เมนู

[403] เวฐิโตคุณฺฐิโต จาติ ‘‘น เวฐิตสีสสฺส (ปาจิ. 643), น โอคุณฺฐิตสีสสฺสา’’ติ (ปาจิ. 644) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจาติ นิทสฺสิตา สพฺเพ เอกาทส ธมฺมา วาจาจิตฺตสงฺขาเตน เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐิตา ธมฺมเทสนสมุฏฺฐานาติ สญฺญิตา สลฺลกฺขิตาติ โยชนาฯ

ธมฺมเทสนสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[404] เอวํ ตาว สมฺภินฺนสมุฏฺฐานํ เวทิตพฺพํ, นิยตสมุฏฺฐานํ ติวิธํ, ตํ เอกสฺเสว สิกฺขาปทสฺส โหตีติ วิสุํเยว ทสฺเสตุมาห ‘‘ภูตาโรจนกญฺเจวา’’ติอาทิฯ ภูตาโรจนกญฺเจวาติ ตีหิ อจิตฺตกสมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐิตํ ภูตาโรจนสิกฺขาปทญฺจฯ โจริวุฏฺฐาปนมฺปิ จาติ วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จาติ ทฺวีหิ สมุฏฺฐิตํ โจริวุฏฺฐาปนสิกฺขาปทญฺจฯ อนนุญฺญาตเมว อนนุญฺญาตมตฺตํฯ อนนุญฺญาตมตฺตนฺติ วาจโต, กายวาจโต, วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จาติ จตูหิ สมุฏฺฐิตํ อนนุญฺญาตสิกฺขาปทญฺจาติฯ อิทํ ตยนฺติ อิทํ สิกฺขาปทตฺตยํฯ อสมฺภินฺนนฺติ เกนจิ อญฺเญน สิกฺขาปเทน อสมฺมิสฺสสมุฏฺฐานํฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

สมุฏฺฐานสีสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาปตฺติสมุฏฺฐานกถาวณฺณนา

[405] อาทินาติ ปฐเมน กายสงฺขาเตน สมุฏฺฐาเนนฯ

[406-7] ทุกฺกฏาทโยติ อาทิ-สทฺเทน ถุลฺลจฺจยสงฺฆาทิเสสา คหิตาฯ ยถาห – ‘‘ปโยเค ทุกฺกฏํ ฯ เอกํ ปิณฺฑํ อนาคเต อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ ตสฺมิํ ปิณฺเฑ อาคเต อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ (ปริ. 277)ฯ วิกาเล ปน ปาจิตฺตีติ วิกาลโภชนปาจิตฺติฯ อญฺญาติหตฺถโตติ อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐาย หตฺถโตฯ

คเหตฺวาติ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา สหตฺถา ปฏิคฺคเหตฺวาฯ ‘‘ปญฺจ อิมา อาปตฺติโย’’ติ ปทจฺเฉโทฯ

[408] ทุติเยนาติ วาจาสงฺขาเตน สมุฏฺฐาเนนฯ

[409-10] สมาทิสติ กเถติ เจฯ สพฺพถา วิปนฺนนฺติ อเทสิตวตฺถุกตาทินา สพฺพปฺปกาเรน วิปนฺนปฺปเทสํฯ กุฏินฺติ สญฺญาจิกาย กุฏิํฯ ยถาห ปริวาเร ‘‘ตสฺส กุฏิํ กโรนฺติ อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมน’’นฺติ (ปริ. 278)ฯ ปทโสธมฺมํ มูลํ สมุฏฺฐานํ ยสฺส ปาจิตฺติยสฺสาติ ตถา วุตฺตํ, เตน ปทโสธมฺมมูเลน, สหตฺเถ เจตํ กรณวจนํฯ

[411] ตติเยน สมุฏฺฐาเนนาติ กายวาจาสงฺขาเตน สมุฏฺฐาเนนฯ

[412] สํวิทหิตฺวานาติ สทฺธิํ วิทหิตฺวา, ‘‘กุฏิํ กโรมา’’ติ อญฺเญหิ สทฺธิํ มนฺเตตฺวาติ อตฺโถฯ

[413] วตฺวาติ อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวาฯ ภิกฺขุนินฺติ ภิกฺขูนํ ภุญฺชนฏฺฐาเน ฐตฺวา ‘‘อิธ สูปํ เทถ, อิธ โอทนํ เทถา’’ติ โวสาสมานํ อุปาสกานํ วตฺวา ทาเปนฺติํ ภิกฺขุนิํฯ น นิวาเรตฺวาติ ‘‘อปสกฺก ตาว, ภคินิ, ยาว ภิกฺขู ภุญฺชนฺตี’’ติ อนปสาเทตฺวา ภุญฺชโตติ โยชนาฯ

[414] จตุตฺเถน กายจิตฺตสมุฏฺฐาเนน กติ อาปตฺติโย สิยุนฺติ โยชนาฯ

[417] ปญฺจเมนาติ วาจาจิตฺตสมุฏฺฐาเนนฯ วทนฺติ วทนฺโต สมุทาจรนฺโตฯ

[418] กุฏินฺติ นิทสฺสนมตฺตํ, อเทสิตวตฺถุกํ ปมาณาติกฺกนฺตํ สารมฺภํ อปริกฺกมนํ เสนาสนมฺปิ คหณํ เวทิตพฺพํฯ

