เมนู

2. ทุติยปาราชิกวณฺณนา

คามา วา อรญฺญา วาติ ลกฺขณานุปญฺญตฺติกตฺตา อาทิมฺหิ วุตฺตาฯ สพฺพสฺมิญฺหิ วินยปิฏเก คาโม, คามูปจาโร, คามกฺเขตฺตํ, คามสีมา, คามสีมูปจาโรติ ปญฺจวิโธ คามเภโท เวทิตพฺโพฯ ตถา อารญฺญกสีมาย เอกํ อคามกํ อรญฺญํ, สํวิธานสิกฺขาปทานํ (ปาจิ. 180 อาทโย) เอกํ, สคามกํ เอกํ , อวิปฺปวาสสีมาย เอกํ, คณมฺหาโอหียนกสฺส (ปาจิ. 691) เอกนฺติ ปญฺจวิโธ อรญฺญเภโท เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ อตฺถิ คาโม น คามปริหารํ กตฺถจิ ลภติ, อตฺถิ คาโม น คามกิจฺจํ กโรติ, ตถา อตฺถิ อรญฺญํ น อรญฺญปริหารํ กตฺถจิ ลภติ, อตฺถิ อรญฺญํ น อรญฺญกิจฺจํ กโรตีติ อยมฺปิ เภโท เวทิตพฺโพฯ

ตตฺถ อวิปฺปวาสสีมาสมฺมนฺนนกมฺมวาจาย ฐเปตฺวา ‘‘คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ (มหาว. 144) เอตฺถ คาโม นาม ปริกฺขิตฺโต เจ, ปริกฺเขปสฺส อนฺโต, อปริกฺขิตฺโต เจ, ปริกฺเขโปกาสโต อนฺโต เวทิตพฺโพฯ อยํ อุโทสิตสิกฺขาปเท ‘‘อนฺโตคาโม’’ติ (ปารา. 478) อาคโตฯ สาสงฺกสิกฺขาปเท ‘‘อนฺตรฆร’’นฺติ (ปารา. 654) อาคโต อนาสงฺกโตฯ ยถาห ‘‘อนฺตรฆเร นิกฺขิเปยฺยาติ สมนฺตา โคจรคาเม นิกฺขิเปยฺยา’’ติ (ปารา. 654)ฯ ตถา อนฺตรฆรปฺปฏิสํยุตฺตานํ เสขิยานํ อยเมว ปริจฺเฉโท เวทิตพฺโพฯ ‘‘ยา ปน ภิกฺขุนี เอกา คามนฺตรํ คจฺเฉยฺยา’’ติ (ปาจิ. 687) เอตฺถาปิ อยเมว ปริจฺเฉโท อธิปฺเปโต ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกมนฺติยา, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกมนฺติยา’’ติ วุตฺตตฺตาฯ

เยสุ ปุราณโปตฺถเกสุ ‘‘อุปจารํ โอกฺกมนฺติยา’’ติ ลิขิตํ, ตํ วิกาเล คามปฺปเวสนสิกฺขาปเทสุ อาจิณฺณํ นยํ คเหตฺวา ปมาเทน ลิขียติ, น ปมาณํฯ เยสุ จ โปตฺถเกสุ วิกาเล คามปฺปเวสนสิกฺขาปทสฺส วิภงฺเค (ปาจิ. 513) ‘‘คามํ ปวิเสยฺยาติ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกมนฺตสฺส, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกมนฺตสฺสา’’ติ ลิขียติ, สา ปมาทเลขาฯ อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสาติ ตตฺถ ปาโฐฯ วุตฺตญฺหิ สมนฺตปาสาทิกายํ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจาโร อทินฺนาทาเน วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺโพ’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 512)ฯ อิธ กงฺขาวิตรณิยมฺปิ วุตฺตํ ‘‘สนฺตํ ภิกฺขุํ อนาปุจฺฉิตฺวาติ…เป.… อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสา’’ติอาทิ (กงฺขา. อฏฺฐ. วิกาลคามปฺปเวสนสิกฺขาปทวณฺณนา)ฯ

ยํ ปน กตฺถจิ โปตฺถเก ‘‘ภิกฺขุนิยา คามนฺตราธิกาเร เอเกน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ วา อติกฺกมนฺเต, อุปจารํ วา โอกฺกนฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต, โอกฺกนฺตมตฺเต จ สงฺฆาทิเสโส’’ติ ปาโฐ ทิสฺสติฯ

ตตฺถ ‘‘โอกฺกนฺเต, โอกฺกนฺตมตฺเต’’ติ เอตานิ ปทานิ อธิกานิ , เกวลํ ลิขิตเกหิ อญฺเญหิ ลิขิตานิฯ กตฺถจิ โปตฺถเก ‘‘โอกฺกนฺตมตฺเต จา’’ติ ปทํ น ทิสฺสติ, อิตรํ ทิสฺสติฯ ตานิ ทฺเว ปทานิ ปาฬิยา วิรุชฺฌนฺติฯ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ (ปาจิ. 692) หิ ปาฬิ ฯ ตถา สมนฺตปาสาทิกาย (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) วิรุชฺฌนฺติฯ ‘‘ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ เอเกน ปาเทน อติกฺกมติ, ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกมติ, สงฺฆาทิเสโสฯ อปิเจตฺถ สกคามโต…เป.… เอเกน ปาเทน อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขเป วา อุปจาเร วา อติกฺกนฺเต ถุลฺลจฺจยํ, ทุติเยน อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโส’’ติ (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) หิ วุตฺตํฯ

