สมุฏฺฐานสีสกถาวณฺณนา

[325-6] มเหสินา ทฺวีสุ วิภงฺเคสุ ปญฺญตฺตานิ ยานิ ปาราชิกาทีนิ สิกฺขาปทานิ อุโปสเถ อุทฺทิสนฺติ, เตสํ สิกฺขาปทานํ สมุฏฺฐานํ ภิกฺขูนํ ปาฏวตฺถาย อิโต ปรํ ปวกฺขามิ, ตํ สมาหิตา สุณาถาติ โยชนาฯ

[327] กาโย จ วาจา จ กายวาจา จาติ อจิตฺตกานิ ยานิ ตีณิ สมุฏฺฐานานิ, ตาเนว จิตฺเตน ปจฺเจกํ โยชิตานิ สจิตฺตกานิ ตีณิ สมุฏฺฐานานิ โหนฺตีติ เอวเมว สมุฏฺฐานํ ปุริมานํ ทฺวินฺนํ วเสน เอกงฺคิกํ, ตติยจตุตฺถปญฺจมานํ วเสน ทฺวงฺคิกํ, ฉฏฺฐสฺส วเสน ติวงฺคิกญฺจาติ เอวํ ฉธา สมุฏฺฐานวิธิํ วทนฺตีติ โยชนาฯ กาโย, วาจาติ เอกงฺคิกํ ทฺวยํ, กายวาจา , กายจิตฺตํ, วาจาจิตฺตนฺติ ทุวงฺคิกตฺตยํ, กายวาจาจิตฺตนฺติ องฺคเภเทน ติวิธมฺปิ อวยวเภเทน สมุฏฺฐานเภทวิธิํ ฉปฺปการํ วทนฺตีติ อธิปฺปาโยฯ

[328] เตสุ ฉสุ สมุฏฺฐาเนสุ เอเกน วา สมุฏฺฐาเนน ทฺวีหิ วา ตีหิ วา จตูหิ วา ฉหิ วา สมุฏฺฐาเนหิ นานา อาปตฺติโย ชายเรติ สมฺพนฺโธฯ

[329] ตตฺถ ตาสุ นานาปตฺตีสุฯ ปญฺจ สมุฏฺฐานานิ เอติสฺสาติ ปญฺจสมุฏฺฐานา, เอวรูปา กาจิ อาปตฺติ น วิชฺชติฯ เอกเมกํ สมุฏฺฐานํ ยาสนฺติ วิคฺคโหฯ ปจฺฉิเมเหว ตีหิปีติ สจิตฺตเกเหว ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิ, ยา อาปตฺติ เอกสมุฏฺฐานา โหติ, สา สจิตฺตกานํ ติณฺณมญฺญตเรน โหตีติ อธิปฺปาโยฯ

[330-1] ตติยจฺฉฏฺฐโตปิ จาติ กายวาจโต, กายวาจาจิตฺตโต จฯ

จตุตฺถจฺฉฏฺฐโต เจวาติ กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จฯ ปญฺจมจฺฉฏฺฐโตปิ จาติ วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต จฯ ‘‘กายโต กายจิตฺตโต’’ติ ปฐมํ ทฺวิสมุฏฺฐานํ, ‘‘วาจโต วาจาจิตฺตโต’’ติ ทุติยํ, ‘‘กายวาจโต กายวาจาจิตฺตโต’’ติ ตติยํ, ‘‘กายจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต’’ติ จตุตฺถํ, ‘‘วาจาจิตฺตโต กายวาจาจิตฺตโต’’ติ ปญฺจมํ ทฺวิสมุฏฺฐานนฺติ เอวํ ปญฺจธา เอว ฐิเตหิ ทฺวีหิ สมุฏฺฐาเนหิ เอสา ทฺวิสมุฏฺฐานาปตฺติ ชายเต สมุฏฺฐาติฯ น อญฺญโตติ กายโต วาจโตติ เอกํ, วาจโต กายวาจโตติ เอกนฺติ เอวํ ยถาวุตฺตกฺกมวิปริยาเยน โยชิเตหิ อญฺเญหิ สมุฏฺฐาเนหิ น สมุฏฺฐาติฯ

[332] ปฐเมหิ จ ตีหีติ ‘‘กายโต, วาจโต, กายวาจโต’’ติ ปฐมํ นิทฺทิฏฺเฐหิ ตีหิ อจิตฺตกสมุฏฺฐาเนหิฯ ปจฺฉิเมหิ จาติ ‘‘กายจิตฺตโต, วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต’’ติ เอวํ ปจฺฉา วุตฺเตหิ สจิตฺตเกหิ ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิฯ น อญฺญโตติ ‘‘กายโต, วาจโต, กายจิตฺตโต, วาจโต, กายวาจโต, กายจิตฺตโต’’ติ เอวํ วุตฺตวิปลฺลาสโต อญฺเญหิ ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิ น สมุฏฺฐาติฯ

[333-4] ปฐมา ตติยา เจว, จตุตฺถจฺฉฏฺฐโตปิ จาติ กายโต, กายวาจโต, กายจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโตติ เอเตหิ จตูหิ สมุฏฺฐาเนหิ เจวฯ ทุติยา…เป.… จฺฉฏฺฐโตปิ จาติ วาจโต, กายวาจโต, วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโตติ อิเมหิ จตูหิ จาติ จตุสมุฏฺฐาเนนาปตฺติฯ

สา เอวํ ทฺวิธา ฐิเตหิ จตูหิ สมุฏฺฐาเนหิ ชายเตฯ

น ปนญฺญโตติ ‘‘กายโต, วาจโต, กายวาจโต, กายจิตฺตโต’’ติ เอวมาทินา วิปลฺลาสนเยน โยชิเตหิ จตูหิ สมุฏฺฐาเนหิ น สมุฏฺฐาติฯ ฉ สมุฏฺฐานานิ ยสฺสา สา ฉสมุฏฺฐานาฯ สจิตฺตเกหิ ตีหิ, อจิตฺตเกหิ ตีหีติ ฉหิ เอว สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐาตีติฯ ปการนฺตราภาวา อิธ ‘‘น อญฺญโต’’ติ น วุตฺตํฯ

อาห จ อฏฺฐกถาจริโย มาติกฏฺฐกถายํฯ

[335] สมุฏฺฐาติ เอตสฺมาติ สมุฏฺฐานํ, กายาทิ ฉพฺพิธํ, เอกํ สมุฏฺฐานํ การณํ ยสฺสา สา เอกสมุฏฺฐานาฯ ปการนฺตราภาวา ติธาฯ กถํ? สจิตฺตกานํ ติณฺณํ สมุฏฺฐานานํ วเสน ติวิธาฯ ทฺวีหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐิตา ทฺวิสมุฏฺฐิตา, ทฺวิสมุฏฺฐานาปตฺตีติ อตฺโถฯ ปญฺจธาติ วุตฺตนเยน ปญฺจปฺปการาฯ ตีณิ สมุฏฺฐานานิ ยสฺสา สา ติสมุฏฺฐานา, จตฺตาริ สมุฏฺฐานานิ ยสฺสา สา จตุรุฏฺฐานา, ติสมุฏฺฐานา จ จตุรุฏฺฐานา จ ติจตุรุฏฺฐานาติ เอกเทสสรูเปกเสโส, ติสมุฏฺฐานา ทฺวิธา วิภตฺตา, จตุสมุฏฺฐานา จ ทฺวิธา เอว วิภตฺตาติ อตฺโถฯ ฉหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐิตา ฉสมุฏฺฐิตา, ฉสมุฏฺฐานาติ อตฺโถฯ เอกธาติ ปการนฺตราภาวา เอกธาว ฐิตาติ อธิปฺปาโยฯ

