8. สนฺนิธิการกสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘กาโร กรณํ กิริยาติ อตฺถโต เอก’’นฺติ เอเตน การสทฺทสฺส ภาวตฺถตํ ทสฺเสติฯ สมฺมา นิธานํ ฐปนํ สนฺนิธิฯ ‘‘ปฏิคฺคเหตฺวา เอกรตฺตํ วีตินามิตสฺเสตํ นาม’’นฺติ อิมินา ปฏิคฺคเหตฺวา เอกรตฺตํ วีตินามิเต อิมสฺส ทุทฺโธตภาวํ ทสฺเสติฯ กิญฺจาปิ ยามกาลิกํ ขาทนียํ, โภชนียํ วา น โหติ, ‘‘อนาปตฺติ ยามกาลิกํ ยาเม นิทหิตฺวา ภุญฺชตี’’ติอาทิ วจนโต ปน ตตฺถาปิ ยามาติกฺกเม สนฺนิธิปจฺจยา ปาจิตฺติเยน ภวิตพฺพนฺติ ‘‘ยํ กิญฺจิ ยาวกาลิกํ วา ยามกาลิกํ วา’’ติ วุตฺตํฯ อิทานิ ทุทฺโธตภาวเมว วิภาเวตุํ ‘‘ยํ องฺคุลิยา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ยํ องฺคุลิยา ฆํสนฺตสฺส เลขา ปญฺญายตีติ ยํ ปตฺตํ โธตํ องฺคุลิยา ฆํสนฺตสฺส ปตฺเต องฺคุลิเลขา ปญฺญายติ, โส ปตฺโต ทุทฺโธโต โหตีติ อตฺโถฯ เตลวณฺณปตฺเต ปน องฺคุลิเลขา ปญฺญายติ, สา อพฺโพหาริกาฯ สฺเนโหติ เตลํฯ สนฺทิสฺสตีติ ยาคุยา อุปริ สนฺทิสฺสติฯ ตาทิเส ปตฺเตปีติ ปฏิคฺคหณํ อวิสฺสชฺชิตฺวา สยํ วา อญฺเญน วา โภชนํ นีหริตฺวา น สมฺมา โธเต ปตฺเตปิฯ ปุนทิวเส ภุญฺชนฺตสฺส ปาจิตฺติยนฺติ ปตฺเต ลคฺคํ อวิชหิตปฺปฏิคฺคหณํ โหตีติ ทุติยทิวเส ภุญฺชนฺตสฺส ปาจิตฺติยํฯ ปริจฺจตฺเต ปน ปตฺเต ปุนทิวเส ภุญฺชนฺตสฺส อนาปตฺติฯ

ยํ ปนาติ ยํ โภชนํ ปนฯ อปริจฺจตฺตเมว หีติ อนเปกฺขวิสฺสชฺชเนน วา อนุปสมฺปนฺนสฺส นิรเปกฺขทาเนน วา อปริจฺจตฺตเมวฯ กปฺปิย โภชนนฺติ อนฺตมโส เอกสิตฺถมตฺตมฺปิ กปฺปิยโภชนํฯ อกปฺปิเยสูติ อกปฺปิยมํเสสุฯ เสเสสูติ มนุสฺสมํสโต อวเสเสสุ หตฺถิอสฺสสุนขอหิสีหพฺยคฺฆทีปิอจฺฉตรจฺฉมํเสสุ เจว อปฺปฏิเวกฺขิเต อุทฺทิสฺสกตมํเส จฯ ปาฬิยํ ‘‘สตฺตาหกาลิกํ ยาวชีวิกํ อาหารตฺถาย ปฏิคฺคณฺหาติ, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติอาทินา (ปาจิ. 255) สนฺนิหิเตสุ สตฺตาหกาลิกยาวชีวิเกสุ ปุเรภตฺตมฺปิ อาหารตฺถาย อชฺโฌหรเณปิ ทุกฺกฏสฺส วุตฺตตฺตา ยามกาลิเกปิ อาหารตฺถาย อชฺโฌหรเณปิ วิสุํ ทุกฺกเฏนาปิ ภวิตพฺพนฺติ อาห ‘‘อาหารตฺถาย อชฺโฌหรโต ทุกฺกเฏน สทฺธิํ ปาจิตฺติย’’นฺติฯ สพฺพวิกปฺเปสูติ ‘‘กปฺปิยโภชนํ ภุญฺชนฺตสฺสา’’ติอาทินา วุตฺเตสุ สพฺเพสุ วิกปฺเปสุ อปรมฺปิ ปาจิตฺติยํ วฑฺฒติฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 253) – กปฺปิยโภชเน ทฺเว ปาจิตฺติยานิ, มนุสฺสมํเส ถุลฺลจฺจเยน สทฺธิํ ทฺเว ปาจิตฺติยานิ, อวเสเสสุ ปน อกปฺปิยมํเสสุ ทุกฺกเฏน สทฺธิํ ทฺเว ปาจิตฺติยานิฯ