คณฺฐิปเท จสฺส ‘‘ปริกฺเขปํ อติกฺกาเมนฺติยา’’ติ วตฺวา ‘‘อุปจาเรปิ เอเสว นโย’’ติ วุตฺตํฯ อนุคณฺฐิปเท จ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ ‘โอกฺกมนฺติยา’ติปิ โปตฺถเกสุ เอกจฺเจสุ ทิสฺสติ, ตํ น คเหตพฺพ’’นฺติ วุตฺตํฯ อปรมฺปิ วุตฺตํ ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ ‘อติกฺกาเมนฺติยา’ติ วจเนนาปิ เอวํ เวทิตพฺพํ – วิกาเล คามปฺปเวสเน ทฺวินฺนํ เลฑฺฑุปาตานํ เอว วเสน อุปจาโร ปริจฺฉินฺทิตพฺโพ, อิตรถา ยถา เอตฺถ ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ ปริกฺเขปํ วิย กตฺวา ‘อติกฺกาเมนฺติยา’ติ วุตฺตํ, เอวํ ตตฺถาปิ ‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกาเมนฺตสฺสา’ติ วเทยฺยฯ ยสฺมา ปน ตตฺถ ปริกฺเขปารหฏฺฐานโต อุตฺตริเมโก เลฑฺฑุปาโต อุปจาโรติ อธิปฺเปโตฯ ตสฺมา ตทตฺถทีปนตฺถํ ‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสา’ติ วุตฺต’’นฺติฯ

ยํ ปน อนฺธกฏฺฐกถายํ ปริกฺเขปารหฏฺฐานํเยว อุปจารนฺติ สลฺลกฺเขตฺวา ‘‘ปริกฺเขปปอกฺเขปารหฏฺฐานานํ นินฺนานากรณทีปนตฺถํ อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺสา’’ติ วุตฺตํ, ปาฬิวิเสสมสลฺลกฺเขตฺวา ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ อติกฺกมนฺตสฺส อิธ อุปจาโร ปริกฺเขโป ยถา ภเวยฺย, ตํ อุปจารํ ปฐมํ ปาทํ อติกฺกาเมนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺส, ทุติยํ ปาทํ อติกฺกาเมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ วุตฺตํ, ตํ น คเหตพฺพเมว ปาฬิยา วิเสสสมฺภวโตติฯ โปราณคณฺฐิปเท ‘‘อุปจารํ อติกฺกาเมนฺติยา ภิกฺขุนิยา คามนฺตราปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺมา อิธ กงฺขาวิตรณิยา ‘‘เอเกน ปาเทน อิตรสฺส…เป.… อติกฺกนฺตมตฺเต สงฺฆาทิเสโส’’ติ อยเมว ปาโฐ เวทิตพฺโพฯ เอตฺตาวตา อิเมสุ ยถาวุตฺเตสุ ฐาเนสุ ยถาวุตฺตปริจฺเฉโทว คาโมติ เวทิตพฺโพฯ

อิมสฺส อตฺถสฺส ทีปนตฺถํ ‘‘คาโม นาม เอกกุฏิโกปี’’ติอาทิ (ปารา. 92) วุตฺตํฯ อิมสฺส วเสน อสติปิ ปริกฺเขปาติกฺกเม, อุปจาโรกฺกมเน วา อนฺตรารามโต วา ภิกฺขุนุปสฺสยโต วา ติตฺถิยเสยฺยโต วา ปฏิกฺกมนโต วา ตํ คามํ ปวิสนฺตสฺส อนฺตรารามปริกฺเขปสฺส, อุปจารสฺส วา อติกฺกมนวเสน คามปจฺจยา อาปตฺติโย เวทิตพฺพาฯ

คามูปจาโร ปน ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ (มหาว. 144) เอตฺถ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขโปว, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขโปกาโสวฯ วุตฺตญฺเหตํ อฏฺฐกถายํ ‘‘คามูปจาโรติ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขโป, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขโปกาโสฯ เตสุ อธิฏฺฐิตเตจีวริโก ภิกฺขุ ปริหารํ น ลภตี’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 144)ฯ กิํ ปเนตฺถ การณํ, เยน อยํ คาโม, คามูปจาโร จ อิธ อญฺญถา, อญฺญตฺถ ตถาติ? อฏฺฐุปฺปตฺติโต ‘‘เตน โข ปน สมเยน ภิกฺขู ‘ภควตา ติจีวเรน อวิปฺปวาสสมฺมุติ อนุญฺญาตา’ติ อนฺตรฆเร จีวรานิ นิกฺขิปนฺตี’’ติ (มหาว. 143) อิมิสฺสา หิ อฏฺฐุปฺปตฺติยา ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ (มหาว. 144) วุตฺตํฯ ตสฺมา ยตฺถ อนฺตรฆรสญฺญา, ตตฺถ อวิปฺปวาสสีมา น คจฺฉตีติ เวทิตพฺพาฯ เตน จ อุโทสิตสิกฺขาปเท ‘‘อนฺโตคาเม จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา อนฺโตคาเม วตฺถพฺพ’’นฺติ (ปารา. 478) จ ‘‘สภาเย วา ทฺวารมูเล วา, หตฺถปาสา วา น วิชหิตพฺพ’’นฺติ จ วุตฺตํฯ กปฺปิยภูมิยํ วสนฺโตเยว หิ กปฺปิยภูมิยํ นิกฺขิตฺตจีวรํ รกฺขติฯ สาสงฺกสิกฺขาปเท ปน ‘‘ยสฺมา ยตฺถ คาเม จีวรํ นิกฺขิตฺตํ, เตน คาเมน วิปฺปวสนฺโต จีวเรน วิปฺปวสตีติ วุจฺจติ, ตสฺมา ปุน คามสีมํ โอกฺกมิตฺวา วสิตฺวา ปกฺกมตี’’ติ วุตฺตํฯ ตสฺมิญฺหิ สิกฺขาปเท คามสีมา คาโม นามาติ อธิปฺเปโตฯ ตตฺถ วิกาเล คามปฺปเวสนสิกฺขาปทวิภงฺเค ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปํ อติกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 513) วจนโต ปริกฺเขโป น คาโมฯ กินฺตุ คามูปจาโรติ เลเสน ทสฺสิตํ โหติฯ อิมสฺมิํ ปน สิกฺขาปทวิภงฺเค ‘‘คามูปจาโร นามา’’ติ อารภิตฺวา ‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ฆรูปจาเร ฐิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโต’’ติ อิมินา อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโปกาโส คามูปจาโรติ สิทฺธํฯ