[336] สพฺพา อาปตฺติโย สมุฏฺฐานวิเสสโต เอวํ เตรสธา ฐิตานํ สมุฏฺฐานเภทานํ นานตฺตโต เตหิ สมุฏฺฐิตานํ ปฐมํ ปญฺญตฺตตฺตา สีสภูตานํ สิกฺขาปทานํ วเสน เตรเสว นามานิ ลภนฺติ, ตานิ อิโต ปรํ วกฺขามีติ โยชนาฯ

[337] ปฐมนฺติมวตฺถุญฺจาติ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํฯ ทุติยนฺติ อทินฺนาทานสมุฏฺฐานํฯ สญฺจริตฺตกนฺติ สญฺจริตฺตสมุฏฺฐานํฯ สมนุภาสนนฺติ สมนุภาสนสมุฏฺฐานํฯ ‘‘กถินํ เอฬกโลมก’’นฺติ ปทจฺเฉโท, กถินสมุฏฺฐานํ เอฬกโลมสมุฏฺฐานญฺจฯ

[338] ปทโสธมฺมนฺติ ปทโสธมฺมสมุฏฺฐานํฯ อทฺธานํ เถยฺยสตฺถนฺติ อทฺธานสมุฏฺฐานํ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํฯ เทสนาติ ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานํฯ ภูตาโรจนกนฺติ ภูตาโรจนสมุฏฺฐานํฯ โจริวุฏฺฐาปนนฺติ โจริวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐานํฯ

[339] อนนุญฺญาตกญฺจาติ อนนุญฺญาตกสมุฏฺฐานญฺจาติ เอตานิ เตรส เตหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐิตานํ เตสํ สิกฺขาปทานํ ปฐมํ ปฐมํ นิทฺทิฏฺฐานํ ปฐมปาราชิกาทิสิกฺขาปทสมุฏฺฐานานํ อิตเรสํ ปุพฺพงฺคมภาวโต ‘‘สีสานี’’ติ วุตฺตานิฯ ยถาห ปริวารฏฺฐกถายํ ‘‘ปฐมปาราชิกํ นาม เอกํ สมุฏฺฐานสีสํ, เสสานิ เตน สทิสานี’’ติอาทิ (ปริ. อฏฺฐ. 258)ฯ เตรเสเต สมุฏฺฐานนยาติ เอเต สีสวเสน ทสฺสิตา เตรส สมุฏฺฐานนยาฯ วิญฺญูหิ อุปาลิตฺเถราทีหิฯ

[340] ตตฺถ เตรสสุ สมุฏฺฐานสีเสสุฯ ยาติ ยา ปน อาปตฺติฯ อาทิปาราชิกุฏฺฐานาติ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานาฯ

[341] อทินฺนาทาน-สทฺโท ปุพฺพโก ปฐโม เอติสฺสา ตํสมุฏฺฐานาปตฺติยาติ อทินฺนาทานปุพฺพกา, อทินฺนาทานสมุฏฺฐานาติ อุทฺทิฏฺฐาติ โยชนาฯ

[342] ชาตูติ เอกํเสนฯ

[343] อยํ สมุฏฺฐานวเสน ‘‘สมนุภาสนาสมุฏฺฐานา’’ติ วุตฺตาติ โยชนาฯ

[344] กถิน-สทฺโท อุปปโท ยสฺสา ตํสมุฏฺฐานาย อาปตฺติยา สา กถินุปปทา, กถินสมุฏฺฐานาติ มตา ญาตา, อยํ สมุฏฺฐานวเสน ‘‘กถินสมุฏฺฐานา’’ติ ญาตาติ อตฺโถฯ

[345] เอฬกโลม-สทฺโท อาทิ ยสฺสา ตํสมุฏฺฐานาปตฺติยา สา เอฬกโลมาทิสมุฏฺฐานาติ อตฺโถฯ

[349] เอตฺถ สมุฏฺฐาเนสุฯ

[350] ภูตาโรจน-สทฺโท ปุพฺพภาโค เอติสฺสา ตํสมุฏฺฐานาย อาปตฺติยาติ ภูตาโรจนปุพฺพกา, ภูตาโรจนสมุฏฺฐานาติ อตฺโถฯ

[351] สมุฏฺฐานํ สมุฏฺฐิตํ, โจริวุฏฺฐาปนํ สมุฏฺฐิตํ ยสฺสา สา โจริวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐิตา, โจริวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐานาติ อตฺโถฯ

[353] ตตฺถาติ เตรสสมุฏฺฐานสีเสสุ, ‘‘สมุฏฺฐานํ สจิตฺตก’’นฺติ อิทํ ‘‘ปฐม’’นฺติอาทีหิ ปจฺเจกํ โยเชตพฺพํฯ ปฐมํ สมุฏฺฐานนฺติ ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานํฯ ทุติยํ สมุฏฺฐานนฺติ อทินฺนาทานสมุฏฺฐานํฯ จตุตฺถํ สมุฏฺฐานนฺติ สมนุภาสนสมุฏฺฐานํฯ นวมํ สมุฏฺฐานนฺติ เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํฯ ทสมํ สมุฏฺฐานนฺติ ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานํฯ ทฺวาทสมํ สมุฏฺฐานนฺติ โจริวุฏฺฐาปนสมุฏฺฐานํฯ

[354] สมุฏฺฐาเนติ สมุฏฺฐานสีเสฯ สทิสาติ เตน เตน สมุฏฺฐานสีเสน สมุฏฺฐานา อาปตฺติโยฯ อิธาติ อิมสฺมิํ สมุฏฺฐานวินิจฺฉเยฯ ทิสฺสเรติ ทิสฺสนฺเต, ทิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อถ วา อิธ ทิสฺสเรติ อิธ อุภโตวิภงฺเค เอเตสุ เตรสสมุฏฺฐาเนสุ เอเกกสฺมิํ อญฺญานิปิ สทิสานิ สมุฏฺฐานานิ ทิสฺสนฺตีติ อตฺโถฯ อิทานิ ตานิ สรูปโต นิทสฺเสตุมาห ‘‘สุกฺกญฺจา’’ติอาทิฯ ตตฺถ สุกฺกนฺติ สุกฺกวิสฺสฏฺฐิสิกฺขาปทํฯ เอส นโย ‘‘กายสํสคฺโค’’ติอาทีสุปิฯ ยเทตฺถ ทุวิญฺเญยฺยํ, ตํ วกฺขามฯ

