เมนู

8. อฏฺฐวตฺถุกาสิกฺขาปทวณฺณนา

โลกสฺสาทมิตฺตสนฺถววเสนาติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.675) โลกสฺสาทสงฺขาตสฺส มิตฺตสนฺถวสฺส วเสนฯ กิํ ตนฺติ อาห ‘‘กายสํสคฺคราเคนา’’ติฯ กายสํสคฺคราเคเนว ตินฺตา อิธ อวสฺสุตา นาม, น เมถุนราเคนาติฯ กถเมตํ วิญฺญายตีติ อาห ‘‘อยเมว หี’’ติอาทิฯ กิํ ปเนตฺถ การณนฺติ อาห ‘‘สมนฺตปาสาทิกายํ ปนสฺส วิจารณา กตา’’ติฯ ตตฺถายํ วิจารณา – เอตฺถ จ อสทฺธมฺโมติ กายสํสคฺโคว เวทิตพฺโพ, น เมถุนธมฺโมฯ น หิ เมถุนสฺส สามนฺตา ถุลฺลจฺจยํ โหติฯ ‘‘วิญฺญู ปฏิพโล กายสํสคฺคํ สมาปชฺชิตุ’’นฺติ (ปาจิ. 676) วจนมฺปิ เจตฺถ สาธกนฺติฯ ยํ เยน กตํ, ตํ ตสฺเสว โหตีติฯ ปุริสปุคฺคลสฺสาติ สามิวจนนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘ยํ ปุริสปุคฺคเลนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ หตฺโถติ อตฺตโน หตฺโถฯ น เกวลญฺเจตฺถ หตฺถคฺคหณนฺติ ‘‘หตฺโถ นาม กปฺปรํ อุปาทาย ยาว อคฺคนขา’’ติ (ปาจิ. 676) วุตฺตสฺส หตฺถสฺเสว คหณํ, อถ โข ตสฺส จ อญฺญสฺสปิ อปาราชิกเขตฺตสฺส คหณํ เอกชฺฌํ กตฺวา ‘‘หตฺถคฺคหณ’’นฺติ วุตฺตํฯ ตถา สงฺฆาฏิกณฺณคฺคหณนฺติ น เกวลํ สงฺฆาฏิกณฺณสฺเสว คหณํ, อถ โข ตสฺส จ อญฺญสฺสปิ ยสฺส กสฺสจิ จีวรปฺปเทสสฺส คหณํ วุตฺตนฺติ ทสฺเสตุํ ‘‘เอตฺถ จ ยสฺส กสฺสจี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อิตฺถนฺนามํ ฐานนฺติ เอวํนามกํ ฐานํฯ ‘‘ปฏิปาฏิยา วา อุปฺปฏิปาฏิยา วา ปูเรตฺวา’’ติ อิทํ นิทสฺสนมตฺตํฯ ตสฺมา ปฏิปาฏิยา วา อุปฺปฏิปาฏิยา วา เอกนฺตริกาย วา เยน เตน นเยน ปูเรตฺวาติ อตฺโถฯ

ตา อาปตฺติโยติ ตา อาปนฺนา อาปตฺติโยฯ ยถา เจเกกสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ เอวํ วิสุํ วิสุํ สตฺตสุ วตฺถูสุ สตกฺขตฺตุมฺปิ วีติกฺกนฺเตสุ ตา อาปตฺติโย เทเสตฺวา มุจฺจติฯ คณนูปิกาติ เทสิตคณนํ อุปคจฺฉติฯ ธุรนิกฺเขปํ กตฺวาติ ‘‘อญฺญํ วตฺถุํ อาปชฺชิสฺสามี’’ติ อุสฺสาหํ ฐเปตฺวาฯ

อฏฺฐวตฺถุกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อิติ กงฺขาวิตรณิยา ปาติโมกฺขวณฺณนาย

วินยตฺถมญฺชูสายํ ลีนตฺถปฺปกาสนิยํ

ภิกฺขุนิปาติโมกฺเข ปาราชิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สงฺฆาทิเสสกณฺฑํ

1. อุสฺสยวาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา

มานุสฺสยวเสน โกธูสฺสยวเสนาติ พาหุลฺลนเยน วุตฺตํฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘ติจิตฺตํ ติเวทน’’นฺติฯ อฑฺฑกรณตฺถายาติ เอตฺถ อฑฺโฑติ โวหาริกวินิจฺฉโย วุจฺจติฯ ยํ ปพฺพชิตา ‘‘อธิกรณ’’นฺติปิ วทนฺติ, ตสฺส กรณตฺถาย โวหาริกวินิจฺฉยตฺถายาติ วุตฺตํ โหติฯ วีติกฺกมกฺขเณเยวาติ วตฺถุชฺฌาจารกฺขเณเยว, น ตติยาย สมนุภาสนายาติ อธิปฺปาโยฯ ภิกฺขุนิํ สงฺฆโต นิสฺสาเรตีติ อาปนฺนํ ภิกฺขุนิํ ภิกฺขุนิสงฺฆมฺหา นิสฺสาเรติฯ เหตุมฺหิ จายํ กตฺตุโวหาโร ‘‘นิสฺสารณเหตุภูตธมฺโม ‘นิสฺสารณีโย’ติ วุตฺโต’’ติ กตฺวาฯ

ยตฺถ ฐิตายาติ อุปสฺสยภิกฺขาจารมคฺคาทีสุ ยสฺมิํ ฐาเน ฐิตายฯ ตโต ปฏฺฐาย คจฺฉนฺติยาติ ตโต ปฏฺฐาย โวหาริกานํ สนฺติกํ คจฺฉนฺติยาฯ ทุติเยติ ทุติยาโรจเนฯ เตนาติ อุปาสเกนฯ เอวํ วุตฺตายาติ ‘‘มม จ ตว จ กถํ ตฺวํเยว อาโรเจหี’’ติ วุตฺตายฯ อญฺเญน กถาเปตีติ กปฺปิยการเกน กถาเปติฯ ยถา วา ตถา วา หิ อาโรจิยมาเนติ กปฺปิยการโก วา ภิกฺขุนิยา กถํ ปฐมํ อาโรเจตุ, อิตโร วา อตฺตโน กถํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 679)ฯ กปฺปิยการโก วา อุภินฺนมฺปิ กถํ, อิตโร วา อุภินฺนมฺปิ กถํ อาโรเจตูติ เอวํ ยถา ตถา อาโรจิยมาเนฯ อุภินฺนมฺปิ ปน กถํ สุตฺวาติ ยถา ตถา วา อาโรจิตํ ปน อุภินฺนมฺปิ กถํ สุตฺวาฯ

อากฑฺฒิยมานา คจฺฉตีติ วุจฺจมานา โวหาริกานํ สนฺติกํ คจฺฉติ, อิมสฺส ‘‘ตสฺสา อนาปตฺตี’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธฯ เอวํ เสเสสุปิฯ รกฺขํ ยาจตีติ ธมฺมิกํ รกฺขํ ยาจติฯ อิทานิ ยถา ยาจิตา รกฺขา ธมฺมิกา โหติ, ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘อุปสฺสเย อญฺเญหิ กตํ อนาจารํ อโนทิสฺส อาจิกฺขนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อตีตํ อารพฺภ อตฺถิ โอทิสฺส อาจิกฺขนา (ปาจิ. อฏฺฐ. 679), อตฺถิ อโนทิสฺส อาจิกฺขนา, อนาคตํ อารพฺภาปิ อตฺถิ โอทิสฺส อาจิกฺขนา, อตฺถิ อโนทิสฺส อาจิกฺขนาฯ