ตทตฺถสมฺภวโต ตสฺมิํ ฆรูปจาเร ฐิตสฺส เลฑฺฑุปาโต คามูปจาโรติ กุรุนฺทฏฺฐกถายํ, มหาปจฺจริยมฺปิ วุตฺตํ ฯ อุปจาโร หิ ‘‘คาโม เอกูปจาโร นานูปจาโร’’ติอาทีสุ ทฺวารํ, ‘‘อชฺโฌกาโส เอกูปจาโร’’ติ เอตฺถ สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรสงฺขาตํ ปมาณํ, ตสฺมา ‘‘คามูปจาโรติ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขโป, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขโปกาโส’’ติ อนฺธกฏฺฐกถายํ วุตฺตนฺติ เวทิตพฺพํฯ ตถา กุรุนฺทิยํ, มหาปจฺจริยญฺจฯ ตถา ปาฬิยมฺปิ ‘‘อชฺฌาราโม นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อนฺโต อาราโม, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโรฯ อชฺฌาวสโถ นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อาวสถสฺส อนฺโต อาวสโถ, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร’’ติอาทีสุ ทิสฺสติฯ มหาอฏฺฐกถายํ ปน ‘‘คามูปจาโร’’ติอาทีสุ ทิสฺสติฯ ตสฺมา ทุติโย เลฑฺฑุปาโต อุปจาโรติ อธิปฺเปโตฯ

‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารํ โอกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ ปาฬิวิเสสสมฺภวโต จ ปฐโม เลฑฺฑุปาโต คาโม เอว, ทุติโย คามูปจาโรติ วุตฺตํฯ ปริกฺขิตฺตสฺส ปน คามสฺส อินฺทขีเล ฐิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโต คามูปจาโรติ วุตฺตนฺติ เอตฺถ เภโท นตฺถิฯ เอตฺตาวตา ปริกฺขิตฺตสฺส ทุวิโธ อุปจาโร, อปริกฺขิตฺตสฺส จตุพฺพิโธ อุปจาโร ยตฺถ สมฺภวติ, ยตฺถ จ น สมฺภวติ, ตํ สพฺพํ ทสฺสิตํ โหติฯ

คามเขตฺตสฺส จ คามสีมาย จ ลกฺขณํ อฏฺฐกถายเมว วุตฺตํฯ อุภยญฺหิ อตฺถโต เอกํฯ ตตฺถ คามสีมาย คามภาโว สาสงฺกสิกฺขาปทวเสน เวทิตพฺโพฯ

คามสีมูปจาโร นาม มนุสฺสานํ กฏฺฐติณปุปฺผผลาทิอตฺถิกานํ วนจรกานํ วลญฺชนฏฺฐานํฯ อิมสฺส คามสีมูปจารภาโว อุโทสิตสิกฺขาปเท, ‘‘อคามเก อรญฺเญ สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา’’ติ (ปารา. 494) อาคตฏฺฐาเน ขนฺธเก (มหาว. 147) จ เวทิตพฺโพฯ เอตฺถ หิ ภควา คามนฺตวาสีนํ ภิกฺขูนํ สีมํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ คามํ วา นิคมํ วา อุปนิสฺสาย วิหรตี’’ติ (มหาว. 147) วตฺวา ทสฺเสติฯ ตทนนฺตรเมว ‘‘อคามเก’’ติอาทินา สตฺตพฺภนฺตรสีมํ ทสฺเสติฯ ตสฺมา โย ภิกฺขุ คามํ วา นิคมํ วา อุปนิสฺสาย น วิหรติ, เกวลํ นาวายํ วา ถลมคฺเคน วา อทฺธานมคฺคปฺปฏิปนฺโน โหติ, ตสฺส ตตฺถ ตตฺถ สตฺตพฺภนฺตรสีมา ลพฺภตีติ เวทิตพฺโพฯ

วุตฺตญฺหิ ‘‘เอกกุลสฺส สตฺโถ โหติ , สตฺเถ จีวรํ นิกฺขิปิตฺวา ปุรโต วา ปจฺฉโต วา สตฺตพฺภนฺตรา น วิชหิตพฺพ’’นฺติอาทิ (ปารา. 489)ฯ อิทเมว อรญฺญํ สนฺธาย ‘‘อารญฺญกสีมาย เอกํ อคามกํ อรญฺญ’’นฺติ วุตฺตํฯ

ยํ สนฺธาย ‘‘อคามเก อรญฺเญ อทฺธโยชเน อทฺธโยชเน อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 414) ปาฬิยํ วุตฺตํฯ อิทํ สํวิธานสิกฺขาปทานํ เอกํ อคามกํ อรญฺญํ นามฯ

