นิสชฺเชยฺย, น อาปชฺเชยฺยฯ เตน วุตฺตํ ‘‘น ภูมิโต’’ติฯ

[449] ปวิสนฺโตติ อารามํ ปวิสนฺโตฯ นิกฺขมนฺติ ตโต เอว นิกฺขมนฺโตฯ นฺติ อารามํฯ

[450] วตฺตมปูเรตฺวานาติ สีสโต ฉตฺตาปนยนํ, ปาทโต อุปาหนามุญฺจนวตฺตํ อกตฺวาฯ นิกฺขมนฺติ พหิ นิกฺขมนฺโต ฉตฺตุปาหนํ ธาเรนฺโตปิ น อาปชฺชติฯ

[451] ‘‘นิกฺขมนฺโต’’ติ อิทํ ‘‘นิกฺขม’’นฺติ เอตสฺส อตฺถปทํฯ ปวิสํ น จาติ ยํ อารามํ สนฺธาย คโต, ตํ ปวิสนฺโต น อาปชฺเชยฺยฯ

[453] ยา กาจิ ภิกฺขุนี อติคมฺภีรํ อุทกสุทฺธิกํ อาทิยนฺตี อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[457] วตฺตํ ปนตฺตโนติ ยํ อตฺตโน เนตฺถารวตฺตํ วุตฺตํ, โส ตํ อสมาทิยนฺโตว อาปชฺชติ นามาติ โยชนาฯ

[460] อิตรสฺส อาจริยสฺส, ตถา สทฺธิวิหาริกสฺส จฯ

[462] ททมาโนติ ปาริวตฺตกํ วินา ททมาโนฯ

[463] มุทูติ มุทุปิฏฺฐิโกฯ ‘‘ลมฺพีอาทิโน’’ติ ปทจฺเฉโทฯ อาทิ-สทฺเทน ‘‘หตฺเถน อุปกฺกมิตฺวา อสุจิํ โมเจนฺตสฺส, อูรุนา องฺคชาตํ เปลฺลนฺตสฺส, อตฺตานํ วธิตฺวา วธิตฺวา โรทนฺติยา ภิกฺขุนิยา อาปตฺตี’’ติ เอวมาทีนํ สงฺคโหฯ อตฺตาติ เอตฺถ นิสฺสิตาติ อุตฺตรปทโลโป, วิภตฺติโลโป จ นิรุตฺติลกฺขเณน ทฏฺฐพฺโพฯ เสสาติ เมถุนธมฺมกายสํสคฺคปหารทานาทีสุ วุตฺตาปตฺติฯ ปรนิสฺสิตาติ ปรํ นิสฺสาย อาปชฺชิตพฺพาติ อตฺโถฯ

[465] ‘‘น , ภิกฺขเว, โอวาโท น คเหตพฺโพ’’ติ วจนโต โอวาทํ น คณฺหนฺโต น ปฏิคฺคณฺหนฺโต วชฺชตํ อาปชฺชติ นามฯ

[470] อรุณุคฺเคติ อรุณุคฺคมเนฯ นอรุณุคฺคเมติ อรุณุคฺคมนโต อญฺญสฺมิํ กาเลฯ

[471] เอกรตฺตาติกฺกเม ฉารตฺตาติกฺกเม สตฺตาหาติกฺกเม ทสาหาติกฺกเมติ โยชนาฯ อาทิ-สทฺเทน มาสาทีนํ สงฺคโหฯ วุตฺตมาปตฺตินฺติ สพฺพตฺถ นิสฺสคฺคิเย ปาจิตฺติยาปตฺติํฯ ‘‘อาปชฺชติ อรุณุคฺคเม’’ติ ปทจฺเฉโทฯ

[473] ปรสนฺตกํ รุกฺขลตาทิํ เถยฺยาย ฉินฺทนฺตสฺส ปาราชิกํ, ฉินฺทนฺตสฺส ปาจิตฺติมตฺตํ โหตีติ อาห ‘‘ภูตคามํ ฉินฺทนฺโต ปาราชิกญฺจ ปาจิตฺติญฺจ ผุเส’’ติฯ

[475] ฉาเทนฺโต ปนาติ เอตฺถ ‘‘กา อาปตฺตี’’ติ เสโสฯ ตตฺร อาห ‘‘อาปตฺติํ ฉาเทนฺโต นโร อาปชฺชตี’’ติฯ

อจฺฉินฺโนติ อจฺฉินฺนจีวโรฯ นจฺฉาเทนฺโตติ ติเณน วา ปณฺเณน วา สาขาภงฺคาทินา เยน เกนจิ อตฺตโน หิริโกปินํ อปฺปฏิจฺฉาเทนฺโตฯ ยถาห – ‘‘ติเณน วา ปณฺเณน วา ปฏิจฺฉาเทตฺวา อาคนฺตพฺพํ, น ตฺเวว นคฺเคน อาคนฺตพฺพํฯ โย อาคจฺเฉยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (ปารา. 517)ฯ

[476] กุสจีราทินฺติ อาทิ-สทฺเทน วากจีรผลกจีราทีนํ ติตฺถิยธชานํ คหณํฯ ธาเรนฺโต โกจิ อาปชฺชตีติ เสโสฯ ตตฺราห – ‘‘กุสจีราทีนิ ธาเรนฺโต ธาเรนฺโต อาปชฺชตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 322)ฯ

[477] ยํ นิสฺสฏฺฐปตฺตํ ‘‘อยํ เต ภิกฺขุ ปตฺโต ยาวเภทนาย ธาเรตพฺโพ’’ติ ทินฺนํ, ตํ สกฺกจฺจํ อธาเรนฺโต โทสวา โหติ อาปชฺชติ อาปตฺติํฯ สจิตฺตกาจิตฺตกทุกสฺส สญฺญาวิโมกฺขทุกํ ยถากฺกมํ ปริยาโยติ อาห ‘‘สจิตฺตกทุก’’นฺติอาทิฯ

ทุกกถาวณฺณนาฯ

[478] ยา อาปตฺติ นาเถ ติฏฺฐนฺเต โหติ, โน ปรินิพฺพุเต, สา อาปตฺติ อตฺถิฯ ยา อาปตฺติ นาเถ ปรินิพฺพุเต โหติ, น ตุ ติฏฺฐนฺเต, สาปิ อตฺถิฯ ยา อาปตฺติ นาเถ ติฏฺฐนฺเตปิ โหติ ปรินิพฺพุเตปิ, สา อาปตฺติ อตฺถีติ โยชนาฯ

[479] สา กตมาติ อาห ‘‘รุหิรุปฺปาทนาปตฺตี’’ติอาทิฯ ตตฺถ เถรมาวุสวาเทน, วทโต ปรินิพฺพุเตติ ‘‘ยถา โข ปนานนฺท, เอตรหิ ภิกฺขู อญฺญมญฺญํ อาวุโสวาเทน สมุทาจรนฺติ, น โข มมจฺจเยน เอวํ สมุทาจริตพฺพํ…เป.… นวกตเรน ภิกฺขุนา เถรตโร ภิกฺขุ ‘ภนฺเต’ติ วา ‘อายสฺมา’ติ วา สมุทาจริตพฺโพ’’ติ (ที. นิ. 2.216) วจนโต เถรํ อาวุโสวาเทน สมุทาจรณปจฺจยา อาปตฺติํ ปรินิพฺพุเต ภควติ อาปชฺชติ, โน ติฏฺฐนฺเตติ อตฺโถฯ

[481] กถํ กาเลเยว อาปตฺติ สิยา, น วิกาเลฯ กถํ วิกาเลเยว อาปตฺติ สิยา, กาเล น สิยาฯ กถํ กาเล เจว วิกาเล จาติ อุภยตฺถ สิยาติ ปญฺเหฯ

[482] ยถากฺกมํ วิสฺสชฺเชนฺโต อาห ‘‘ภุญฺชโต’’ติอาทิฯ

[483] อวเสสํ ปน สพฺพํ อาปตฺติํ กาลวิกาเลสุ สพฺพทา อาปชฺชติ, ตตฺถ จ สํสโย นตฺถีติ โยชนาฯ

[484] ‘‘อตฺถาปตฺติ รตฺติํ อาปชฺชติ, โน ทิวา, อตฺถาปตฺติ ทิวา อาปชฺชติ, โน รตฺติํ, อตฺถาปตฺติ รตฺติญฺเจว อาปชฺชติ ทิวา จา’’ติ (ปริ. 323) วุตฺตํ ติกํ ทสฺเสตุมาห ‘‘รตฺติเมวา’’ติอาทิฯ

[486] อตฺถาปตฺติ ทสวสฺโส อาปชฺชติ, โน อูนทสวสฺโส, สา กถํ สิยาฯ อตฺถาปตฺติ อูนทสวสฺโส อาปชฺชติ, โน ทสวสฺโส, สา กถํ โหติฯ อตฺถาปตฺติ ทสวสฺโสปิ อาปชฺชติ อูนทสวสฺโสปีติ อุภยตฺถปิ อาปตฺติ กถํ โหตีติ โยชนาฯ

