ทุติยปาราชิกกถา

[39]

อาทิยนฺโต หรนฺโตว-หรนฺโต อิริยาปถํ;

วิโกเปนฺโต ตถา ฐานา, จาเวนฺโตปิ ปราชิโตฯ

[40]

ตตฺถ นาเนกภณฺฑานํ, ปญฺจกานํ วสา ปน;

อวหารา ทเสเวเต, วิญฺญาตพฺพา วิภาวินาฯ

[41]

สาหตฺถาณตฺติโก เจว, นิสฺสคฺโค อตฺถสาธโก;

ธุรนิกฺเขปนญฺจาติ, อิทํ สาหตฺถปญฺจกํฯ

[42]

ปุพฺพสหปโยโค จ, สํวิทาหรณมฺปิ จ;

สงฺเกตกมฺมํ เนมิตฺตํ, ปุพฺพโยคาทิปญฺจกํฯ

[43]

เถยฺยปสยฺหปริกปฺป-ปฏิจฺฉนฺนกุสาทิกา;

อวหารา อิเม ปญฺจ, เวทิตพฺพาว วิญฺญุนาฯ

[44]

วตฺถุกาลคฺฆเทเส จ, ปริโภคญฺจ ปญฺจปิ;

ญตฺวา เอตานิ กาตพฺโพ, ปณฺฑิเตน วินิจฺฉโยฯ

[45]

ทุติยํ วาปิ กุทฺทาลํ, ปิฏกํ ปริเยสโต;

คจฺฉโต เถยฺยจิตฺเตน, ทุกฺกฏํ ปุพฺพโยคโตฯ

[46]

ตตฺถชาตกกฏฺฐํ วา, ลตํ วา ฉินฺทโต ปน;

ทุกฺกฏํ อุภยตฺถาปิ, วุตฺตํ สหปโยคโตฯ

[47]

ปถวิํ ขณโต วาปิ, พฺยูหโต ปํสุเมว วา;

อามสนฺตสฺส วา กุมฺภิํ, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํฯ

[48]

มุเข ปาสํ ปเวเสตฺวา, ขาณุเก พทฺธกุมฺภิยา;

พนฺธนานํ วสา เญยฺโย, ฐานเภโท วิชานตาฯ

[49]

ทฺเว ฐานานิ ปเนกสฺมิํ, ขาณุเก พทฺธกุมฺภิยา;

วลยํ รุกฺขมูลสฺมิํ, ปเวเสตฺวา กตาย วาฯ

[50]

อุทฺธรนฺตสฺส ขาณุํ วา, ฉินฺทโต สงฺขลิมฺปิ วา;

ถุลฺลจฺจยํ ตโต กุมฺภิํ, ฐานา จาเวติ เจ จุโตฯ

[51]

ปฐมํ ปน กุมฺภิํ วา, อุทฺธริตฺวา ตถา ปุน;

ฐานา จาเวติ ขาณุํ วา, สงฺขลิํ วาปิ โส นโยฯ

[52]

อิโต จิโต จ ฆํสนฺโต, มูเล สาเรติ รกฺขติ;

วลยํ เขคตํ ตตฺถ, กโรนฺโตว ปราชิโตฯ

[53]

ชาตํ ฉินฺทติ เจ รุกฺขํ, ทุกฺกฏํ กุมฺภิมตฺถเก;

สมีเป ฉินฺทโต ตสฺส, ปาจิตฺติยมตตฺถชํฯ

[54]

อนฺโตกุมฺภิคตํ ภณฺฑํ, ผนฺทาเปติ สเจ ปน;

อปพฺยูเหติ ตตฺเถว, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยาฯ

[55]

หรนฺโต กุมฺภิยา ภณฺฑํ, มุฏฺฐิํ ฉินฺทติ อตฺตโน;

ภาชเน วา คตํ กตฺวา, โหติ ภิกฺขุ ปราชิโตฯ

[56]

หารํ วา ปน ปามงฺคํ, สุตฺตารุฬฺหํ ตุ กุมฺภิยา;

ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, ฐานา จาเวติ เจ จุโตฯ

[57]

สปฺปิอาทีสุ ยํ กิญฺจิ, ปิวโต ปาทปูรณํ;

เอเกเนว ปโยเคน, ปีตมตฺเต ปราชโยฯ

[58]

กตฺวาว ธุรนิกฺเขปํ, ปิวนฺตสฺส ปุนปฺปุนํ;

สกลมฺปิ จ ตํ กุมฺภิํ, ปิวโต น ปราชโยฯ

[59]

สเจ ขิปติ ยํ กิญฺจิ, ภณฺฑกํ เตลกุมฺภิยํ;

ตํ ปาทคฺฆนกํ เตลํ, ธุวํ ปิวติ ตาวเทฯ

[60]

หตฺถโต มุตฺตมตฺเตว, เถยฺยจิตฺโต วินสฺสติ;

อาวิญฺเชตฺวาปิ วา กุมฺภิํ, เตลํ คาเฬติ เจ ตถาฯ

[61]

เตลสฺสากิรณํ ญตฺวา, ขิตฺตํ ริตฺตาย กุมฺภิยา;

ปีตํ เตลญฺจ ตํ ภณฺฑํ, อุทฺธรนฺโตว ธํสิโตฯ

[62]

ตตฺเถว ภินฺทโต เตลํ, ฉฑฺเฑนฺตสฺส ตเถว จ;

ฌาเปนฺตสฺส อโภคํ วา, กโรนฺตสฺส จ ทุกฺกฏํฯ

ภูมฏฺฐกถาฯ

[63]

ฐปิตํ ปตฺถริตฺวา จ, สาฏกตฺถรณาทิกํ;

เวเฐตฺวา อุทฺธรนฺตสฺส, มุตฺเต ฐานา ปราภโวฯ

[64]

โอริมนฺเตน วา ผุฏฺฐ-โมกาสํ ปาริมนฺตโต;

ปาราชิกมติกฺกนฺเต, กฑฺฒโต อุชุกมฺปิ วาฯ

ถลฏฺฐกถาฯ

[65]