ปุริเมน ปน สฆรํ สงฺคหิตํ, อิมินา ตมสงฺคหิตนฺติฯ ยํ สนฺธาย คณมฺหา โอหียนาธิกาเร อฏฺฐกถายํ (ปาจิ. อฏฺฐ. 692) ‘‘อคามเก อรญฺเญติ เอตฺถ ‘นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’นฺติ เอวํ วุตฺตํ ลกฺขณํ อรญฺญํฯ ตํ ปเนต เกวลํ คามาภาเวน ‘อคามก’นฺติ วุตฺตํ, น วิญฺฌาฏวิสทิสตายา’’ติ วุตฺตํฯ ยํ สนฺธาย ‘‘อารญฺญกํ นาม เสนาสนํ ปญฺจธนุสติกํ ปจฺฉิม’’นฺติ (ปารา. 654; ปาจิ. 573) วุตฺตํฯ อิทํ อารญฺญกเสนาสนํ นาม ปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขปโต พหิ, อปริกฺขิตฺตสฺส ปน ปริกฺเขโปกาสโต พหิ สรุกฺขํ วา อรุกฺขํ วา วิหาเร กุนฺนทิสมากิณฺณมฺปิ อรญฺญํ นามฯ ตถา ‘‘คณมฺหา โอหียนกสฺส เอก’’นฺติ วุตฺตํฯ อิทํ อรญฺญํวฯ อิทํ ปน ปุพฺเพ อคามกภาเวน อาคตฏฺฐาเน วุตฺตลกฺขณเมว หุตฺวา นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา ทสฺสนูปจารวิชหเน เอกเมว อาปตฺติํ กโรติ, ตโต อุทฺธํ อนาปตฺติฯ ‘‘สํวิธานสิกฺขาปทานํ เอก’’นฺติ วุตฺตํ ปน อทฺธโยชเน อทฺธโยชเน เอเกกํ อาปตฺติํ กโรติ, น ตโต โอรํฯ อิตรานิ ตีณิ ยถาวุตฺตปริจฺเฉทโต โอรเมว ตตฺถ วุตฺตวิธิํ น สมฺปาเทนฺติ, ปรํ สมฺปาเทนฺติฯ เอวเมเตสํ อญฺญมญฺญนานตฺตํ เวทิตพฺพํฯ

ตตฺถ ปญฺจวิเธ คาเม โย ‘‘ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อินฺทขีเล ฐิตสฺส เลฑฺฑุปาโต’’ติ (ปารา. 92) วุตฺโต, โส น กตฺถจิ วินยปิฏเก อุปโยคํ คโต, เกวลํ อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโปกาสโต อปโร เอโก เลฑฺฑุปาโต คามูปจาโร นามาติ ทีปนตฺถํ วุตฺโตฯ ปริกฺขิตฺตสฺสปิ เจ คามสฺส เอโก เลฑฺฑุปาโต กปฺปิยภูมิสมาโน อุปจาโรติ วุตฺโต, ปเคว อปริกฺขิตฺตสฺส ปริกฺเขโปกาสโต เอโกฯ

โส ปน ปากฏตฺตา จ อชฺโฌกาสตฺตา จ โอกฺกมนฺตสฺส อาปตฺติํ กโรติ ฐเปตฺวา ภิกฺขุนิยา คามนฺตราปตฺติํฯ ภิกฺขุนิโย หิ ตสฺมิํ ทุติยเลฑฺฑุปาตสงฺขาเต คามูปจาเร วสนฺตี อาปตฺติญฺจ อาปชฺชนฺติ, คามํ ปวิสนฺตี คามนฺตราปตฺติญฺจฯ ตาสญฺหิ ฐิตฏฺฐานํ อรญฺญสงฺขฺยํ คจฺฉติ ‘‘ตาวเทว ฉายา เมตพฺพา…เป.… ตสฺสา ตโย จ นิสฺสเย, อฏฺฐ จ อกรณียานิ อาจิกฺเขยฺยาถา’’ติ (จูฬว. 430) วจนโตฯ อรญฺญปฺปฏิสํยุตฺตานํ สิกฺขาปทานํ, วิกาเลคามปฺปเวสนสิกฺขาปทสฺส (ปาจิ. 508) จ ภิกฺขุนีนํ อสาธารณตฺตา จ อนฺตรารามภิกฺขุนุปสฺสยปฺปฏิกฺกมนาทีนํ กปฺปิยภูมิภาววจนโต จ ‘‘เอกา คณมฺหา โอหีเยยฺยาติ อคามเก อรญฺเญ ทุติยิกาย ภิกฺขุนิยา ทสฺสนูปจารํ วา สวนูปจารํ วา วิชหนฺติยา อาปตฺติ ถุลฺลจฺจยสฺสา’’ติอาทิสิกฺขาปทปญฺญตฺติโต (ปาจิ. 692) จ ภิกฺขุนิกฺขนฺธกนยเอน วา ยสฺมา ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อินฺทขีลโต ปฏฺฐาย อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจารโต ปฏฺฐาย นียติ, ตตฺถ อนฺตรฆเร นิกฺขิตฺตจีวเร สติ จตุรงฺคสโมธาเนน ภิกฺขู วสนฺติ, ตสฺมา สคามกํ นาม โหติฯ

อวิปฺปวาสสีมาย เอกํ นาม ‘‘น, ภิกฺขเว, ภิกฺขุนิยา อรญฺเญ วตฺถพฺพํ, ยา วเสยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (จูฬว. 431) วจนโต ภิกฺขุนีนํ อรญฺญวาโส นาม นตฺถีติ สิทฺธํฯ ตาย หิ อรญฺเญ ภิกฺขุนุปสฺสเย สติ อนฺโตอาวาเสปิ ทุติยิกาย ทสฺสนสวนูปจารํ วิชหนฺติยา อาปตฺติฯ ตสฺมา อวิปฺปวาสสีมาธิกาเร ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ (มหาว. 144) เอตฺถ ยํ ฐานํ ฐปิตํ, ตตฺเถว ภิกฺขุนุปสฺสโยปิ กปฺปติ, น ตโต ปรํฯ

ตาสญฺจ อวิปฺปวาสสีมากมฺมวาจายํ ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ วจนํ นตฺถีติ กตฺวา เตสฺเวว คามคามูปจาเรสุ ผรติฯ ตโต ปรํ ทุติเยสุ เลฑฺฑุปาตาทีสุ ตาสํ อกปฺปิยภูมิกตฺตา น สมานสํวาสกสีมา อรญฺเญ ผรติ ภิกฺขูนํ คามคามูปจารํ วิยฯ ตสฺมา วุตฺตํ ‘‘ภิกฺขุนิยา ฐเปตฺวา คามนฺตราปตฺติ’’นฺติฯ

