อยํ ปน วิเสโส – ปริปุณฺเณ ฉพฺพสฺเส วา อติเรกฉพฺพสฺเส วา อนาปตฺติฯ องฺเคสุ จ ฉพฺพสฺสานํ อนฺโตภาโว นานาตฺตํฯ

ฉพฺพสฺสสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

5. นิสีทนสิกฺขาปทวณฺณนา

นิสีทนสนฺถตนฺติ ‘‘นิสีทนํ นาม สทสํ วุจฺจตี’’ติ เอตฺถ ปทภาชนิยํ (ปารา. 568) วุตฺตตฺตา สทสํ สนฺถตํ, เอตฺถ จ นิสีทนคฺคหณํ สนฺถเต จีวรสญฺญานิวารณตฺถํ, ยโต เต ภิกฺขู กมฺพลจีวรสญฺญาย สนฺถตํ ฉฑฺเฑตฺวา ธุตงฺคานิ สมาทิยิํสุฯ สยนาสนปฺปโยชนตฺตา สนฺถตสฺส ‘‘ปุราณสนฺถตํ นามา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ยตฺถาติ ยสฺมิํ สนฺถเตฯ วิทตฺถิมตฺตนฺติ สุคตวิทตฺถิมตฺตํฯ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉโท จายํ ‘‘อนาปตฺติ อลภนฺโต โถกตรํ อาทิยิตฺวา กโรตี’’ติ (ปารา. 570) ปทภาชเน วุตฺตตฺตาฯ เอกเทเสติ อิทานิ กตฺตพฺพนวสนฺถตสฺส เอกปฺปเทเสฯ วิชเฏตฺวาติ วิทฺธํเสตฺวาฯ อนาทาติ ย-การโลเปนายํ นิทฺเทโสติ อาห ‘‘สติ ปุราณสนฺถเต อคฺคเหตฺวา’’ติฯ

เอตฺถ จ ‘‘อิทํ เม, ภนฺเต, นิสีทนสนฺถตํ อนาทิยิตฺวา ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถิํ การาปิตํ นิสฺสคฺคิย’’นฺติ (ปารา. 568) อิมินา นเยน นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ สนฺถตวิสฺสชฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตนฺติ ภควตา สนฺถตานิ วิปฺปกิณฺณานิ ทิสฺวา ‘‘สทฺธาเทยฺยวินิปาตเน การณํ นตฺถิ, ปริโภคุปายํ เนสํ ทสฺเสสฺสามี’’ติ (ปารา. อฏฺฐ. 2.566) สนฺถตวิสฺสชฺชนวตฺถุสฺมิํ ปญฺญตฺตํฯ กิริยากิริยตฺตา อิมสฺส สิกฺขาปทสฺส ‘‘เสสํ ตติยสทิสเมวา’’ติ วุตฺตํ, ทฺเวภาคสิกฺขาปทสทิสเมวาติ อตฺโถฯ อยํ ปน วิเสโส – ปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถิยา อาทาย กรเณ, อลภนฺตสฺส โถกตรํ อาทาย กรเณ, สพฺพถา อลภนฺตสฺส อนาทาย กรเณ จ อนาปตฺตีติฯ องฺเคสุ ปเนตฺถ ปฐมงฺคปุราณสนฺถตสฺส สามนฺตา สุคตวิทตฺถิอนาทิยนาติ ทฏฺฐพฺพํฯ

นิสีทนสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

6. เอฬกโลมสิกฺขาปทวณฺณนา

อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺสาติ อทฺธานเมว มคฺโค อทฺธานมคฺโค, ตํ ปฏิปนฺนสฺสาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อทฺธานสงฺขาต’’นฺติอาทิฯ อทฺธานสทฺเทน วิเสสิตตฺตา ปน ‘‘ทีฆมคฺค’’นฺติ วุตฺตํฯ อทฺธานคมนสมยสฺส วิภงฺเค ‘‘อทฺธโยชนํ คจฺฉิสฺสามีติ ภุญฺชิตพฺพ’’นฺติอาทิวจนโต (ปาจิ. 218) อทฺธโยชนมฺปิ อทฺธานมคฺโค โหติฯ เอฬกโลมานิ เจตานิ อทฺธานมคฺคโต อญฺญตฺถ อุปฺปนฺนานิ ปฏิคฺคเหตุํ น วฏฺฏนฺติ, ยโต ‘‘อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺสา’’ติอาทิกํ วุตฺตนฺติ อนุโยคํ สนฺธายาห ‘‘สพฺพญฺเจต’’นฺติอาทิฯ ตตฺถ สพฺพญฺเจตนฺติ ‘‘ภิกฺขุโน ปเนว อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺนสฺส เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺเชยฺยุ’’นฺติอาทิกํ เอตํ สพฺพํฯ วตฺถุมตฺตทีปนเมวาติ ‘‘เตน โข ปน สมเยน อญฺญตรสฺส ภิกฺขุโน โกสเลสุ ชนปเท สาวตฺถิํ คจฺฉนฺตสฺส อนฺตรามคฺเค เอฬกโลมานิ อุปฺปชฺชิํสู’’ติอาทิกสฺส (ปารา. 571) วตฺถุมตฺตสฺส ทีปนเมวฯ ยตฺถ กตฺถจีติ อทฺธานโต อญฺญตฺถาปิ ยตฺถ กตฺถจิ ฐาเนสุฯ สหตฺถาติ กรณตฺเถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘สหตฺเถนา’’ติฯ ลกฺขณวจนญฺเจตํ, ตสฺมา เยน เกนจิ สรีราวยเวนาติ อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ เตนาห ‘‘อตฺตนา หริตพฺพานีติ อตฺโถ’’ติฯ อสนฺเต หารเกติ เอตฺถ ปทานํ อนฺโตคธาวธารณโต อวธารณตฺโถ ลพฺภตีติ อาห ‘‘อสนฺเตเยวา’’ติอาทิฯ

เอตฺถ จ ‘‘อิมานิ เม, ภนฺเต, เอฬกโลมานิ ติโยชนํ อติกฺกามิตานิ นิสฺสคฺคิยานี’’ติอาทินา (ปารา. 573) นิสฺสชฺชนวิธานํ เวทิตพฺพํฯ ติกปาจิตฺติยนฺติ อติเรกติโยชเน อติเรกติโยชนสญฺญิเวมติกอูนกสญฺญีนํ วเสน ตีณิ ปาจิตฺติยานิฯ วาสาธิปฺปาเยน คนฺตฺวา ตโต ปรํ หรเณติ ยตฺถ คโต, ตตฺถ อุทฺเทสปริปุจฺฉาทีนํ วา ปจฺจยาทีนํ วา อลาเภน ตโต ปรํ อญฺญตฺถ หรเณ, ตโตปิ อญฺญตฺถาติ เอวํ โยชนสตมฺปิ หรเณ อนาปตฺติฯ อจฺฉินฺนํ วา นิสฺสฏฺฐํ วาติ โจเรหิ อจฺฉินฺนํ วา วินยกมฺมกตํ วาฯ กตภณฺฑนฺติ กตํ ภณฺฑํ กมฺพลโกชวสนฺถตาทิ ยํ กิญฺจิ อนฺตมโส สุตฺตเกน พทฺธมตฺตมฺปิฯ เตนาห ‘‘อนฺตมโส’’ติอาทิฯ