[355] ปุพฺพุปปริปาโก จาติ ‘‘ชานํ ปุพฺพุปคตํ ภิกฺขุ’’นฺติ (ปาจิ. 120) สิกฺขาปทญฺจ ‘‘ภิกฺขุนิปริปาจิต’’นฺติ (ปาจิ. 192, 194) ปิณฺฑปาตสิกฺขาปทญฺจฯ รโห ภิกฺขุนิยาสหาติ ภิกฺขุนิยา สทฺธิํ รโห นิสชฺชสิกฺขาปทญฺจฯ สโภชเน, รโห ทฺเว จาติ สโภชเน กุเล อนุปขชฺชสิกฺขาปทญฺจ ทฺเว รโหนิสชฺชสิกฺขาปทานิ จฯ องฺคุลี อุทเก หสนฺติ องฺคุลิปโตทญฺจ อุทกหสธมฺมสิกฺขาปทญฺจฯ

[356] ปหาเร อุคฺคิเร เจวาติ ปหารทานสิกฺขาปทญฺจ ตลสตฺติอุคฺคิรณสิกฺขาปทญฺจฯ เตปญฺญาสา จ เสขิยาติ ปญฺจสตฺตติเสขิยาสุ วกฺขมานานิ อุชฺชคฺฆิกาทีนิ สมนุภาสนสมุฏฺฐานานิ ทส, ฉตฺตปาณิอาทีนิ ธมฺมเทสนาสมุฏฺฐานานิ เอกาทส, เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานํ , สูโปทนวิญฺญตฺติสิกฺขาปทญฺจาติ พาวีสติ สิกฺขาปทานิ ฐเปตฺวา ปริมณฺฑลนิวาสนาทีนิ อิตรานิ เตปญฺญาส เสขิยสิกฺขาปทานิ จฯ อธกฺขกุพฺภชาณุญฺจาติ ภิกฺขุนีนํ อธกฺขกอุพฺภชาณุสิกฺขาปทญฺจฯ คามนฺตรมวสฺสุตาติ คามนฺตรคมนํ, อวสฺสุตสฺส หตฺถโต ขาทนียคฺคหณสิกฺขาปทญฺจฯ

[357-8] ตลมฏฺฐุทสุทฺธิ จาติ ตลฆาตํ, ชตุมฏฺฐํ, อุทกสุทฺธิกาทิยนญฺจฯ วสฺสํวุตฺถาติ ‘‘วสฺสํวุตฺถา…เป.… ฉปฺปญฺจโยชนานี’’ติ (ปาจิ. 974) สิกฺขาปทญฺจฯ โอวาทาย น คจฺฉนฺตีติ โอวาทาย อคมนสิกฺขาปทญฺจฯ นานุพนฺเธ ปวตฺตินินฺติ ‘‘วุฏฺฐาปิตํ ปวตฺตินิํ ทฺเว วสฺสานิ นานุพนฺเธยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1112) สิกฺขาปทญฺจาติ อุภโตวิภงฺเค นิทฺทิฏฺฐา อิเม ปญฺจสตฺตติ ธมฺมา กายจิตฺตสมุฏฺฐิตา เมถุเนน สมา เอกสมุฏฺฐานา มตาติ โยชนาฯ

เอตฺถ จ ปาฬิยํ ‘‘ฉสตฺตตี’’ติ คณนปริจฺเฉโท สมุฏฺฐานสิกฺขาปเทน สห ทสฺสิโตฯ

อิธ ปน ตํ วินา ตํสทิสานเมว คณนา ทสฺสิตาฯ เตเนว ปฐมํ สมุฏฺฐานสีสํ ปาฬิยํ คณนายปิ ทสฺสิตํ, อิเธว น ทสฺสิตํฯ อุปริ กตฺถจิ สมุฏฺฐานสีสสฺส ทสฺสนํ ปเนตฺถ วกฺขมานานํ ตํสทิสภาวทสฺสนตฺถํ, คณนาย วกฺขมานาย อนฺโตคธภาวทสฺสนตฺถํฯ เตเนว ตตฺถปิ ตํ วินา คณนํ วกฺขติฯ

ปฐมปาราชิกสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[359] วิคฺคหนฺติ มนุสฺสวิคฺคหสิกฺขาปทํฯ อุตฺตริ เจวาติ อุตฺตริมนุสฺสธมฺมสิกฺขาปทญฺจฯ ทุฏฺฐุลฺลนฺติ ทุฏฺฐุลฺลวาจาสิกฺขาปทํฯ อตฺตกามตาติ อตฺตกามปาริจริยสิกฺขาปทญฺจฯ ทุฏฺฐโทสา ทุเว เจวาติ ทฺเว ทุฏฺฐโทสสิกฺขาปทานิ จฯ ทุติยานิยโตปิ จาติ ทุติยอนิยตสิกฺขาปทญฺจฯ

[360] อจฺฉินฺทนญฺจาติ สามํ จีวรํ ทตฺวา อจฺฉินฺทนญฺจฯ ปริณาโมติ สงฺฆิกลาภสฺส อตฺตโน ปริณามนญฺจฯ มุสาโอมสเปสุณาติ มุสาวาโท จ โอมสวาโท จ ภิกฺขุเปสุญฺญญฺจฯ ทุฏฺฐุลฺลาโรจนญฺเจวาติ ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติอาโรจนสิกฺขาปทญฺจฯ ปถวีขณนมฺปิ จาติ ปถวีขณนสิกฺขาปทญฺจฯ

[361] ภูตคามญฺจ วาโท จาติ ภูตคามสิกฺขาปทํ, อญฺญวาทกสิกฺขาปทญฺจฯ อุชฺฌาปนกเมว จาติ อุชฺฌาปนกสิกฺขาปทญฺจฯ นิกฺกฑฺโฒ สิญฺจนญฺเจวาติ วิหารโต นิกฺกฑฺฒนญฺจ อุทเก ติณาทิสิญฺจนญฺจฯ อามิสเหตุ จาติ อามิสเหตุ ภิกฺขุนิโย โอวาทสิกฺขาปทญฺจฯ

[362] ภุตฺตาวินฺติ ภุตฺตาวิํ อนติริตฺเตน ขาทนียาทินา ปวารณสิกฺขาปทญฺจฯ เอหนาทรินฺติ ‘‘เอหาวุโส, คามํ วา’’ติ (ปาจิ. 275) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจ อนาทริยสิกฺขาปทญฺจฯ

ภิํสาปนเมว จาติ ภิกฺขุภิํสนกญฺจฯ อปนิเธยฺยาติ ปตฺตาทิอปนิธานสิกฺขาปทญฺจฯ สญฺจิจฺจ ปาณนฺติ สญฺจิจฺจ ปาณํ ชีวิตาโวโรปนญฺจฯ สปฺปาณกมฺปิ จาติ ชานํ สปฺปาณกอุทกสิกฺขาปทญฺจฯ

[363] อุกฺโกฏนญฺจาติ ปุนกมฺมาย อุกฺโกฏนญฺจฯ อูโนติ อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทญฺจฯ สํวาโสติ อุกฺขิตฺตเกน สทฺธิํ สํวาสสิกฺขาปทญฺจฯ นาสเน จาติ นาสิตกสามเณรสมฺโภคสิกฺขาปทญฺจฯ สหธมฺมิกนฺติ สหธมฺมิกํ วุจฺจมานสิกฺขาปทญฺจฯ วิเลขา จาติ ‘‘วิเลขาย สํวตฺตนฺตี’’ติ (ปาจิ. 439) อาคตสิกฺขาปทญฺจฯ โมหนาติ โมหนสิกฺขาปทญฺจฯ อมูลเกน จาติ อมูลเกน สงฺฆาทิเสเสน อนุทฺธํสนสิกฺขาปทญฺจฯ