[487] ตตฺถ วิสฺสชฺชนมาห ‘‘อุปฏฺฐาเปตี’’ติอาทิฯ ‘‘พาโล’’ติ เอตสฺส หิ อตฺถปทํ ‘‘อพฺยตฺโต’’ติฯ

[488] อูนทสวสฺโส เอวํ ‘‘อหํ ปณฺฑิโต’’ติ ปริสํ คณฺหติ, ตถา อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ ‘‘ทสวสฺโส อูโน’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ทสวสฺโส, อูนทสวสฺโส จาติ อุโภเปเต ปริสุปฏฺฐาปนาปตฺติโต อญฺญํ อาปตฺติํ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ เอตฺถ จ ‘‘อาปชฺชนฺเต’’ติ วตฺตพฺเพ คาถาพนฺธวเสน น-การโลโปฯ

[489] กถํ กาเฬ อาปตฺติํ อาปชฺชติ, น ชุณฺเห, กถํ ชุณฺเห อาปตฺติํ อาปชฺชติ, น กาฬสฺมิํ, กถํ กาเฬ จ ชุณฺเห จาติ อุภยตฺถปิ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[490] วิสฺสชฺชนมาห ‘‘วสฺส’’นฺติอาทิฯ ‘‘อาปชฺชเต อปฺปวาเรนฺโต’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ชุณฺเหติ ปุริมปกฺเขฯ กาฬเกติ อปรปกฺเขฯ

[491] อวิปตฺตินาติ จตุพฺพิธวิปตฺติรหิตตฺตา อวิปตฺตินา ภควตา ปญฺญตฺตํฯ อวเสสนฺติ วสฺสํ อนุปคมนาปตฺติยา จ ปวารณาปตฺติยา จ อวเสสํ สพฺพํ อาปตฺติํฯ

[492] วสฺสูปคมนํ กาเฬ กปฺปติ, ชุณฺเห โน กปฺปติ, ปวารณา ชุณฺเห กปฺปติ, กาเฬ โน กปฺปติ, เสสํ อนุญฺญาตํ สพฺพํ สงฺฆกิจฺจํ กาเฬ จ ชุณฺเห จาติ อุภยตฺถปิ กปฺปตีติ โยชนาฯ

[493] อตฺถาปตฺติ เหมนฺเต โหติ, อิตรอุตุทฺวเย คิมฺหานวสฺสานสงฺขาเต น โหติ, อตฺถาปตฺติ คิมฺเหเยว โหติ, น เสเสสุ วสฺสานเหมนฺตสงฺขาเตสุ, อตฺถาปตฺติ วสฺเส โหติ, โน อิตรทฺวเย เหมนฺตคิมฺหสงฺขาเตติ โยชนาฯ

[494-6] สา ติวิธาปิ อาปตฺติ กตมาติ อาห ‘‘ทิเน ปาฏิปทกฺขาเต’’ติอาทิฯ ตตฺถ ทิเน…เป.… ปุณฺณมาสิยาติ อปรกตฺติกปุณฺณมาสิยา กาฬปกฺขปาฏิปททิวเส ปจฺจุทฺธริตฺวา วิกปฺเปตฺวา ฐปิตํ ปน ตํ วสฺสสาฏิกจีวรํ สเจ เหมนฺเต นิวาเสติ, เหมนฺเต อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

ปจฺฉิเมติ เอตฺถ สามิวจนปฺปสงฺเค ภุมฺมํฯ ปจฺฉิมสฺส กตฺติกสฺส ยสฺมิํ ปุณฺณเม ทิวเส วสฺสิกสาฏิกจีวรํ ปจฺจุทฺธริตพฺพํ, ตสฺมิํ ทิวเส ตํ อปจฺจุทฺธริตฺวาว ปาฏิปเท อรุณํ อุฏฺฐาเปนฺโต อปจฺจุทฺธรณปจฺจยา อาปตฺติ เหมนฺเตเยว อาปชฺชติ, อิตเร คิมฺหานวสฺสานอุตุทฺวเย น อาปชฺชตีติ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ (ปริ. อฏฺฐ. 323) นิทฺทิฏฺฐนฺติ โยชนาฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสฺสิกสาฏิกํ วสฺสานํ จตุมาสํ อธิฏฺฐาตุํ, ตโต ปรํ วิกปฺเปตุ’’นฺติ (มหาว. 358) วุตฺตปาฬิยา กุรุนฺทฏฺฐกถาวจนสฺส อวิรุชฺฌนโต ‘‘ตมฺปิ สุวุตฺต’’นฺติ (ปริ. อฏฺฐ. 323) สมนฺตปาสาทิกาย วุตฺตตฺตา ‘‘เหมนฺเต อาปชฺชตี’’ติ วจนสฺส อุภยมฺปิ อตฺโถ โหตีติ คเหตพฺพํฯ

[497] คิมฺหานมาสานํ สมฺพนฺธินิ คิมฺหิเก อุตุมฺหิฯ มาสโต อติเรโก อติเรกมาโสติ กตฺวา อติเรกมาโส กาโล เสโสติ วตฺตพฺเพ กาเลฯ ปริเยสนฺโตติ อญฺญาติกอปฺปวาริตฏฺฐานโต สตุปฺปาทกรเณน วสฺสิกสาฏิกํ ปริเยสนฺโต จ อติเรกมาโส เสโสติ กตฺวา นิวาเสนฺโต จ คิมฺเห อาปตฺติํ อาปชฺชติฯ ‘‘น ตุ เอว อิตรอุตุทฺวเย’’ติ ปทจฺเฉโทฯ คิมฺเห ปริเยสนฺโต ปุริมมาสตฺตเย อาปชฺชตีติ กตฺวา นิวาเสนฺโต อฑฺฒมาสาธิเก คิมฺหมาสตฺตเย อาปชฺชติฯ นิสฺสนฺเทเห ‘‘คิมฺหานํ ปจฺฉิมมาสโต ปุริเมสุ สตฺตสุ มาเสสู’’ติ วุตฺตํ, ตทยุตฺตํ ‘‘คิมฺหาเนเยว อาปชฺชตี’’ติ คิมฺหาปตฺติยา ทสฺสิตตฺตา, ‘‘อิตรอุตุทฺวเย’’ติ ปฏิสิทฺธตฺตา จฯ เอตฺถ จ คาถาย ปริเยสนาปตฺติยาเยว ทสฺสนํ นิทสฺสนมตฺตนฺติ กตฺวา นิวาสนาปตฺติยา จ คิมฺเหเยว สมฺภโวติ สาปิ ทสฺสิตาฯ

[498] อิธ ปน อิมสฺมิํ สาสเน โย ภิกฺขุ วสฺสิกสาฏิกจีวเร วิชฺชมาเน นคฺโค กายํ โอวสฺสาเปติ, โส หเว เอกํเสน วสฺเส วสฺสานอุตุมฺหิ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[499] ‘‘อตฺถาปตฺติ สงฺโฆ อาปชฺชติ, น คโณ น ปุคฺคโล, อตฺถาปตฺติ คโณ อาปชฺชติ, น สงฺโฆ น ปุคฺคโล, อตฺถาปตฺติ ปุคฺคโล อาปชฺชติ, น สงฺโฆ น คโณ’’ติ (ปริ. 323) วุตฺตตฺติกํ ทสฺเสตุมาห ‘‘อาปชฺชติ หิ สงฺโฆวา’’ติอาทิฯ

[500] กถมาปชฺชตีติ อาห ‘‘อธิฏฺฐาน’’นฺติอาทิฯ อธิฏฺฐานนฺติ อธิฏฺฐานุโปสถํ กโรนฺโต ปาริสุทฺธิอุโปสถํ วาติ สมฺพนฺโธฯ

อิธ อตฺตโน ยถาปตฺตมุโปสถํ อกตฺวา อปตฺตอุโปสถกรณํ อาปชฺชิตพฺพาปตฺติทสฺสนสฺส อธิปฺเปตตฺตา, อตฺตกรณโทสสฺส วิสุํ วิสุํ วกฺขมานตฺตา จ น คโณ น จ ปุคฺคโลติ เอตฺถ อธิฏฺฐานํ กโรนฺโต ปุคฺคโล จ ปาริสุทฺธิํ กโรนฺโต คโณ จ นาปชฺชตีติ ยถาลาภโยชนา กาตพฺพาฯ ยถากฺกมํ โยชนํ กโรมีติ วิปริยายวิกปฺโป น กาตพฺโพฯ เอวมุปริปิ วิปริยายวิปกฺขํ กตฺวา ยถาลาภโยชนาว กาตพฺพาฯ

[501] ‘‘อุโปสถ’’นฺติ อิทํ ‘‘สุตฺตุทฺเทสมธิฏฺฐาน’’นฺติ ปเทหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํฯ

[502] สุตฺตุทฺเทสํ กโรนฺโต วาติ เอตฺถ วา-สทฺเทน ปาริสุทฺธิํ คณฺหาติฯ สุตฺตุทฺเทสํ, ปาริสุทฺธิํ วา อุโปสถํ กโรนฺโต ปุคฺคโล อาปตฺติํ อาปชฺชติ, สุตฺตุทฺเทสํ กโรนฺโต สงฺโฆ จ นาปชฺชติ, ปาริสุทฺธิํ กโรนฺโต คโณ จ น อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[503] กถํ ปน คิลาโนว อาปตฺติํ อาปชฺชติ, น อคิลาโน, กถํ อคิลาโนว อาปตฺติํ อาปชฺชติ, โน คิลาโน, กถํ คิลาโน จ อคิลาโน จ อุโภปิ อาปชฺชนฺตีติ โยชนาฯ

[504] โย ปน อกลฺลโก คิลาโน อญฺเญน ปน เภสชฺเชน อตฺเถ สติ ตทญฺญํ ตโต อญฺญํ เภสชฺชํ วิญฺญาเปติ, โส อาปชฺชติ ปาจิตฺติยาปตฺตินฺติ โยชนาฯ

[505] เภสชฺเชน อตฺเถ อวิชฺชมาเนปิ สเจ เภสชฺชํ วิญฺญาเปติ, อคิลาโนว วิญฺญตฺติปจฺจยา อาปตฺติํ อาปชฺชติฯ เสสํ ปน อาปตฺติํ คิลานอคิลานา อุโภปิ อาปชฺชนฺติฯ

[506] อตฺถาปตฺติ อนฺโตว อาปชฺชติ, น พหิทฺธา, ตถา อตฺถาปตฺติ พหิ เอว อาปชฺชติ, น อนฺโต, อตฺถาปตฺติ อนฺโต, พหิทฺธาติ อุภยตฺถปิ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[507] เกวลํ อนฺโตเยว อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[508] มญฺจาทินฺติ สงฺฆิกมญฺจาทิํฯ

[509] ‘‘อนฺโตสีมาย เอว อาปตฺติ’’นฺติ ปทจฺเฉโทฯ กถํ อนฺโตสีมาย เอว อาปตฺติํ อาปชฺชติ, เนว พหิสีมาย อาปตฺติํ อาปชฺชติ, กถํ พหิสีมาย เอว อาปตฺติํ อาปชฺชติ, โน อนฺโตสีมาย อาปตฺติํ อาปชฺชติ, กถํ อนฺโตสีมาย จ พหิสีมาย จาติ อุภยตฺถปิ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[510] สฉตฺตุปาหโน ภิกฺขูติ ฉตฺตุปาหนสหิโต อาคนฺตุโก ภิกฺขุฯ ปวิสนฺโต ตโปธโนติ อาคนฺตุกวตฺตํ อทสฺเสตฺวา สงฺฆารามํ ปวิสนฺโตฯ

[511] ‘‘อุปจารสฺส อติกฺกเม’’ติ ปทจฺเฉโทฯ

[512] เสสํ สพฺพํ อาปตฺติํ อนฺโตสีมาย จ พหิสีมาย จ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ เอตฺถ จ กิญฺจาปิ วสฺสจฺเฉทาปตฺติํ พหิสีมาคโต อาปชฺชติ, ภิกฺขุนีอารามปเวสนาปตฺติํ อนฺโตสีมาย อาปชฺชติ, ตทุภยํ ปน อาคนฺตุกคมิกวตฺตเภทาปตฺตีหิ เอกปริจฺเฉทนฺติ อุปลกฺขณโต เอเตเนว วิญฺญายตีติ วิสุํ น วุตฺตนฺติ คเหตพฺพํฯ เอวํ สพฺพตฺถ อีทิเสสุ ฐาเนสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพฯ

ติกกถาวณฺณนาฯ

[515] วจีทฺวาริกมาปตฺตินฺติ มุสาวาทเปสุญฺญหรณาทิวเสน วจีทฺวาเร อาปชฺชิตพฺพาปตฺติํฯ ปรวาจาย สุชฺฌตีติ สงฺฆมชฺเฌ เอกวาจิกาย ติณวตฺถารกกมฺมวาจาย สุชฺฌติฯ

[516] วชฺชเมว วชฺชตา, ตํ, ปาจิตฺติยนฺติ อตฺโถฯ

[518-9] ตํ เทเสตฺวา วิสุชฺฌนฺโตติ ตํ เทเสตฺวา วิสุทฺโธ โหนฺโตฯ ยาวตติยกํ ปนาติ ยาวตติเยน สมนุภาสนกมฺเมน อาปนฺนํ สงฺฆาทิเสสาปตฺติํ ปนฯ ปริวาสาทีติ อาทิ-สทฺเทน มานตฺตมูลายปฏิกสฺสนอพฺภานานิ คหิตานิฯ

[522] กายทฺวาริกมาปตฺตินฺติ กายทฺวาเรน อาปชฺชิตพฺพํ ปหารทานาทิอาปตฺติํฯ

[523] กาเยเนว วิสุชฺฌตีติ ติณวตฺถารกํ คนฺตฺวา กายสามคฺคิํ เทนฺโต วิสุชฺฌติฯ

[526] โย สุตฺโต อาปตฺติํ อาปชฺชติ, โส กถํ ปฏิพุทฺโธ วิสุชฺฌติฯ โย ปฏิพุทฺโธว อาปนฺโน, โส กถํ สุตฺโต สุชฺฌตีติ โยชนาฯ

[528] สคารเสยฺยกาทินฺติ มาตุคาเมน สหเสยฺยาทิอาปตฺติํฯ

[529] ชคฺคนฺโตติ ชาครนฺโต นิทฺทํ วิโนเทนฺโตฯ

[531] ปฏิพุทฺโธติ อนิทฺทายนฺโตฯ

[532] อจิตฺโตติ ‘‘สิกฺขาปทํ วีติกฺกมิสฺสามี’’ติ จิตฺตา ภาเวน อจิตฺโตฯ

[535] สจิตฺตกาปตฺตินฺติ วิกาลโภชนาทิอาปตฺติํฯ ติณวตฺถาเร สยนฺโต นิทฺทายนฺโต ติณวตฺถารกกมฺเม กริยมาเน ‘‘อิมินาหํ กมฺเมน อาปตฺติโต วุฏฺฐามี’’ติ จิตฺตรหิโต วุฏฺฐหนฺโต อจิตฺตโก วิสุชฺฌติฯ

[536] ปจฺฉิมํ ตุ ปททฺวยนฺติ –

‘‘อาปชฺชิตฺวา อจิตฺโตว, อจิตฺโตว วิสุชฺฌติ;

อาปชฺชิตฺวา สจิตฺโตว, สจิตฺโตว วิสุชฺฌตี’’ติฯ –

ปททฺวยํ อมิสฺเสตฺวาติ อจิตฺตสจิตฺตปเทหิ เอวเมว มิสฺสํ อกตฺวาฯ เอตฺถาติ ปุริมปททฺวเยฯ วุตฺตานุสาเรนาติ วุตฺตนยานุสาเรนฯ

[539] กมฺมโตติ สมนุภาสนกมฺมโตฯ

[540] อาปชฺชิตฺวา อกมฺมโตติ สมนุภาสนกมฺมํ วินาว อาปชฺชิตฺวาฯ

[541] สมนุภาสเน อาปชฺชิตพฺพํ สงฺฆาทิเสสาปตฺติํ สมนุภาสนมาห การณูปจาเรนฯ

[542] อวเสสนฺติ มุสาวาทปาจิตฺติยาทิกํฯ

[543] วิสุชฺฌติ อสมฺมุขาติ สงฺฆสฺส อสมฺมุขา วิสุชฺฌติฯ อิทญฺจ สมฺมุขาวินเยน เจว ปฏิญฺญาตกรเณน จ สเมนฺตํ อาปตฺตาธิกรณํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ตตฺถ ปุคฺคลสมฺมุขตาย สพฺภาเวปิ สงฺฆสฺส อสมฺมุขตาย อาปชฺชติ วา วิสุชฺฌติ วาติ ‘‘อสมฺมุขา’’ติ วุตฺตํฯ

[551] ‘‘อจิตฺตกจตุกฺกํ อชานนฺตจตุกฺก’’นฺติ กุสลตฺติกผสฺสปญฺจกาทิโวหาโร วิย อาทิปทวเสน วุตฺโตฯ

[552-3] อตฺถาปตฺติ อาคนฺตุโก อาปชฺชติ, น เจตโร อาวาสิโก อาปชฺชติ, อตฺถาปตฺติ อาวาสิโกว อาปชฺชติ, น เจตโร อาคนฺตุโก อาปชฺชติ, อตฺถาปตฺติ อาคนฺตุโก จ อาวาสิโก จ เต อุโภปิ อาปชฺชนฺติ, อุโภ เสสํ น อาปชฺชนฺติ อตฺถีติ โยชนาฯ

[555] อิตโรติ อาวาสิโกฯ อาวาสวตฺตนฺติ อาวาสิเกน อาคนฺตุกสฺส กาตพฺพวตฺตํฯ อาวาสีติ อาวาสิโกฯ