เอวํ ตาว ปญฺจวิธํ คามเภทํ, อรญฺญเภทญฺจ ญตฺวา อิทานิ ‘‘อตฺถิ คาโม น คามปริหารํ กตฺถจิ ลภตี’’ติอาทิเภโท เวทิตพฺโพฯ ตตฺถ โย อฏฺฐกถายํ ‘‘อมนุสฺโส นาม โย สพฺพโส วา มนุสฺสานํ อภาเวน ยกฺขปริคฺคหภูโต’’ติ วุตฺโต, โส คาโม น คามปริหารํ กตฺถจิ สิกฺขาปเท ลภติฯ

ยญฺหิ สนฺธาย อฏฺฐกถายํ ‘‘ตํ ปเนตํ พุทฺธกาเล, จกฺกวตฺติกาเล จ นครํ โหติ, เสสกาเล สุญฺญํ โหติ ยกฺขปริคฺคหิต’’นฺติ (ปารา. อฏฺฐ. 1.84; ที. นิ. อฏฺฐ. 1.150) วุตฺตํฯ โย ปน ปฏิราชโจราทีหิ วิลุตฺตตฺตา, เกวลํ ภเยน วา ฉฑฺฑิโต สฆโรว อนฺตรหิตคามภูโต, โส ‘‘คามนฺตเร คามนฺตเร อาปตฺติ ปาจิตฺติยสฺสา’’ติ (ปาจิ. 183) วุตฺตปาจิตฺติยํ ชเนติ, วิกาเล คามปฺปเวสนํ, เสขิเย จตฺตาริ ชเนตีติ เวทิตพฺพาฯ โย ปน คาโม ยโต วา มนุสฺสา เกนจิเทว กรณีเยน ปุนปิ อาคนฺตุกามา เอว อปกฺกนฺตาติ วุตฺโต, อมนุสฺโส โส ปกติคามสทิโสวฯ

อตฺถิ อรญฺญํ น อรญฺญปริหารํ กตฺถจิ ลภตีติ เอตฺถ ‘‘อชฺโฌกาโส เอกูปจาโร นาม อคามเก อรญฺเญ สมนฺตา สตฺตพฺภนฺตรา เอกูปจาโร, ตโต ปรํ นานูปจาโร’’ติ (ปารา. 494) เอตฺถ ยฺวายํ นานูปจาโรติ วุตฺโต, ตํ เวทิตพฺพํฯ โย ปน ปริกฺขิตฺตสฺส เอกเลฑฺฑุปาตสงฺขาโต คามูปจารนามโก คาโม, โย วา สตฺโถ นาติเรกจาตุมาสนิวิฏฺโฐ, โส อตฺถิ คาโม น คามกิจฺจํ กโรติฯ น หิ ตํ ฐานํ โอกฺกมนฺโต คามปฺปเวสนาปตฺติํ อาปชฺชติฯ ยํ ปน คามสีมาย ปริยาปนฺนํ มนุสฺสานํ วลญฺชนฏฺฐานภูตํ อรญฺญํ, ตํ อตฺถิ อรญฺญํ น อรญฺญกิจฺจํ กโรติ นามฯ น หิ ตตฺถ อารญฺญกสีมา ลพฺภตีติฯ เอตฺตาวตา ‘‘คามา วา อรญฺญา วา’’ติ อิมิสฺสา อนุปญฺญตฺติยา ลกฺขณานุปญฺญตฺติภาโว ทสฺสิโต โหติฯ

‘‘โคนิสาทินิวิฏฺโฐปิ คาโม’’ติ เอตฺถ สเจ ตสฺส คามสฺส คามเขตฺตปริจฺเฉโท อตฺถิ, สพฺโพปิ เอโก คาโมฯ โน เจ, อุปจาเรน วา ปริกฺเขเปน วา ปริจฺฉินฺทิตพฺโพฯ สเจ คามเขตฺเต สติ กานิจิ ตานิ ฆรานิ อญฺญมญฺญอุปจารปฺปโหนกํ ฐานํ อติกฺกมิตฺวา ทูเร ทูเร กตานิ โหนฺติ, วิกาเล คามปฺปเวเส อุปจาโรว ปมาณํฯ อนฺตรฆรปฺปฏิสํยุตฺเตสุ เสขิเยสุ, ภิกฺขุนิยา คามนฺตราปตฺตีสุ จ ฆรานํ ปริกฺเขปารหฏฺฐานํ ปมาณํ, อุโปสถาทิกมฺมานํ คามเขตฺตํ ปมาณํ, อารญฺญกเสนาสนสฺส อาสนฺนฆรสฺส ทุติยเลฑฺฑุปาตโต ปฏฺฐาย ปญฺจธนุสตนฺตรตา ปมาณนฺติ เอวํ โน ปฏิภานนฺติ อาจริยาฯ