[364] กุกฺกุจฺจํ ขียนํ ทตฺวาติ กุกฺกุจฺจอุปฺปาทนญฺจ ธมฺมิกานํ กมฺมานํ ฉนฺทํ ทตฺวา ขียนญฺจ จีวรํ ทตฺวา ขียนญฺจฯ ปริณาเมยฺย ปุคฺคเลติ สงฺฆิกํ ลาภํ ปุคฺคลสฺส ปริณามนสิกฺขาปทญฺจฯ กิํ เต, อกาลํ, อจฺฉินฺเทติ ‘‘กิํ เต, อยฺเย, เอโส ปุริสปุคฺคโล กริสฺสตี’’ติ (ปาจิ. 705) อาคตสิกฺขาปทญฺจ อกาลจีวรํ ‘‘กาลจีวร’’นฺติ อธิฏฺฐหิตฺวา ภาชนสิกฺขาปทญฺจ ภิกฺขุนิยา สทฺธิํ จีวรํ ปริวตฺเตตฺวา อจฺฉินฺทนสิกฺขาปทญฺจฯ ทุคฺคหนิรเยน จาติ ทุคฺคหิเตน ทุปธาริเตน ปรํ อุชฺฌาปนสิกฺขาปทญฺจ นิรเยน วา พฺรหฺมจริเยน วา อภิสปนสิกฺขาปทญฺจฯ

[365] คณสฺส จาติ ‘‘คณสฺส จีวรลาภํ อนฺตรายํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 908) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ วิภงฺคญฺจาติ ‘‘ธมฺมิกํ จีวรวิภงฺคํ ปฏิพาเหยฺยา’’ติ (ปาจิ. 912) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ทุพฺพลาสา ตเถว จาติ ‘‘ทุพฺพลจีวรปจฺจาสาย จีวรกาลสมยํ อติกฺกาเมยฺยา’’ติ (ปาจิ. 921) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

ธมฺมิกํ กถินุทฺธารนฺติ ‘‘ธมฺมิกํ กถินุทฺธารํ ปฏิพาเหยฺยา’’ติ (ปาจิ. 928) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สญฺจิจฺจาผาสุเมว จาติ ‘‘ภิกฺขุนิยา สญฺจิจฺจ อผาสุํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 942) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[366] สยํ อุปสฺสยํ ทตฺวาติ ‘‘ภิกฺขุนิยา อุปสฺสยํ ทตฺวา กุปิตา อนตฺตมนา นิกฺกฑฺเฒยฺยา’’ติ (ปาจิ. 951) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อกฺโกเสยฺย จาติ ‘‘ภิกฺขุํ อกฺโกเสยฺย วา ปริภาเสยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 1029) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ จณฺฑิกาติ ‘‘จณฺฑีกตา คณํ ปริภาเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1034) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ กุลมจฺฉรินี อสฺสาติ ‘‘กุลมจฺฉรินี อสฺสา’’ติ (ปาจิ. 1043) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ คพฺภินิํ วุฏฺฐาเปยฺย จาติ ‘‘คพฺภินิํ วุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1068) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[367] ปายนฺตินฺติ ‘‘ปายนฺติํ วุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1073) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ทฺเว จ วสฺสานีติ ‘‘ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ อสิกฺขิตสิกฺขํ สิกฺขมานํ วุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1080) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สงฺเฆนาสมฺมตนฺติ ‘‘สิกฺขิตสิกฺขํ สิกฺขมานํ สงฺเฆน อสมฺมตํ วุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1086) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ติสฺโส คิหิคตา วุตฺตาติ ‘‘อูนทฺวาทสวสฺสํ คิหิคตํ (ปาจิ. 1091), ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสํ คิหิคตํ ทฺเว วสฺสานิ ฉสุ ธมฺเมสุ อสิกฺขิตสิกฺขํ (ปาจิ. 1097), ทฺเววสฺสานิ สิกฺขิตสิกฺขํ สงฺเฆน อสมฺมต’’นฺติ (ปาจิ. 1103) วุตฺตสิกฺขาปทานิ จฯ ติสฺโสเยว กุมาริกาติ ‘‘อูนวีสติวสฺสํ กุมาริภูต’’นฺติอาทินา (ปาจิ. 1120) นเยน วุตฺตา ติสฺโส จฯ

[368] อูนทฺวาทสวสฺสา ทฺเวติ ‘‘อูนทฺวาทสวสฺสา วุฏฺฐาเปยฺย (ปาจิ. 1137), ปริปุณฺณทฺวาทสวสฺสา สงฺเฆน อสมฺมตา วุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1142) วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จฯ

อลํ ตาว เตติ ‘‘อลํ ตาว เต, อยฺเย, วุฏฺฐาปิเตนา’’ติ (ปาจิ. 1147) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ โสกาวสฺสาติ ‘‘จณฺฑิํ โสกาวาสํ สิกฺขมานํ วุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1159) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปาริวาสิกจฺฉนฺททานโตติ ‘‘ปาริวาสิกฉนฺททาเนน สิกฺขมานํ วุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1167) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[369] อนุวสฺสํ ทุเว จาติ ‘‘อนุวสฺสํ วุฏฺฐาเปยฺย (ปาจิ. 1171), เอกํ วสฺสํ ทฺเว วุฏฺฐาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1175) วุตฺตสิกฺขาปทานิ จาติ เอกูนสตฺตติ สิกฺขาปทานิฯ อทินฺนาทานตุลฺยตฺตาติ อทินฺนาทาเนน สมานสมุฏฺฐานตฺตาฯ ติสมุฏฺฐานิกา กตาติ สจิตฺตเกหิ ตีหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐหนฺตีติ วุตฺตาฯ

ทุติยปาราชิกสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[370] สญฺจริกุฏิมหลฺลกนฺติ สญฺจริตฺตํ, สญฺญาจิกาย กุฏิกรณํ, มหลฺลกวิหารกรณญฺจฯ โธวาปนญฺจ ปฏิคฺคโหติ อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา ปุราณจีวรโธวาปนญฺจ จีวรปฏิคฺคหณญฺจฯ จีวรสฺส จ วิญฺญตฺตินฺติ อญฺญาตกํ คหปติํ วา คหปตานิํ วา จีวรวิญฺญาปนสิกฺขาปทญฺจฯ คหณญฺจ ตทุตฺตรินฺติ ตทุตฺตริสาทิยนสิกฺขาปทญฺจฯ

[371] อุปกฺขฏทฺวยญฺเจวาติ ‘‘จีวรเจตาปนฺนํ อุปกฺขฏํ โหตี’’ติ (ปารา. 528) อาคตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ ตถา ทูเตน จีวรนฺติ ทูเตนจีวรเจตาปนฺนปหิตสิกฺขาปทญฺจฯ โกสิยนฺติ โกสิยมิสฺสกสิกฺขาปทญฺจฯ สุทฺธกาฬานนฺติ ‘‘สุทฺธกาฬกาน’’นฺติอาทิสิกฺขาปทญฺจ (ปารา. 548)ฯ ทฺเว ภาคาทานเมว จาติ ‘‘ทฺเว ภาคา อาทาตพฺพา’’ติ (ปารา. 553) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[372] ฉพฺพสฺสานีติ ฉพฺพสฺสานิ ธารณสิกฺขาปทญฺจฯ ปุราณสฺสาติ ‘‘ปุราณสนฺถตสฺสา’’ติ (ปารา. 567) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ โลมโธวาปนมฺปิ จาติ เอฬกโลมโธวาปนสิกฺขาปทญฺจฯ รูปิยสฺส ปฏิคฺคาโหติ รูปิยปฏิคฺคหณสิกฺขาปทญฺจฯ อุโภ นานปฺปการกาติ รูปิยสํโวหารกยวิกฺกยสิกฺขาปทานิ จฯ