[556] น เจวาคนฺตุโกติ ตํ อาวาสิกวตฺตํ อกโรนฺโต อาคนฺตุโก น เจว อาปชฺชติ เสสํ กายวจีทฺวาริกํ อาปตฺติํฯ อุโภปิ อาคนฺตุกอาวาสิกาฯ ภิกฺขุภิกฺขุนีนํ อสาธารณํ อาปตฺติํ น อาปชฺชนฺติฯ

[557] วตฺถุนานตฺตตาติ วีติกฺกมนานตฺตตาฯ อาปตฺตินานตฺตตาติ ปาราชิกาทีนํ สตฺตนฺนํ อาปตฺติกฺขนฺธานํ อญฺญมญฺญนานตฺตตาฯ

[563] ‘‘ปาราชิกานํ…เป.… นานภาโว’’ติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํ สงฺฆาทิเสสานํ อนิยตาทีหิ วตฺถุนานตาย เจว อาปตฺตินานตาย จ ลพฺภมานตฺตาฯ

[565] อยเมว วินิจฺฉโยติ น เกวลํ ปาราชิกาปตฺตีสุเยว สาธารณาปตฺติโย เอกโต จ วิสุญฺจ อาปชฺชนฺตานํ ยถาวุตฺตวินิจฺฉโย, อถ โข อวเสสสาธารณาปตฺติโยปิ วุตฺตนเยน อาปชฺชติ, อยเมว วินิจฺฉโย โยเชตพฺโพฯ

[577] อาทิยนฺโต คณฺหนฺโตฯ ปโยเชนฺโตติ คณฺหาเปนฺโตฯ

[579] อูนกํ ปาทํ…เป.… ลหุํ ผุเสติ ถุลฺลจฺจยํ, ทุกฺกฏญฺจ สนฺธายาหฯ

[580] เอเตเนว อุปาเยน, เสสกมฺปิ ปทตฺตยนฺติ โย อยํ ปฐมวินิจฺฉเย วุตฺตนโย, เอเตเนว นเยน อูนปาทํ อาทิยนฺโต ลหุกาปตฺติํ อาปชฺชติ, ปาทํ วา อติเรกปาทํ วา คหณตฺถํ อาณาเปนฺโต ครุํ ปาราชิกาปตฺติํ อาปชฺชติ, ปาทํ วา อติเรกปาทํ วา คณฺหนฺโต จ คหณตฺถาย อาณาเปนฺโต จ ครุเก ปาราชิกาปตฺติยํเยว ติฏฺฐติ, อูนปาทํ คณฺหนฺโต จ คหณตฺถาย อาณาเปนฺโต จ ลหุเก ถุลฺลจฺจเย, ทุกฺกเฏ วา ติฏฺฐตีติ เอวํ เสสกมฺปิ อิมํ ปทตฺตยํฯ อตฺถสมฺภวโตเยวาติ ยถาวุตฺตสฺส อตฺถสฺส สมฺภววเสเนวฯ

[581-2] กถํ กาเลเยว อาปตฺติ สิยา, โน วิกาเล, วิกาเลเยว อาปตฺติ สิยา, น จ กาเล, อตฺถาปตฺติ กาเล จ ปกาสิตา วิกาเล จ, อตฺถาปตฺติ เนว กาเล จ ปกาสิตา เนว วิกาเล จาติ โยชนาฯ

[586-7] กาเล ปฏิคฺคหิตํ กิํ กาเล กปฺปติ วิกาเล ตุ โน กปฺปติ, วิกาเล คหิตํ กิํ วิกาเล กปฺปติ, โน กาเล กปฺปติ, กาเล จ วิกาเล จ ปฏิคฺคหิตํ กิํ นาม กาเล จ วิกาเล จ กปฺปติ, กาเล จ วิกาเล จ ปฏิคฺคหิตํ กิํ นาม กาเล จ วิกาเล จ น กปฺปติ, วท ภทฺรมุขาติ โยชนาฯ

[589] วิกาเลเยว กปฺปติ, อปรชฺชุ กาเลปิ น กปฺปตีติ โยชนาฯ

[592] กุลทูสนกมฺมาทินฺติ อาทิ-สทฺเทน อภูตาโรจนรูปิยสํโวหารวิญฺญตฺติกุหนาทีนํ สงฺคโหฯ

[593-4] กตมา อาปตฺติ ปจฺจนฺติเมสุ เทเสสุ อาปชฺชติ, น มชฺฌิเม, กตมา อาปตฺติ มชฺฌิเม ปน เทสสฺมิํ อาปชฺชติ, น จ ปจฺจนฺติเมสุ, กตมา อาปตฺติ ปจฺจนฺติเมสุ เจว เทเสสุ อาปชฺชติ มชฺฌิเม จ, กตมา อาปตฺติ ปจฺจนฺติเมสุ เจว เทเสสุ น อาปชฺชติ น มชฺฌิเม จาติ โยชนาฯ

[596] ‘‘โส คุณงฺคุณุปาหน’’นฺติ ปทจฺเฉโทฯ โส ภิกฺขูติ อตฺโถฯ

[599] เอวํ ‘‘อาปชฺชติ, นาปชฺชตี’’ติ ปทวเสน ปจฺจนฺติมจตุกฺกํ ทสฺเสตฺวา ‘‘เนว กปฺปติ, น กปฺปตี’’ติ ปทวเสน ทสฺเสตุมาห ‘‘ปจฺจนฺติเมสู’’ติอาทิฯ

[601] วุตฺตนฺติ ‘‘คเณน ปญฺจวคฺเคนา’’ติอาทิคาถาย เหฏฺฐา วุตฺตํฯ

[603] เอวํ วตฺตุนฺติ ‘‘น กปฺปตี’’ติ วตฺตุํฯ ปญฺจโลณาทิกนฺติ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โลณานี’’ติอาทิฯ

[608] อนุญฺญาตฏฺฐานสฺส อนฺโต โน อาปชฺชติ, ตํ อติกฺกมนฺโต พหิเยว จ อาปชฺชตีติ โยชนาฯ

[612] เสกฺขปญฺญตฺตีติ เสขิยปญฺญตฺติฯ

[613] อคณาติ อทุติยาฯ เอตฺถ หิ เอกาปิ คโณ นามฯ

[614] อุภยตฺถปิ อสาธารณมาปตฺตินฺติ ภิกฺขุนีนํ นิยตาปญฺญตฺติ เวทิตพฺพาฯ

[616] คิลาโน จ นาปชฺชติ, อคิลาโน จ นาปชฺชตีติ เอวํ อุโภปิ นาปชฺชนฺตีติ โยชนาฯ ติกาทีสุ ทสฺสิตานํ ปทานํ จตุกฺกาทิทสฺสนวเสน ปุนปฺปุนํ คหณํฯ

[618] ‘‘อาปชฺชติ อคิลาโนวา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ

จตุกฺกกถาวณฺณนาฯ

[620] ‘‘ครุถุลฺลจฺจย’’นฺติ วตฺตพฺเพ ‘‘ครุ’’นฺติ นิคฺคหีตาคโมฯ

[621] ปญฺจ กถินานิสํสา เหฏฺฐา วุตฺตาเยวฯ

[626] อคฺคิสตฺถนขกฺกนฺตนฺติ อคฺคิสตฺถนเขหิ อกฺกนฺตํ ผุฏฺฐํ, ปหฏนฺติ อตฺโถฯ อพีชนฺติ โนพีชํฯ อุพฺพฏฺฏพีชกนฺติ นิพฺพฏฺฏพีชกํฯ

[628] ปวารณาปีติ ปฏิกฺเขปปวารณาปิฯ โอทนาทีหีติ อาทิ-สทฺเทน สตฺตุกุมฺมาสมจฺฉมํสานํ คหณํฯ กายาทิคหเณนาติ กาเยน วา กายปฏิพทฺเธน วา คหเณนฯ ‘‘ทาตุกามาภิหาโร จ, หตฺถปาเสรณกฺขม’’นฺติ อิเมหิ จตูหิ องฺเคหิ สทฺธิํ เตสํ ทฺวินฺนเมกํ คเหตฺวา ปฏิคฺคหณา ปญฺเจว โหนฺติฯ

[629-30] วินยญฺญุกสฺมินฺติ วินยธเร ปุคฺคเลฯ สกญฺจ สีลนฺติ อตฺตโน ปาติโมกฺขสํวรสีลญฺจฯ สุรกฺขิตํ โหตีติ อาปตฺตานาปตฺติกปฺปิยากปฺปิยานํ วิชานนฺตตาย อเสวิตพฺพํ ปหาย เสวิตพฺพํเยว เสวนวเสน สุฏฺฐุ รกฺขิตํ โหติฯ กุกฺกุจฺจมญฺญสฺส นิรากโรตีติ อญฺญสฺส สพฺรหฺมจาริโน กปฺปิยากปฺปิยวิสเย อุปฺปนฺนํ กุกฺกุจฺจํ นิวาเรติฯ

