2. รตนสิกฺขาปทวณฺณนา

มุตฺตาทิทสวิธนฺติ ‘‘มุตฺตา มณิ เวฬุริโย สงฺโข สิลา ปวาฬํ รชตํ ชาตรูปํ โลหิตงฺโก มสารคลฺล’’นฺติ (ปาจิ. 506) ทสวิธํ รตนํฯ อชฺฌาวสเถติ เคเหฯ เตนาห ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺสา’’ติอาทิ, ปริกฺขิตฺตสฺส อาวสถสฺสาติ อตฺโถฯ อาวสโถติ เจตฺถ อนฺโตคาเม นิวิฏฺฐเคหํ อธิปฺเปตํฯ อาราเม นิวิฏฺฐเคหํ ปน อชฺฌารามคฺคหเณเนว คหิตํฯ ‘‘อาวสโถติ เจตฺถ อนฺโตอาราเม วา โหตุ, อญฺญตฺถ วา, อตฺตโน วสนฏฺฐานํ วุจฺจตี’’ติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.506) เกจิฯ สพฺเพสมฺปิ อตฺถาย ทุกฺกฏเมวาติ อตฺตโน วา เตสํ สงฺฆาทีนํ วา อตฺถาย อุคฺคณฺหนฺตสฺส วา อุคฺคณฺหาเปนฺตสฺส วา ทุกฺกฏเมวฯ สเจ ปน มาตาปิตูนํ สนฺตกํ อวสฺสํ ปฏิสาเมตพฺพํ กปฺปิยภณฺฑํ โหติ, อตฺตโน อตฺถาย คเหตฺวา ปฏิสาเมตพฺพนฺติ อาห ‘‘ตาทิสํ ปนา’’ติอาทิฯ ตาทิสนฺติ ยํ มาตาปิตูนํ สนฺตกํ อวสฺสํ ปฏิสาเมตพฺพํ กปฺปิยภณฺฑํ, ตาทิสํฯ ฉนฺเทนปิ ภเยนปีติ วฑฺฒกิอาทีสุ ฉนฺเทนปิ, ราชวลฺลเภสุ ภเยนปิฯ

ตาทิเส ฐาเนติ มหาวิหารสทิสสฺส มหารามสฺส ปาการปริกฺขิตฺเต ปริเวเณฯ สญฺญาณํ กตฺวาติ ‘‘เอตฺตกา กหาปณา’’ติอาทินา รูเปน วา ลญฺฉนาทินิมิตฺเตน วา สญฺญาณํ กตฺวา, สลฺลกฺเขตฺวาติ อตฺโถฯ ปติรูปานํ ภิกฺขูนํ หตฺเถติ ลชฺชีนํ กุกฺกุจฺจกานํ ภิกฺขูนํ หตฺเถฯ โลลชาติกานญฺหิ หตฺเถ ฐเปตุํ น ลพฺภติฯ เนว ปกฺกมตีติ เนว ตมฺหา อาวาสา ปกฺกมติฯ ‘‘ถาวรํ เสนาสนํ วา’’ติอาทินา อตฺตโน จีวราทิมูลํ น กาตพฺพนฺติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 506) ทสฺเสติฯ ตํ ทสฺเสตฺวาติ ยํ ถาวรเสนาสนาทิ กตํ, ตํ อุปาสก ตว สนฺตเกน อิทํ นาม กตนฺติ เอวํ ทสฺเสตฺวาฯ สมาทเปตฺวาติ อญฺญํ สมาทเปตฺวา, ‘‘อุทฺทิสฺส อริยา ติฏฺฐนฺติ, เอสา อริยาน ยาจนา’’ติ วุตฺตนเยน ยาจิตฺวาติ อตฺโถฯ

อนุญฺญาตฏฺฐาเนติ อชฺฌารามอชฺฌาวสเถฯ อามาสนฺติ อามสิตพฺพญฺเจว ปฏิสาเมตพฺพญฺจ วตฺถาทิฯ

รตนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปทวณฺณนา

จาริตฺเตติ จาริตฺตสิกฺขาปเทฯ อุปจารนฺติ ทุติยเลฑฺฑุปาตํฯ อญฺญํ คามํ คจฺฉนฺตานํ ปุน อาปุจฺฉนกิจฺจํ นตฺถีติ อุสฺสาหํ อปฺปฏิปฺปสฺสมฺเภตฺวา อญฺญํ คามํ คจฺฉนฺตานํ คามสตมฺปิ โหตุ, ปุน อาปุจฺฉนกิจฺจํ นตฺถีติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิฯ อุสฺสาหนฺติ คามปฺปวิสนุสฺสาหํฯ อนฺตรารามาทีสุ (ปาจิ. อฏฺฐ. 515) น เกวลํ อนาปุจฺฉา คจฺฉนฺตสฺเสว, กายพนฺธนํ อพนฺธิตฺวา สงฺฆาฏิํ อปารุปิตฺวา คจฺฉนฺตสฺสาปิ อนาปตฺติฯ อาปทาสูติ สีโห วา พฺยคฺโฆ วา อาคจฺฉติ, เมโฆ วา อุฏฺเฐติ, อญฺโญ วา โกจิ อุปทฺทโว อุปฺปชฺชติ , อนาปตฺติฯ เอวรูปาสุ อาปทาสุ พหิคามโต อนฺโตคามํ ปวิสิตุํ วฏฺฏติฯ

วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. สูจิฆรสิกฺขาปทวณฺณนา

ตํ อสฺส อตฺถีติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.517) ปฐมํ ภินฺทิตฺวา ปจฺฉา เทเสตพฺพตฺตา ตํ เภทนกํ อสฺส ปาจิตฺติยสฺส อตฺถีติฯ

อรณิเกติ อรณิธนุเกฯ วิเธติ เวธเกฯ วาสิชเฏติ วาสิทณฺฑเก จฯ

สูจิฆรสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. มญฺจปีฐสิกฺขาปทวณฺณนา

อฏฺฐงฺคุลปาทกนฺติ ภาวนปุํสกนิทฺเทโสฯ ‘‘เฉทนกํ เภทนกสทิสเมวา’’ติ อิมินา ‘‘เฉทนเมว เฉทนกํ, ตํ อสฺส อตฺถีติ เฉทนก’’นฺติ อิมมตฺถํ อติทิสติฯ

ยถา ปมาณเมว อุปริ ทิสฺสติ, เอวํ นิขณิตฺวา วาติ สเจ ปน น ฉินฺทิตุกาโม โหติ, ยถา ปมาณเมว อุปริ ทิสฺสติ, เอวํ ภูมิยํ นิขณิตฺวา วาฯ อฏฺฏกํ วา พนฺธิตฺวาติ อุกฺขิปิตฺวา ตุลาสงฺฆาเต ฐเปตฺวา อฏฺฏํ กตฺวาฯ

มญฺจปีฐสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. ตูโลนทฺธสิกฺขาปทวณฺณนา

จิมิลิกํ ปตฺถริตฺวา ตูลํ ปกฺขิปิตฺวาติ มญฺจปีฐานํ อุปริ จิมิลิกํ ปตฺถริตฺวา ตสฺส อุปริ ตูลํ ปกฺขิปิตฺวาติ อตฺโถฯ อุปริ จิมิลิกายาติ อุปริมภาเค จิมิลิกายฯ