ปุรโต มุขตุณฺฑญฺจ, กลาปคฺคญฺจ ปจฺฉโต;

ทฺวีสุ ปสฺเสสุ ปกฺขนฺโต, เหฏฺฐา ปาทนขา ตถาฯ

[66]

อุทฺธญฺจาปิ สิขคฺคนฺติ, คคเน คจฺฉโต ปน;

โมรสฺส ฉ ปริจฺเฉทา, เวทิตพฺพา วิภาวินาฯ

[67]

ภิกฺขุ ‘‘สสฺสามิกํ โมรํ, คเหสฺสามี’’ติ เขคตํ;

หตฺถํ วาปิ ปสาเรติ, ปุรโต วาสฺส ติฏฺฐติฯ

[68]

โมโรปิ คคเน ปกฺเข, จาเรติ น จ คจฺฉติ;

ทุกฺกฏํ คมนจฺเฉเท, อามสนฺตสฺส เจว ตํฯ

[69]

ฐานา โมรมโมเจนฺโต, ผนฺทาเปติ สเจ ปน;

เอวํ ผนฺทาปเน ตสฺส, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํฯ

[70]

อคฺคเหตฺวา คเหตฺวา วา, หตฺเถน ปน อตฺตโน;

ฐานา จาเวติ เจ โมรํ, สยํ ฐานา จุโต สิยาฯ

[71]

ผุฏฺโฐกาสํ มุขคฺเคน, กลาปคฺเคน วา ปน;

กลาปคฺเคน วา ผุฏฺฐํ, มุขตุณฺเฑน ภิกฺขุ เจฯ

[72]

อติกฺกาเมยฺย โย โมรํ, ฐานา จาเวติ นาม โส;

เอเสว จ นโย ปาท-สิขาปกฺเขสุ ทีปิโตฯ

[73]

คคเน ปน คจฺฉนฺโต, กเร โมโร นิลียติ;

ตํ กเรเนว จาเรนฺโต, ผนฺทาเปตีติ วุจฺจติฯ

[74]

สเจ คณฺหาติ ตํ โมรํ, อิตเรน กเรน โส;

จาวิตตฺตา ปน ฐานา, ภิกฺขุ ฐานา จุโต สิยาฯ

[75]

อิตรํ ปน โมรสฺส, อุปเนติ สเจ กรํ;

น โทโส ตตฺถ อุฑฺเฑตฺวา, สยเมว นิลียติฯ

[76]

ทิสฺวา องฺเค นิลีนํ ตํ, เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉโต;

ปาเท ถุลฺลจฺจยํ โหติ, ทุติเย จ ปราชโยฯ

[77]

ภูมิยํ ฐิตโมรสฺส, ตีณิ ฐานานิ ปณฺฑิโต;

ปาทานญฺจ กลาปสฺส, วเสน ปริทีปเยฯ

[78]

ตโต เกสคฺคมตฺตมฺปิ, โมรํ ปถวิโต ปน;

โหติ ปาราชิกํ ตสฺส, อุกฺขิปนฺตสฺส ภิกฺขุโนฯ

[79]

ฉิชฺชมานํ สุวณฺณาทิํ, ปตฺเต ปตติ เจ ปน;

หตฺเถน อุทฺธรนฺตสฺส, ตสฺส ปาราชิกํ สิยาฯ

[80]

สเจ อนุทฺธริตฺวาว, เถยฺยจิตฺเตน คจฺฉติ;

ทุติเย ปทวารสฺมิํ, ปาราชิกมุทีรเยฯ

[81]

เอเสว จ นโย เญยฺโย, หตฺเถ วตฺเถว มตฺถเก;

ตํ ตํ ตสฺส ภเว ฐานํ, ยตฺถ ยตฺถ ปติฏฺฐิตํฯ

อากาสฏฺฐกถาฯ

[82]

เถยฺยจิตฺเตน ยํ กิญฺจิ, มญฺจปีฐาทิสุฏฺฐิตํ;

อามาสมฺปิ อนามาสํ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ

[83]

สํหริตฺวา สเจ วํเส, ฐปิตํ โหติ จีวรํ;

กตฺวา ปุโนรโต โภคํ, ตถา อนฺตญฺจ ปารโตฯ

[84]

จีวเรน ผุฏฺโฐกาโส, ฐานํ ตสฺส ปวุจฺจติ;

น ตุ จีวรวํโส โส, โหตีติ สกโล มโตฯ

[85]

โอริมนฺเตน โอกาสํ, ผุฏฺฐํ ตมิตเรน วา;

อิตเรนปิ วา ผุฏฺฐํ, โอริมนฺเตน วา ปุนฯ

[86]

ทกฺขิณนฺเตน ผุฏฺฐํ วา, วามนฺเตนิตเรน วา;

วามนฺเตน ผุฏฺฐฏฺฐานํ, อติกฺกามยโต จุติฯ

[87]

อุทฺธํ วา อุกฺขิปนฺตสฺส, จีวรํ ปน วํสโต;

เกสคฺคมตฺเต อุกฺขิตฺเต, ตสฺส ปาราชิกํ ภเวฯ

[88]

รชฺชุเกน จ พนฺธิตฺวา, ฐปิตํ ปน จีวรํ;

ถุลฺลจฺจยํ วิโมเจนฺโต, มุตฺเต ปาราชิกํ ผุเสฯ

[89]

เวเฐตฺวา ฐปิตํ วํเส, นิพฺเพเฐนฺตสฺส ภิกฺขุโน;

วลยํ ฉินฺทโต วาปิ, โมเจนฺตสฺสปฺยยํ นโยฯ

[90]

จีวรสฺส ปสาเรตฺวา, ฐปิตสฺส หิ วํสเก;

สํหริตฺวา ตุ นิกฺขิตฺเต, จีวเร วิย นิจฺฉโยฯ

[91]

สิกฺกาย ปกฺขิปิตฺวา ยํ, ลคฺคิตํ โหติ ภณฺฑกํ;

สิกฺกาโต ตํ หรนฺโต วา, สห สิกฺกาย วา จุโตฯ

[92]

กุนฺตาทิํ นาคทนฺเตสุ, ฐิเตสุ ปฏิปาฏิยา;

