โลหชํ ทารุชํ สพฺพํ, กปฺปิยํ มตฺติกามยํ;

วินา สตฺถญฺจ ปตฺตญฺจ, กตกํ กุมฺภการิกํฯ

ขุทฺทกวตฺถุกฺขนฺธกกถาฯ

เสนาสนกฺขนฺธกกถา

[2827]

อาสนฺทิโก อติกฺกนฺต-ปมาโณปิ จ วฏฺฏติ;

ตถา ปญฺจงฺคปีฐมฺปิ, สตฺตงฺคมฺปิ จ วฏฺฏติฯ

[2828]

ตูโลนทฺธา ฆเรเยว, มญฺจปีฐา นิสีทิตุํ;

สีสปาทูปธานญฺจ, อคิลานสฺส วฏฺฏติฯ

[2829]

สนฺถริตฺวา คิลานสฺส, อุปธานานิ ตตฺถ จ;

ปจฺจตฺถรณกํ ทตฺวา, นิปชฺชนฺตสฺส วฏฺฏติฯ

[2830]

ติริยํ มุฏฺฐิรตนํ, โหติ พิมฺโพหนํ มิตํ;

ทีฆโต จ ทิยฑฺฒํ วา, ทฺวิหตฺถนฺติ กุรุนฺทิยํฯ

[2831]

ปูริตา โจฬปณฺณุณฺณ-ติณวาเกหิ ปญฺจหิ;

ภิสิโย ภาสิตา ปญฺจ, ตูลานํ คณนาวสาฯ

[2832]

ภิสิตูลานิ ปญฺเจว, ตถา ตูลานิ ตีณิปิ;

โลมานิ มิคปกฺขีนํ, คพฺภา พิมฺโพหนสฺสิเมฯ

[2833]

มนุสฺสโลมํ โลเมสุ, ปุปฺเผสุ พกุลาทิกํ;

สุทฺธํ ตมาลปตฺตญฺจ, ปณฺเณสุ น จ วฏฺฏติฯ

[2834]

อุณฺณาทิกํ ปญฺจวิธญฺจ ตูลํ;

มเหสินา ยํ ภิสิยํ ปวุตฺตํ;

มสูรเก ตํ ปน วฏฺฏตีติ;

กุรุนฺทิยํ อฏฺฐกถาย วุตฺตํฯ

[2835]

ยเทตํ ติวิธํ ตูลํ, ภิสิยํ ตํ อกปฺปิยํ;

มิสฺสํ ตมาลปตฺตํ ตุ, สพฺพตฺถ ปน วฏฺฏติฯ

[2836]

รูปํ ตุ ปุริสิตฺถีนํ, ติรจฺฉานคตสฺส วา;

กาเรนฺตสฺส กโรโต วา, โหติ อาปตฺติ ทุกฺกฏํฯ

[2837]

ชาตกํ ปน วตฺถุํ วา, การาเปตุํ ปเรหิ วา;

มาลากมฺมํ ลตากมฺมํ, สยํ กาตุมฺปิ วฏฺฏติฯ

[2838]

สมานาสนิโก นาม, ทฺวีหิ วสฺเสหิ โย ปน;

วุฑฺโฒ วา ทหโร วาปิ, วสฺเสเนเกน วา ปนฯ

[2839]

สมานวสฺเส วตฺตพฺพํ, กิญฺจ นามิธ วิชฺชติ;

สตฺตวสฺสติวสฺเสหิ, ปญฺจวสฺโส นิสีทติฯ

[2840]

เหฏฺฐา ทีฆาสนํ ติณฺณํ, ยํ ปโหติ นิสีทิตุํ;

เอกมญฺเจปิ ปีเฐ วา, ทฺเว นิสีทนฺติ วฏฺฏติฯ

[2841]

อุภโตพฺยญฺชนํ อิตฺถิํ, ฐเปตฺวา ปณฺฑกํ ปน;

ทีฆาสเน อนุญฺญาตํ, สพฺเพหิปิ นิสีทิตุํฯ

[2842]

ปุริมิโก ปจฺฉิมิโก, ตเถวนฺตรมุตฺตโก;

ตโย เสนาสนคฺคาหา, สมฺพุทฺเธน ปกาสิตาฯ

[2843]

ปุพฺพารุณา ปาฏิปทสฺส ยาว;

ปุนารุโณ ภิชฺชติ เนว ตาว;

อิทญฺหิ เสนาสนคาหกสฺส;

เขตฺตนฺติ วสฺสูปคเม วทนฺติฯ

[2844]

ปาโตว คาหิเต อญฺโญ, ภิกฺขุ เสนาสเน ปน;

สเจ ยาจติ อาคนฺตฺวา, วตฺตพฺโพ คาหิตนฺติ โสฯ

[2845]

สงฺฆิกํ อปโลเกตฺวา, คหิตํ วสฺสวาสิกํ;

อนฺโตวสฺเสปิ วิพฺภนฺโต, ลภเต ตตฺรชํ สเจฯ

[2846]

วุฏฺฐวสฺโส สเจ ภิกฺขุ, กิญฺจิ อาวาสิหตฺถโต;

คเหตฺวา กปฺปิยํ ภณฺฑํ, ทตฺวา ตสฺสตฺตโน ปนฯ

[2847]

‘‘อสุกสฺมิํ กุเล มยฺหํ, วสฺสาวาสิกจีวรํ;

คาหิตํ คณฺห’’อิจฺเจวํ, วตฺวา คจฺฉติ โส ทิสํฯ

[2848]

อุปฺปพฺพชติ เจ ตตฺถ, คตฏฺฐาเน, น ลพฺภติ;

คเหตุํ ตสฺส สมฺปตฺตํ, สงฺฆิกํเยว ตํ สิยาฯ

[2849]

มนุสฺเส สมฺมุขา ตตฺถ, ปฏิจฺฉาเปติ เจ ปน;

สพฺพํ ลภติ สมฺปตฺตํ, วสฺสาวาสิกจีวรํฯ

[2850]

อาราโม จ วิหาโร จ, วตฺถูนิ ทุวิธสฺสปิ;

ภิสิ พิมฺโพหนํ มญฺจ-ปีฐนฺติ ตติยํ ปนฯ

[2851]

โลหกุมฺภี กฏาหญฺจ, ภาณโก โลหวารโก;

วาสิ ผรสุ กุทฺทาโล, กุฐารี จ นิขาทนํฯ

[2852]

วลฺลิ เวฬุ ติณํ ปณฺณํ, มุญฺชปพฺพชเมว จ;

มตฺติกา ทารุภณฺฑญฺจ, ปญฺจมํ ตุ ยถาห จฯ

[2853]

‘‘ทฺวีหิ สงฺคหิตานิ ทฺเว, ตติยํ จตุสงฺคหํ;

จตุตฺถํ นวโกฏฺฐาสํ, ปญฺจมํ อฏฺฐธา มตํฯ

[2854]

อิติ ปญฺจหิ ราสีหิ, ปญฺจนิมฺมลโลจโน;

ปญฺจวีสวิธํ นาโถ, ครุภณฺฑํ ปกาสยิ’’ฯ

[2855]

อิทญฺหิ ปน สงฺฆสฺส, สนฺตกํ ครุภณฺฑกํ;

วิสฺสชฺเชนฺโต วิภาเชนฺโต, ภิกฺขุ ถุลฺลจฺจยํ ผุเสฯ

[2856]

ภิกฺขุนา ครุภณฺฑํ ตุ, สงฺเฆน หิ คเณน วา;

วิสฺสชฺชิตมวิสฺสฏฺฐํ, วิภตฺตมวิภาชิตํฯ

[2857]

ปุริเมสุ หิ ตีสฺเวตฺถ, น จตฺถาครุภณฺฑกํ;

โลหกุมฺภี กฏาโห จ, โลหภาณกเมว จฯ

[2858]

ติวิธํ ขุทฺทกํ วาปิ, ครุภณฺฑกเมวิทํ;

ปาทคณฺหนโก โลห-วารโก ภาชิโย มโตฯ

[2859]

อุทฺธํ ปน ตโต โลห-วารโก ครุภณฺฑกํ;

ภิงฺการาทีนิ สพฺพานิ, ครุภณฺฑานิ โหนฺติ หิฯ

[2860]

ภาเชตพฺโพ อโยปตฺโต;

ตมฺพาโยถาลกาปิ จ;

ธูมเนตฺตาทิกํ เนว;

ภาเชตพฺพนฺติ ทีปิตํฯ

[2861]

อตฺตนา ปฏิลทฺธํ ตํ, โลหภณฺฑํ ตุ กิญฺจิปิ;

น ปุคฺคลิกโภเคน, ภุญฺชิตพฺพญฺหิ ภิกฺขุนาฯ

[2862]

กํสวฏฺฏกโลหานํ, ภาชนานิปิ สพฺพโส;

น ปุคฺคลิกโภเคน, วฏฺฏนฺติ ปริภุญฺชิตุํฯ

[2863]

ติปุภณฺเฑปิ เอเสว, นโย เญยฺโย วิภาวินา;

น โทโส สงฺฆิเก อตฺถิ, คิหีนํ สนฺตเกสุ วาฯ

[2864]

ขีรปาสาณสมฺภูตํ, ครุกํ ตฏฺฏกาทิกํ;

ปาทคณฺหนโต อุทฺธํ, ฆฏโก ครุภณฺฑโกฯ

[2865]

สิงฺคิสชฺฌุมยํ หาร-กูฏชํ ผลิกุพฺภวํ;

ภาชนานิ น วฏฺฏนฺติ, คิหีนํ สนฺตกานิปิฯ

[2866]

วาสิ ภาชนิยา ขุทฺทา, ครุภณฺฑํ มหตฺตรี;

ตถา ผรสุ เวชฺชานํ, สิราเวธนกมฺปิ จฯ

[2867]

กุฐาริ วาสิ กุทฺทาโล, ครุภณฺฑํ นิขาทนํ;

สิขรมฺปิ จ เตเนว, คหิตนฺติ ปกาสิตํฯ

[2868]

จตุรสฺสมุขํ โทณิ-มุขํ วงฺกมฺปิ ตตฺถ จ;

สทณฺฑํ ขุทฺทกํ สพฺพํ, ครุภณฺฑํ นิขาทนํฯ

[2869]

มุฏฺฐิกมธิกรณี , สณฺฑาโส วา ตุลาทิกํ;

กิญฺจิ สงฺฆสฺส ทินฺนํ เจ, ตํ สพฺพํ ครุภณฺฑกํฯ

[2870]

นฺหาปิตสฺส จ สณฺฑาโส, กตฺตรี จ มหตฺตรี;

มหาปิปฺผลกํ ตุนฺน-การานํ ครุภณฺฑกํฯ

[2871]

วลฺลิ สงฺฆสฺส ทินฺนา วา, ตตฺถชาตาปิ รกฺขิตา;

อฑฺฒพาหุปฺปมาณาปิ, ครุ เวตฺตลตาทิกาฯ

[2872]

สุตฺตวากาทินิพฺพตฺตา, รชฺชุกา โยตฺตกานิ วา;

สงฺฆสฺส ทินฺนกาเล ตุ, คจฺฉนฺติ ครุภณฺฑตํฯ

[2873]

นาฬิเกรสฺส หีเร วา, วาเก วา ปน เกนจิ;

วฏฺเฏตฺวา หิ กตา เอก-วฏฺฏาปิ ครุภณฺฑกํฯ

[2874]

เวฬุ สงฺฆสฺส ทินฺโน วา, รกฺขิโต ตตฺถชาตโก;

อฏฺฐงฺคุลายโต สูจิ-ทณฺฑมตฺโต ครุํ สิยาฯ

[2875]

ฉตฺตทณฺฑสลากาโย, ทณฺโฑ กตฺตรยฏฺฐิปิ;

ปาทคณฺหนกา เตล-นาฬี ภาชนิยา อิเมฯ

[2876]

มุญฺชาทีสุปิ ยํ กิญฺจิ, มุฏฺฐิมตฺตํ ครุํ สิยา;

ตาลปณฺณาทิเมกมฺปิ, ทินฺนํ วา ตตฺถชาตกํฯ

[2877]

อฏฺฐงฺคุลปฺปมาโณปิ, ครุกํ ริตฺตโปตฺถโก;

มตฺติกา ปกตี วาปิ, ปญฺจวณฺณา สุธาปิ วาฯ

[2878]

สิเลสาทีสุ วา กิญฺจิ, ทินฺนํ วา ตตฺถชาตกํ;

ตาลปกฺกปมาณํ ตุ, ครุภณฺฑนฺติ ทีปิตํฯ

[2879]

วลฺลิเวฬาทิกํ กิญฺจิ, อรกฺขิตมโคปิตํ;

ครุภณฺฑํ น โหเตว, คเหตพฺพํ ยถาสุขํฯ

[2880]

รกฺขิตํ โคปิตํ วาปิ, คเหตพฺพํ ตุ คณฺหตา;

สมกํ อติเรกํ วา, ทตฺวา ผาติกเมว วาฯ

[2881]

อญฺชนํ หริตาลญฺจ, ตถา หิงฺคุ มโนสิลา;

ภาเชตพฺพนฺติ วิญฺเญยฺยํ, วิญฺญุนา วินยญฺญุนาฯ

[2882]

ทารุภณฺเฑปิ โย โกจิ, สูจิทณฺฑปฺปมาณโก;

อฏฺฐงฺคุลายโต ทารุ-ภณฺฑโก ครุภณฺฑกํฯ

[2883]

มหาอฏฺฐกถายํ ตุ, วิภชิตฺวาว ทสฺสิตํ;

อาสนฺทิโกปิ สตฺตงฺโค, ภทฺทปีฐญฺจ ปีฐิกาฯ

[2884]

ปีฐเมฬกปาทญฺจ, ตถามณฺฑกวฏฺฏกํ;

โกจฺฉํ ปลาลปีฐญฺจ, โธวเน ผลกมฺปิ จฯ

[2885]

ภณฺฑิกา มุคฺคโร เจว, วตฺถฆฏฺฏนมุคฺคโร;

อมฺพณมฺปิ จ มญฺชูสา, นาวา รชนโทณิกาฯ

[2886]

อุฬุงฺโกปิ สมุคฺโคปิ, กรณฺฑมฺปิ กฏจฺฉุปิ;

เอวมาทิ ตุ สพฺพมฺปิ, สงฺฆิกํ ครุภณฺฑกํฯ

[2887]

สพฺพํ ทารุมยํ เคห-สมฺภารํ ครุกํ มตํ;

ภาชิยํ กปฺปิยํ จมฺมํ, อกปฺปิยมภาชิยํฯ

[2888]

เอฬจมฺมํ ครุํ วุตฺตํ, ตเถโวทุกฺขลาทิกํ;

เปสการาทิภณฺฑญฺจ, กสิภณฺฑญฺจ สงฺฆิกํฯ

[2889]

ตเถวาธารโก ปตฺต-ปิธานํ ตาลวณฺฏกํ;

พีชนี ปจฺฉิ จงฺโกฏํ, สพฺพา สมฺมุญฺชนี ครุฯ

[2890]

ยํ กิญฺจิ ภูมตฺถรณํ, โย โกจิ กฏสารโก;

จกฺกยุตฺตกยานญฺจ, สพฺพมฺปิ ครุภณฺฑกํฯ

[2891]

ฉตฺตญฺจ มุฏฺฐิปณฺณญฺจ, วิสาณํตุมฺพภาชนํ;

อุปาหนารณีธมฺม-กรณาทิ ลหุํ อิทํฯ

[2892]

หตฺถิทนฺโต วิสาณญฺจ, ยถาคตมตจฺฉิตํ;

มญฺจปาทาทิ ยํ กิญฺจิ, ภาชนียมนิฏฺฐิตํฯ

[2893]

นิฏฺฐิโต ตจฺฉิโต วาปิ, วิโธ หิงฺคุกรณฺฑโก;

อญฺชนี จ สลากาโย, ภาชนี อุทปุญฺฉนีฯ

[2894]

สพฺพํ กุลาลภณฺฑมฺปิ, ปริโภคารหํ ปน;

ปตฺตงฺคารกฏาหญฺจ, ธูมทานํ กปลฺลิกาฯ

[2895]

ถูปิกา ทีปรุกฺโข จ, จยนจฺฉทนิฏฺฐกา;

สงฺฆิกํ ปน สพฺพมฺปิ, ครุภณฺฑนฺติ ทีปิตํฯ

[2896]

ปตฺโต กญฺจนโก เจว, ถาลกํ กุณฺฑิกาปิ จ;

ฆฏโก โลหภณฺเฑปิ, กุณฺฑิกาปิ จ ภาชิยาฯ

[2897]

ครุนา ครุภณฺฑญฺจ, ถาวเรน จ ถาวรํ;

สงฺฆสฺส ปริวตฺเตตฺวา, คณฺหิตุํ ปน วฏฺฏติฯ

[2898]

อโธเตน จ ปาเทน, นกฺกเม สยนาสนํ;

อลฺลปาเทน วา ภิกฺขุ, ตเถว สอุปาหโนฯ

[2899]

ภูมิยา นิฏฺฐุภนฺตสฺส, ปริกมฺมกตาย วา;

ปริกมฺมกตํ ภิตฺติํ, อปสฺเสนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ

[2900]

ปริกมฺมกตํ ภูมิํ, สงฺฆิกํ มญฺจปีฐกํ;

อตฺตโน สนฺตเกเนว, ปตฺถริตฺวาน เกนจิฯ

[2901]

นิปชฺชิตพฺพํ, สหสา, ตสฺส นิทฺทายโต ยทิ;

สรีราวยโว โกจิ, มญฺจํ ผุสติ ทุกฺกฏํฯ

[2902]

โลเมสุ ปน โลมานํ, คณนาเยว ทุกฺกฏํ;

ตเลน หตฺถปาทานํ, วฏฺฏตกฺกมิตุํ ปนฯ

[2903]

สหสฺสคฺฆนโก โกจิ, ปิณฺฑปาโต สจีวโร;

ปตฺโต อวสฺสิกํ ภิกฺขุํ, ลิขิตฺวา ฐปิโตปิ จฯ

[2904]

ตาทิโส ปิณฺฑปาโตว, สฏฺฐิวสฺสานมจฺจเย;

อุปฺปนฺโน สฏฺฐิวสฺสสฺส, ฐิติกาย ทเท พุโธฯ

[2905]

อุทฺเทสภตฺตํ ภุญฺชิตฺวา, ชาโต เจ สามเณรโก;

คเหตุํ ลภติ ตํ ปจฺฉา, สามเณรสฺส ปาฬิยาฯ

[2906]

สมฺปุณฺณวีสวสฺโส โย, สฺเว อุทฺเทสํ ลภิสฺสติ;

อชฺช โส อุปสมฺปนฺโน, อตีตา ฐิติกา สิยาฯ

[2907]

สเจ ปน สลากา ตุ, ลทฺธา ภตฺตํ น ตํทิเน;

ลทฺธํ, ปุนทิเน ตสฺส, คาเหตพฺพํ, น สํสโยฯ

[2908]

อุตฺตรุตฺตริภงฺคสฺส, ภตฺตสฺเสกจรสฺส หิ;

วิสุญฺหิ ฐิติกา กตฺวา, ทาตพฺพา ตุ สลากิกาฯ

[2909]

ภตฺตเมว สเจ ลทฺธํ, น ปนุตฺตริภงฺคกํ;

ลทฺธมุตฺตริภงฺคํ วา, น ลทฺธํ ภตฺตเมว วาฯ

[2910]

เยน เยน หิ ยํ ยํ ตุ, น ลทฺธํ, ตสฺส ตสฺส จ;

ตํ ตํ ปุนทิเน จาปิ, คาเหตพฺพนฺติ ทีปิตํฯ

[2911]

สงฺฆุทฺเทสาทิกํ ภตฺตํ, อิทํ สตฺตวิธมฺปิ จ;

อาคนฺตุกาทิภตฺตญฺจ, จตุพฺพิธมุทีริตํฯ

[2912]

วิหารวารภตฺตญฺจ, นิจฺจญฺจ กุฏิภตฺตกํ;

ปนฺนรสวิธํ ภตฺตํ, อุทฺทิฏฺฐํ สพฺพเมวิธฯ

[2913]

ปาฬิมฏฺฐกถญฺเจว, โอโลเกตฺวา ปุนปฺปุนํ;

สงฺฆิเก ปจฺจเย สมฺมา, วิภเชยฺย วิจกฺขโณฯ

เสนาสนกฺขนฺธกกถาฯ

วตฺตกฺขนฺธกกถา

[2914]

อาคนฺตุกาวาสิกปิณฺฑจารี-;

เสนาสนารญฺญนุโมทนาสุ ;

วตฺตานิ ภตฺเต คมิกสฺส ชนฺตา-;

ฆเร ตถา วจฺจกุฏิปฺปเวเสฯ

[2915]