เมนู

9. สาสงฺกสิกฺขาปทวณฺณนา

อุปสมฺปชฺชนฺติอาทีสุ วิยาติ ‘‘ปฐมํ ฌานํ อุปสมฺปชฺช วิหรตี’’ติ (วิภ. 508) อิมสฺส วิภงฺเค ‘‘อุปสมฺปชฺชา’’ติ อุทฺธริตพฺเพ ‘‘อุปสมฺปชฺช’’นฺติ อุทฺธฏํฯ ตทิห นิทสฺสนํ กตํฯ อาทิสทฺเทน ปน ‘‘อนาปุจฺฉํ วา คจฺเฉยฺยา’’ติอาทีนํ (ปาจิ. 111, 115) สงฺคโห ทฏฺฐพฺโพฯ อุปคนฺตฺวาติ อุปสทฺทสฺสตฺถมาหฯ วสิตฺวาติ อกฺขณฺฑํ วสิตฺวาฯ ‘‘เยน ยสฺส หิ สมฺพนฺโธ, ทูรฏฺฐมฺปิ จ ตสฺส ต’’นฺติ วจนโต ‘‘อิมสฺส…เป.… อิมินา สมฺพนฺโธ’’ติ วุตฺตํฯ ตตฺถ อิมสฺสาติ ‘‘อุปวสฺส’’นฺติ ปทสฺสฯ วินยปริยาเยน อรญฺญลกฺขณํ อทินฺนาทานปาราชิเก อาคตํฯ ตตฺถ หิ ‘‘คามา วา อรญฺญา วา’’ติ อนวเสสโต อวหารฏฺฐานปริคฺคเหน ตทุภยํ อสงฺกรโต ทสฺเสตุํ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ คามูปจาโร หิ โลเก คามสงฺขเมว คจฺฉตีติฯ อิธ ปน สุตฺตนฺตปริยาเยน ‘‘ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิม’’นฺติ (ปารา. 654) อาคตํ อารญฺญกํ ภิกฺขุํ สนฺธายฯ น หิ โส วินยปริยายิเก อรญฺเญ วสนฺโต ‘‘อารญฺญโก ปนฺถเสนาสโน’’ติ (ม. นิ. 1.61) สุตฺเต วุตฺโต, ตสฺมา ตตฺถ อาคตเมว ลกฺขณํ คเหตพฺพนฺติ ทสฺเสนฺโต ‘‘สพฺพปจฺฉิมานิ อาโรปิเตน อาจริยธนุนา’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ ‘‘อาจริยธนุ นาม ปกติหตฺเถน นววิทตฺถิปมาณํฯ ชิยาย ปน อาโรปิตาย จตุหตฺถปมาณ’’นฺติ วทนฺติฯ คามสฺสาติ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺสฯ อินฺทขีลโตติ อุมฺมารโตฯ ปริกฺเขปารหฏฺฐานโตติ ปริยนฺเต ฐิตฆรสฺส อุปจาเร ฐิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส ปฐมเลฑฺฑุปาตโตฯ กิตฺตเกน มคฺเคน มินิตพฺพนฺติ อาห ‘‘สเจ’’ติอาทิฯ มชฺฌิมฏฺฐกถายํ ปน ‘‘วิหารสฺสาปิ คามสฺเสว อุปจารํ นีหริตฺวา อุภินฺนํ เลฑฺฑุปาตานํ อนฺตรา มินิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ โจรานํ นิวิฏฺโฐกาสาทิทสฺสเนนาติ อาราเม, อารามูปจาเร จ โจรานํ นิวิฏฺโฐกาสาทิทสฺสเนน การเณนฯ อาทิสทฺเทน ภุตฺโตกาสฏฺฐิโตกาสนิสินฺโนกาสนิปนฺโนกาสานํ คหณํฯ โจเรหิ มนุสฺสานํ หตวิลุตฺตาโกฏิตภาวทสฺสนโตติ อาราเม, อารามูปจาเร จ หตวิลุตฺตาโกฏิตภาวทสฺสนโตฯ

อนฺตรฆเร นิกฺขิเปยฺยาติ อนฺตเร อนฺตเร ฆรานิ เอตฺถ, เอตสฺสาติ วา อนฺตรฆรํ, คาโม, ตสฺมิํ ฐเปยฺยาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อารญฺญกสฺสา’’ติอาทิฯ ตญฺจาติ นิกฺขิปนญฺจฯ ‘‘มหาปวารณาย ปวาริโต โหตี’’ติ อิทํ วสฺสจฺเฉทํ อกตฺวา วุฏฺฐภาวํ ทสฺเสตุํ วุตฺตํ, น ปน ปวารณาย องฺคภาวํฯ เตเนว หิ พฺยติเรกํ ทสฺเสนฺเตน สมนฺตปาสาทิกายํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.653-654) วุตฺตํ ‘‘สเจ ปจฺฉิมิกาย วา อุปคโต โหติ ฉินฺนวสฺโส วา, นิกฺขิปิตุํ น ลภตี’’ติฯ กตฺติกมาโส นาม ปุพฺพกตฺติกมาสสฺส กาฬปกฺขปาฏิปทโต ปฏฺฐาย ยาว อปรกตฺติกปุณฺณมา, ตาว เอกูนตฺติํส รตฺตินฺทิวาฯ เอว-สทฺเทน กตฺติกมาสโต ปรํ น ลภตีติ ทสฺเสติฯ