อคฺเค วา ปน พุนฺเท วา, คเหตฺวา ปริกฑฺฒโตฯ

[93]

ปาราชิกํ ผุฏฺโฐกาสํ, อติกฺกามยโต สิยา;

อุชุกํ อุกฺขิปนฺตสฺส, เกสคฺเคน ปราชโยฯ

[94]

ปาการาภิมุโข ฐตฺวา, อากฑฺฒติ สเจ ปน;

โอริมนฺตผุฏฺโฐกาส-มิตรนฺตจฺจเย จุโตฯ

[95]

ตเถว ปรโต ตสฺส, เปลฺเลนฺตสฺสาปิ ภิกฺขุโน;

ภิตฺติํ ปน จ นิสฺสาย, ฐปิเตปิ อยํ นโยฯ

[96]

จาเลนฺตสฺส จ ตาลสฺส, ผลํ วตฺถุ หิ ปูรติ;

เยนสฺส พนฺธนา มุตฺเต, ตสฺมิํ ปาราชิกํ ภเวฯ

[97]

ปิณฺฑิํ ฉินฺทติ ตาลสฺส, สเจ ปาราชิกํ สิยา;

เอเสว จ นโย เสส-รุกฺขปุปฺผผเลสุปิฯ

เวหาสฏฺฐกถาฯ

[98]

คจฺฉโต หิ นิธิฏฺฐานํ, ปทวาเรน ทุกฺกฏํ;

อุทเก ปน คมฺภีเร, ตถา นิมุชฺชนาทิสุฯ

[99]

ตตฺถชาตกปุปฺเผสุ, เยน ปุปฺเผน ปูรติ;

วตฺถุ ตํ ฉินฺทโต ปุปฺผํ, ตสฺส ปาราชิกํ วเทฯ

[100]

เอกนาฬสฺส วา ปสฺเส, วาโก อุปฺปลชาติยา;

น ฉิชฺชติ ตโต ยาว, ตาว นํ ปริรกฺขติฯ

[101]

สามิเกเหว ปุปฺเผสุ, ฉินฺทิตฺวา ฐปิเตสุปิ;

ปุพฺเพ วุตฺตนเยเนว, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

[102]

ภารพทฺธานิ ปุปฺผานิ, ฉสฺวากาเรสุ เกนจิ;

อากาเรน สเจ ตานิ, ฐานา จาเวติ นสฺสติฯ

[103]

ฐปิตํ ปน ปุปฺผานํ, กลาปํ ชลปิฏฺฐิยํ;

จาเลตฺวา อุทกํ ปุปฺผ-ฏฺฐานา จาเวติ เจ จุโตฯ

[104]

ปริกปฺเปติ เจ ‘‘เอตฺถ, คเหสฺสามี’’ติ รกฺขติ;

อุทฺธรนฺโต คตฏฺฐานา, ภฏฺโฐ นาม ปวุจฺจติฯ

[105]

อจฺจุคฺคตสฺส ตํ ฐานํ, ชลโต สกลํ ชลํ;

อุปฺปาเฏตฺวา ตโต ปุปฺผํ, อุชุมุทฺธรโต ปนฯ

[106]

นาฬนฺเต ชลโต มุตฺต-มตฺเต ปาราชิกํ ภเว;

อมุตฺเต ชลโต ตสฺมิํ, ถุลฺลจฺจยมุทีริตํฯ

[107]

ปุปฺเผ คเหตฺวา นาเมตฺวา, อุปฺปาเฏติ สเจ ปน;

น ตสฺส อุทกํ ฐานํ, นฏฺโฐ อุปฺปาฏิตกฺขเณฯ

[108]

โย หิ สสฺสามิเก มจฺเฉ, เถยฺยจิตฺเตน คณฺหติ;

พฬิเสนปิ ชาเลน, หตฺเถน กุมิเนน วาฯ

[109]

ตสฺเสวํ คณฺหโต วตฺถุ, เยน มจฺเฉน ปูรติ;

ตสฺมิํ อุทฺธฏมตฺตสฺมิํ, ชลา โหติ ปราชโยฯ

[110]

ฐานํ สลิลชานญฺหิ, เกวลํ สกลํ ชลํ;

สลิลฏฺฐํ วิโมเจนฺโต, ชลา ปาราชิโก ภเวฯ

[111]

นีรโต อุปฺปติตฺวา โย, ตีเร ปตติ วาริโช;

คณฺหโต ตํ ปนาปตฺติํ, ภณฺฑคฺเฆน วินิทฺทิเสฯ

[112]

มารณตฺถาย มจฺฉานํ, ตฬาเก นทิยาปิ วา;

นินฺเน มจฺฉวิสํ นาม, ปกฺขิปิตฺวา คเต ปนฯ

[113]

ปจฺฉา มจฺฉวิสํ มจฺฉา, ขาทิตฺวา ปิลวนฺติ เจ;

ปาราชิกํ มเต มจฺเฉ, เถยฺยจิตฺเตน คณฺหโตฯ

[114]

ปํสุกูลิกสญฺญาย, น โทโส โกจิ คณฺหโต;

สามิเกสฺวาหรนฺเตสุ, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํฯ

[115]

คเหตฺวา สามิกา มจฺเฉ, สเจ ยนฺติ นิราลยา;

คณฺหโต ปน เต เสเส, เถยฺยจิตฺเตน ทุกฺกฏํฯ

[116]

อมเตสุ อนาปตฺติํ, วทนฺติ วินยญฺญุโน;

เอเสว จ นโย เสเส, กจฺฉปาทิมฺหิ วาริเชฯ

อุทกฏฺฐกถาฯ

[117]

‘‘นาวํ นาวฏฺฐํ วา ภณฺฑํ, เถเนตฺวา คณฺหิสฺสามี’’ติ;

ปาทุทฺธาเร โทสา วุตฺตา, ภิกฺขุสฺเสวํ คจฺฉนฺตสฺสฯ

[118]

พทฺธาย นาวาย หิ จณฺฑโสเต;

ฐานํ มตํ พนฺธนเมกเมว;

ภิกฺขุสฺส ตสฺมิํ มุตฺตมตฺเต;