ยามกาลิกํ สติ ปจฺจเย สามิเสน มุเขน อชฺโฌหรโต ทฺเว ปาจิตฺติยานิ, นิรามิเสน เอกเมวฯ อาหารตฺถาย อชฺโฌหรโต วิกปฺปทฺวเยปิ ทุกฺกเฏน สทฺธินฺติฯ

อวเสเสสูติ ยามกาลิกาทิโต อวเสเสสุฯ ปาจิตฺติยํ วฑฺฒติเยวาติ อปรมฺปิ ปาจิตฺติยํ วฑฺฒติเยวฯ อิทํ วุตฺตํ โหติ – สเจ วิกาเล อชฺโฌหรติ, ปกติโภชเน สนฺนิธิปจฺจยา จ วิกาลโภชนปจฺจยา จ ทฺเว ปาจิตฺติยานิ, อกปฺปิยมํเสสุ มนุสฺสมํเส ถุลฺลจฺจเยน สทฺธิํ ทฺเว ปาจิตฺติยานิ, อวเสเสสุ ทุกฺกเฏน สทฺธิํ ทฺเวติฯ

เพลฏฺฐสีโส นาม ชฏิลสหสฺสสฺส อพฺภนฺตเร เอโก มหาเถโรฯ ติกปาจิตฺติยนฺติ สนฺนิธิการเก สนฺนิธิการกสญฺญิเวมติกอสนฺนิธิการกสญฺญีนํ วเสน ตีณิ ปาจิตฺติยานิฯ สํสฏฺฐานีติ สํสฏฺฐรสานิฯ สมฺภินฺนรสํ สนฺธาเยว หิ ‘‘ตทหุปฏิคฺคหิตํ กาเล กปฺปตี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ เตนาห ‘‘ตสฺมา’’ติอาทิฯ เอตฺถ จ อสมฺภินฺนรสนฺติ อมิสฺสิตรสํฯ อิทญฺจ สีตลปายาสาทินา สห ลทฺธํ สปฺปิปิณฺฑาทิกํ สนฺธาย วุตฺตํฯ ‘‘สุโธตํ วา’’ติ อิทํ ปน ปิณฺฑปาเตน สทฺธิํ ลทฺธํ ตกฺโกลชาติผลาทิํ, ยาคุอาทีสุ ปกฺขิปิตฺวา ทินฺนสิงฺคีเวราทิกญฺจ สนฺธาย วุตฺตํฯ

เตนาติ สตฺตาหกาลิเกนฯ ตทหุ ปฏิคฺคหิตํ อสฺสาติ ตทหุปฏิคฺคหิตํ, เตน ตทหุปฏิคฺคหิเตนฯ เอส นโย ‘‘ทฺวีหปฏิคฺคหิเตนา’’ติอาทีสุปิฯ ตสฺมาติ ยสฺมา ปุเรภตฺตํ ปฏิคฺคหิตมฺปิ วฏฺฏติ, ตสฺมาฯ ปฏิคฺคหิตํ สตฺตาหํ กปฺปตีติ วุตฺตนฺติ ‘‘สตฺตาหกาลิเกน, ภิกฺขเว, ยาวชีวิกํ ปฏิคฺคหิตํ สตฺตาหํ กปฺปติ, สตฺตาหาติกฺกนฺเต น กปฺปตี’’ติ (มหาว. 305) เภสชฺชกฺขนฺธเก วุตฺตํฯ กิญฺจาปิ มุเข เอกรตฺตํ น วุตฺตํ, ตถาปิ มุเข ปกฺขิตฺตเมว ยสฺมา สนฺนิธิ นาม โหติ, ตสฺมา ‘‘มุขสนฺนิธี’’ติ วุตฺตํฯ

