ยถา ตถาติ ปาฬิอาคตานาคตปทานํ เยน เกนจิ อากาเรนฯ อิมสฺมิํ สิกฺขาปเท ฐเปตฺวา ภิกฺขุํ ภิกฺขุนิอาทโย สพฺเพ สตฺตา อนุปสมฺปนฺนฏฺฐาเน ฐิตาติ อาห ‘‘อิธ จา’’ติอาทิฯ ทวกมฺยตา นาม เกฬิหสาธิปฺปายตาฯ สพฺพตฺถาติ อุปสมฺปนฺนานุปสมฺปนฺเนสุ เจว ปาฬิอาคตานาคตปเทสุ จาติ สพฺพตฺถฯ อตฺถธมฺมอนุสาสนิปุเรกฺขารานนฺติ เอตฺถ ‘‘จณฺฑาโลสี’’ติอาทิกาย ปาฬิยา อตฺถํ วณฺเณนฺโต อตฺถปุเรกฺขาโร นามฯ ปาฬิํ วาเจนฺโต ธมฺมปุเรกฺขาโร นามฯ อนุสิฏฺฐิยํ ฐตฺวา ‘‘อิทานิปิ จณฺฑาโลสิ, ปาปํ มา อกาสิฯ มา ตโมตมปรายโณ อโหสี’’ติอาทินา (ปาจิ. อฏฺฐ. 35) นเยน กเถนฺโต อนุสาสนิปุเรกฺขาโร นามาติ เวทิตพฺโพฯ

โอมสวาทสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. เปสุญฺญสิกฺขาปทวณฺณนา

ภิกฺขุเปสุญฺเญติ ปิสตีติ ปิสุณา, ยาย วาจาย สมคฺเค สตฺเต อวยวภูเต วคฺเค ภินฺเน กโรติ, สา วาจา ปิสุณา, ปิสุณา เอว เปสุญฺญํ, ตาย วาจาย สมนฺนาคโต ปิสุโณ, ตสฺส กมฺมํ เปสุญฺญํ, ภิกฺขุสฺส เปสุญฺญํ ภิกฺขุเปสุญฺญํ, ตสฺมิํ ภิกฺขุเปสุญฺเญ, ภิกฺขุโต สุตฺวา ภิกฺขุนา, ภิกฺขุสฺส วา อุปสํหฏเปสุญฺเญติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘ชาติอาทีหี’’ติอาทิฯ ตญฺจ โข ทฺวีหิ การเณหิ อุปสํหรตีติ อาห ‘‘ภิกฺขุโน ปิยกมฺยตาย วา’’ติอาทิฯ ตตฺถ ภิกฺขุโน ปิยกมฺยตายาติ ยสฺส ตํ ภาสติ, ตสฺส ภิกฺขุโน ‘‘เอวมหํ เอตสฺส ปิโย ภวิสฺสามี’’ติ อตฺตโน ปิยภาวํ ปตฺถยมานตายฯ เภทาธิปฺปาเยนาติ ‘‘เอวมยํ เตน สทฺธิํ ภิชฺชิสฺสตี’’ติ ปรสฺส ปเรน เภทํ อิจฺฉนฺเตนฯ อถ วา ปิยสุญฺญกรณโต เปสุญฺญํ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.36) นิรุตฺตินเยน, ยาย วาจาย ยสฺส ตํ ภาสติ, ตสฺส หทเย อตฺตโน ปิยภาวํ, ปรสฺส จ สุญฺญภาวํ กโรติ, สา วาจา, ‘‘ภิกฺขุสฺส เปสุญฺญํ ภิกฺขุเปสุญฺญ’’นฺติอาทินา เอวมฺเปตฺถ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ‘‘วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘ชาติอาทีหิ อกฺโกสวตฺถูหี’’ติอาทินา วุตฺตนเยนฯ