‘‘ยมฺปิ เอกสฺมิํเยว คามเขตฺเต เอกํ ปเทสํ ‘อยมฺปิ วิสุํคาโม โหตู’ติ ปริจฺฉินฺทิตฺวา ราชา กสฺสจิ เทติ, โสปิ วิสุํคามสีมา โหติเยวา’’ติ (มหาว. อฏฺฐ. 147) อฏฺฐกถาวจนโต ตํ ปวิสนฺติยา ภิกฺขุนิยา คามนฺตราปตฺติ โหติ เอวฯ สเจ ตตฺถ วิหาโร วา เทวกุลํ วา สภา วา เคหํ วา นตฺถิ, เกวลํ วตฺถุมตฺตกเมว โหติ, คาโมติ วินยกมฺมํ สพฺพํ ตตฺถ กปฺปติฯ ‘‘อมนุสฺโส คาโม’’ติ หิ วุตฺตํฯ ตญฺจ ฐานํ อิตรสฺส คามสฺส ปริกฺเขปพฺภนฺตเร วา อุปจารพฺภนฺตเร วา โหติ, วิกาเล คามปฺปเวสนํ อาปุจฺฉิตฺวาว คนฺตพฺพํฯ โน เจ, อรญฺญํ วิย ยถาสุขํ คนฺตพฺพํฯ ตตฺถ เจ อาราโม วา ติตฺถิยเสยฺยาทีสุ อญฺญตโรวา โหติ, ลทฺธกปฺปเมวฯ ภิกฺขุนุปสฺสโย เจ โหติ, คามํ ปิณฺฑาย ปวิสนฺติยา ภิกฺขุนิยา คามนฺตราปตฺติ ปริหริตพฺพาฯ ‘‘อรญฺญํ นาม ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจ อวเสสํ อรญฺญํ นามา’’ติ (ปารา. 92) เอตฺถ ปริกฺเขเป สติ ยถาวุตฺตปริจฺเฉทํ คามเมว ฐเปตฺวา อวเสสํ ตสฺส อุปจารํ, ตโต ปรญฺจ อรญฺญํ นาม, ปริกฺเขเป อสติ ยถาวุตฺตปริจฺเฉทํ คามูปจารเมว ฐเปตฺวา ตโต ปรํ อวเสสํ อรญฺญํ นามาติ อธิปฺปาโยฯ เอวํ สติ ‘‘นิกฺขมิตฺวา พหิ อินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ (วิภ. 529) วุตฺตลกฺขเณ อคามเก อรญฺเญ คณมฺหาโอหียนาปตฺติ, ตตฺถ อวิปฺปวาสสีมาย ผรณํ วิกาเล คามปฺปเวสนาปตฺติยา อนาปตฺตีติ เอวมาทิวินยวิธิ สเมติ, อญฺญถา น สเมติฯ

‘‘ฐเปตฺวา คามูปจารํ อวเสสํ อรญฺญํ นามา’’ติ (มหาว. 144) วุตฺเต คามูปจารโต ปโร อรญฺญนฺติ สิทฺเธ ‘‘ฐเปตฺวา คาม’’นฺติ วิเสสตฺโถ น ทิสฺสติ, คามสฺส ปน อรญฺญภาวปฺปสงฺคภยา วุตฺตนฺติ เจ? น, คามูปจารสฺส อภาวปฺปสงฺคโตฯ สติ หิ คาเม คามูปจาโร โหติ, โส จ ตว มเตน อรญฺญภูโตฯ กุโต ทานิ คามูปจาโรฯ คามูปจาโรปิ เจ อรญฺญสงฺขฺยํ คจฺฉติ, ปโรว คาโมติ กตฺวา น ยุตฺตํ คามสฺส อรญฺญภาวปฺปสงฺคโต จฯ ตสฺมา ‘‘คามา วา อรญฺญา วา’’ติ เอตฺถ คามูปจาโรปิ ‘‘คาโม’’ ตฺเวว สงฺคหิโตฯ ตสฺมา คามสฺส อรญฺญภาวปฺปสงฺโค น ยุชฺชติฯ ยทิ เอวํ ‘‘ฐเปตฺวา คามํ อวเสสํ อรญฺญํ นามา’’ติ เอตฺตกํ วตฺตพฺพนฺติ เจ? น, อรญฺญสฺส ปริจฺเฉทชานนปฺปสงฺคโตฯ ตถา หิ วุตฺโต ‘‘อรญฺญปริจฺเฉโท น ปญฺญายตี’’ติ โน ลทฺธิฯ คามูปจารปริยนฺโต หิ อิธ คาโม นามฯ

ยทิ เอวํ ‘‘คามสฺส จ อรญฺญสฺส จ ปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติ อฏฺฐกถายํ วตฺตพฺพํ, ‘‘อรญฺญสฺส ปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺต’’นฺติ กิมตฺถํ วุตฺตนฺติ เจ? วุจฺจเต – อฏฺฐกถาจริเยน ปฐมคามูปจารํเยว สนฺธาย วุตฺตํ ‘‘อรญฺญปริจฺเฉททสฺสนตฺถ’’นฺติ สพฺพสิกฺขาปเท หิ พาหิรอินฺทขีลโต ปฏฺฐาย คามูปจารํ อรญฺญํ นามฯ คามปริจฺเฉทวจเน ปโยชนํ ปเนตฺถ นตฺถิ ปริกฺเขเปเนว ปากฏภูตตฺตาฯ ทุติยคามูปจาโรว คามสฺส ปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺโต ปริกฺเขปภาเวน อปากฏตฺตาฯ ตตฺถ ปฐมคามูปจาโร เจ อรญฺญปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺโต, ตตฺถ น วตฺตพฺโพฯ ‘‘นิกฺขมิตฺวา อินฺทขีลา สพฺพเมตํ อรญฺญ’’นฺติ วตฺตพฺพํฯ เอวํ สนฺเต สุพฺยตฺตตรํ อรญฺญปริจฺเฉโท ทสฺสิโต โหติ, มิจฺฉาคาโห จ น โหติฯ

‘‘มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโต’’ติ หิ วุตฺเต อยํ คามูปจาโรว อรญฺญํ คามูปจารสฺส วิภงฺคตฺตาฯ ยทิ อรญฺญปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺตํ, อวุตฺตกเมว, อรญฺญโต ปรนฺติ จ มิจฺฉาคาโห โหตีติ เจ, นนุ วุตฺตํ ‘‘ปฐมเมว อิทํ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจารนิยมนตฺถํ วุตฺต’’นฺติ? อรญฺญปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ กิญฺจาปิ ‘‘คามูปจาโร’’ติอาทิ อารทฺธํ, อินฺทขีเล ฐิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโตติ ปน เอวํ วจนปฺปโยชนํฯ อปริกฺขิตฺตสฺส จ คามสฺส ยฺวายํ เลฑฺฑุปาโต อุปจาโร’’ติ มหาอฏฺฐกถายํ วุตฺโต, ตสฺส นิยมนนฺติ วุตฺตํ โหติฯ กถํ ปญฺญายตีติ เจ? ‘‘อรญฺญํ นามา’’ติ ปทํ อนุทฺธริตฺวา ‘‘คามูปจาโร นามา’’ติ อุทฺธรณสฺส กตตฺตาฯ ตตฺถ ‘‘คามูปจาโร นามา’’ติ มาติกายํ อวิชฺชมานํ ปทํ อุทฺธรนฺโต ตโย อตฺถวเส ทสฺเสติฯ เสยฺยถิทํ – อรญฺญปริจฺเฉททสฺสนเมโก อตฺโถ, อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส อุปจาเรน สทฺธิํ ปริจฺเฉททสฺสนเมโก, น เกวลํ อปริกฺขิตฺตสฺสเยว อุปจาโร วินยาธิกาเร สปฺปโยชโน ทสฺสิตพฺโพ, นิปฺปโยชโนปิ ปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร อิมินา ปริยาเยน ลพฺภตีติ อนุสงฺคปฺปโยชนเมโก อตฺโถปิ เวทิตพฺโพฯ

‘‘อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ฆรูปจาเร ฐิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโต’’ติ อิทํ ภควา ตโย อตฺถวเส ปฏิจฺจ อภาสิฯ เสยฺยถิทํ – อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริจฺเฉททสฺสนเมโก, อวิปฺปวาสสีมาธิกาเร อยเมว คามูปจาโรติ ทสฺสนเมโก, ตตฺถ ฐิตสฺส ทุติโย เลฑฺฑุปาโต สพฺพตฺถ คามปฺปฏิสํยุตฺเตสุ สิกฺขาปเทสุ สกิจฺจโก อุปจาโรติ ทสฺสนเมโกติ เอวํ ภควา อตฺตโน เทสนาวิลาสปฺปตฺติยา เอเกกปทุทฺธารเณน ตโย อตฺถวเส ทสฺเสตีติ เวทิตพฺพํฯ

ตถา อวิปฺปวาสสีมากมฺมวาจาย ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ (มหาว. 144) เอตฺถาปิ ปริกฺเขเป สติ คามํ ฐเปตฺวา, อสติ คามูปจารํ ฐเปตฺวาติ อตฺโถฯ ปริกฺขิตฺตสฺส, อปริกฺขิตฺตสฺส จ มชฺเฌ อาราเม อวิปฺปวาสสีมาสมฺมนฺนนกาเล อยํ นโย อติวิย ยุชฺชติฯ อุภยปริวชฺชนโต ปุพฺเพ วุตฺตนเยน วา อุภยตฺถ อุภยํ ลพฺภเตวฯ ‘‘อนฺตราราเมสุ ปน อาจิณฺณกปฺปา ภิกฺขู อวิปฺปวาสสีมํ สมฺมนฺนนฺตี’’ติ คณฺฐิปเท วุตฺตํฯ ‘‘อนฺตรฆรปฺปฏิสํยุตฺตานํ เสขิยานํ อนฺตราราเมสุ อสมฺภวโต อนฺตราราโม น คามสงฺขํ คจฺฉติ, ตสฺมา ตตฺถปิ อวิปฺปวาสสีมา รุหเตวา’’ติ เอเกฯ เต ภิกฺขู ทุติยสฺส คามูปจารสฺส คามสงฺขาสภาวโต ตาสํ อิมาย ทุติยาย อวิปฺปวาสกมฺมวาจาย อภาวํ ทสฺเสตฺวา ปฏิกฺขิปิตพฺพาฯ อชฺฌาราโม ปน คาโมปิ สมาโน ติตฺถิยเสยฺยาทิ วิย กปฺปิยภูมีติ เวทิตพฺโพฯ

อาปตฺติยา ปริจฺเฉทํ, ตถานาปตฺติยาปิ จ;

ทสฺเสตุํ คามสมฺพนฺธ-สิกฺขาปทวิภาวเนฯ

คามคามูปจารา ทฺเว, ทสฺสิตา อิธ ตาทินา;

สีมา สีมูปจารา ตุ, อเนกนฺตาติ นุทฺธฏาฯ

อุปจารา จ ทฺเว โหนฺติ, พาหิรพฺภนฺตรพฺพสา;

ปริกฺขิตฺตาปริกฺขิตฺต-เภทา เจ จตุโร สิยุํฯ

อยญฺหิ อุปจารสทฺโท วินยปิฏเก ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อคิลาเนนปิ อาราเม อารามูปจาเร ฉตฺตํ ธาเรตุ’’นฺติ (จูฬว. 270) เอวมาทีสุ พาหิเร อุปจาเร ทิสฺสติฯ พาหิโร อุปจาโร นาม ปริกฺเขปโต, ปริกฺเขปารหฏฺฐานโต วา เอโก เลฑฺฑุปาโตฯ ‘‘อชฺฌาราโม นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อารามสฺส อนฺโตอาราโม, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโรฯ อชฺฌาวสโถ นาม ปริกฺขิตฺตสฺส อาวสถสฺส อนฺโตอาวสโถ, อปริกฺขิตฺตสฺส อุปจาโร’’ติอาทีสุ (ปาจิ. 506) ปน อุปจารสทฺโท อพฺภนฺตเร อุปจาเร ทิสฺสติฯ อพฺภนฺตโร อุปจาโร จ นาม ปริกฺเขโป, ปริกฺเขปารหฏฺฐานญฺจ โหติฯ อิธ ปน ปริกฺเขโป ‘‘อชฺฌาราโม, อชฺฌาวสโถ’’ติ วา น วุจฺจติ, อนฺโต เอว อาราโม, อาวสโถติ วาฯ

