โย ปน อาราโม เยภุยฺเยน วา อปริกฺขิตฺโต โหติ, สกโลปิ วา , โส ‘‘โคนิสาที’’ติ วุจฺจติฯ คหปตีติ ยา ฐเปตฺวา ภิกฺขุํ เสเสหิ ‘‘กปฺปิยกุฏิํ เทมา’’ติ ทินฺนา, เตสํ วา สนฺตกาฯ สมฺมุติ นาม กมฺมวาจาย สาเวตฺวา กตาฯ กถํ ปเนตาสํ วินิจฺฉโย ชานิตพฺโพติ อาห ‘‘ตาสํ วินิจฺฉโย สมนฺตปาสาทิกายํ วุตฺโต’’ติฯ

สนฺนิธิการกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘ปณีตโภชนานี’’ติ อิทํ มชฺเฌ ปทโลปํ กตฺวา นิทฺทิฏฺฐนฺติ อาห ‘‘ปณีตสํสฏฺฐานี’’ติอาทิฯ สพฺโพปิ ‘‘โอทโก’’ติ วุตฺตลกฺขโณ มจฺโฉติ ‘‘มจฺโฉ นาม โอทโก วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. 260) เอวํ วิภงฺเค วุตฺตลกฺขโณ, สพฺโพปิ มจฺโฉ เอวฯ โย โกจิ อุทเก ชาโต มจฺโฉ นามาติ วุตฺตํ โหติฯ มหานามสิกฺขาปเทนาติ –

‘‘อคิลาเนน ภิกฺขุนา จตุมาสปจฺจยปวารณา สาทิตพฺพา อญฺญตฺร ปุนปวารณาย อญฺญตฺร นิจฺจปวารณายฯ ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ –

อิมินา สิกฺขาปเทน (ปาจิ. 306)ฯ เอตฺถ หิ สงฺฆวเสน คิลานปจฺจยปวารณาย ปวาริตฏฺฐาเน สเจ ตตฺถ รตฺตีหิ วา เภสชฺเชหิ วา ปริจฺเฉโท กโต โหติ ‘‘เอตฺติกาเยว รตฺติโย, เอตฺตกานิ วา เภสชฺชานิ วิญฺญาเปตพฺพานี’’ติ, ตโต รตฺติปริยนฺตโต วา เภสชฺชปริยนฺตโต วา อุตฺตริ นเภสชฺชกรณีเยน วา เภสชฺชํ, อญฺญเภสชฺชกรณีเยน วา อญฺญํ เภสชฺชํ วิญฺญาเปนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ วุตฺตํฯ ตสฺมา อคิลาโน คิลานสญฺญีปิ หุตฺวา ปญฺจ เภสชฺชานิ วิญฺญาเปนฺโต นเภสชฺชกรณีเยน เภสชฺชํ วิญฺญาเปนฺโต นาม โหตีติ ‘‘มหานามสิกฺขาปเทน กาเรตพฺโพ’’ติ วุตฺตํฯ

โย ปน นเภสชฺชตฺถาย วิญฺญาเปติ, อถ โข เกวลํ อตฺตโน ภุญฺชนตฺถาย, โส สูโปทนวิญฺญตฺติยาเยว กาเรตพฺโพฯ

วุตฺตญฺเหตํ สมนฺตปาสาทิกายํ ‘‘สุทฺธานิ สปฺปิอาทีนิ วิญฺญาเปตฺวา ภุญฺชนฺโต ปาจิตฺติยํ นาปชฺชติ , เสขิเยสุ สูโปทนวิญฺญตฺติทุกฺกฏํ อาปชฺชตี’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 259)ฯ สูโปทนวิญฺญตฺติยา กาเรตพฺโพติ ‘‘น สูปํ วา โอทนํ วา อคิลาโน’’ติอาทินา (ปาจิ. 613) สิกฺขาปเทน กาเรตพฺโพ, ทุกฺกเฏน กาเรตพฺโพติ วุตฺตํ โหติฯ อิมินาติ อิมินา ปณีตโภชนสิกฺขาปเทนฯ

‘‘สปฺปิภตฺตํ เทหี’’ติ วุตฺเต กิํ โหตีติ อาห ‘‘สปฺปิภตฺตํ ‘เทหี’ติ วุตฺเต ปนา’’ติอาทิฯ สูโปทนวิญฺญตฺติยา ทุกฺกฏเมว โหตีติ สมฺพนฺโธฯ กสฺมาติ อาห ‘‘ยสฺมา’’ติอาทิฯ อถ ยถา ‘‘ปณีตโภชนานี’’ติ, เอวํ ‘‘สปฺปิภตฺต’’นฺติ อิทมฺปิ กสฺมา น วิญฺญายตีติ เจ? อเนกนฺติกตฺตาฯ ตถา หิ ‘‘ปณีตโภชนานี’’ติ วุตฺเต ‘‘ปณีตสํสฏฺฐานิ โภชนานิ ปณีตโภชนานี’’ติ อยมตฺโถ เอกนฺตโต ปญฺญายติ, ‘‘สปฺปิภตฺต’’นฺติ วุตฺเต ปน ‘‘สปฺปิมยํ ภตฺตํ สปฺปิภตฺต’’นฺติปิ วิญฺญายมานตฺตา ‘สปฺปิสํสฏฺฐํ ภตฺตํ สปฺปิภตฺต’’นฺติ อยมตฺโถ น เอกนฺตโต ปญฺญายติฯ เอส นโย ‘‘นวนีตภตฺตํ เทหี’’ติอาทีสุปิฯ