[419] วาเจติ ปทโส ธมฺมนฺติ เอตฺถ ‘‘อนุปสมฺปนฺน’’นฺติ เสโสฯ ยถาห – ‘‘ภิกฺขุ อกปฺปิยสญฺญี อนุปสมฺปนฺนํ ปทโส ธมฺมํ วาเจตี’’ติ (ปริ. 281)ฯ ทวกมฺยตา วทนฺตสฺสาติ ชาติอาทีหิ อกฺโกสวตฺถูหิ กีฬาธิปฺปาเยน วทนฺตสฺสฯ ทวกมฺยตาติ จ ‘‘ปฏิสงฺขา โยนิโส’’ติอาทีสุ (ม. นิ. 1.22, 24, 422; อ. นิ. 6.58; 8.9; มหานิ. 199, 206; ธ. ส. 1355; วิภ. 518) วิย ย-การโลเปน นิทฺเทโสฯ

[420] ฉฏฺเฐน กายวาจาจิตฺตสมุฏฺฐาเนนสํวิทหิตฺวานาติ สํวิธาย, ‘‘ตฺวญฺจ อหญฺจ เอกโต อวหริสฺสามา’’ติ สมฺมนฺตนํ กตฺวาฯ ภณฺฑํ หรตีติ ‘‘ภาริยํ ตฺวํ เอกํ ปสฺสํ คณฺห, อหํ อิม’’นฺติ วตฺวา เตน สห ฐานา จาเวติ เจฯ

[423] อิธ อิมสฺมิํ สาสเนฯ วิมตูปรมํ ปรมนฺติ เอตฺถ ‘‘กปฺปิยํ นุ โข, อกปฺปิย’’นฺติ วา ‘‘อาปตฺติ นุ โข, อนาปตฺตี’’ติ วา ‘‘ธมฺโม นุ โข, อธมฺโม’’ติ วา เอวมาทินา นเยน วิวิเธนากาเรน ปวตฺตา วิมติ วิจิกิจฺฉา วิมติฯ วิมติํ อุปรเมติ วินาเสตีติ วิมตูปรมํฯ ปรมํ อุตฺตมํฯ อุตฺตรนฺติ วิภงฺคขนฺธกาคตานํ นิทานาทิวินิจฺฉยานํ ปญฺหอุตฺตรภาเวน ฐิตตฺตา อุตฺตรํฯ อิมํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ โย อุตฺตรติ ปญฺญาย โอคาเหตฺวา ปริโยสาเปติฯ อิธ ‘‘อุตฺตรํ อุตฺตร’’นฺติ ปททฺวเย เอกํ คุณนิทสฺสนํ, เอกํ สตฺถนิทสฺสนนฺติ คเหตพฺพํฯ สุนเยน ยุโต โส ปุคฺคโล วินยํ ปิฏกํ อุตฺตรตีติ สมฺพนฺโธฯ

กิํ วิสิฏฺฐนฺติ อาห ‘‘สุนย’’นฺติอาทิ ฯ สุฏฺฐุ จาริตฺตวาริตฺตทฬฺหีกรณสิถิลกรณเภทา ปญฺญตฺติอนอุปญฺญตฺตาทินยา เอตฺถาติ สุนโย, ตํฯ สุฏฺฐุ นียติ วินิจฺฉโย เอเตนาติ สุนโย, อุตฺตรวินิจฺฉโย, เตนฯ วินิจฺฉยาวโพเธน สํยุตฺโต สมนฺนาคโตฯ ทุกฺเขน อุตฺตรียตีติ ทุตฺตรํฯ ปาติโมกฺขสํวรสีลทีปกตฺเตน สมาธิปญฺญานิพฺพานสงฺขาตอุตฺตรปฺปตฺติยา ปติฏฺฐาภาวโต อุตฺตรํ อุตฺตรติ โอคาเหตฺวา ปริโยสานํ ปาปุณาตีติ อตฺโถฯ

อิธ โย วิมตูปรมํ ปรมํ อุตฺตรํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ อุตฺตรติ, สุนเยน ยุโต โส ปุคฺคโล สุนยํ ทุตฺตรํ อุตฺตรํ วินยํ อุตฺตรตีติ โยชนาฯ จ-สทฺเทน สตฺถนฺตรสมุจฺจยตฺเถน อิมมตฺถํ ทีเปติฯ เสยฺยถิทํ, อิธ โย สุนยํ ทุตฺตรํ อุตฺตรํ วินยํ อุตฺตรติ, สุนเยน ยุโต โส ปุคฺคโล วิมตูปรมํ ปรมํ อุตฺตรํ อุตฺตรํ นาม ปกรณํ อุตฺตรตีติฯ อิมินา โย อุตฺตรํ ชานาติ, โส วินยํ ชานาติฯ โย วินยํ ชานาติ, โส อุตฺตรํ ชานาตีติ อุตฺตรปกรณสฺส วินยปิฏกชานเน อจฺจนฺตูปการิตา วิภาวิตาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

อาปตฺติสมุฏฺฐานกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

เอกุตฺตรนยกถาวณฺณนา

[424] อิโต ปรนฺติ อิโต สมุฏฺฐานวินิจฺฉยกถาย ปรํฯ ปรนฺติ อุตฺตมํฯ เอกุตฺตรํ นยนฺติ เอเกกองฺคาติเรกตาย เอกุตฺตรสงฺขาตํ เอกกทุกาทินยํฯ

[425-7] เก อาปตฺติกรา ธมฺมา…เป.… กา จาเทสนคามินีติ เอเกกปญฺหวเสน อุตฺตานตฺโถเยวฯ