[373] อูนพนฺธนปตฺโต จาติ อูนปญฺจพนฺธนปตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ วสฺสสาฏิกสุตฺตกนฺติ วสฺสิกสาฏิกสิกฺขาปทญฺจ สุตฺตํ วิญฺญาเปตฺวา จีวรการาปนสิกฺขาปทญฺจฯ วิกปฺปาปชฺชนนฺติ ตนฺตวาเย อุปสงฺกมิตฺวา จีวเร วิกปฺปาปชฺชนญฺจฯ ยาว ทฺวารทานญฺจ สิพฺพนนฺติ ‘‘ยาว ทฺวารโกสา อคฺคฬฏฺฐปนายา’’ติ (ปาจิ. 135) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจ ‘‘อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา จีวรํ ทเทยฺย (ปาจิ. 171), จีวรํ สิพฺเพยฺยา’’ติ (ปาจิ. 176) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ

[374] ปูเวหีติ ปูเวหิ วา มนฺเถหิ วา อภิหฏฺฐุํ ปวารณสิกฺขาปทญฺจฯ ปจฺจโยติ จตุมาสปจฺจยปวารณสิกฺขาปทญฺจฯ โชตีติ โชติยา สมาทหนสิกฺขาปทญฺจฯ รตนนฺติ รตนสิกฺขาปทญฺจฯ สูจิ…เป.… สุคตสฺส จาติ สูจิฆรสิกฺขาปทาทีนิ สตฺต สิกฺขาปทานิ จฯ

[375] อญฺญวิญฺญตฺติสิกฺขา จาติ ‘‘อญฺญํ วิญฺญาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 749) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อญฺญํ เจตาปนมฺปิ จาติ ‘‘อญฺญํ เจตาเปตฺวา อญฺญํ เจตาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 749) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สงฺฆิเกน ทุเว วุตฺตาติ ‘‘สงฺฆิเกน อญฺญํ เจตาเปยฺย (ปาจิ. 759), สงฺฆิเกน สญฺญาจิเกน อญฺญํ เจตาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 764) วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จฯ ทฺเว มหาชนิเกนาติ ‘‘มหาชนิเกน อญฺญํ เจตาเปยฺย (ปาจิ. 769), มหาชนิเกน สญฺญาจิเกน อญฺญํ เจตาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 774) วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จฯ

[376] ตถา ปุคฺคลิเกเนกนฺติ ‘‘ปุคฺคลิเกน สญฺญาจิเกน อญฺญํ เจตาเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 779) วุตฺตเมกสิกฺขาปทญฺจฯ ครุปาวุรณนฺติ ครุปาวุรณเจตาปนสิกฺขาปทญฺจฯ ลหุนฺติ ลหุปาวุรณเจตาปนสิกฺขาปทํฯ ‘‘วิฆาสา อุทสาฏิ จา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ ทฺเว วิฆาสาติ ‘‘อุจฺจารํ วา ปสฺสาวํ วา สงฺการํ วา วิฆาสํ วา ติโรกุฏฺเฏ วา ติโรปากาเร วา ฉฑฺเฑยฺย วา ฉฑฺฑาเปยฺย วา (ปาจิ. 825), หริเต ฉฑฺเฑยฺย วา ฉฑฺฑาเปยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 829) เอวํ วุตฺตานิ ทฺเว วิฆาสสิกฺขาปทานิ จฯ อุทสาฏิ จาติ อุทกสาฏิกสิกฺขาปทญฺจฯ ตถา สมณจีวรนฺติ ตถา ‘‘สมณจีวรํ ทเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. 917) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจาติฯ

[377] อิติ เอเต เอกูนปณฺณาส ธมฺมา ทุกฺขนฺตทสฺสินา ภควตา ฉสมุฏฺฐานิกา เตเยว สญฺจริตฺตสมา สญฺจริตฺตสิกฺขาปเทน สมา กตา อนุมตา ปญฺญตฺตาติ โยชนาฯ

สญฺจริตฺตสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[378] สงฺฆเภโทติ สงฺฆเภทสิกฺขาปทญฺจฯ เภทานุวตฺตทุพฺพจทูสกาติ เภทานุวตฺตกทุพฺพจกุลทูสกสิกฺขาปทานิ จฯ ทุฏฺฐุลฺลจฺฉาทนนฺติ ทุฏฺฐุลฺลปฏิจฺฉาทนสิกฺขาปทญฺจฯ ทิฏฺฐีติ ทิฏฺฐิอปฺปฏินิสฺสชฺชนสิกฺขาปทญฺจ ฯ ฉนฺทอุชฺชคฺฆิกา ทุเวติ ฉนฺทํอทตฺวาคมนสิกฺขาปทญฺจ อุชฺชคฺฆิกาย อนฺตรฆเร คมนนิสีทนสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ

[379] อปฺปสทฺทา ทุเว วุตฺตาติ ‘‘อปฺปสทฺโท อนฺตรฆเร คมิสฺสามิ, นิสีทิสฺสามี’’ติ (ปาจิ. 588, 589) วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จฯ น พฺยาหเรติ ‘‘น สกพเฬน มุเขน พฺยาหริสฺสามี’’ติ (ปาจิ. 619) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

ฉมา, นีจาสเน, ฐานนฺติ ‘‘ฉมายํ นิสีทิตฺวา (ปาจิ. 645), นีเจ อาสเน นิสีทิตฺวา (ปาจิ. 647), ฐิโต นิสินฺนสฺสา’’ติ (ปาจิ. 648) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปจฺฉโต อุปฺปเถน จาติ ‘‘ปจฺฉโต คจฺฉนฺโต ปุรโต คจฺฉนฺตสฺส (ปาจิ. 649), อุปฺปเถน คจฺฉนฺโต ปเถน คจฺฉนฺตสฺสา’’ติ (ปาจิ. 650) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ

[380] วชฺชจฺฉาทาติ วชฺชโต ปฏิจฺฉาทนสิกฺขาปทญฺจฯ อนุวตฺตา จาติ อุกฺขิตฺตานุวตฺตนสิกฺขาปทญฺจฯ คหณนฺติ ‘‘หตฺถคฺคหณํ วา สาทิเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. 675) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ โอสาเรยฺย จาติ ‘‘อนปโลเกตฺวา การกสงฺฆํ อนญฺญาย คณสฺส ฉนฺทํ โอสาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 695) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปจฺจกฺขามีติ สิกฺขา จาติ ‘‘พุทฺธํ ปจฺจาจิกฺขามี’’ติ (ปาจิ. 710) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ตถา กิสฺมิญฺจิเทว จาติ ‘‘กิสฺมิญฺจิเทว อธิกรเณ ปจฺจากตา’’ติ (ปาจิ. 716) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[381] สํสฏฺฐา ทฺเว จาติ ‘‘ภิกฺขุนิโย ปเนว สํสฏฺฐา วิหรนฺตี’’ติ (ปาจิ. 722) จ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี เอวํ วเทยฺย สํสฏฺฐาว, อยฺเย, ตุมฺเห วิหรถา’’ติอาทิวจนํ (ปาจิ. 728) ปฏิจฺจ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ วธิตฺวา จาติ ‘‘อตฺตานํ วธิตฺวา วธิตฺวา โรเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. 880) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ วิสิพฺเพตฺวา จาติ ‘‘ภิกฺขุนิยา จีวรํ วิสิพฺเพตฺวา วา วิสิพฺพาเปตฺวา วา’’ติ (ปาจิ. 893) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ทุกฺขิตนฺติ ‘‘ทุกฺขิตํ สหชีวินิ’’นฺติ (ปาจิ. 947) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปุนเทว จ สํสฏฺฐาติ ‘‘สํสฏฺฐา วิหเรยฺย คหปตินา วา คหปติปุตฺเตน วา’’ติ (ปาจิ. 956) เอวํ ปุน วุตฺตสํสฏฺฐสิกฺขาปทญฺจฯ เนว วูปสเมยฺย จาติ ‘‘‘เอหายฺเย, อิมํ อธิกรณํ วูปสเมหี’ติ (ปาจิ. 995) วุจฺจมานา ‘สาธู’ติ ปฏิสฺสุณิตฺวา สา ปจฺฉา อนนฺตรายิกินี เนว วูปสเมยฺยา’’ติ วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[382] ชานํ สภิกฺขุการามนฺติ ‘‘ชานํ สภิกฺขุกํ อารามํ อนาปุจฺฉา ปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1024) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ตเถว น ปวารเยติ ‘‘อุภโตสงฺเฆ ตีหิ ฐาเนหิ น ปวาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1051) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ตถา อนฺวทฺธมาสญฺจาติ ‘‘อนฺวทฺธมาสํ ภิกฺขุนิยา ภิกฺขุสงฺฆโต ทฺเว ธมฺมา ปจฺจาสีสิตพฺพา’’ติ (ปาจิ. 1059) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สหชีวินิโย ทุเวติ ‘‘สหชีวินิํ วุฏฺฐาเปตฺวา ทฺเว วสฺสานิ เนว อนุคฺคณฺเหยฺย (ปาจิ. 1108), สหชีวินิํ วุฏฺฐาเปตฺวา เนว วูปกาเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1116) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ

[383-4] สเจ เม จีวรํ อยฺเยติ ‘‘สเจ เม ตฺวํ, อยฺเย, จีวรํ ทสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺฐาเปสฺสามี’’ติ (ปาจิ. 1151) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อนุพนฺธิสฺสสีติ ‘‘สเจ มํ ตฺวํ, อยฺเย, ทฺเว วสฺสานิ อนุพนฺธิสฺสสิ, เอวาหํ ตํ วุฏฺฐาเปสฺสามี’’ติ (ปาจิ. 1155) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อสเมน สมฺพุทฺเธน ปกาสิตา อิเม สตฺตติํส ธมฺมา สพฺเพ กายวาจาทิโต กายวาจาจิตฺตโต เอกสมุฏฺฐานา กตา สมนุภาสนา สิยุํ สมุฏฺฐานโต สมนุภาสนสิกฺขาปเทน สทิสา สิยุนฺติ โยชนาฯ

สมนุภาสนสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[385] กถินานิ จ ตีณีติ ‘‘นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ ภิกฺขุนา อุพฺภตสฺมิํ กถิเน’’ติ (ปารา. 462) วุตฺตานิ อาทิโต ตีณิ สิกฺขาปทานิฯ ปตฺโตติ ‘‘ทสาหปรมํ อติเรกปตฺโต’’ติ (ปารา. 601) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ เภสชฺชเมว จาติ ‘‘ปฏิสายนียานิ เภสชฺชานี’’ติ (ปารา. 622) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อจฺเจกมฺปิ จาติ อจฺเจกสิกฺขาปทญฺจฯ

สาสงฺกนฺติ ตทนนฺตรเมว สาสงฺกสิกฺขาปทญฺจฯ ปกฺกมนฺตทฺวยมฺปิ จาติ ‘‘ตํ ปกฺกมนฺโต เนว อุทฺธเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 109, 115) ภูตคามวคฺเค วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ

[386] ตถา อุปสฺสยํ คนฺตฺวาติ ‘‘ภิกฺขุนุปสฺสยํ อุปสงฺกมิตฺวา ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. 158) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปรมฺปรํ โภชนนฺติ ‘‘ปรมฺปรโภชเน ปาจิตฺติย’’นฺติ (ปาจิ. 221) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อนติริตฺตนฺติ ‘‘อนติริตฺตํ ขาทนียํ วา โภชนียํ วา’’ติ (ปาจิ. 238) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สภตฺโตติ ‘‘นิมนฺติโต สภตฺโต สมาโน’’ติ (ปาจิ. 299) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ วิกปฺเปตฺวา ตเถว จาติ ‘‘จีวรํ วิกปฺเปตฺวา’’ติ (ปาจิ. 373) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[387] รญฺโญติ ‘‘รญฺโญ ขตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 498) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ วิกาเลติ ‘‘วิกาเล คามํ ปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 509-512) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ โวสาสาติ ‘‘โวสาสมานรูปา ฐิตา’’ติ (ปาจิ. 558) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ‘‘อารญฺญเก อุสฺสยวาทิกา’’ติ ปทจฺเฉโทฯ อารญฺญเกติ ‘‘ตถารูเปสุ อารญฺญเกสุ เสนาสเนสุ ปุพฺเพ อปฺปฏิสํวิทิต’’นฺติ (ปาจิ. 570) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อุสฺสยวาทิกาติ ‘‘อุสฺสยวาทิกา วิหเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 679) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปตฺตสนฺนิจยญฺเจวาติ ‘‘ปตฺตสนฺนิจยํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 734) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปุเร, ปจฺฉา, วิกาลเกติ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี ปุเรภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ (ปาจิ. 855) จ ‘‘ปจฺฉาภตฺตํ กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ (ปาจิ. 860) จ ‘‘วิกาเล กุลานิ อุปสงฺกมิตฺวา’’ติ (ปาจิ. 865) จ วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยญฺจฯ

[388-9] ปญฺจาหิกนฺติ ‘‘ปญฺจาหิกํ สงฺฆาฏิจารํ อติกฺกเมยฺยา’’ติ (ปาจิ. 898) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สงฺกมนินฺติ ‘‘จีวรสงฺกมนียํ ธาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 903) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ตถา อาวสถทฺวยนฺติ ‘‘อาวสถจีวรํ อนิสฺสชฺชิตฺวา ปริภุญฺเชยฺย (ปาจิ. 1004), อาวสถํ อนิสฺสชฺชิตฺวา จาริกํ ปกฺกเมยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1009) เอวํ อาวสเถน สทฺธิํ วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ ปสาเขติ ‘‘ปสาเข ชาตํ คณฺฑํ วา’’ติ (ปาจิ. 1063) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อาสเน จาติ ‘‘ภิกฺขุสฺส ปุรโต อนาปุจฺฉา อาสเน นิสีเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1215) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจาติ อิเม ปน เอกูนติํส ธมฺมา กายวาจโต, กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐานโต สพฺเพ ทฺวิสมุฏฺฐานิกา, ตโตเยว กถินสมฺภวา กถินสมุฏฺฐานา โหนฺตีติ โยชนาฯ

กถินสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[390] ทฺเว เสยฺยาติ ทฺเว สหเสยฺยสิกฺขาปทานิ จฯ อาหจฺจปาโท จาติ อาหจฺจปาทกสิกฺขาปทญฺจฯ ปิณฺฑญฺจาติ อาวสถปิณฺฑโภชนสิกฺขาปทญฺจฯ คณโภชนนฺติ คณโภชนสิกฺขาปทญฺจ ฯ วิกาเลติ วิกาลโภชนสิกฺขาปทญฺจฯ สนฺนิธิญฺเจวาติ สนฺนิธิการกสิกฺขาปทญฺจฯ ทนฺตโปนนฺติ ทนฺตโปนสิกฺขาปทญฺจฯ อเจลกนฺติ อเจลกสิกฺขาปทญฺจฯ

[391] อุยฺยุตฺตญฺจาติ ‘‘อุยฺยุตฺตํ เสนํ ทสฺสนาย คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 311) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ‘‘วเส อุยฺโยธิ’’นฺติ ปทจฺเฉโทฯ วเสติ ‘‘เสนาย วเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 318) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

อุยฺโยธินฺติ ‘‘อุยฺโยธิกํ วา…เป.… อนีกทสฺสนํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 323) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจ ฯ สุราติ สุราปานสิกฺขาปทญฺจฯ โอเรน นฺหายนนฺติ โอเรนทฺธมาสนหายนสิกฺขาปทญฺจฯ ทุพฺพณฺณกรณญฺเจวาติ ‘‘ติณฺณํ ทุพฺพณฺณกรณาน’’นฺติ (ปาจิ. 368) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปาฏิเทสนียทฺวยนฺติ วุตฺตาวเสสํ ปาฏิเทสนียทฺวยญฺจฯ

[392] ลสุณนฺติ ลสุณสิกฺขาปทญฺจฯ อุปติฏฺเฐยฺยาติ ‘‘ภิกฺขุสฺส ภุญฺชนฺตสฺส ปานีเยน วา วิธูปเนน วา อุปติฏฺเฐยฺยา’’ติ (ปาจิ. 816) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ นจฺจทสฺสนเมว จาติ ‘‘นจฺจํ วา คีตํ วา วาทิตํ วา ทสฺสนาย คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 834) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ นคฺคนฺติ ‘‘นคฺคา นหาเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. 884) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อตฺถรณนฺติ ‘‘เอกตฺถรณปาวุรณา ตุวฏฺเฏยฺยุ’’นฺติ (ปาจิ. 937) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ มญฺเจติ ‘‘เอกมญฺเจ ตุวฏฺเฏยฺยุ’’นฺติ (ปาจิ. 933) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อนฺโตรฏฺเฐติ ‘‘อนฺโตรฏฺเฐ สาสงฺกสมฺมเต’’ติ (ปาจิ. 962) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ตถา พหีติ ‘‘ติโรรฏฺเฐ สาสงฺกสมฺมเต’’ติ (ปาจิ. 966) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[393] อนฺโตวสฺสนฺติ ‘‘อนฺโตวสฺสํ จาริกํ จเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 970) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อคารญฺจาติ ‘‘ราชาคารํ วา จิตฺตาคารํ วา…เป.… โปกฺขรณิํ วา ทสฺสนาย คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 978) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อาสนฺทินฺติ ‘‘อาสนฺทิํ วา ปลฺลงฺกํ วา ปริภุญฺเชยฺยา’’ติ (ปาจิ. 983) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สุตฺตกนฺตนนฺติ ‘‘สุตฺตํ กนฺเตยฺยา’’ติ (ปาจิ. 987) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ เวยฺยาวจฺจนฺติ ‘‘คิหิเวยฺยาวจฺจํ กเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 991) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

สหตฺถา จาติ ‘‘อคาริกสฺส วา ปริพฺพาชกสฺส วา ปริพฺพาชิกาย วา สหตฺถา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ทเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1000) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจ ฯ อาวาเส จ อภิกฺขุเกติ ‘‘อภิกฺขุเก อาวาเส วสฺสํ วเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1047) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ

[394] ฉตฺตนฺติ ‘‘ฉตฺตุปาหนํ ธาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1178) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ยานญฺจาติ ‘‘ยาเนน ยาเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1186) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สงฺฆาณินฺติ ‘‘สงฺฆาณิํ ธาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1191) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อลงฺการนฺติ ‘‘อิตฺถาลงฺการํ ธาเรยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1195) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ คนฺธวาสิตนฺติ ‘‘คนฺธวณฺณเกน นหาเยยฺย (ปาจิ. 1199), วาสิตเกน ปิญฺญาเกน นหาเยยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1203) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ ‘‘ภิกฺขุนี…เป.… คิหินิยา’’ติ เอเตน ‘‘ภิกฺขุนิยา อุมฺมทฺทาเปยฺยา’’ติอาทีนิ (ปาจิ. 1207) จตฺตาริ สิกฺขาปทานิ วุตฺตานิฯ

[395] ตถาสํกจฺจิกาติ ‘‘อสํกจฺจิกา คามํ ปวิเสยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1225) เอวํ วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อิเม ปน เตจตฺตาลีส ธมฺมา สพฺเพ กายจิตฺตวเสน ทฺวิสมุฏฺฐานิกาฯ เอฬกโลเมน สมุฏฺฐานโต สมา โหนฺตีติ โยชนาฯ

เอฬกโลมสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[396-7] อญฺญตฺราติ ‘‘มาตุคามสฺส อุตฺตริฉปฺปญฺจวาจาหิ ธมฺมํ เทเสยฺย อญฺญตฺร วิญฺญุนา ปุริสวิคฺคเหนา’’ติ (ปาจิ. 63) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ อสมฺมโต เจวาติ ‘‘อสมฺมโต ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. 146) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ตถา อตฺถงฺคเตน จาติ ‘‘อตฺถงฺคเต สูริเย ภิกฺขุนิโย โอวเทยฺยา’’ติ (ปาจิ. 154) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ติรจฺฉานวิชฺชา ทฺเว วุตฺตาติ ‘‘ติรจฺฉานวิชฺชํ ปริยาปุเณยฺย, วาเจยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1014, 1018) เอวํ วุตฺตานิ ทฺเว สิกฺขาปทานิ จฯ

อโนกาสกตมฺปิ จาติ ‘‘อโนกาสกตํ ภิกฺขุํ ปญฺหํ ปุจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 1220) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจาติ อิเม ปน สพฺเพ ฉ ธมฺมา วาจโต, วาจาจิตฺตโต จาติ อิเมหิ ทฺวีหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐานิกา โหนฺติฯ ปทโสธมฺมตุลฺยตา อยเมเตสํ ปทโสธมฺเมน สทิสภาโวติ โยชนาฯ

ปทโสธมฺมสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[398-9] เอกนฺติ ‘‘ภิกฺขุนิยา สทฺธิํ สํวิธาย เอกทฺธานมคฺคํ ปฏิปชฺเชยฺยา’’ติ (ปาจิ. 180) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ นาวนฺติ ‘‘เอกนาวํ อภิรุเหยฺยา’’ติ (ปาจิ. 188) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปณีตญฺจาติ ‘‘ปณีตโภชนานิ อคิลาโน อตฺตโน อตฺถาย วิญฺญาเปตฺวาภุญฺเชยฺยา’’ติ (ปาจิ. 259) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ สํวิธานญฺจาติ มาตุคาเมน สทฺธิํ สํวิธาย คมนสิกฺขาปทญฺจฯ สํหเรติ ‘‘สมฺพาเธ โลมํ สํหราเปยฺยา’’ติ (ปาจิ. 799) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ธญฺญนฺติ ‘‘อามกธญฺญํ วิญฺญตฺวา วา’’ติ (ปาจิ. 821) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ นิมนฺติตา เจวาติ ‘‘นิมนฺติตา วา ปวาริตา วา ขาทนียํ วา โภชนียํ วา ขาเทยฺย วา ภุญฺเชยฺย วา’’ติ (ปาจิ. 1038) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ปาฏิเทสนิยฏฺฐกนฺติ ภิกฺขุนีนํ วุตฺตา อฏฺฐ ปาฏิเทสนียา เจติ พุทฺธเสฏฺเฐน ปญฺญตฺตา เอตา จุทฺทส สิกฺขา จตุสมุฏฺฐานา กายโต, กายวาจโต, กายจิตฺตโต, วาจาจิตฺตโต จาติ จตูหิ สมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐหนฺติฯ สมุฏฺฐานโต อทฺธาเนน อทฺธานสิกฺขาปเทน สมา โหนฺตีติ มตาติ โยชนาฯ

อทฺธานสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[400-1] สุตินฺติ อุปสฺสุติติฏฺฐนสิกฺขาปทญฺจฯ สูปาทิวิญฺญตฺตินฺติ สูโปทนวิญฺญตฺติสิกฺขาปทญฺจฯ อนฺธกาเรติ ‘‘รตฺตนฺธกาเร อปฺปทีเป’’ติ (ปาจิ. 839) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ ตเถว จ ปฏิจฺฉนฺเนติ ‘‘ปฏิจฺฉนฺเน โอกาเส’’ติ (ปาจิ. 843) วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ โอกาเสติ ‘‘อชฺโฌกาเส ปุริเสน สทฺธิ’’นฺติ (ปาจิ. 847) เอวํ วุตฺตสิกฺขาปทญฺจฯ พฺยูเห จาติ ตทนนฺตรเมว ‘‘รถิกาย วา พฺยูเห วา สิงฺฆาฏเก วา ปุริเสน สทฺธิ’’นฺติ (ปาจิ. 851) อาคตสิกฺขาปทญฺจาติ อิเม สพฺเพปิ อาทิจฺจพนฺธุนา เทสิตา ฉ ธมฺมา จตุตฺถจฺฉฏฺฐโต กายจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จ สมุฏฺฐหนฺตา เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานา เถยฺยสตฺถสิกฺขาปเทน สมานสมุฏฺฐานา สิยุนฺติ โยชนาฯ

เถยฺยสตฺถสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[402] ฉตฺต, ทณฺฑกรสฺสาปีติ ‘‘น ฉตฺตปาณิสฺส ทณฺฑปาณิสฺสา’’ติ (ปาจิ. 635) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ สตฺถาวุธกรสฺสาปีติ ‘‘น สตฺถปาณิสฺส (ปาจิ. 636), น อาวุธปาณิสฺสา’’ติ (ปาจิ. 637) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ ปาทุกูปาหนา, ยานนฺติ ‘‘น ปาทุการุฬฺหสฺส (ปาจิ. 638), น อุปาหนารุฬฺหสฺส (ปาจิ. 639), น ยานคตสฺสา’’ติ (ปาจิ. 640) วุตฺตสิกฺขาปทตฺตยญฺจฯ เสยฺยา, ปลฺลตฺถิกาย จาติ ‘‘น สยนคตสฺส (ปาจิ. 641), น ปลฺลตฺถิกาย นิสินฺนสฺสา’’ติ (ปาจิ. 642) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจฯ

[403] เวฐิโตคุณฺฐิโต จาติ ‘‘น เวฐิตสีสสฺส (ปาจิ. 643), น โอคุณฺฐิตสีสสฺสา’’ติ (ปาจิ. 644) วุตฺตสิกฺขาปททฺวยญฺจาติ นิทสฺสิตา สพฺเพ เอกาทส ธมฺมา วาจาจิตฺตสงฺขาเตน เอเกน สมุฏฺฐาเนน สมุฏฺฐิตา ธมฺมเทสนสมุฏฺฐานาติ สญฺญิตา สลฺลกฺขิตาติ โยชนาฯ

ธมฺมเทสนสมุฏฺฐานวณฺณนาฯ

[404] เอวํ ตาว สมฺภินฺนสมุฏฺฐานํ เวทิตพฺพํ, นิยตสมุฏฺฐานํ ติวิธํ, ตํ เอกสฺเสว สิกฺขาปทสฺส โหตีติ วิสุํเยว ทสฺเสตุมาห ‘‘ภูตาโรจนกญฺเจวา’’ติอาทิฯ ภูตาโรจนกญฺเจวาติ ตีหิ อจิตฺตกสมุฏฺฐาเนหิ สมุฏฺฐิตํ ภูตาโรจนสิกฺขาปทญฺจฯ โจริวุฏฺฐาปนมฺปิ จาติ วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จาติ ทฺวีหิ สมุฏฺฐิตํ โจริวุฏฺฐาปนสิกฺขาปทญฺจฯ อนนุญฺญาตเมว อนนุญฺญาตมตฺตํฯ อนนุญฺญาตมตฺตนฺติ วาจโต, กายวาจโต, วาจาจิตฺตโต, กายวาจาจิตฺตโต จาติ จตูหิ สมุฏฺฐิตํ อนนุญฺญาตสิกฺขาปทญฺจาติฯ อิทํ ตยนฺติ อิทํ สิกฺขาปทตฺตยํฯ อสมฺภินฺนนฺติ เกนจิ อญฺเญน สิกฺขาปเทน อสมฺมิสฺสสมุฏฺฐานํฯ

อิติ อุตฺตเร ลีนตฺถปกาสนิยา

สมุฏฺฐานสีสกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อาปตฺติสมุฏฺฐานกถาวณฺณนา

[405] อาทินาติ ปฐเมน กายสงฺขาเตน สมุฏฺฐาเนนฯ

[406-7] ทุกฺกฏาทโยติ อาทิ-สทฺเทน ถุลฺลจฺจยสงฺฆาทิเสสา คหิตาฯ ยถาห – ‘‘ปโยเค ทุกฺกฏํ ฯ เอกํ ปิณฺฑํ อนาคเต อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสฯ ตสฺมิํ ปิณฺเฑ อาคเต อาปตฺติ สงฺฆาทิเสสสฺสา’’ติ (ปริ. 277)ฯ วิกาเล ปน ปาจิตฺตีติ วิกาลโภชนปาจิตฺติฯ อญฺญาติหตฺถโตติ อญฺญาติกาย ภิกฺขุนิยา อนฺตรฆรํ ปวิฏฺฐาย หตฺถโตฯ