วิสารโท ภาสติ สงฺฆมชฺเฌติ กปฺปิยากปฺปิยานํ วินิจฺฉยกถาย อุปฺปนฺนาย นิราสงฺโก นิพฺภโย โวหรติฯ เวริภิกฺขูติ อตฺตปจฺจตฺถิเก ปุคฺคเลฯ ธมฺมสฺส เจว ฐิติยา ปวตฺโตติ ‘‘วินโย นาม สาสนสฺส อายุ, วินเย ฐิเต สาสนํ ฐิตํ โหตี’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.ปฐมมหาสงฺคีติกถา; ที. นิ. อฏฺฐ. 1.ปฐมมหาสงฺคีติกถา; ขุ. ปา. อฏฺฐ. 5.มงฺคลสุตฺตวณฺณนา; เถรคา. อฏฺฐ. 1.251) วจนโต สทฺธมฺมฏฺฐิติยา ปฏิปนฺโน โหติฯ ตสฺมา การณาฯ ตตฺถ วินยญฺญุภาเวฯ ธีโร ปญฺญวา ภิกฺขุฯ

ปญฺจกกถาวณฺณนาฯ

[631-2] ฉฬภิญฺเญนาติ ฉ อภิญฺญา เอตสฺสาติ ฉฬภิญฺโญ, เตนฯ อติกฺกนฺตปมาณํ มญฺจปีฐํ, อติกฺกนฺตปมาณํ นิสีทนญฺจ ตถา อติกฺกนฺตปมาณํ กณฺฑุปฺปฏิจฺฉาทิวสฺสสาฏิกจีวรญฺจ สุคตสฺส จีวเร ปมาณิกจีวรนฺติ ฉฯ

[633-4] อญฺญาณญฺจ กุกฺกุจฺจญฺจ อญฺญาณกุกฺกุจฺจา, เตหิ, อญฺญาณตาย เจว กุกฺกุจฺจปกตตาย จาติ วุตฺตํ โหติฯ วิปรีตาย สญฺญาย กปฺปิเย อกปฺปิยสญฺญาย, อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญายฯ

ตตฺถ กถํ อลชฺชิตาย อาปชฺชติ? อกปฺปิยภาวํ ชานนฺโตเยว มทฺทิตฺวา วีติกฺกมํ กโรติ (กงฺขา. อฏฺฐ. นิทานวณฺณนา)ฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –

‘‘สญฺจิจฺจ อาปตฺติํ อาปชฺชติ;

อาปตฺติํ ปริคูหติ;

อคติคมนญฺจ คจฺฉติ;

เอทิโส วุจฺจติ อลชฺชี ปุคฺคโล’’ติฯ (ปริ. 359);

กถํ อญฺญาณตาย อาปชฺชติ? อญฺญาณปุคฺคโล มนฺโท โมมูโห กตฺตพฺพากตฺตพฺพํ อชานนฺโต อกตฺตพฺพํ กโรติ, กตฺตพฺพํ วิราเธติฯ เอวํ อญฺญาณตาย อาปชฺชติฯ

กถํ กุกฺกุจฺจปกตตาย อาปชฺชติ? กปฺปิยากปฺปิยํ นิสฺสาย กุกฺกุจฺเจ อุปฺปนฺเน วินยธรํ ปุจฺฉิตฺวา กปฺปิยํ เจ, กตฺตพฺพํ สิยา, อกปฺปิยํ เจ, น กตฺตพฺพํ, อยํ ปน ‘‘วฏฺฏตี’’ติ มทฺทิตฺวา วีติกฺกมติเยวฯ เอวํ กุกฺกุจฺจปกตตาย อาปชฺชติฯ

กถํ กปฺปิเย อกปฺปิยสญฺญาย อาปชฺชติ? สูกรมํสํ ‘‘อจฺฉมํส’’นฺติ ขาทติ, กาเล วิกาลสญฺญาย ภุญฺชติฯ เอวํ กปฺปิเย อกปฺปิยสญฺญาย อาปชฺชติฯ

กถํ อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญาย อาปชฺชติ? อจฺฉมํสํ ‘‘สูกรมํส’’นฺติ ขาทติ, วิกาเล กาลสญฺญาย ภุญฺชติฯ เอวํ อกปฺปิเย กปฺปิยสญฺญาย อาปชฺชติฯ

กถํ สติสมฺโมสาย อาปชฺชติ? สหเสยฺยจีวรวิปฺปวาสาทีนิ สติสมฺโมสาย อาปชฺชติฯ

[635-8] ‘‘ภิกฺขุนา อุปฏฺฐเปตพฺโพ’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ธมฺมจกฺขุนาติ ปาติโมกฺขสํวรสีลสงฺขาโต ปฏิปตฺติธมฺโมว จกฺขุ เอตสฺสาติ ธมฺมจกฺขุ, เตน ฉหิ องฺเคหิ ยุตฺเตน ธมฺมจกฺขุนา ปน ภิกฺขุนา อุปสมฺปาทนา กาตพฺพา, นิสฺสโย เจว ทาตพฺโพ, สามเณโร อุปฏฺฐาเปตพฺโพติ โยชนาฯ อาปตฺติํ ชานาติ, อนาปตฺติํ ชานาติ, ครุํ อาปตฺติํ ชานาติ, ลหุํ อาปตฺติํ ชานาตีติ โยชนาฯ อสฺส ภิกฺขุโน อุภยานิ ปาติโมกฺขานิ วิตฺถารา สฺวาคตานิ ภวนฺติ, อตฺถโต สุวิภตฺตานิ ภวนฺติ, สุตฺตโส อนุพฺยญฺชนโส สุวินิจฺฉิตานิ ภวนฺติ, ทสวสฺโส วา โหติ, อติเรกทสวสฺโส วาติ โยชนาฯ

ฉกฺกกถาวณฺณนาฯ

[639] สตฺต สามีจิโย วุตฺตาติ ‘‘โส จ ภิกฺขุ อนพฺภิโต, เต จ ภิกฺขู คารยฺหา, อยํ ตตฺถ สามีจิ, ยุญฺชนฺตายสฺมนฺโต สกํ, มา โว สกํ วินสฺสาติ อยํ ตตฺถ สามีจิ, อยํ เต ภิกฺขุ ปตฺโต ยาว เภทนาย ธาเรตพฺโพติ, อยํ ตตฺถ สามีจิ, ตโต นีหริตฺวา ภิกฺขูหิ สทฺธิํ สํวิภชิตพฺพํ, อยํ ตตฺถ สามีจิ, อญฺญาตพฺพํ ปริปุจฺฉิตพฺพํ ปริปญฺหิตพฺพํ, อยํ ตตฺถ สามีจิ, ยสฺส ภวิสฺสติ, โส หริสฺสตีติ, อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ ฉ สามีจิโย ภิกฺขุปาติโมกฺเขวุตฺตา, ‘‘สา จ ภิกฺขุนี อนพฺภิตา, ตา จ ภิกฺขุนิโย คารยฺหา, อยํ ตตฺถ สามีจี’’ติ ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข วุตฺตาย สทฺธิํ สตฺต สามีจิโย วุตฺตาฯ สตฺเตว สมถาปิ จาติ สมฺมุขาวินยาทิสมถาปิ สตฺเตว วุตฺตาฯ ปญฺญตฺตาปตฺติโย สตฺตาติ ปาราชิกาทโย ปญฺญตฺตาปตฺติโย สตฺต วุตฺตาฯ สตฺตโพชฺฌงฺคทสฺสินาติ สติสมฺโพชฺฌงฺคาทโย สตฺต โพชฺฌงฺเค ยาถาวโต ปสฺสนฺเตน ภควตาฯ

สตฺตกกถาวณฺณนาฯ

[640-1] อิธ กุลทูสโก ภิกฺขุ อาชีวสฺเสว การณา ปุปฺเผน, ผเลน, จุณฺเณน, มตฺติกาย, ทนฺตกฏฺเฐหิ, เวฬุยา, เวชฺชิกาย, ชงฺฆเปสนิเกนาติ อิเมหิ อฏฺฐหิ อากาเรหิ กุลานิ ทูเสตีติ โยชนาฯ ‘‘ปุปฺเผนา’’ติอาทินา ปุปฺผาทินา ทานเมว อุปลกฺขณโต ทสฺเสติฯ ปุปฺเผนาติ ปุปฺผทาเนนาติ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ ปุปฺผทานาทโย กุลทูสเน วุตฺตาฯ

[642-5] ‘‘อฏฺฐธานติริตฺตาปิ, อติริตฺตาปิ อฏฺฐธา’’ติทฺวีสุ อฏฺฐเกสุ อฏฺฐ อนติริตฺเต ตาว ทสฺเสตุมาห ‘‘อกปฺปิยกตญฺเจวา’’ติอาทิ ฯ คิลานานติริตฺตกนฺติ นิทฺทิฏฺฐา อิเม อฏฺเฐว อนติริตฺตกา เญยฺยาติ โยชนาฯ อกปฺปิยกตาทโย ปวารณสิกฺขาปทกถาวณฺณนาย วุตฺตาฯ