ปาราชิกํ ตสฺส วทนฺติ ธีราฯ

[119]

นิจฺจเล อุทเก นาว-มพนฺธนมวฏฺฐิตํ;

ปุรโต ปจฺฉโต วาปิ, ปสฺสโต วาปิ กฑฺฒโตฯ

[120]

เอเกนนฺเตน สมฺผุฏฺฐ-โมกาสมิตเรน ตํ;

อติกฺกามยโต นาวํ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยาฯ

[121] ตถา –

อุทฺธํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ, อุทกมฺหา วิโมจิเต;

อโธนาวาตลํ เตน, ผุฏฺฐญฺจ มุขวฏฺฏิยาฯ

[122]

พนฺธิตฺวา ปน ยา ตีเร, ฐปิตา นิจฺจเล ชเล;

พนฺธนญฺจ ฐิโตกาโส, ฐานํ ตสฺสา ทฺวิธา มตํฯ

[123]

โหติ ถุลฺลจฺจยํ ปุพฺพํ, พนฺธนสฺส วิโมจเน;

ปจฺฉา เกนจุปาเยน, ฐานา จาเวติ เจ จุโตฯ

[124]

จาเวตฺวา ปฐมํ ฐานา, ปจฺฉา พนฺธนโมจเน;

เอเสว จ นโย วุตฺโต, เถยฺยจิตฺตสฺส ภิกฺขุโนฯ

[125]

อุสฺสาเรตฺวา นิกุชฺชิตฺวา, ฐปิตาย ถเล ปน;

ผุฏฺโฐกาโสว หิ ฐานํ, นาวาย มุขวฏฺฏิยาฯ

[126]

เญยฺโย ฐานปริจฺเฉโท;

อากาเรเหว ปญฺจหิ;

ยโต กุโตจิ จาเวนฺโต;

โหติ ปาราชิโก นโรฯ

[127]

เอเสว จ นโย เญยฺโย, นาวายุกฺกุชฺชิตายปิ;

ฐปิตายปิ นาวาย, ฆฏิกานํ ตถูปริฯ

[128]

เถยฺยา ติตฺเถ ฐิตํ นาวํ, อารุหิตฺวา สเจ ปน;

อริตฺเตน ผิเยนาปิ, ปาเชนฺตสฺส ปราชโยฯ

[129]

สเจ ฉตฺตํ ปณาเมตฺวา, อุสฺสาเปตฺวาว จีวรํ;

ลงฺการสทิสํ กตฺวา, คณฺหาเปติ สมีรณํฯ

[130]

อาคมฺม พลวา วาโต, นาวํ หรติ เจ ปน;

วาเตเนว หฏา นาวา, น โทโส โกจิ วิชฺชติฯ

[131]

สยเมว จ ยํ กิญฺจิ, คามติตฺถมุปาคตํ;

อจาเวนฺโตว ตํ ฐานา, กิณิตฺวา เจ ปลายติฯ

[132]

อวหาโร น ภิกฺขุสฺส, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํ;

สยเมว จ คจฺฉนฺติํ, ฐานา จาเวติ เจ จุโตฯ

นาวฏฺฐกถาฯ

[133]

ยานํ นาม รโถ วยฺหํ, สกฏํ สนฺทมานิกา;

ยานํ อวหริสฺสามิ, ยานฏฺฐมิติ วา ปนฯ

[134]

คจฺฉโต ทุกฺกฏํ วุตฺตํ, ทุติยํ ปริเยสโต;

ฐานา จาวนโยคสฺมิํ, วิชฺชมาเน ปราชโยฯ

[135]

ยานสฺส ทุกยุตฺตสฺส, ทส ฐานานิ ทีปเย;

ยานํ ปาชยโต ตสฺส, นิสีทิตฺวา ธุเร ปนฯ

[136]

ถุลฺลจฺจยํ ตุ โคณานํ, ปาทุทฺธาเร วินิทฺทิเส;

จกฺกานญฺหิ ฐิโตกาส-มติกฺกนฺเต ปราภโวฯ

[137]

อยุตฺตกสฺสาปิ จ ยานกสฺส, ธุเรนุปตฺถมฺภนิยํ ฐิตสฺส;

วเสนุปตฺถมฺภนิจกฺกกานํ, ฐานานิ ตีเณว ภวนฺติ ตสฺสฯ

[138]

ตถา ธุเรน ทารูนํ, อุปริฏฺฐปิตสฺส จ;

ภูมิยมฺปิ ธุเรเนว, ตเถว ฐปิตสฺส จฯ

[139]

ปุรโต ปจฺฉโต วาปิ, ฐานา จาเวติ เจ ปน;

ถุลฺลจฺจยํ ตุ ติณฺณมฺปิ, ฐานา จาเว ปราชโยฯ

[140]

อปเนตฺวาน จกฺกานิ, อกฺขานํ สีสเกหิ ตุ;

ฐิตสฺสูปริ ทารูนํ, ฐานานิ ทฺเว วินิทฺทิเสฯ

[141]

กฑฺฒนฺโต อุกฺขิปนฺโต วา, ผุฏฺโฐกาสจฺจเย จุโต;

ฐปิตสฺส ปนญฺญสฺส, ภูมิยํ ยสฺส กสฺสจิฯ

[142]

อกฺขุทฺธีนํ ธุรสฺสาติ, ปญฺจ ฐานานิ ทีปเย;

อุทฺธีสุ วา คเหตฺวา ตํ, ฐานา จาเวติ เจ จุโตฯ

[143]

ฐปิตสฺส หิ จกฺกสฺส, นาภิยา ปน ภูมิยํ;

เอกเมว สิยา ฐานํ, ปริจฺเฉโทปิ ปญฺจธาฯ

[144]

ผุสิตฺวา ยํ ฐิตํ ภูมิํ, เนมิปสฺเสน นาภิยา;

ฐานานิ ทฺเว ภวนฺตสฺส, นฏฺโฐ เตสมติกฺกเมฯ

[145]

ทิสฺวา ยานมนารกฺขํ, ปฏิปนฺนํ มหาปเถ;

