ตรุํ ติมูลํ นวปตฺตเมนํ;

ทฺวยงฺกุรํ สตฺตผลํ ฉปุปฺผํ;

ชานาติ โย ทฺวิปฺปภวํ ทฺวิสาขํ;

ชานาติ ปญฺญตฺติมเสสโต โสฯ

[3124]

อิติ ปรมมิมํ วินิจฺฉยํ;

มธุรปทตฺถมนากุลํ ตุ โย;

ปฐติ สุณติ ปุจฺฉเต จ โส;

ภวตุปาลิสโม วินิจฺฉเยฯ

อิติ วินยวินิจฺฉเย ปกิณฺณกวินิจฺฉยกถา สมตฺตาฯ

กมฺมฏฺฐานภาวนาวิธานกถา

[3125]

ปาโมกฺเข ปาติโมกฺขสฺมิํ, มุเข โมกฺขปฺปเวสเน;

สพฺพทุกฺขกฺขเย วุตฺเต, วุตฺตเมวิตรตฺตยํฯ

[3126]

อิทํ จตุพฺพิธํ สีลํ, ญตฺวา ตตฺถ ปติฏฺฐิโต;

สมาธิํ ปุน ภาเวตฺวา, ปญฺญาย ปริมุจฺจติฯ

[3127]

ทสานุสฺสติโย วุตฺตา, กสิณา จ ทสาสุภา;

จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, ตถารุปฺปา ปรทฺวยํฯ

[3128]

อิจฺเจวํ ปน สพฺพมฺปิ, จตฺตาลีสวิธํ สิยา;

กมฺมฏฺฐานํ สมุทฺทิฏฺฐํ, มมฺมฏฺฐานํ มโนภุโนฯ

[3129]

อุปจารปฺปนาโต จ, ฌานเภทา อติกฺกมา;

วฑฺฒนาวฑฺฒนา จาปิ, ตถารมฺมณภูมิโตฯ

[3130]

คหณา ปจฺจยา ภิยฺโย, ตถา จริยานุกูลโต;

วิเสโส อยเมเตสุ, วิญฺญาตพฺโพ วิภาวินาฯ

[3131]

อฏฺฐานุสฺสติโย สญฺญา-ววตฺถานญฺจ ตตฺถิเม;

อุปจารวหา, เสสา, ติํส ฌานวหา มตาฯ

[3132]

ปฐมชฺฌานิกา ตตฺถ, อสุภา กายคตาสติ;

อานาปานญฺจ กสิณา, จตุกฺกชฺฌานิกา อิเมฯ

[3133]

ติกชฺฌานานิ ติสฺโสว, อปฺปมญฺญาถ ปจฺฉิมา;

จตฺตาโรปิ จ อารุปฺปา, จตุตฺถชฺฌานิกา มตาฯ

[3134]

อติกฺกโม ทฺวิธา วุตฺโต, องฺคารมฺมณโตปิ จ;

จตุกฺกติกฌาเนสุ, องฺคาติกฺกมตา มตาฯ

[3135]

จตุตฺถา อปฺปมญฺญาปิ, องฺคาติกฺกมโต สิยา;

อารมฺมณมติกฺกมฺม, อารุปฺปา ปน ชายเรฯ

[3136]

กสิณานิ ทเสเวตฺถ, วฑฺเฒตพฺพานิ โยคินา;

เสสํ ปน จ สพฺพมฺปิ, น วฑฺเฒตพฺพเมว ตํฯ

[3137]

นิมิตฺตารมฺมณา ตตฺถ, กสิณา จ ทสาสุภา;

กาเย สตานาปานญฺจ, พาวีสติ ภวนฺติเมฯ

[3138]

เสสานุสฺสติโย อฏฺฐ, สญฺญา ธาตุววตฺถนํ;

วิญฺญาณํ เนวสญฺญา จ, ทส ทฺเว ภาวโคจราฯ

[3139]

จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, ทฺเว จ อารุปฺปมานสา;

อิเม ธมฺมา วินิทฺทิฏฺฐา, ฉ นวตฺตพฺพโคจราฯ

[3140]

ทสาสุภา ปฏิกฺกูล-สญฺญา กายคตาสติ;

เทเวสุ น ปวตฺตนฺติ, ทฺวาทเสวาติ ภูมิโตฯ

[3141]

ตานิ ทฺวาทส ภิยฺโย จ, อานาปานสตีปิ จ;

สพฺพโส เตรส วาปิ, พฺรหฺมโลเก น ชายเรฯ

[3142]

ฐเปตฺวา จตุรารุปฺเป, อรูปาวจเร กิร;

อญฺเญ ปน น ชายนฺติ, สพฺเพ ชายนฺติ มานุเสฯ

[3143]

จตุตฺถํ กสิณํ หิตฺวา, กสิณา จ ทสาสุภา;