[646] ญาตญตฺติสูติ ญาตทุกฺกฏํ, ญตฺติทุกฺกฏญฺจฯ ปฏิสาวเนติ ปฏิสฺสเวฯ อฏฺฐทุกฺกฏานํ วินิจฺฉโย ทุติยปาราชิกกถาวณฺณนาย วุตฺโตฯ

[648-9] เอหิภิกฺขูปสมฺปทาติ ยสกุลปุตฺตาทีนํ ‘‘เอหิ ภิกฺขู’’ติ วจเนน ภควตา ทินฺนอุปสมฺปทาฯ สรณคมเนน จาติ ปฐมโพธิยํ ตีหิ สรณคมเนหิ อนุญฺญาตอุปสมฺปทาฯ ปญฺหาพฺยากรโณวาทาติ โสปากสฺส ปญฺหาพฺยากรโณปสมฺปทา, มหากสฺสปตฺเถรสฺส ทินฺนโอวาทปฏิคฺคหโณปสมฺปทา จฯ ครุธมฺมปฏิคฺคโหติ มหาปชาปติยา โคตมิยา อนุญฺญาตครุธมฺมปฏิคฺคหโณปสมฺปทาฯ

ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมนาติ อิทานิ ภิกฺขุอุปสมฺปทาฯ อฏฺฐวาจิกาติ ภิกฺขุนีนํ สนฺติเก ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมน, ภิกฺขูนํ สนฺติเก ญตฺติจตุตฺเถน กมฺเมนาติ อฏฺฐหิ กมฺมวาจาหิ ภิกฺขุนีนํ อุปสมฺปทา อฏฺฐวาจิกา นามฯ ทูเตน ภิกฺขุนีนนฺติ อฑฺฒกาสิยา คณิกาย อนุญฺญาตา ภิกฺขุนีนํ ทูเตน อุปสมฺปทาฯ

[650] สุทฺธทิฏฺฐินาติ สุฏฺฐุ สวาสนกิเลสานํ ปหาเนน ปริสุทฺธา สมนฺตจกฺขุสงฺขาตา ทิฏฺฐิ เอตสฺสาติ สุทฺธทิฏฺฐิ, เตน สมนฺตจกฺขุนา สมฺมาสมฺพุทฺเธนฯ

[651] ปาปิจฺฉา นาม อสนฺตคุณสมฺภาวนิจฺฉาฯ

[652-3] จ มชฺชโป สิยาติ มชฺชโป น สิยา มชฺชํ ปิวนฺโต น ภเวยฺย, มชฺชํ น ปิเวยฺยาติ อตฺโถฯ อพฺรหฺมจริยาติ (อ. นิ. อฏฺฐ. 2.3.71) อเสฏฺฐจริยโต เมถุนา วิรเมยฺยฯ รตฺติํ น ภุญฺเชยฺย วิกาลโภชนนฺติ อุโปสถํ อุปวุตฺโถ รตฺติโภชนญฺจ ทิวาวิกาลโภชนญฺจ น ภุญฺเชยฺยฯ น จ คนฺธมาจเรติ คนฺธญฺจ น วิลิมฺเปยฺยฯ มญฺเจ ฉมายํ ว สเยถ สนฺถเตติ กปฺปิยมญฺเจ วา สุธาทิปริกมฺมกตาย ภูมิยา วา ติณปณฺณปลาลาทีนิ สนฺถริตฺวา กเต สนฺถเต วา สเยถาติ อตฺโถฯ เอตญฺหิ อฏฺฐงฺคิกมาหุโปสถนฺติ เอตํ ปาณาติปาตาทีนิ อสมาจรนฺเตน อุปวุตฺถํ อุโปสถํ อฏฺฐหงฺเคหิ สมนฺนาคตตฺตา ‘‘อฏฺฐงฺคิก’’นฺติ วทนฺติฯ ทุกฺขนฺตคุนาติ วฏฺฏทุกฺขสฺส อนฺตํ อมตมหานิพฺพานํ คเตน ปตฺเตน พุทฺเธน ปกาสิตนฺติ โยชนาฯ

[654] ภิกฺขุโนวาทกภิกฺขุโน อฏฺฐงฺคานิ ภิกฺขุโนวาทกถาวณฺณนาย ทสฺสิตาเนวฯ

อฏฺฐกกถาวณฺณนาฯ

[655] โภชนานิ ปณีตานิ นว วุตฺตานีติ ปณีตานิ หิ โภชนสิกฺขาปเท วุตฺตานิฯ ทสสุ อกปฺปิยมํเสสุ มนุสฺสมํสวชฺชิตานิ นว มํสานิ ขาทนฺตสฺส ทุกฺกฏํ นิทฺทิฏฺฐนฺติ โยชนาฯ

[656] ปาติโมกฺข…เป.… ปริทีปิตาติ ภิกฺขูนํ ปญฺจุทฺเทสา, ภิกฺขุนีนํ อนิยตุทฺเทเสหิ วินา จตฺตาโรติ อุทฺเทสา นว ทีปิตาฯ อุโปสถา นเววาติ ทิวสวเสน ตโย, การกวเสน ตโย, กรณวเสน ตโยติ นว อุโปสถาฯ เอตฺถาติ อิมสฺมิํ สาสเนฯ สงฺโฆ นวหิ ภิชฺชตีติ นวหิ ปุคฺคเลหิ สงฺโฆ ภิชฺชตีติ โยชนาฯ ยถาห –

‘‘เอกโต , อุปาลิ, จตฺตาโร โหนฺติ, เอกโต จตฺตาโร, นวโม อนุสฺสาเวติ, สลากํ คาเหติ ‘อยํ ธมฺโม, อยํ วินโย, อิทํ สตฺถุสาสนํ, อิมํ คณฺหถ, อิมํ โรเจถา’ติฯ เอวมฺปิ โข, อุปาลิ, สงฺฆราชิ เจว โหติ สงฺฆเภโท จฯ นวนฺนํ วา, อุปาลิ, อติเรกนวนฺนํ วา สงฺฆราชิ เจว โหติ สงฺฆเภโท จา’’ติ (จูฬว. 351)ฯ

นวกกถาวณฺณนาฯ

[657] ทส อกฺโกสวตฺถูนิ วกฺขติฯ ทส สิกฺขาปทานิ ปากฏาเนวฯ มนุสฺสมํสาทีนิ ทส อกปฺปิยมํสานิ เหฏฺฐา วุตฺตาเนวฯ สุกฺกานิ เว ทสาติ นีลาทีนิ ทส สุกฺกานิฯ

[659] รญฺโญ อนฺเตปุรปฺปเวสเน ทส อาทีนวา เอวํ ปาฬิปาเฐน เวทิตพฺพา –

‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ กตเม ทส? อิธ, ภิกฺขเว, ราชา มเหสิยา สทฺธิํ นิสินฺโน โหติ, ตตฺร ภิกฺขุ ปวิสติ, มเหสี วา ภิกฺขุํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ, ภิกฺขุ วา มเหสิํ ทิสฺวา สิตํ ปาตุกโรติ, ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ ‘อทฺธา อิเมสํ กตํ วา กริสฺสนฺติ วา’ติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปฐโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา พหุกิจฺโจ พหุกรณีโย อญฺญตรํ อิตฺถิํ คนฺตฺวา น สรติ, สา เตน คพฺภํ คณฺหาติ, ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน, สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ทุติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร อญฺญตรํ รตนํ นสฺสติ, ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน, สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ตติโย อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร อพฺภนฺตรา คุยฺหมนฺตา พหิทฺธา สมฺเภทํ คจฺฉนฺติ, ตตฺถ รญฺโญ เอวํ โหติ ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน, สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, จตุตฺโถ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุเร ปิตา วา ปุตฺตํ ปตฺเถติ, ปุตฺโต วา ปิตรํ ปตฺเถติ, เตสํ เอวํ โหติ ‘น โข อิธ อญฺโญ โกจิ ปวิสติ อญฺญตฺร ปพฺพชิเตน, สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ปญฺจโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา นีจฏฺฐานิยํ อุจฺเจ ฐาเน ฐเปติ, เยสํ ตํ อมนาปํ, เตสํ เอวํ โหติ ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ, สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, ฉฏฺโฐ อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อุจฺจฏฺฐานิยํ นีเจ ฐาเน ฐเปติ, เยสํ ตํ อมนาปํ, เตสํ เอวํ โหติ ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ, สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, สตฺตโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา อกาเล เสนํ อุยฺโยเชติ, เยสํ ตํ อมนาปํ, เตสํ เอวํ โหติ ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ, สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, อฏฺฐโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, ราชา กาเล เสนํ อุยฺโยเชตฺวา อนฺตรามคฺคโต นิวตฺตาเปติ, เยสํ ตํ อมนาปํ, เตสํ เอวํ โหติ ‘ราชา โข ปพฺพชิเตน สํสฏฺโฐ, สิยา นุ โข ปพฺพชิตสฺส กมฺม’นฺติฯ อยํ, ภิกฺขเว, นวโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ

‘‘ปุน จปรํ, ภิกฺขเว, รญฺโญ อนฺเตปุรํ หตฺถิสมฺมทฺทํ อสฺสสมฺมทฺทํ รถสมฺมทฺทํ รชนียานิ รูปสทฺทคนฺธรสโผฏฺฐพฺพานิ, ยานิ น ปพฺพชิตสฺส สารุปฺปานิ, อยํ, ภิกฺขเว, ทสโม อาทีนโว ราชนฺเตปุรปฺปเวสเนฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อาทีนวา ราชนฺเตปุรปฺปเวสเน’’ติ (อ. นิ. 10.45; ปาจิ. 497)ฯ

ตตฺถ จ ปิตา วา ปุตฺตํ ปตฺเถตีติ ปุตฺตํ มาเรตุมิจฺฉตีติ อตฺโถฯ เอเสว นโย ปุตฺโต ปิตรํ ปตฺเถตีติฯ หตฺถิสมฺมทฺทนฺติ หตฺถีนํ สมฺมทฺโท สํสฏฺโฐ เอตฺถาติ หตฺถิสมฺมทฺทํฯ เอวํ ‘‘อสฺสสมฺมทฺท’’นฺติอาทีสุปิฯ

ทสากาเรหีติ –

‘‘อาปตฺตินุกฺขิตฺตมนนฺตราย-

ปหุตฺตตาโย ตถสญฺญิตา จ;

ฉาเทตุกาโม อถ ฉาทนาติ;

ฉนฺนา ทสงฺเคหรุณุคฺคมมฺหีติฯ –

คหิเตหิ ทสหิ องฺเคหิฯ

[660] ทส กมฺมปถา ปุญฺญาติ ปาณาติปาตาเวรมณิอาทโย ทส กุสลกมฺมปถาฯ

อปุญฺญาปิ ตถา ทสาติ ปาณาติปาตาทโย ทส อกุสลกมฺมปถาวฯ ทส ทานวตฺถูนิ วกฺขติฯ ทเสว รตนานิ จาติ –

‘‘มุตฺตา มณี เวฬุริยา จ สงฺขา;

สิลา ปวาฬํ รชตญฺจ เหมํ;

โลหีตกญฺจาปิ มสารคลฺลา;

ทสฺเสติ ธีโร รตนานิ ชญฺญา’’ติฯ –

นิทฺทิฏฺฐานิ ทส รตนานิฯ

[662] มุนินฺเทน อวนฺทิยา ทส ปุคฺคลา ทีปิตาติ โยชนาฯ กถํ? ‘‘ทสยิเม, ภิกฺขเว, อวนฺทิยาฯ ปุเร อุปสมฺปนฺเนน ปจฺฉา อุปสมฺปนฺโน อวนฺทิโย, อนุปสมฺปนฺโน อวนฺทิโย, นานาสํวาสโก วุฑฺฒตโร อธมฺมวาที อวนฺทิโย, มาตุคาโม อวนฺทิโย, ปณฺฑโก อวนฺทิโย, ปาริวาสิโก อวนฺทิโย, มูลายปฏิกสฺสนารโห อวนฺทิโย, มานตฺตารโห อวนฺทิโย, มานตฺตจาริโก อวนฺทิโย, อพฺภานารโห อวนฺทิโยฯ อิเม โข, ภิกฺขเว, ทส อวนฺทิยา’’ติ (จูฬว. 312)ฯ

[663-4] โสสานิกนฺติ สุสาเน ฉฑฺฑิตํฯ ปาปณิกนฺติ อาปณทฺวาเร ฉฑฺฑิตํฯ อุนฺทูรกฺขายิตนฺติ อุนฺทูเรหิ ขายิตํ ปริจฺจตฺตํ ปิโลติกํฯ โคขายิตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ถูปจีวริกนฺติ พลิกมฺมตฺถาย วมฺมิเก ปริกฺขิปิตฺวา ปริจฺจตฺตวตฺถํฯ อาภิเสกิยนฺติ ราชูนํ อภิเสกมณฺฑเป ปริจฺจตฺตวตฺถํฯ คตปจฺจาคตญฺจาติ สุสานคตมนุสฺเสหิ ปจฺจาคนฺตฺวา นหายิตฺวา ฉฑฺฑิตํ ปิโลติกํฯ

[665] สพฺพนีลาทโย วุตฺตา, ทส จีวรธารณาติ ‘‘สพฺพนีลกานิ จีวรานิ ธาเรนฺตีติ วุตฺตวเสน ทสา’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 330) กุรุนฺทิยํ วุตฺตํฯ

เอตฺถ อิมสฺมิํ ทสเก สํกจฺจิกาย วา อุทกสาฏิกาย วา สทฺธิํ ติจีวรานิ นาเมน อธิฏฺฐิตานิ นว จีวรานิ ‘‘ทสจีวรธารณา’’ติ วุตฺตานิฯ ยถาห – ‘‘นวสุ กปฺปิยจีวเรสุ อุทกสาฏิกํ วา สํกจฺจิกํ วา ปกฺขิปิตฺวา ทสาติ วุตฺต’’นฺติ (ปริ. อฏฺฐ. 330)ฯ

ทสกกถาวณฺณนาฯ

[666] ปณฺฑกาทโย เอกาทส อภพฺพปุคฺคลา ปน อุปสมฺปาทิตาปิ อนุปสมฺปนฺนา โหนฺตีติ โยชนาฯ

[667] ‘‘อกปฺปิยา’’ติ วุตฺตา ปตฺตา เอกาทส ภวนฺตีติ โยชนาฯ ทารุเชน ปตฺเตนาติ ทารุมเยน ปตฺเตนฯ รตนุพฺภวาติ รตนมยา ทส ปตฺตา เอกาทส ภวนฺตีติ โยชนาฯ ทารุเชน จาติ เอตฺถ -สทฺเทน ตมฺพโลหมยปตฺตสฺส สงฺคโหฯ ยถาห ‘‘เอกาทส ปตฺตาติ ตมฺพโลหมเยน วา ทารุมเยน วา สทฺธิํ ทสรตนมยา’’ติฯ อิธ รตนํ นาม มุตฺตาทิทสรตนํฯ

[668] อกปฺปิยา ปาทุกา เอกาทส โหนฺตีติ โยชนาฯ ยถาห ‘‘เอกาทส ปาทุกาติ ทส รตนมยา, เอกา กฏฺฐปาทุกาฯ ติณปาทุกมุญฺชปาทุกปพฺพชปาทุกาทโย ปน กฏฺฐปาทุกสงฺคหเมว คจฺฉนฺตี’’ติฯ

[669-70] อติขุทฺทกา อติมหนฺตาติ โยชนาฯ ขณฺฑนิมิตฺตกา ฉายานิมิตฺตกาติ โยชนาฯ พหิฏฺเฐน สมฺมตาติ สีมาย พหิ ฐิเตน สมฺมตาฯ นทิยํ, ชาตสฺสเร, สมุทฺเท วา ตถา สมฺมตาติ โยชนาฯ สีมาย สมฺภินฺนา สีมาย อชฺโฌตฺถฏา สีมาติ โยชนาฯ อิมา เอกาทส อสีมาโย สิยุนฺติ โยชนาฯ

[671] เอกาทเสว ปถวี กปฺปิยา, เอกาทเสว ปถวี อกปฺปิยาติ โยชนาฯ

ตตฺถ เอกาทส กปฺปิยปถวี นาม สุทฺธปาสาณา, สุทฺธสกฺขรา, สุทฺธกถลา, สุทฺธมรุมฺพา, สุทฺธวาลุกา, เยภุยฺเยนปาสาณา, เยภุยฺเยนสกฺขรา, เยภุยฺเยนกถลา, เยภุยฺเยนมรุมฺพา, เยภุยฺเยนวาลุกาติ อิมา ทส ทฑฺฒาย ปถวิยา วา จตุมาโสวฏฺฐกปํสุปุญฺเชน วา มตฺติกาปุญฺเชน วา สทฺธิํ เอกาทสฯ ‘‘อปฺปปํสุกา, อปฺปมตฺติกา’’ติ (ปาจิ. 86) อปราปิ ปถวิโย วุตฺตา, ตา เยภุยฺเยนปาสาณาทีสุ ปญฺจสุเยว สงฺคหิตาฯ

เอกาทส อกปฺปิยปถวี นาม ‘‘สุทฺธปํสุ สุทฺธมตฺติกา อปฺปปาสาณา อปฺปสกฺขรา อปฺปกถลา อปฺปมรุมฺพา อปฺปวาลุกา เยภุยฺเยนปํสุกา เยภุยฺเยนมตฺติกา, อทฑฺฒาปิ วุจฺจติ ชาตา ปถวีฯ โยปิ ปํสุปุญฺโช วา มตฺติกาปุญฺโช วา อติเรกจาตุมาสํ โอวฏฺโฐ, อยมฺปิ วุจฺจติ ชาตปถวี’’ติ (ปาจิ. 86) วุตฺตา เอกาทสฯ