อารุหิตฺวา อโจเทตฺวา, กิณิตฺวา ยาติ วฏฺฏติฯ

ยานฏฺฐกถาฯ

[146]

สีสกฺขนฺธกโฏลมฺพ-วสา ภาโร จตุพฺพิโธ;

ตตฺถ สีสคตํ ภารํ, อามสนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ

[147]

อิโต จิโต จ ฆํสนฺโต, เถยฺยจิตฺเตน โย ปน;

สิรสฺมิํเยว สาเรติ, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยาฯ

[148]

ขนฺธํ โอโรปิเต ภาเร, ตสฺส ปาราชิกํ มตํ;

สีสโต เกสมตฺตมฺปิ, โมเจนฺโตปิ ปราชิโตฯ

[149]

ภารํ ปถวิยํ กิญฺจิ, ฐเปตฺวา สุทฺธมานโส;

ปจฺฉา ตํ เถยฺยจิตฺเตน, อุทฺธรนฺโต ปราชิโตฯ522

[150]

เอตฺถ วุตฺตนเยเนว, เสเสสุปิ อเสสโต;

ภาเรสุ มติสาเรน, เวทิตพฺโพ วินิจฺฉโยฯ

ภารฏฺฐกถาฯ

[151]

ทุกฺกฏํ มุนินา วุตฺตํ, อารามํ อภิยุญฺชโต;

ปราเชติ ปรํ ธมฺมํ, จรนฺโต เจ ปราชิโตฯ522

[152]

วิมติํ ชนยนฺตสฺส, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยา;

ปรชฺชติ สยํ ธมฺมํ, จรนฺโต โยปิ ตสฺส จฯ

[153]

สามิโน ธุรนิกฺเขเป, ‘‘น ทสฺสามี’’ติ จตฺตโน;

ปาราชิกํ ภเว ตสฺส, สพฺเพสํ กูฏสกฺขินํฯ

อารามฏฺฐกถาฯ

[154]

วิหารํ สงฺฆิกํ กิญฺจิ, อจฺฉินฺทิตฺวาน คณฺหิตุํ;

สพฺเพสํ ธุรนิกฺเขปา-ภาวโตว น สิชฺฌติฯ

วิหารฏฺฐกถาฯ

[155]

สีสานิ สาลิอาทีนํ, นิรุมฺภิตฺวาน คณฺหโต;

อสิเตน จ ลายิตฺวา, ฉินฺทิตฺวา วา กเรน จฯ

[156]

ยสฺมิํ พีเชปิ วา วตฺถุ, สีเส ปูเรติ มุฏฺฐิยํ;

พนฺธนา โมจิเต ตสฺมิํ, ตสฺส ปาราชิกํ ภเวฯ

[157]

อจฺฉินฺโน ปน ทณฺโฑ วา, ตโจ วา อปฺปมตฺตโก;

วีหินาฬมฺปิ วา ทีฆํ, อนิกฺขนฺโตว รกฺขติฯ

[158]

สเจ โส ปริกปฺเปติ, ‘‘มทฺทิตฺวา ปนิทํ อหํ;

ปปฺโผเฏตฺวา อิโต สารํ, คณฺหิสฺสามี’’ติ รกฺขติฯ

[159]

มทฺทนุทฺธรเณ นตฺถิ, โทโส ปปฺโผฏเนปิ วา;

อตฺตโน ภาชนคตํ, กโรนฺตสฺส ปราชโยฯ

[160]

ชานํ เกสคฺคมตฺตมฺปิ, ปถวิํ ปรสนฺตกํ;

เถยฺยจิตฺเตน เจ ขีลํ, สงฺกาเมติ ปราชโยฯ

[161]

ตญฺจ โข สามิกานํ ตุ, ธุรนิกฺเขปเน สติ;

อนคฺฆา ภูมิ นาเมสา, ตสฺมา เอวมุทีริตํฯ

[162]

คเหตพฺพา สเจ โหติ, ทฺวีหิ ขีเลหิ ยา ปน;

อาโท ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ทุติเยว ปราชโยฯ

[163]

ญาเปตุกาโม โย ภิกฺขุ, ‘‘มเมทํ สนฺตก’’นฺติ จ;

รชฺชุํ วาปิ ปสาเรติ, ยฏฺฐิํ ปาเตติ ทุกฺกฏํฯ

[164]

เยหิ ทฺวีหิ ปโยเคหิ, อตฺตโน สนฺตกํ สิยา;

อาโท ถุลฺลจฺจยํ เตสุ, ทุติเย จ ปราชโยฯ

เขตฺตฏฺฐกถาฯ

[165]

เขตฺเต วุตฺตนเยเนว, วตฺถุฏฺฐสฺส วินิจฺฉโย;

คามฏฺเฐปิ จ วตฺตพฺพํ, อปุพฺพํ นตฺถิ กิญฺจิปิฯ

วตฺถุฏฺฐคามฏฺฐกถาฯ

[166]

ติณํ วา ปน ปณฺณํ วา, ลตํ วา กฏฺฐเมว วา;

ภณฺฑคฺเฆเนว กาตพฺโพ, คณฺหนฺโต ตตฺถชาตกํฯ

[167]

มหคฺเฆ ปน รุกฺขสฺมิํ, ฉินฺนมตฺเตปิ นสฺสติ;

ตจฺเฉตฺวา ฐปิโต รุกฺโข, คเหตพฺโพ น โกจิปิฯ

[168]

ฉินฺทิตฺวา ฐปิตํ มูเล, รุกฺขมทฺธคตํ ปน;

‘‘ฉฑฺฑิโต สามิเกหี’’ติ, คเหตุํ ปน วฏฺฏติฯ

[169]

ลกฺขเณ ฉลฺลิโยนทฺเธ, น โทโส โกจิ คณฺหโต;

อชฺฌาวุตฺถํ กตํ วาปิ, วินสฺสนฺตญฺจ คณฺหโตฯ

[170]

โย จารกฺขฏฺฐานํ ปตฺวา, กตฺวา กมฺมฏฺฐานาทีนิ;

จิตฺเต จินฺเตนฺโต วา อญฺญํ, ภณฺฑเทยฺยํ โหเตวสฺสฯ

[171]

