ภิกฺขุนีปาติโมกฺขวณฺณนา

ปาราชิกกณฺฑํ

นาโถ ภิกฺขุนีนํ หิตตฺถาย ยํ ปาติโมกฺขํ ปกาสยีติ สมฺพนฺโธฯ ตตฺถ ปกาสยีติ เทสยิ, ปญฺญาปยีติ อตฺโถฯ

สาธารณปาราชิกํ

1. เมถุนธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา

อภิลาปมตฺตนฺติ วจนมตฺตํ, น อตฺโถติ อธิปฺปาโยฯ ลิงฺคเภทมตฺตนฺติ ปุริสลิงฺคํ อิตฺถิลิงฺคนฺติ วิเสสมตฺตํฯ วิเสโสติ นานาตฺตํฯ ฉนฺเทน เจวาติ เปเมน เจว, สิเนเหน เจวาติ อตฺโถ ฯ รุจิยา จาติ อิจฺฉาย จฯ ปธํสิตายาติ ทูสิตายฯ ปริปุณฺณา อุปสมฺปทา ยสฺสา สา ปริปุณฺณูปสมฺปทา, อุภโตสงฺเฆน อุปสมฺปนฺนาติ อตฺโถฯ

เมถุนธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

อสาธารณปาราชิกํ

5. อุพฺภชาณุมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา

อุพฺภกปฺปรนฺติ ทุติยมหาสนฺธิโต อุทฺธํฯ อิโต จิโต จ สญฺจรณนฺติ หตฺถสฺส วา กายสฺส วา ติริยํ อิโต จิโต จ สญฺจรณํฯ

เอกโตอวสฺสุเตติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 662) ภิกฺขุนิยา อวสฺสเว, ภิกฺขุนิยา กายสํสคฺคราเคน อวสฺสุตภาเว สตีติ อตฺโถฯ ภิกฺขุนิยา วเสเนว จ เอกโตอวสฺสุตภาโว คเหตพฺโพฯ วุตฺตญฺเหตํ สมนฺตปาสาทิกายํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 662) –

‘‘เอกโตอวสฺสุเตติ เอตฺถ กิญฺจาปิ ‘เอกโต’ติ อวิเสเสน วุตฺตํ, ตถาปิ ภิกฺขุนิยา เอว อวสฺสุเต สติ อยํ อาปตฺติเภโท วุตฺโตติ เวทิตพฺโพ’’ติฯ

ปุริสสฺส กายนฺติ ปุริสสฺส ยํ กญฺจิ กายํฯ อุภโตอวสฺสุเตปีติ ภิกฺขุนิยา เจว ปุริสสฺส จ กายสํสคฺคราเคน อวสฺสุตภาเว สติปิฯ กาเยนาติ ยถาปริจฺฉินฺเนน อตฺตโน กาเยนฯ กายปฺปฏิพทฺธนฺติ ปุริสสฺส กายปฺปฏิพทฺธํฯ อวเสสกาเยน วาติ ยถาปริจฺฉินฺนกายโต อวเสเสน กาเยน, อุพฺภกฺขกอโธชาณุมณฺฑลอโธกปฺปรสงฺขาเตน กาเยนาติ วุตฺตํ โหติฯ ตสฺส กายนฺติ อวสฺสุตสฺส ตสฺส ปุริสสฺส ยํ กญฺจิ กายํฯ ยถา เจตฺถ สยํ อามสนฺติยา ถุลฺลจฺจยํ, เอวํ ตสฺส อามสนํ สาทิยนฺติยาปีติ ทฏฺฐพฺพํฯ ปุริสสฺส กายสํสคฺคราโค นตฺถีติ ปุริสสฺส เมถุนราโค, เคหสิตเปมํ, สุทฺธจิตฺตํ วาฯ อวเสเสติ ปาราชิกเขตฺตโต อวเสเสฯ กายปฺปฏิพทฺเธน กายปฺปฏิพทฺธาทิเภเทติ ‘‘กายปฺปฏิพทฺเธน กายปฺปฏิพทฺธํ อามสติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติอาทิเก (ปาจิ. 659, 662) สพฺพวาเรฯ ‘‘อสญฺจิจฺจา’’ติอาทีสุ วิรชฺฌิตฺวา วา อามสนฺติยา, อญฺญวิหิตาย วา, ‘‘อยํ ปุริโส’’ติ วา ‘‘อิตฺถี’’ติ วา อชานนฺติยา วา, เตน ผุฏฺฐายปิ ตํ ผสฺสํ อสฺสาทยนฺติยา วา อามสเนปิ สติ อนาปตฺติฯ

อุพฺภชาณุมณฺฑลสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา

ปาราชิกํ ธมฺมํ อชฺฌาปนฺนนฺติ ภิกฺขูหิ สาธารณานํ จตุนฺนํ, อสาธารณานํ จตุนฺนญฺจาติ อฏฺฐนฺนมญฺญตรํ อชฺฌาปนฺนํฯ อิทญฺจ ปาราชิกํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 666) ปจฺฉา ปญฺญตฺตํ, สงฺคีติการกาจริเยหิ ปน ปุริเมน สทฺธิํ ยุคฬํ กตฺวา อิมสฺมิํ โอกาเส ฐปิตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ‘‘อฏฺฐนฺนํ ปาราชิกานํ อญฺญตร’’นฺติ (ปาจิ. 666) วจนโต ปน วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกํ ยา ปฏิจฺฉาเทติ, สาปิ วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกา เอวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ กิญฺจาปิ วชฺชปฺปฏิจฺฉาทนํ เปมวเสน โหติ, ตถาปิ สิกฺขาปทวีติกฺกมจิตฺตํ โทมนสฺสเมว โหตีติ กตฺวา ทุกฺขเวทนํ โหตีติ ‘‘ตตฺร หิ ปาจิตฺติยํ…เป.… เสสํ ตาทิสเมวา’’ติ วุตฺตํฯ

วชฺชปฺปฏิจฺฉาทิกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. อุกฺขิตฺตานุวตฺติกาสิกฺขาปทวณฺณนา

สตฺถุสาสเนนาติ ญตฺติสมฺปทาย เจว อนุสฺสาวนสมฺปทาย จฯ อิธ ปน โจทนาสารณาปุพฺพกเมว ญตฺติอนุสฺสาวนํ สตฺถุสาสนนฺติ อาห ‘‘อิธาปี’’ติอาทิฯ กรณนฺติ ญตฺติฏฺฐปนญฺเจว อนุสฺสาวนาวจนญฺจฯ อนาทรนฺติ ปุคฺคเล เจว ธมฺเม จ อาทรวิรหิตํฯ เตนาห ‘‘เยนา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปริยาปนฺนคเณ วาติ ตสฺมิํ สงฺเฆ ปริยาปนฺเน สมฺพหุลปุคฺคลสงฺขาเต คเณ วาฯ ‘‘สมฺมาวตฺตนาย อวตฺตมานนฺติ อตฺโถ’’ติ อิมินา อธิปฺปายตฺโถ วุตฺโตฯ เอกกมฺมาทิเกติ เอกกมฺมเอกุทฺเทสสมสิกฺขาตายฯ สห อยนภาเวนาติ สห วตฺตนภาเวนฯ สมาโน สํวาโส เอเตสนฺติ สมานสํวาสกาฯ

อิทานิ เยน สํวาเสน เต ‘‘สมานสํวาสกา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 669) วุตฺตา, โส สํวาโส ตสฺส อุกฺขิตฺตกสฺส เตหิ สทฺธิํ นตฺถิ, เยหิ จ สทฺธิํ ตสฺส โส สํวาโส นตฺถิ, น เตน เต ภิกฺขู อตฺตโน สหายา กตา โหนฺติ, ตสฺมา โส อกตสหาโย นามาติ อิมมตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ยสฺส ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เอวํ ปทวณฺณนํ กตฺวา อิทานิ อตฺถมตฺตํ ทสฺเสตุํ ‘‘สมานสํวาสกภาวํ อนุปคตนฺติ อตฺโถ’’ติ วุตฺตํฯ กิํ ตํ อนุวตฺตนนฺติ กสฺสจิ อาสงฺกา สิยาติ ตํ สรูปโต ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํทิฏฺฐิโก โส โหตี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ โสติ โย อุกฺขิตฺตโก, โสฯ

อุกฺขิตฺตานุวตฺติกาสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