จตสฺโส กปฺปิยภูมิโยติ อุสฺสาวนนฺติกา, โคนิสาทิกา, คหปติ, สมฺมุตีติ จตสฺโส กปฺปิยกุฏิโยฯ ตตฺถ อุสฺสาวนนฺติกา (มหาว. อฏฺฐ. 295) นาม เคเห กริยมาเน สมฺปริวาเรตฺวา ฐิเตหิ ‘‘กปฺปิยกุฏิํ กโรม, กปฺปิยกุฏิํ กโรมา’’ติ วา ‘‘กปฺปิยกุฏิ กปฺปิยกุฏี’’ติ วา วทนฺเตหิ ฐปิตปฐมิฏฺฐกถมฺภาทิกา สงฺฆสฺส วา เอกสฺส ภิกฺขุโน วา กุฏิฯ

โย ปน อาราโม เยภุยฺเยน วา อปริกฺขิตฺโต โหติ, สกโลปิ วา , โส ‘‘โคนิสาที’’ติ วุจฺจติฯ คหปตีติ ยา ฐเปตฺวา ภิกฺขุํ เสเสหิ ‘‘กปฺปิยกุฏิํ เทมา’’ติ ทินฺนา, เตสํ วา สนฺตกาฯ สมฺมุติ นาม กมฺมวาจาย สาเวตฺวา กตาฯ กถํ ปเนตาสํ วินิจฺฉโย ชานิตพฺโพติ อาห ‘‘ตาสํ วินิจฺฉโย สมนฺตปาสาทิกายํ วุตฺโต’’ติฯ

สนฺนิธิการกสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

9. ปณีตโภชนสิกฺขาปทวณฺณนา

‘‘ปณีตโภชนานี’’ติ อิทํ มชฺเฌ ปทโลปํ กตฺวา นิทฺทิฏฺฐนฺติ อาห ‘‘ปณีตสํสฏฺฐานี’’ติอาทิฯ สพฺโพปิ ‘‘โอทโก’’ติ วุตฺตลกฺขโณ มจฺโฉติ ‘‘มจฺโฉ นาม โอทโก วุจฺจตี’’ติ (ปาจิ. 260) เอวํ วิภงฺเค วุตฺตลกฺขโณ, สพฺโพปิ มจฺโฉ เอวฯ โย โกจิ อุทเก ชาโต มจฺโฉ นามาติ วุตฺตํ โหติฯ มหานามสิกฺขาปเทนาติ –

‘‘อคิลาเนน ภิกฺขุนา จตุมาสปจฺจยปวารณา สาทิตพฺพา อญฺญตฺร ปุนปวารณาย อญฺญตฺร นิจฺจปวารณายฯ ตโต เจ อุตฺตริ สาทิเยยฺย, ปาจิตฺติย’’นฺติ –

อิมินา สิกฺขาปเทน (ปาจิ. 306)ฯ เอตฺถ หิ สงฺฆวเสน คิลานปจฺจยปวารณาย ปวาริตฏฺฐาเน สเจ ตตฺถ รตฺตีหิ วา เภสชฺเชหิ วา ปริจฺเฉโท กโต โหติ ‘‘เอตฺติกาเยว รตฺติโย, เอตฺตกานิ วา เภสชฺชานิ วิญฺญาเปตพฺพานี’’ติ, ตโต รตฺติปริยนฺตโต วา เภสชฺชปริยนฺตโต วา อุตฺตริ นเภสชฺชกรณีเยน วา เภสชฺชํ, อญฺญเภสชฺชกรณีเยน วา อญฺญํ เภสชฺชํ วิญฺญาเปนฺตสฺส ปาจิตฺติยํ วุตฺตํฯ ตสฺมา อคิลาโน คิลานสญฺญีปิ หุตฺวา ปญฺจ เภสชฺชานิ วิญฺญาเปนฺโต นเภสชฺชกรณีเยน เภสชฺชํ วิญฺญาเปนฺโต นาม โหตีติ ‘‘มหานามสิกฺขาปเทน กาเรตพฺโพ’’ติ วุตฺตํฯ

โย ปน นเภสชฺชตฺถาย วิญฺญาเปติ, อถ โข เกวลํ อตฺตโน ภุญฺชนตฺถาย, โส สูโปทนวิญฺญตฺติยาเยว กาเรตพฺโพฯ