เมนู

6. อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปทวณฺณนา

เคหสฺส ปติ เชฏฺโฐติ คหปติ, ตํ คหปติํ, อิธ ปน อปพฺพชิโต โย โกจิ มนุสฺโส อธิปฺเปโตฯ เตนาห ‘‘ภิกฺขูสุ อปพฺพชิตมนุสฺส’’นฺติฯ เอเสว นโย คหปตานินฺติ เอตฺถาปิฯ ‘‘วิญฺญาเปยฺยา’’ติ อิทํ สุทฺธกตฺตุอตฺเถ จ เหตุกตฺตุอตฺเถ จ วตฺตตีติ อาห ‘‘ยาเจยฺย วา ยาจาเปยฺย วา’’ติฯ ยาจาปนญฺเจตฺถ อตฺตโน อตฺถาเยวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ เอวญฺจ ปน กตฺวา ‘‘อนาณตฺติก’’นฺติ อิทํ สมตฺถิตํ โหติฯ อญฺญตฺร สมยาติ สเมติ เอตฺถ, เอเตน วา สํคจฺฉติ สตฺโต, สภาวธมฺโม วา สหชาตาทีหิ, อุปฺปาทาทีหิ วาติ สมโย, กาโล, ธมฺมปฺปวตฺติมตฺตตาย อตฺถโต อภูโตปิ หิ กาโล ธมฺมปฺปวตฺติยา อธิกรณํ, กรณํ วิย จ กปฺปนามตฺตสิทฺเธน รูเปน โวหรียติ, ตํ สมยํ ฐเปตฺวาติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘โย อจฺฉินฺนจีวโร วา โหตี’’ติอาทิฯ ตตฺถ ราชาทีสุ เยหิ เกหิจิ อจฺฉินฺนํ จีวรํ เอตสฺสาติ อจฺฉินฺนจีวโรฯ ยถาห ‘‘อจฺฉินฺนจีวโร นาม ภิกฺขุสฺส จีวรํ อจฺฉินฺนํ โหติ, ราชูหิ วา โจเรหิ วา ธุตฺเตหิ วา เยหิ เกหิจิ วา อจฺฉินฺนํ โหตี’’ติฯ อคฺคิอาทีสุ เยน เกนจิ นฏฺฐํ จีวรเมตสฺสาติ นฏฺฐจีวโรฯ ยถาห ‘‘นฏฺฐจีวโร นาม ภิกฺขุสฺส จีวรํ อคฺคินา วา ทฑฺฒํ โหติ, อุทเกน วา วูฬฺหํ โหติ, อุนฺทูเรหิ วา อุปจิกาหิ วา ขายิตํ โหติ , ปริโภคชิณฺณํ วา โหตี’’ติ (ปารา. 519)ฯ สมยาติ อญฺญตฺรสทฺทาเปกฺขาย อุปโยคตฺเถ นิสฺสกฺกวจนนฺติ อาห ‘‘ตํ สมย’’นฺติฯ อญฺญสฺมินฺติ อญฺญสฺมิํ สมเยฯ

ติกปาจิตฺติยนฺติ อญฺญาตเก อญฺญาตกสญฺญิเวมติกญฺญาตกสญฺญีนํ วเสน ตีณิ ปาจิตฺติยานิฯ สมเยติ ยถาวุตฺเต อจฺฉินฺนจีวรกาเล จ นฏฺฐจีวรกาเล จฯ ญาตกปฺปวาริเต วา วิญฺญาเปนฺตสฺสาติ ญาตเก, ปวาริเต จ ‘‘ตุมฺหากํ สนฺถตํ เทถา’’ติ ยาจนฺตสฺสฯ เอตฺถ (ปารา. อฏฺฐ. 2.521) จ สงฺฆวเสน ปวาริเต ปมาณเมว ยาจิตุํ วฏฺฏติ, ปุคฺคลิกวเสน ปวาริเต ปน ยํ ยํ ปวาเรนฺติ, ตํ ตเมว วิญฺญาเปตพฺพํฯ โย หิ จตูหิ ปจฺจเยหิ ปวาเรตฺวา สยเมว สลฺลกฺเขตฺวา กาลานุกาลํ จีวราทีนิ ทิวเส ทิวเส ยาคุภตฺตาทีนิ เทติ, เอวํ เยน เยน อตฺโถ, ตํ ตํ เทติ, ตสฺส วิญฺญาปนกิจฺจํ นตฺถิฯ