ปาฬิมุตฺตกอกฺโกสูปสํหาเรติ ‘‘โจโรสี’’ติอาทินา อกฺโกสสฺส อุปสํหาเรฯ ‘‘อนกฺโกสวตฺถุภูตํ ปน เปสุญฺญกรํ ตสฺส กิริยํ, วจนํ วา ปิยกมฺยตาย อุปสํหรนฺตสฺส กิญฺจาปิ อิมินา สิกฺขาปเทน อาปตฺติ น ทิสฺสติ, ตถาปิ ทุกฺกเฏน ภวิตพฺพ’’นฺติ (สารตฺถ. ฏี. ปาจิตฺติย 3.36) วทนฺติฯ ปาปครหิตาย วทนฺตสฺสาติ เอกํ อกฺโกสนฺตํ, เอกญฺจ ขมนฺตํ ทิสฺวา ‘‘อโห นิลฺลชฺโช, อีทิสมฺปิ นาม ภวนฺตํ ปุน วตฺตพฺพํ มญฺญิสฺสตี’’ติ เอวํ เกวลํ ปาปครหิตาย ภณนฺตสฺสฯ

เปสุญฺญสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

4. ปทโสธมฺมสิกฺขาปทวณฺณนา

ปทโส ธมฺมํ วาเจยฺยาติ เอกโต ปทํ ปทํ ธมฺมํ วาเจยฺย, โกฏฺฐาสํ โกฏฺฐาสํ วาเจยฺยาติ อตฺโถฯ ยสฺมา น เกวลํ ติสฺโส สงฺคีติโย อารุฬฺหธมฺมํเยว ปทโส วาเจนฺตสฺส อาปตฺติ, ตสฺมา ‘‘สงฺคีติตฺตยํ อนารุฬฺหมฺปี’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อาทิ-สทฺเทน (ปาจิ. อฏฺฐ. 45) สีลูปเทส ธุตงฺคปญฺหอารมฺมณกถา พุทฺธิกทณฺฑกญฺญาณวตฺถุอสุภกถาทีนํ คหณํฯ เมณฺฑกมิลินฺทปญฺเหสุ เถรสฺส สกปฺปฏิภาเน อนาปตฺติฯ ยํ รญฺโญ สญฺญาปนตฺถํ อาหริตฺวา วุตฺตํ, ตตฺถ อาปตฺติฯ วณฺณปิฏกองฺคุลิมาลปิฏกรฏฺฐปาลคชฺชิตอาฬวกคชฺชิตคูฬฺหมคฺคคูฬฺหเวสฺสนฺตรคูฬฺหวินยเวทลฺลปิฏกาทีนิ ปน อพุทฺธวจนานิเยวฯ

ยสฺมา ปน ตํ ปทํ จตุพฺพิธํ โหติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปทานุปทอนฺวกฺขรานุพฺยญฺชเนสู’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ ปทนฺติ เอโก คาถาปาโท อธิปฺเปโตฯ อนุปทนฺติ ทุติยปาโทฯ อนฺวกฺขรนฺติ เอเกกํ อกฺขรํฯ อนุพฺยญฺชนนฺติ ปุริมพฺยญฺชเนน สทิสํ ปจฺฉาพฺยญฺชนํฯ ยํ กิญฺจิ วา เอกํ อกฺขรํ อนฺวกฺขรํฯ อกฺขรสมูโห อนุพฺยญฺชนํฯ อกฺขรานุพฺยญฺชนสมูโห ปทํฯ ปฐมํ ปทํ ปทเมว, ทุติยํ อนุปทนฺติ เอวเมตฺถ นานากรณํ เวทิตพฺพํฯ เอเตสุ ปทาทีสุ ยํ กญฺจิ โกฏฺฐาสํ ภิกฺขุญฺจ ภิกฺขุนิญฺจ ฐเปตฺวา อวเสสปุคฺคเลหิ สทฺธิํ เอกโต ภณนฺตสฺส ปทาทิคณนาย ปาจิตฺติยนฺติ สมฺพนฺโธฯ