ปุริมนเยเนวาติ ‘‘ภตฺตํ ทตฺวา สปฺปิํ กตฺวา ภุญฺชา’’ติ ปุริเมเนว นเยนฯ สเจ ปน ‘‘สปฺปินา’’ติ วุตฺเต เกวลํ เสเสสุ นวนีตาทีสุ อญฺญตเรน เทติ, วิสงฺเกตเมว โหติฯ อนาปตฺตีติ วิสงฺเกตตฺตา สพฺพาหิเยว อาปตฺตีหิ อนาปตฺติฯ ‘‘กิญฺจาปิ อนาปตฺติ, อตฺตโน ปน ปโยเคน นิพฺพตฺตตฺตา น ภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ วทนฺติฯ กปฺปิยสปฺปินาติ กปฺปิยมํสสปฺปินาฯ เอส นโย อกปฺปิยสปฺปินาติ เอตฺถาปิฯ กปฺปิยากปฺปิยตา หิ มํสานํเยว, น สปฺปิอาทีนํฯ ฐเปตฺวา เอกํ มนุสฺสวสาเตลํ สพฺเพสํ ขีรทธิสปฺปินวนีตวสาเตเลสุ อกปฺปิยํ นาม นตฺถิฯ

ปริโภเคปิ ทุกฺกฏเมว อิธ อนธิปฺเปตตฺตาติ อธิปฺปาโยฯ สเจ อสติ อกปฺปิยสปฺปิมฺหิ ปุริมนเยเนว อกปฺปิยนวนีตาทีนิ เทติ ‘‘สปฺปิํ กตฺวา ภุญฺชา’’ติ, อกปฺปิยสปฺปินาว ทินฺนํ โหติฯ

ยถา จ ‘‘กปฺปิยสปฺปินา เทหี’’ติ วุตฺเต อกปฺปิยสปฺปินา เทติ, วิสงฺเกตํ, เอวํ ‘‘‘อกปฺปิยสปฺปินา’ติ วุตฺเต กปฺปิยสปฺปินา เทตี’’ติ เอตฺถาปิ ปฏิปาฏิยา เอกเมกํ วิตฺถาเรตฺวา วุจฺจมาเนปิ อยเมวตฺโถ วตฺตพฺโพ สิยา, โส จ สงฺเขเปนปิ สกฺกา วิญฺญาตุนฺติ วิตฺถารนยํ หิตฺวา อิมินาว นเยน สพฺพปเทสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ วุตฺตํฯ อยญฺเหตฺถ สงฺเขปตฺโถ – เยน เยน วิญฺญตฺติ โหติ, ตสฺมิํ วา ตสฺส มูเล วา ลทฺเธ ตํ ตํ ลทฺธเมว โหติฯ สเจ ปน อญฺญํ ปาฬิยา อาคตํ วา อนาคตํ วา เทติ, วิสงฺเกตนฺติฯ นานาฏฺฐาเน วาติ ตสฺมิํเยว ฆเร สปฺปิํ, อิตรสฺมิํ นวนีตนฺติอาทินา นานาฏฺฐาเน วาฯ

ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

10. ทนฺตโปนสิกฺขาปทวณฺณนา

กาเยนาติ หตฺถาทีสุ เยน เกนจิ สรีราวยเวน, อนฺตมโส ปาทงฺคุลิยาปิ คณฺหนฺโต กาเยน คณฺหาติ นามาติ เวทิตพฺโพฯ ทาเนปิ เอเสว นโยฯ กายปฺปฏิพทฺเธนาติ ปตฺตาทีสุ เยน เกนจิ สรีรสมฺพทฺเธน อุปกรเณนฯ ทาเนปิ เอเสว นโยฯ กฏจฺฉุอาทีสุ เยน เกนจิ อุปกรเณน ทินฺนํ กายปฺปฏิพทฺเธน ทินฺนํเยว โหติฯ อญฺญตเรนาติ กาเยน วา กายปฺปฏิพทฺเธน วา นิสฺสคฺคิเยน วาติ อตฺโถฯ ตตฺถ นิสฺสคฺคิเยนาติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 265) กายโต จ กายปฺปฏิพทฺธโต จ โมเจตฺวา หตฺถปาเส ฐิตสฺส กาเย วา กายปฺปฏิพทฺเธ วา ปาติยมานญฺหิ นิสฺสคฺคิเยน ปโยเคน ทินฺนํ นาม โหติฯ ตสฺสาติ ปฏิคฺคหิตกสฺสฯ วุตฺตวิปลฺลาสวเสนาติ วุตฺตสฺส ปฏิปกฺขวเสนฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – ยํ กายกายปฺปฏิพทฺธนิสฺสคฺคิยานํ อญฺญตเรน ทิยฺยมาเน กาเยน วา กายปฺปฏิพทฺเธน วา คณฺหาติ, เอตํ ปฏิคฺคหิตํ นามาติฯ

สํหาริเมนาติ ถามมชฺฌิเมน ปุริเสน สํหาริเมน, อิมินา อสํหาริเม ผลเก วา ปาสาเณ วา ปฏิคฺคหณํ น รุหตีติ ทสฺเสติฯ ธาเรตุํ สมตฺเถนาติ สนฺธาเรตุํ โยคฺเคน, อิมินา สุขุเมสุ ตินฺติณิกาทิปณฺเณสุ ปฏิคฺคหณํ น รุหตีติ ทสฺเสติฯ อตตฺถชาตกรุกฺขปณฺเณนาติ ชาตฏฺฐานโต จุเตน ปทุมินิปณฺณาทินา, อิมินา ปน มหนฺเตปิ ตตฺถชาตเก ปทุมินิปณฺเณ วา กิํสุกปณฺณาทิมฺหิ วา ปฏิคฺคเหตุํ น วฏฺฏติฯ น หิ ตํ กายปฺปฏิพทฺธสงฺขํ คจฺฉตีติ ทสฺเสติฯ