โย ปน ปวาเรตฺวา พาลตาย วา สติสมฺโมเสน วา น เทติ, โส วิญฺญาเปตพฺโพฯ โย ‘‘มยฺหํ เคหํ ปวาเรมี’’ติ วทติ, ตสฺส เคหํ คนฺตฺวา ยถาสุขํ นิสีทิตพฺพํ นิปชฺชิตพฺพํ, น กิญฺจิ คเหตพฺพํฯ โย ปน ‘‘ยํ มยฺหํ เคเห อตฺถิ, ตํ ปวาเรมี’’ติ วทติ, ยํ ตตฺถ กปฺปิยํ, ตํ วิญฺญาเปตพฺพํฯ เคเห ปน นิสีทิตุํ วา นิปชฺชิตุํ วา น ลพฺภติฯ ตสฺเสวตฺถายาติ ‘‘อญฺญสฺสา’’ติ ลทฺธโวหารสฺส ตสฺเสว พุทฺธรกฺขิตสฺส วา ธมฺมรกฺขิตสฺส วา อตฺถายฯ อตฺตโน ธเนน คณฺหนฺตสฺสาติ อตฺตโน กปฺปิยภณฺเฑน กปฺปิยโวหาเรเนว คณฺหนฺตสฺส เจตาเปนฺตสฺส, ปริวตฺตาเปนฺตสฺสาติ อตฺโถฯ

อญฺญาตกวิญฺญตฺติสิกฺขาปทวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

7. ตตุตฺตริสิกฺขาปทวณฺณนา

ตํ-สทฺโท เจตฺถ ปกตตฺถวจโนฯ เจติ นิปาตมตฺตํฯ เจติ วา ยทีติ อตฺโถ, ตสฺส ‘‘ปวาเรยฺยา’’ติ อิมินา สมฺพนฺโธ เวทิตพฺโพฯ ปวาเรยฺย เจติ ยทิ ปวาเรยฺยาติ อตฺโถฯ ‘‘อภีติ อุปสคฺโค’’ติ (สารตฺถ. ฏี. 2.523-524) อิมินา ตสฺส อตฺถวิเสสาภาวํ ทสฺเสติฯ เตนาห ‘‘หริตุนฺติ อตฺโถ’’ติฯ ปวารสทฺทสฺส อิจฺฉายํ วตฺตมานตฺตา ‘‘อิจฺฉาเปยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ อิจฺฉํ อุปฺปาเทยฺยาติ ปจฺจเย อิจฺฉํ อุปฺปาเทยฺยฯ อุปนิมนฺตนาเยตํ อธิวจนํฯ เตนาห ‘‘ยาวตฺตก’’นฺติอาทิฯ เนกฺขมฺมนฺติ ปพฺพชฺชํฯ ทฏฺฐูติ ทฏฺฐุํฯ ฉนฺทานุรกฺขณตฺถญฺเหตฺถ อนุนาสิกโลโปฯ เขมโตติ นิพฺภยโตฯ กาเยน วา วาจาย วา อภิหริตฺวา นิมนฺเตยฺยาติ สมฺพนฺโธฯ ยถา จ กาเยน อภิหเรยฺย, วาจาย จ, ตํ วิธิํ ทสฺเสตุํ ‘‘อุปเนตฺวา’’ติอาทิ วุตฺตํ สอนฺตรนฺติ อนฺตรวาสกสหิตํฯ อุตฺตรนฺติ อุตฺตราสงฺคํฯ ปรมนฺติ อวสานํฯ อสฺส จีวรสฺสาติ อสฺส สมุทายภูตสฺส หริตพฺพสฺส จีวรสฺสฯ ตคฺคุณสํวิญฺญาโณ หิ อยํ พาหิรตฺถสมาโส ยถา ‘‘ลมฺพกณฺโณ’’ติ ทฏฺฐพฺพํฯ เตนาห ‘‘นิวาสเนนา’’ติอาทิฯ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉเทน หิ สพฺเพ ตํปรมํเยว คเหตุํ ลภนฺติฯ