วราหพฺยคฺฆจฺฉตรจฺฉกาทิโต;

อุปทฺทวา มุจฺจิตุกามตาย โย;

ตเถว ตํ ฐานมติกฺกเมติ เจ;

น โกจิ โทโส ปน ภณฺฑเทยฺยกํฯ

[172]

อิทมารกฺขณฏฺฐานํ, ครุกํ สุงฺกฆาตโต;

ตสฺมา ทุกฺกฏมุทฺทิฏฺฐํ, ตมโนกฺกมฺม คจฺฉโตฯ

[173]

เอตํ ปริหรนฺตสฺส, เถยฺยจิตฺเตน สตฺถุนา;

ปาราชิกมนุทฺทิฏฺฐํ, อากาเสนาปิ คจฺฉโตฯ

[174]

ตสฺมา เอตฺถ วิเสเสน, สติสมฺปนฺนเจตสา;

อปฺปมตฺเตน โหตพฺพํ, ปิยสีเลน ภิกฺขุนาฯ

อรญฺญฏฺฐกถาฯ

[175]

โตยทุลฺลภกาลสฺมิํ, ภาชเน โคปิตํ ชลํ;

อาวิญฺชิตฺวา ปเวเสตฺวา, ฉิทฺทํ กตฺวาปิ วา ตถาฯ

[176]

วาปิยํ วา ตฬาเก วา, ภาชนํ อตฺตโน ปน;

คณฺหนฺตสฺส ปเวเสตฺวา, ภณฺฑคฺเฆน วินิทฺทิเสฯ

[177]

ฉินฺทโต มริยาทํ ตุ, อทินฺนาทานปุพฺพโต;

ภูตคาเมน สทฺธิมฺปิ, ทุกฺกฏํ ปริทีปิตํฯ

[178]

อนฺโต ฐตฺวา พหิ ฐตฺวา, ฉินฺทนฺโต อุภยตฺถปิ;

พหิอนฺเตน กาตพฺโพ, อนฺโตอนฺเตน มชฺฌโตฯ

อุทกกถาฯ

[179]

วาเรน สามเณรา ยํ, ทนฺตกฏฺฐมรญฺญโต;

อาเนตฺวาจริยานมฺปิ, อาหรนฺติ สเจ ปนฯ

[180]

ฉินฺทิตฺวา ยาว สงฺฆสฺส, น นิยฺยาเทนฺติ เต ปน;

อาภตํ ตาว ตํ สพฺพํ, เตสเมว จ สนฺตกํฯ

[181]

ตสฺมา ตํ เถยฺยจิตฺเตน, คณฺหนฺตสฺส จ ภิกฺขุโน;

ครุภณฺฑญฺจ สงฺฆสฺส, ภณฺฑคฺเฆน ปราภโวฯ

[182]

ยทา นิยฺยาทิตํ เตหิ, ตโต ปฏฺฐาย สงฺฆิกํ;

คณฺหนฺตสฺสาปิ เถยฺยาย, อวหาโร น วิชฺชติฯ

[183]

อรกฺขตฺตา ยถาวุฑฺฒ-มภาเชตพฺพโตปิ จ;

สพฺพสาธารณตฺตา จ, อญฺญํ วิย น โหติทํฯ

ทนฺตกฏฺฐกถาฯ

[184]

อคฺคิํ วา เทติ สตฺเถน, อาโกเฏติ สมนฺตโต;

อาโกเฏติ วิสํ วาปิ, มณฺฑูกณฺฏกนามกํฯ

[185]

เยน วา เตน วา รุกฺโข, วินสฺสติ จ ฑยฺหติ;

สพฺพตฺถ ภิกฺขุโน ตสฺส, ภณฺฑเทยฺยํ ปกาสิตํฯ

วนปฺปติกถาฯ

[186]

สีสโต กณฺณโต วาปิ, คีวโต หตฺถโตปิ วา;

ฉินฺทิตฺวา วาปิ โมเจตฺวา, คณฺหโต เถยฺยเจตสาฯ

[187]

โหติ โมจิตมตฺตสฺมิํ, สีสาทีหิ ปราชโย;

ถุลฺลจฺจยํ กโรนฺตสฺส, อากฑฺฒนวิกฑฺฒนํฯ

[188]

หตฺถา อนีหริตฺวาว, วลยํ กฏกมฺปิ วา;

อคฺคพาหุญฺจ ฆํสนฺโต, จาเรติ อปราปรํฯ

[189]

ตมากาสคตํ โจโร, กโรติ ยทิ รกฺขติ;

สวิญฺญาณกโต มูเล, วลยํว น โหติทํฯ

[190]

นิวตฺถํ ปน วตฺถํ โย, อจฺฉินฺทติ ปรสฺส เจ;

ปโรปิ ปน ลชฺชาย, สหสา ตํ น มุญฺจติฯ

[191]

อากฑฺฒติ จ โจโรปิ, โส ปโร ตาว รกฺขติ;

ปรสฺส หตฺถโต วตฺเถ, มุตฺตมตฺเต ปราชโยฯ

[192]

สภณฺฑหารกํ ภณฺฑํ, เนนฺตสฺส ปฐเม ปเท;

ถุลฺลจฺจยมติกฺกนฺเต, ทุติเยว จุโต สิยาฯ

[193]

ปาตาเปติ สเจ ภณฺฑํ, ตชฺเชตฺวา เถยฺยเจตโน;

ปรสฺส หตฺถโต ภณฺเฑ, มุตฺตมตฺเต ปราชโยฯ

[194]

อถาปิ ปริกปฺเปตฺวา, ปาตาเปติ ว โย ปน;

ตสฺส ปาตาปเน วุตฺตํ, ทุกฺกฏามสเนปิ จฯ

[195]

ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, ฐานา จาเวติ เจ จุโต;

‘‘ติฏฺฐ ติฏฺฐา’’ติ วทโต, น โทโส ฉฑฺฑิเตปิ จฯ

[196]

อาคนฺตฺวา เถยฺยจิตฺเตน, ปจฺฉา ตํ คณฺหโต สิยา;

ปาราชิกํ ตทุทฺธาเร, สาลเย สามิเก คเตฯ

[197]

คณฺหโต สกสญฺญาย, คหเณ ปน รกฺขติ;

ภณฺฑเทยฺยํ ตถา ปํสุ-กูลสญฺญาย คณฺหโตฯ

[198]

‘‘ติฏฺฐ ติฏฺฐา’’ติ วุตฺโต จ, ฉฑฺเฑตฺวา ปน ภณฺฑกํ;

กตฺวาว ธุรนิกฺเขปํ, ภีโต โจรา ปลายติฯ

[199]

คณฺหโต เถยฺยจิตฺเตน, อุทฺธาเร ทุกฺกฏํ ปุน;

ทาตพฺพมาหราเปนฺเต, อเทนฺตสฺส ปราชโยฯ

[200]

‘‘กสฺมา? ตสฺส ปโยเคน, ฉฑฺฑิตตฺตา’’ติ สาทรํ;

มหาอฏฺฐกถายํ ตุ, วุตฺตมญฺญาสุ นาคตํฯ

หรณกถาฯ

[201]

สมฺปชานมุสาวาทํ, ‘‘น คณฺหามี’’ติ ภาสโต;

อทินฺนาทานปุพฺพตฺตา, ทุกฺกฏํ โหติ ภิกฺขุโนฯ

[202]

‘‘รโห มยา ปเนตสฺส, ฐปิตํ กิํ นุ ทสฺสติ’’;

อิจฺเจวํ วิมตุปฺปาเท, ตสฺส ถุลฺลจฺจยํ สิยาฯ

[203]

ตสฺมิํ ทาเน นิรุสฺสาเห, ปโร เจ นิกฺขิเป ธุรํ;

อุภินฺนํ ธุรนิกฺเขเป, ภิกฺขุ โหติ ปราชิโตฯ

[204]

จิตฺเตนาทาตุกาโมว, ‘‘ทสฺสามี’’ติ มุเขน เจ;

วทโต ธุรนิกฺเขเป, สามิโน หิ ปราชโยฯ

อุปนิธิกถาฯ

[205]

สุงฺกฆาตสฺส อนฺโตว, ฐตฺวา ปาเตติ เจ พหิ;

ธุวํ ปตติ เจ หตฺถา, มุตฺตมตฺเต ปราชโยฯ

[206]

ตํ รุกฺเข ขาณุเก วาปิ, หุตฺวา ปฏิหตํ ปุน;

วาตุกฺขิตฺตมฺปิ วา อนฺโต, สเจ ปตติ รกฺขติฯ

[207]

ปติตฺวา ภูมิยํ ปจฺฉา, วฏฺฏนฺตํ ปน ภณฺฑกํ;

สเจ ปวิสตฺยนฺโตว, ตสฺส ปาราชิกํ สิยาฯ

[208]

ฐตฺวา ฐตฺวา ปวฏฺฏนฺตํ, ปวิฏฺฐํ เจ ปราชโย;

อติฏฺฐมานํ วฏฺฏิตฺวา, ปวิฏฺฐํ ปน รกฺขติฯ

[209]

อิติ วุตฺตํ ทฬฺหํ กตฺวา, กุรุนฺทฏฺฐกถาทิสุ;

สารโต ตํ คเหตพฺพํ, ยุตฺตํ วิย จ ทิสฺสติฯ

[210]

สยํ วา ยทิ วฏฺเฏติ, วฏฺฏาเปติ ปเรน วา;

อฏฺฐตฺวา วฏฺฏมานํ ตํ, คตํ นาสกรํ สิยาฯ

[211]

ฐตฺวา ฐตฺวา สเจ อนฺโต, พหิ คจฺฉติ รกฺขติ;

ฐปิเต สุทฺธจิตฺเตน, สยํ วฏฺฏติ วฏฺฏติฯ

[212]

คจฺฉนฺเต ปน ยาเน วา, คเช วา ตํ ฐเปติ เจ;

พหิ นีหรณตฺถาย, นาวหาโรปิ นีหเฏฯ

[213]

ฐปิเต ฐิตยาเน วา, ปโยเคน วินา คเต;

สติปิ เถยฺยจิตฺตสฺมิํ, อวหาโร น วิชฺชติฯ

[214]

สเจ ปาเชติ ตํ ยานํ, ฐเปตฺวา ยานเก มณิํ;

สิยา ปาราชิกํ ตสฺส, สีมาติกฺกมเน ปนฯ

[215]

สุงฺกฏฺฐาเน มตํ สุงฺกํ, คนฺตุํ ทตฺวาว วฏฺฏติ;

เสโส อิธ กถามคฺโค, อรญฺญฏฺฐกถาสโมฯ

สุงฺกฆาตกถาฯ

[216]

อนฺโตชาตํ ธนกฺกีตํ, ทินฺนํ วา ปน เกนจิ;

ทาสํ กรมรานีตํ, หรนฺตสฺส ปราชโยฯ

[217]

ภุชิสฺสํ วา หรนฺตสฺส, มานุสํ มาตราปิ วา;

ปิตราฐปิตํ วาปิ, อวหาโร น วิชฺชติฯ

[218]

ตํ ปลาเปตุกาโมว, อุกฺขิปิตฺวา ภุเชหิ วา;

ตํ ฐิตฏฺฐานโต กิญฺจิ, สงฺกาเมติ ปราชโยฯ

[219]

ตชฺเชตฺวา ปทสา ทาสํ, เนนฺตสฺส ปทวารโต;

โหนฺติ อาปตฺติโย วุตฺตา, ตสฺส ถุลฺลจฺจยาทโยฯ

[220]

หตฺถาทีสุ คเหตฺวา ตํ, กฑฺฒโตปิ ปราชโย;

‘‘คจฺฉ ยาหิ ปลายา’’ติ, วทโตปิ อยํ นโยฯ

[221]

เวคสาว ปลายนฺตํ, ‘‘ปลายา’’ติ จ ภาสโต;

โหติ ปาราชิเกนสฺส, อนาปตฺติ หิ ภิกฺขุโนฯ

[222]