ทิฏฺเฐเนว คเหตพฺพา, ปุพฺพภาเค ภวนฺติ เตฯ

[3144]

อานาปานญฺจ ผุฏฺเฐน, ทิฏฺเฐน ตจปญฺจกํ;

มาลุโต ทิฏฺฐผุฏฺเฐน, สุเตน เจตฺถ เสสกํฯ

[3145]

อากาสกสิณญฺเจตฺถ, ฐเปตฺวา กสิณา นว;

ปฐมารุปฺปจิตฺตสฺส, ปจฺจยา ปน ชายเรฯ

[3146]

ภวนฺติ หิ อภิญฺญาณํ, กสิณานิ ทสาปิ จ;

ติสฺโสปิ อปฺปมญฺญาโย, จตุตฺถสฺส ตุ ปจฺจยาฯ

[3147]

เหฏฺฐิมเหฏฺฐิมารุปฺปํ, ปรสฺส จ ปรสฺส จ;

เนวสญฺญา นิโรธสฺส, ปจฺจโยติ ปกาสิตาฯ

[3148]

สพฺเพ สุขวิหารสฺส, ภวนิสฺสรณสฺส จ;

ตถา ภวสุขานญฺจ, ปจฺจยาติ จ ทีปิตาฯ

[3149]

อสุภา ทส วิญฺเญยฺยา, ตถา กายคตาสติ;

อนุกูลา อิเม ราค-จริตสฺส วิเสสโตฯ

[3150]

จตสฺโส อปฺปมญฺญาโย, สวณฺณกสิณา ตถา;

อนุกูลา อิเม โทส-จริตสฺส ปกาสิตาฯ

[3151]

วิตกฺกจริตสฺสาปิ, โมหปฺปกติโนปิ จ;

อานาปานสเตกาว, สปฺปายาติ วิภาวิตาฯ

[3152]

สญฺญา เจว ววตฺถานํ, มรณูปสเม สติ;

ปญฺญาปกติโน เอเต, อนุกูลาติ ทีปิตาฯ

[3153]

อาทิอนุสฺสติจฺฉกฺกํ, สทฺธาจริตวณฺณิตํ;

อารุปฺปา กสิณา เสสา, ทส สพฺพานุรูปกาฯ

[3154]

เอวํ ปเภทโต ญตฺวา, กมฺมฏฺฐานานิ ปณฺฑิโต;

จริยายานุกูลํ ตุ, เตสุ ยํ อตฺตโน ปนฯ

[3155]

ตํ คเหตฺวาน เมธาวี, ทฬฺหํ กลฺยาณมิตฺตโก;

อุจฺเฉทํ ปลิโพธานํ, กตฺวา ปฐมเมว จฯ

[3156]

อนุรูเป วสนฺเตน, วิหาเร โทสวชฺชิเต;

ภาเวตฺวา ปฐมาทีนิ, ฌานานิ ปน สพฺพโสฯ

[3157]

ตโต วุฏฺฐาย สปฺปญฺโญ, ฌานมฺหา ปฐมาทิโต;

นามรูปววตฺถานํ, กตฺวา กงฺขํ วิตีริยฯ

[3158]

อุปกฺเลเส อมคฺโคติ, ทโสภาสาทโย ปน;

มคฺโค วิปสฺสนาญาณํ, อิติ ชานาติ ปณฺฑิโตฯ

[3159]

ติณฺณํ เตสํ ววตฺถาเน, กเต เอตฺตาวตา ปน;

ติณฺณํ ปน จ สจฺจานํ, ววตฺถานํ กตํ สิยาฯ

[3160]

อุทยพฺพยภงฺคา จ, ภยาทีนวนิพฺพิทา;

มุญฺจิตุกมฺยตาญาณํ, ปฏิสงฺขานุปสฺสนาฯ

[3161]

สงฺขารุเปกฺขาญาณญฺจ, นวมํ สจฺจานุโลมิกํ;

อยํ ‘‘ปฏิปทาญาณ-ทสฺสน’’นฺติ ปกาสิตาฯ

[3162]

ตโต โคตฺรภุจิตฺตสฺส, สมนนฺตรเมว จ;

สนฺติมารมฺมณํ กตฺวา, ชายเต ญาณทสฺสนํฯ

[3163]

‘‘ญาณทสฺสนสุทฺธี’’ติ, อิทํ ญาณํ ปกาสิตํ;

ปจฺจเวกฺขณปริยนฺตํ, ผลํ ตสฺสานุชายเตฯ

[3164]

เตเนว จ อุปาเยน, ภาเวนฺโต โส ปุนปฺปุนํ;

ปาปุณาติ ยถา ภิกฺขุ, เสสมคฺคผลานิ จฯ

[3165]

อิจฺเจวมจฺจนฺตมเวจฺจ ธมฺมํ;

วิทฺธํสยิตฺวากุสลํ อเสสํ;

วิโสสยิตฺวาน ตโย ภเว โส;

อุเปติ สนฺติํ นิรุปาทิเสสํฯ

[3166]

วิญฺญาสกฺกมโต วาปิ, ปุพฺพาปรวเสน วา;

ยทิ อกฺขรพนฺเธ วา, อยุตฺตํ วิย ทิสฺสติฯ

[3167]

ตํ ตถา น คเหตพฺพํ, คเหตพฺพมโทสโต;

มยา อุปปริกฺขิตฺวา, กตตฺตา ปน สพฺพโสฯ

[3168]

เสฏฺฐสฺส โจฬรฏฺฐสฺส, นาภิภูเต นิรากุเล;

สพฺพสฺส ปน โลกสฺส, คาเม สมฺปิณฺฑิเต วิยฯ

[3169]

กทลีสาลตาลุจฺฉุ-นาฬิเกรวนากุเล;

กมลุปฺปลสญฺฉนฺน-สลิลาสยโสภิเตฯ

[3170]

กาเวริชลสมฺปาต-ปริภูตมหีตเล;

อิทฺเธ สพฺพงฺคสมฺปนฺเน, มงฺคเล ภูตมงฺคเลฯ

[3171]

ปวราการปาการ-ปริขาปริวาริเต;

วิหาเร เวณฺหุทาสสฺส, ทสฺสนีเย มโนรเมฯ

[3172]

ตีรนฺตรุหวาติร-ตรุราชวิราชิเต;

นานาทิชคณาราเม, นานารามมโนรเมฯ

[3173]

จารุปงฺกชสํกิณฺณ-ตฬากสมลงฺกเต;

สุรโสทกสมฺปุณฺณ-วรกูโปปโสภิเตฯ

[3174]

วิจิตฺรวิปุลจฺจุคฺค-วรมณฺฑปมณฺฑิเต;

อาวาเสหิ จเนเกหิ, อจฺจนฺตมุปโสภิเตฯ

[3175]

อุปฺปเตน จ ถูเปน, เภตฺวาว ธรณีตลํ;

ชิตฺวาวาวหสนฺเตน, เกลาสสิขรํ ขรํฯ

[3176]

สรทมฺพุทสงฺกาเส, ทสฺสนีเย สมุสฺสิเต;

ปสาทชนเน รมฺเม, ปาสาเท วสตา มยาฯ

[3177]

วุตฺตสฺส พุทฺธสีเหน, วินยสฺส วินิจฺฉโย;

พุทฺธสีหํ สมุทฺทิสฺส, มม สทฺธิวิหาริกํฯ

[3178]

กโตยํ ปน ภิกฺขูนํ, หิตตฺถาย สมาสโต;

วินยสฺสาวโพธตฺถํ, สุเขเนวาจิเรน จฯ

[3179]

อจฺจุตจฺจุตวิกฺกนฺเต, กลมฺพกุลนนฺทเน;

มหิํ สมนุสาสนฺเต, อารทฺโธ จ สมาปิโตฯ

[3180]

ยถา สิทฺธิมยํ ปตฺโต, อนฺตรายํ วินา ตถา;

สพฺเพ สิชฺฌนฺตุ สงฺกปฺปา, สตฺตานํ ธมฺมสํยุตาฯ

[3181]

ยาว ติฏฺฐติ โลกสฺมิํ, มนฺทาโร จารุกนฺทโร;

ตาว ติฏฺฐตุ พุทฺธสฺส, สาสนํ กลิสาสนํฯ

[3182]

กาเล สมฺมา ปวสฺสนฺตุ, วสฺสํ วสฺสวลาหกา;

ปาลยนฺตุ มหีปาลา, ธมฺมโต สกลํ มหิํฯ

[3183]

อิมํ สารภูตํ หิตํ อตฺถยุตฺตํ;

กโรนฺเตน ปตฺตํ มยา ยํ ตุ ปุญฺญํ;

อยํ เตน โลโก มุนินฺทปฺปยาตํ;

สิวํ วีตโสกํ ปุรํ ปาปุณาตุฯ

อิติ วินยวินิจฺฉเย กมฺมฏฺฐานภาวนาวิธานกถา

สมตฺตาฯ

อิติ ตมฺพปณฺณิเยน ปรมเวยฺยากรเณน ติปิฏกนยวิธิกุสเลน ปรมกวิชนหทยปทุมวนวิกสนกเรน กวิวรวสเภน ปรมรติกรวรมธุรวจนุคฺคาเรน อุรคปุเรน พุทฺธทตฺเตน รจิโตยํ วินยวินิจฺฉโยฯ

วินยวินิจฺฉโย สมตฺโตฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

อุตฺตรวินิจฺฉโย