เมนู

4. ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา

จตฺตาริ ปาราชิกานิ อตฺถุทฺธารวเสน ปทภาชนิยํ ทสฺสิตานีติ อาห ‘‘ทุฏฺฐุลฺลนฺติ สงฺฆาทิเสสํ อธิปฺเปต’’นฺติฯ เยน เกนจิ อุปาเยนาติ ‘‘สามํ วา ชานาติ, อญฺเญ วา ตสฺส อาโรเจนฺติ, โส วา อาโรเจตี’’ติ (ปาจิ. 399) วุตฺเตสุ เยน เกนจิ อุปาเยนฯ ปาจิตฺติยํ ธุรํ นิกฺขิตฺตมตฺเตเยวาติ อธิปฺปาโยฯ สเจ ปจฺฉาปิ อาโรเจติ, ธุรนิกฺเขปเน อาปตฺติโต น มุจฺจติฯ เตนาห ‘‘สเจปี’’ติอาทิฯ สมณสตมฺปิ อาปชฺชติเยวาติ สมณสตมฺปิ สุตฺวา ยทิ ฉาเทติ, ปาจิตฺติยํ อาปชฺชติเยวาติ อตฺโถฯ เยนสฺส อาโรจิตนฺติ เยน ทุติเยน อสฺส ตติยสฺส อาโรจิตํฯ ตสฺเสวาติ ตสฺส ทุติยสฺเสวฯ อาโรเจตีติ ปฏิจฺฉาทนตฺถเมว ‘‘มา กสฺสจิ อาโรเจสี’’ติ วทติฯ โกฏิฉินฺนา โหตีติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.399) ยสฺมา ปฏิจฺฉาทนปจฺจยา อาปตฺติํ อาปชฺชิตฺวาว ทุติเยน ตติยสฺส อาโรจิตํ, ตสฺมา ตปฺปจฺจยา ปุน เตน อาปชฺชิตพฺพาปตฺติยา อภาวโต อาปตฺติยา โกฏิ ฉินฺนา นาม โหติฯ

อาทิปเทติ ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติสญฺญี, เวมติโก, อทุฏฺฐุลฺลาปตฺติสญฺญีติ อิเมสุ ตีสุ ‘‘ทุฏฺฐุลฺลาปตฺติสญฺญี ปฏิจฺฉาเทตี’’ติ (ปาจิ. 400) อิมสฺมิํ ปฐมปเทฯ อิตเรสุ ทฺวีสูติ ‘‘เวมติโก ปฏิจฺฉาเทติ, อทุฏฺฐุลฺลาปตฺติสญฺญี ปฏิจฺฉาเทตี’’ติ อิเมสุ ปเทสุฯ อทุฏฺฐุลฺลายาติ อวเสสปญฺจาปตฺติกฺขนฺเธฯ อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺเล วา อทุฏฺฐุลฺเล วา อชฺฌาจาเรติ อนุปสมฺปนฺนสฺส ปุริมปญฺจสิกฺขาปทวีติกฺกมสงฺขาเต ทุฏฺฐุลฺเล วา อิตรสฺมิํ อทุฏฺฐุลฺเล วา อชฺฌาจาเรฯ ยํ ปน สมนฺตปาสาทิกายํ ‘‘อนุปสมฺปนฺนสฺส สุกฺกวิสฏฺฐิ จ กายสํสคฺโค จาติ อยํ ทุฏฺฐุลฺลอชฺฌาจาโร นามา’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 400) วุตฺตํ, ตํ ทุฏฺฐุลฺลาโรจนสิกฺขาปทฏฺฐกถาย (ปาจิ. อฏฺฐ. 78 อาทโย) น สเมติ, น จาปิ เอวํ วตฺตุํ ยุชฺชติ ‘‘อาโรจเน อนุปสมฺปนฺนสฺส ทุฏฺฐุลฺลํ อญฺญถา อธิปฺเปตํ, ปฏิจฺฉาทเน อญฺญถา’’ติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 400) วิเสสการณสฺสานุปลพฺภนโต, ตสฺมา ตํ อุปปริกฺขิตพฺพํฯ

ทุฏฺฐุลฺลสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา

คพฺภวีโสปิ หิ ‘‘ปริปุณฺณวีโส’’ ตฺเวว สงฺขํ คจฺฉตีติ อาห ‘‘ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐายา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ปฏิสนฺธิคฺคหณโต ปฏฺฐายาติ ยํ มาตุกุจฺฉิสฺมิํ ปฐมํ จิตฺตํ อุปฺปนฺนํ ปฐมํ วิญฺญาณํ ปาตุภูตํ, ตํ อาทิํ กตฺวาฯ โสติ โย ปุคฺคโล อูนวีสติวสฺโส อุปสมฺปาทิโต, โส ปุคฺคโลฯ อญฺญํ อุปสมฺปาเทตีติ อุปชฺฌาโย วา กมฺมวาจาจริโย วา หุตฺวา อญฺญํ ปุคฺคลํ อุปสมฺปาเทติฯ นฺติ อูนวีสติวสฺสํ ปุคฺคลํฯ สีมํ วา สมฺมนฺนตีติ นวํ สีมํ พนฺธติฯ

อูนวีสติวสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา

ราชานํ วา วญฺเจตฺวาติ ราชานํ เถเนตฺวา รญฺโญ สนฺตกํ กิญฺจิ คเหตฺวา, ‘‘อิทานิ ตสฺส น ทสฺสามา’’ติ มคฺคปฺปฏิปนฺนา อกตกมฺมา เจว กตกมฺมา จ โจราติ วุตฺตํ โหติฯ เอส นโย สุงฺกํ ปริหริตุกามาติ เอตฺถาปิฯ

กาลวิสงฺเกเตนาติ กาลสฺส วิสงฺเกเตน, ทิวสวิสงฺเกเตนาติ วุตฺตํ โหติฯ มคฺควิสงฺเกเตน, ปน อฏวิวิสงฺเกเตน วา คจฺฉโต อาปตฺติเยวฯ

เถยฺยสตฺถสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. สํวิธานสิกฺขาปทวณฺณนา

มาตุคาเมนาติ อิตฺถิยาฯ เอกโตอุปสมฺปนฺนา, ปน สิกฺขมานา, สามเณรี จาติ อิมา ติสฺโสปิ อิธ สงฺคหํ คจฺฉนฺติฯ อิมาสํ ปน ติสฺสนฺนํ สมโย รกฺขติฯ อยเมตาสํ, มาตุคามสฺส จ วิเสโสติ เวทิตพฺพํฯ

สํวิธานสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

8. อริฏฺฐสิกฺขาปทวณฺณนา

ตํตํสมฺปตฺติยา (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.417) วิพนฺธนวเสน สตฺตสนฺตานสฺส อนฺตเร เวมชฺเฌ เอติ อาคจฺฉตีติ อนฺตราโย, ทิฏฺฐธมฺมิกาทิอนตฺโถ, อนติกฺกมนตฺเถน ตสฺมิํ อนฺตราเย นิยุตฺตา, อนฺตรายํ วา ผลํ อรหนฺติ, อนฺตรายสฺส วา กรณสีลาติ อนฺตรายิกาฯ เตนาห ‘‘สคฺคโมกฺขานํ อนฺตรายํ กโรนฺตีติ อนฺตรายิกา’’ติ (ม. นิ. อฏฺฐ. 1.234)ฯ เต กมฺมกิเลสวิปากอุปวาทปญฺญตฺติวีติกฺกมวเสน ปญฺจวิธาติ เอตฺถ จ ปญฺจานนฺตริยกมฺมํ กมฺมนฺตรายิกํ นาม, ตถา ภิกฺขุนิทูสกกมฺมํฯ ตํ ปน โมกฺขสฺเสว อนฺตรายํ กโรติ, น สคฺคสฺสฯ นิยตมิจฺฉาทิฏฺฐิธมฺมา กิเลสนฺตรายิกา นามฯ ปณฺฑกติรจฺฉานคตอุภโตพฺยญฺชนกานํ ปฏิสนฺธิธมฺมา วิปากนฺตรายิกา นามฯ อริยูปวาทา อุปวาทนฺตรายิกา นามฯ เต ปน ยาว อริเย น ขมาเปนฺติ, ตาวเทว, น ตโต ปรํฯ สญฺจิจฺจ อาปนฺนา อาปตฺติโย ปญฺญตฺติวีติกฺกมนฺตรายิกา นามฯ ตาปิ ยาว ภิกฺขุภาวํ วา ปฏิชานาติ, น วุฏฺฐาติ วา น เทเสติ วา, ตาวเทว, น ตโต ปรํฯ