สณิกํ ปน คจฺฉนฺตํ, สเจ วทติ โสปิ จ;

สีฆํ คจฺฉติ เจ ตสฺส, วจเนน ปราชโยฯ

[223]

ปลายิตฺวา สเจ อญฺญํ, คามํ วา นิคมมฺปิ วา;

คตํ ทิสฺวา ตโต ตญฺเจ, ปลาเปติ ปราชโยฯ

ปาณกถาฯ

[224]

เถยฺยา สปฺปกรณฺฑํ เจ, ปรามสติ ทุกฺกฏํ;

ผนฺทาเปติ ยถาวตฺถุํ, ฐานโต จาวเน จุโตฯ

[225]

อุคฺฆาเฏตฺวา กรณฺฑํ ตุ, สปฺปมุทฺธรโต ปน;

กรณฺฑตลโต มุตฺเต, นงฺคุฏฺเฐ ตุ ปราชโยฯ

[226]

ฆํสิตฺวา กฑฺฒโต สปฺปํ, นงฺคุฏฺเฐ มุขวฏฺฏิโต;

ตสฺส สปฺปกรณฺฑสฺส, มุตฺตมตฺเต ปราชโยฯ

[227]

กรณฺฑํ วิวริตฺวา เจ, ปกฺโกสนฺตสฺส นามโต;

โส นิกฺขมติ เจ สปฺโป, ตสฺส ปาราชิกํ สิยาฯ

[228]

ตถา กตฺวา ตุ มณฺฑูก-มูสิกานํ รวมฺปิ วา;

ปกฺโกสนฺตสฺส นาเมน, นิกฺขนฺเตปิ ปราชโยฯ

[229]

มุขํ อวิวริตฺวาว, กโรนฺตสฺเสวเมว จ;

เยน เกนจิ นิกฺขนฺเต, สปฺเป ปาราชิกํ สิยาฯ

[230]

มุเข วิวริเต สปฺโป, สยเมว ปลายติ;

น ปกฺโกสติ เจ ตสฺส, ภณฺฑเทยฺยมุทีริตํฯ

อปทกถาฯ

[231]

เถยฺยจิตฺเตน โย หตฺถิํ, กโรตามสนาทโย;

โหนฺติ อาปตฺติโย ตสฺส, ติวิธา ทุกฺกฏาทโยฯ

[232]

สาลายํ ฐิตหตฺถิสฺส, อนฺโตวตฺถงฺคเณสุปิ;

ฐานํ สาลา จ วตฺถุ จ, องฺคณํ สกลํ สิยาฯ

[233]

อพทฺธสฺส หิ พทฺธสฺส, ฐิตฏฺฐานญฺจ พนฺธนํ;

ตสฺมา เตสํ วสา หตฺถิํ, หรโต การเย พุโธฯ

[234]

นครสฺส พหิทฺธา ตุ, ฐิตสฺส ปน หตฺถิโน;

ฐิตฏฺฐานํ ภเว ฐานํ, ปทวาเรน การเยฯ

[235]

นิปนฺนสฺส คชสฺเสกํ, ฐานํ ตํ อุฏฺฐเปติ เจ;

ตสฺมิํ อุฏฺฐิตมตฺเต ตุ, ตสฺส ปาราชิกํ สิยาฯ

[236]

เอเสว จ นโย เญยฺโย, ตุรงฺคมหิสาทิสุ;

นตฺถิ กิญฺจิปิ วตฺตพฺพํ, ทฺวิปเทปิ พหุปฺปเทฯ

จตุปฺปทกถาฯ

[237]

ปเรสนฺติ วิชานิตฺวา, ปเรสํ สนฺตกํ ธนํ;

ครุกํ เถยฺยจิตฺเตน, ฐานา จาเวติ เจ จุโตฯ

[238]

อนาปตฺติ สสญฺญิสฺส, ติรจฺฉานปริคฺคเห;

ตาวกาลิกวิสฺสาส-คฺคาเห เปตปริคฺคเหฯ

[239]

โย ปเนตฺถ จ วตฺตพฺโพ, ปาฬิมุตฺตวินิจฺฉโย;

ตํ มยํ ปรโตเยว, ภณิสฺสาม ปกิณฺณเกฯ

[240]

ปราชิตาเนกมเลน วุตฺตํ;

ปาราชิกํ ยํ ทุติยํ ชิเนน;

วุตฺโต สมาเสน มยสฺส จตฺโถ;

วตฺตุํ อเสเสน หิ โก สมตฺโถฯ

อิติ วินยวินิจฺฉเย ทุติยปาราชิกกถา นิฏฺฐิตาฯ

ตติยปาราชิกกถา

[241]

มนุสฺสชาติํ ชานนฺโต, ชีวิตา โย วิโยชเย;

นิกฺขิเปยฺยสฺส สตฺถํ วา, วเทยฺย มรเณ คุณํฯ

[242]

เทเสยฺย มรณูปายํ, โหตายมฺปิ ปราชิโต;

อสนฺเธยฺโยว โส เญยฺโย, ทฺเวธา ภินฺนสิลา วิยฯ

[243]

วุตฺตา ปาณาติปาตสฺส, ปโยคา ฉ มเหสินา;

สาหตฺถิโก ตถาณตฺติ-นิสฺสคฺคิถาวราทโยฯ

[244]

ตตฺถ กาเยน วา กาย-ปฏิพทฺเธน วา สยํ;

มาเรนฺตสฺส ปรํ ฆาโต, อยํ สาหตฺถิโก มโตฯ

[245]

‘‘เอวํ ตฺวํ ปหริตฺวา ตํ, มาเรหี’’ติ จ ภิกฺขุโน;

ปรสฺสาณาปนํ นาม, อยมาณตฺติโก นโยฯ

[246]

ทูรํ มาเรตุกามสฺส, อุสุอาทินิปาตนํ;

กาเยน ปฏิพทฺเธน, อยํ นิสฺสคฺคิโย วิธิฯ

[247]

อสญฺจาริมุปาเยน, มารณตฺถํ ปรสฺส จ;

โอปาตาทิวิธานํ ตุ, ปโยโค ถาวโร อยํฯ

[248]