คณฺฐิกา กปฺปิยา วุตฺตา, เอกาทส จ วีธกาติ เอตฺถ กปฺปิยา คณฺฐิกา วิธกา จ เอกาทส วุตฺตาติ โยชนาฯ เต ปน –

‘‘เวฬุทนฺตวิสาณฏฺฐิ-กฏฺฐลาขาผลามยา;

สงฺขนาภิมยา สุตฺต-นฬโลหมยาปิ จ;

วิธา กปฺปนฺติ กปฺปิยา, คณฺฐิโย จาปิ ตมฺมยา’’ติฯ –

อิมาย คาถาย สงฺคหิตาติ เวทิตพฺพาฯ

[674-5] อุกฺขิตฺตสฺสานุวตฺติกา ภิกฺขุนี อุภินฺนํ ภิกฺขุภิกฺขุนีนํ วสา สงฺฆาทิเสเสสุ อฏฺฐ ยาวตติยกาติ อิเม เอกาทส ยาวตติยกาติ ปกาสิตาติ โยชนาฯ

[676] นิสฺสยสฺส ปฏิปฺปสฺสทฺธิโย ทเสกาว เอกาทเสว วุตฺตาติ โยชนาฯ ฉธาจริยโต วุตฺตาติ –

‘‘ปกฺกนฺเต ปกฺขสงฺกนฺเต, วิพฺภนฺเต จาปิ นิสฺสโย;

มรณาณตฺตุปชฺฌาย-สโมธาเนหิ สมฺมตี’’ติฯ –

อาจริยโต ฉธา นิสฺสยปฏิปฺปสฺสทฺธิโย วุตฺตาฯ อุปชฺฌายา ตุ ปญฺจธาติ ตาสุ อุปชฺฌายสโมธานํ วินา อวเสสาหิ ปญฺจธา อุปชฺฌายปฏิปฺปสฺสทฺธิโย วุตฺตาติ อิเม เอกาทสฯ

เอกาทสกกถาวณฺณนาฯ

[677] เตรเสว ธุตงฺคานีติ ปํสุกูลิกงฺคาทีนิ ธุตงฺคานิ เตรเสว โหนฺติฯ

ปรมานิ จ จุทฺทสาติ ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพํ, มาสปรมํ เตน ภิกฺขุนา ตํ จีวรํ นิกฺขิปิตพฺพํ, สนฺตรุตฺตรปรมํ เตน ภิกฺขุนา ตโต จีวรํ สาทิตพฺพํ, ฉกฺขตฺตุปรมํ ตุณฺหีภูเตน อุทฺทิสฺส ฐาตพฺพํ, นวํ ปน ภิกฺขุนา สนฺถตํ การาเปตฺวา ฉพฺพสฺสานิ ธาเรตพฺพํ ฉพฺพสฺสปรมตา ธาเรตพฺพํ, ติโยชนปรมํ สหตฺถา หริตพฺพานิ, ทสาหปรมํ อติเรกปตฺโต ธาเรตพฺโพ, สตฺตาหปรมํ สนฺนิธิการกํ ปริภุญฺชิตพฺพานิ, ฉารตฺตปรมํ เตน ภิกฺขุนา เตน จีวเรน วิปฺปวสิตพฺพํ, จตุกฺกํสปรมํ, อฑฺฒเตยฺยกํสปรมํ, ทฺวงฺคุลปพฺพปรมํ อาทาตพฺพํ, อฏฺฐงฺคุลปรมํ มญฺจปฏิปาทกํ, อฏฺฐงฺคุลปรมํ ทนฺตกฏฺฐ’’นฺติ อิติ อิมานิ จุทฺทส ปรมานิฯ

โสฬเสว ตุ ‘‘ชาน’’นฺติ ปญฺญตฺตานีติ ‘‘ชาน’’นฺติ เอวํ วตฺวา ปญฺญตฺตานิ โสฬสฯ

เต เอวํ เวทิตพฺพา – ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ อตฺตโน ปริณาเมยฺย, ชานํ ปุพฺพุปคตํ ภิกฺขุํ อนุปขชฺช เสยฺยํ กปฺเปยฺย, ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ติณํ วา มตฺติกํ วา สิญฺเจยฺย วา สิญฺจาเปยฺย วา, ชานํ ภิกฺขุนิปริปาจิตํ ปิณฺฑปาตํ ปริภุญฺเชยฺย, ชานํ อาสาทนาเปกฺโข, ภุตฺตสฺมิํ ปาจิตฺติยํ, ชานํ สปฺปาณกํ อุทกํ ปริภุญฺเชยฺย, ชานํ ยถาธมฺมํ นิหฏาธิกรณํ ปุน กมฺมาย อุกฺโกเฏยฺย, ชานํ ทุฏฺฐุลฺลํ อาปตฺติํ ปฏิจฺฉาเทยฺย, ชานํ อูนวีสติวสฺสํ ปุคฺคลํ อุปสมฺปาเทยฺย, ชานํ เถยฺยสตฺเถน สทฺธิํ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺย, ชานํ ตถาวาทินา ภิกฺขุนา อกตานุธมฺเมน, ชานํ ตถานาสิตํ สมณุทฺเทสํ, ชานํ สงฺฆิกํ ลาภํ ปริณตํ ปุคฺคลสฺส ปริณาเมยฺย, ชานํ ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺนํ ภิกฺขุนิํ เนวตฺตนา ปฏิโจเทยฺย, ชานํ โจริํ วชฺฌํ วิทิตํ อนปโลเกตฺวา, ชานํ สภิกฺขุกํ อารามํ อนาปุจฺฉา ปวิเสยฺยาติฯ

[678] อิธ อิมสฺมิํ สาสเน โย ภิกฺขุ อนุตฺตรํ สอุตฺตรํ อุตฺตรปกรเณน สหิตํ สกลมฺปิ วินยวินิจฺฉยํ ชานาติ, มหตฺตเร อติวิปุเล อนุตฺตเร อุตฺตรวิรหิเต อุตฺตเม วินยนเย วินยาคเต อาปตฺติอนาปตฺติครุกลหุกกปฺปิยอกปฺปิยาทิวินิจฺฉยกมฺเมฯ อถ วา วินยนเย วินยปิฏเก ปวตฺตมาโน โส ภิกฺขุ นิรุตฺตโร ภวติ ปจฺจตฺถิเกหิ วตฺตพฺพํ อุตฺตรํ อติกฺกมิตฺวา ฐิโต, เสฏฺโฐ วา ภวติ, ตสฺส เจว ปเรสญฺจ สํสโย น กาตพฺโพติ โยชนาฯ ชานตีติ คาถาพนฺธวเสน รสฺโสฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

เอกุตฺตรนยกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เสทโมจนกถาวณฺณนา

[679] สุณตํ สุณนฺตานํ ภิกฺขูนํ ปฏุภาวกรา วินยวินิจฺฉเย ปญฺญาโกสลฺลสาธิกา ตโตเยว วรา อุตฺตมาฯ เสทโมจนคาถาโยติ อตฺถปจฺจตฺถิกานํ, สาสนปจฺจตฺถิกานญฺจ วิสฺสชฺเชตุมสกฺกุเณยฺยภาเวน จินฺตยนฺตสฺส ขินฺนสรีรา เสเท โมเจนฺตีติ เสทโมจนาฯ อตฺถานุคตปญฺหา อุปาลิตฺเถเรน ฐปิตา ปญฺหคาถาโย, ตปฺปฏิพทฺธา วิสฺสชฺชนคาถาโย จ อิโต ปรํ วกฺขามีติ โยชนาฯ

[681] กพนฺธํ นาม อสีสํ อุรสิ ชาตอกฺขิมุขสรีรํฯ ยถาห – ‘‘อสีสกํ กพนฺธํ, ยสฺส อุเร อกฺขีนิ เจว มุขญฺจ โหตี’’ติ (ปริ. อฏฺฐ. 479)ฯ มุเขน กรณภูเตนฯ กตฺวาติ เสวิตฺวาฯ

[682] ตสฺส ภิกฺขุโน กถํ ปาราชิโก สิยา ปาราชิกธมฺโม กถํ สิยาฯ

[684] กิญฺจีติ ปาทํ วา ปาทารหํ วา ปรสนฺตกํฯ ปรญฺจ น สมาทเปติ ‘‘อมุกสฺส อิตฺถนฺนามํ ภณฺฑํ อวหราหี’’ติ ปรํ น อาณาเปยฺยฯ

[685] ปรสฺส กิญฺจิ นาทิยนฺโตติ สมฺพนฺโธฯ อาณตฺติญฺจาติ -สทฺเทน สํวิธานํ, สงฺเกตญฺจ สงฺคณฺหาติฯ

[686] ครุกํ ภณฺฑนฺติ ปาทคฺฆนกภาเวน ครุภณฺฑํฯ ‘‘ปริกฺขาร’’นฺติ เอตสฺส วิเสสนํฯ ปรสฺส ปริกฺขารนฺติ ปรสนฺตกํ ยํ กิญฺจิ ปริกฺขารํฯ

[692] มนุสฺสุตฺตริเก ธมฺเมติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมวิสเยฯ