เมนู

10. นจฺจคีตสิกฺขาปทวณฺณนา

นจฺจนฺติ นฏาทโย วา นจฺจนฺตุ, โสณฺฑา วา อนฺตมโส โมรสุวมกฺกฏาทโยปิ, สพฺพเมตํ นจฺจเมวฯ เตนาห ‘‘นจฺจนฺติ อนฺตมโส โมรนจฺจมฺปี’’ติ คีตนฺติ นฏาทีนํ วา คีตํ โหตุ, อริยานํ ปรินิพฺพานกาเล รตนตฺตยคุณูปสํหิตํ สาธุกีฬิตคีตํ วา, อนฺตมโส ‘‘ทนฺตคีตมฺปิ คายิสฺสามา’’ติ ปุพฺพภาเค โอกูชนฺตา กโรนฺติ, สพฺพเมตํ คีตเมวฯ เตนาห ‘‘คีตนฺติ อนฺตมโส ธมฺมภาณกคีตมฺปี’’ติฯ ตตฺถ ธมฺมภาณกคีตํ นาม อสญฺญตภิกฺขูนํ ตํ ตํ วตฺตํ ภินฺทิตฺวา อติทีฆํ กตฺวา คีตสฺสเรน ธมฺมภณนํ, ตมฺปิ เนว ภิกฺขุโน, น ภิกฺขุนีนํ วฏฺฏติฯ ตถา หิ วุตฺตํ ปรมตฺถโชติกาย ขุทฺทกฏฺฐกถาย (ขุ. ปา. อฏฺฐ. 2.ปจฺฉิมปญฺจสิกฺขาปทวณฺณนา) ‘‘ธมฺมูปสํหิตํ คีตํ วฏฺฏติ, คีตูปสํหิโต ปน ธมฺโม น วฏฺฏตี’’ติฯ ตสฺมา ธมฺมํ ภณนฺเตน ชาตกวตฺตาทิํ ตํ ตํ วตฺตํ อวินาเสตฺวา จตุรสฺเสน (จูฬว. อฏฺฐ. 249) วตฺเตน ปริมณฺฑลานิ ปทพฺยญฺชนานิ ทสฺเสตพฺพานิฯ วาทิตนฺติ ตนฺติพทฺธาทิวาทนียภณฺฑวาทิตํ วา โหตุ, กุฏเภริวาทิตํ วา อนฺตมโส อุทกเภริวาทิตมฺปิ, สพฺพเมเวตํ วาทิตเมวฯ เตนาห ‘‘วาทิตนฺติ อนฺตมโส อุทกเภริวาทิต’’นฺติฯ ยํ ปน นิฏฺฐุภนฺตี วา สาสงฺเก วา ฐิตา อจฺฉริกํ วา โผเฏติ, ปาณิํ วา ปหรติ, ตตฺถ อนาปตฺติฯ ทสฺสเนน เจตฺถ สวนมฺปิ สงฺคหิตํ วิรูเปกเสสนเยนฯ อาโลจนสภาวตาย วา ปญฺจนฺนํ วิญฺญาณานํ สวนกิริยายปิ ทสฺสนสงฺเขปสพฺภาวโต ‘‘ทสฺสนาย’’อิจฺเจว วุตฺตนฺติ อาห ‘‘เอเตสุ ยํ กิญฺจิ ทสฺสนาย คจฺฉนฺติยา’’ติฯ ยตฺถ ฐิตาติ เอวํ คนฺตฺวา ยสฺมิํ ปเทเส ฐิตาฯ

นนุ จ สยํนจฺจนาทีสุ ปาจิตฺติยํ ปาฬิยํ น วุตฺตํ, อถ กถํ คเหตพฺพนฺติ อาห ‘‘สพฺพอฏฺฐกถาสุ วุตฺต’’นฺติ, อิมินา ปาฬิยํ อวุตฺเตปิ อฏฺฐกถาปมาเณน คเหตพฺพนฺติ ทสฺเสติฯ สมุฏฺฐานาทีนิ เอฬกโลมสทิสานีติ ปน มาติกาคตปาจิตฺติยสฺเสว วเสน วุตฺตํ, สพฺเพสํ วเสน ปน ฉสมุฏฺฐานนฺติ คเหตพฺพํฯ ‘‘อาราเม ฐตฺวา’’ติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํ เสสอิริยาปเถหิ ยุตฺตาย ปสฺสนฺติยา อนาปตฺติยา อิจฺฉิตพฺพตฺตาฯ อิตรถา หิ นิสินฺนาปิ ปสฺสิตุํ น ลเภยฺยฯ ‘‘ปสฺสิสฺสามี’’ติ วิหารโต วิหารํ คจฺฉนฺติยา อาปตฺติเยวฯ อาสนสาลาย นิสินฺนา ปสฺสติ, อนาปตฺติ, ‘‘ปสฺสิสฺสามี’’ติ อุฏฺฐหิตฺวา คจฺฉนฺติยา อาปตฺติฯ วีถิยํ ฐตฺวา คีวํ ปริวตฺเตตฺวา ปสฺสนฺติยาปิ อาปตฺติเยวฯ ภิกฺขุสฺสาปิ เอเสว นโย, อาปตฺติเภโทว นานํฯ

นจฺจคีตสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ลสุณวคฺโค ปฐโมฯ

2. รตฺตนฺธการวคฺโค