เตสุ พาหิรพฺภนฺตรเภทภินฺเนสุ ทฺวีสุ อุปจาเรสุ อวิปฺปวาสสีมาธิกาเร ‘‘ฐเปตฺวา คามญฺจ คามูปจารญฺจา’’ติ (มหาว. 144) เอตฺถ คามูปจาโร นาม อพฺภนฺตรูปจาโร อธิปฺเปโต, น พาหิโรฯ ภิกฺขุนิยา อรญฺญสญฺญิตตาย ตสฺส พาหิรสฺส, ตสฺสา คามนฺตราปตฺติยา ฐานภูตตฺตา จ อพฺภนฺตรอุปจารสฺสาติ อิทเมตฺถ การณทฺวยํ เวทิตพฺพํฯ ตตฺถ อิธ อทินฺนาทานปาราชิกวิภงฺเคเยว ปฐโม คามูปจาโร ทสฺสิโต, โส พาหิโร, ทุติโย อพฺภนฺตโรติ เวทิตพฺโพฯ ปฐเมน จ อปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ทุติยเลฑฺฑุปาตสงฺขาโต พาหิโร อุปจาโร, ทุติเยน จ ปริกฺขิตฺตสฺส คามสฺส ปริกฺเขปโต พาหิรสงฺขาโต อพฺภนฺตโร อุปจาโร เลเสน ทสฺสิโตติ เวทิตพฺโพฯ เอวํ จตฺตาโรปิ อุปจารา อิธ ภควตา เทสนาวิลาสปฺปตฺเตน เทสนาลีลาย ทสฺสิตา โหนฺตีติ อยํ นโย สุฏฺฐุ ลกฺเขตฺวา อาจริเยหิ สมฺมนฺตยิตฺวา ยถานุรูปํ ตตฺถ โยเชตพฺโพฯ อิตรถา –

อสมฺพุธํ พุทฺธมหานุภาวํ;

ธมฺมสฺส คมฺภีรนยตฺตตญฺจ;

โย วณฺณเย นํ วินยํ อวิญฺญู;

โส ทุทฺทโส สาสนนาสเหตุฯ

ปาฬิํ ตทตฺถญฺจ อสมฺพุธญฺหิ;

นาเสติ โย อฏฺฐกถานยญฺจ;

อนิจฺฉยํ นิจฺฉยโต ปเรหิ;

คาโมติ เตเยว ปุรกฺขโต โสฯ

อนุกฺกเมเนว มหาชเนน;

ปุรกฺขโต ปณฺฑิตมานิ ภิกฺขุ;

อปณฺฑิตานํ วิมติํ อกตฺวา;

อาจริยลีลํ ปุรโต กโรติฯ

ตตฺถ หิ ปาฬิยํ ‘‘คามสฺส อุปจาโร คามูปจาโร, คามสงฺขาโต อุปจาโร คามูปจาโร นามา’’ติ อุทฺธริตฺวา คามสฺส อุปจารํ ทสฺเสนฺโต ‘‘อินฺทขีเล ฐิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโต’’ติ (ปารา. 92) วตฺวา ปุน คามสงฺขาตํ อุปจารํ ทสฺเสนฺโต ‘‘ฆรูปจาเร ฐิตสฺส มชฺฌิมสฺส ปุริสสฺส เลฑฺฑุปาโต’’ติ วุตฺตํฯ อิมมตฺถํ สนฺธาย วิกาเล คามปฺปเวสนคามนฺตรออปฺปวาสสมฺมุติอาทีสุ ปริกฺเขปารหฏฺฐานเมว คามูปจารนฺติ วุตฺตนฺติ ลิขิตํฯ

อตฺถโต เอกนฺติ เอตฺถ สงฺขาสทฺทํ สงฺขาตสทฺเทน สมานยติฯ ‘‘อาทิเยยฺยา’’ติ อิทํ ปญฺจวีสติยา อวหารานํ สาธารณปทํฯ ฐานาจาวนวเสน จ ขีลาทีนิ สงฺกาเมตฺวา เขตฺตาทิคฺคหณวเสน จาติ อตฺโถฯ ฐานาจาวเน ยถา สามิกสฺส ธุรนิกฺเขปาทิํ อโนโลเกตฺวาว อาปตฺติ, ตถา อิหาปีติ คเหตพฺพาฯ

‘‘อสุกํ นาม ภณฺฑํ อวหริสฺสามี’’ติ สพฺเพสํ เอกาสยตฺตา ‘‘เอเกนาปี’’ติ วุตฺตํฯ ยทิ อาณตฺติ อิจฺฉิตพฺพา, สํวิธาวหาโร นาม เอโก อวหาโร ปริหายิตพฺโพฯ

โอกาสปริกปฺเป ฐานาจาวนาย คหิตมฺปิ โอกาสปริกปฺปิตตฺตา รกฺขติฯ โอกาสาติกฺกโมว ปมาณํ ปุพฺเพ อสุทฺธจิตฺเตน คหิตตฺตาฯ อิทานิ สุทฺธจิตฺเตน คหิเตปิ โหติ เอวาติ วทนฺติ, ตํ น สุนฺทรํฯ เอตฺถ ปน วินิจฺฉโย สมนฺตปาสาทิกํ โอโลเกตฺวา คเหตพฺโพฯ

อุทฺธาโร นตฺถีติ ฐานาจาวนํ นตฺถีติ อตฺโถฯ

อุทฺธตมตฺเต อวหาโร สกลสฺส ปโยคสฺส นิฏฺฐาปิตตฺตา, น อตฺถสาธกวเสนฯ อุทฺธาเรเยว รกฺขตีติ เอตฺถ เอว-สทฺเทน ปาตเน น รกฺขตีติ อตฺเถ สิทฺเธปิ อตฺถสาธกวเสน อตฺถํ ทสฺเสตุํ ‘‘ตํ อุทฺธริตฺวา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ

‘‘ปถพฺยาราชปเทสราชาทโย พหู, เตสํ สงฺคณฺหนตฺถํ ‘ราชาโน’ติ พหุวจนํ วุตฺต’’นฺติ ลิขิตํฯ กิญฺจาปิ พหุวจนํ กตํ, อิทํ ปน เอกํ พิมฺพิสารเมวาติ ทฏฺฐพฺพํฯ ราชาโนติ กิญฺจิ อนิทฺทิสิตฺวา สาธารณวเสน กิญฺจาปิ วุตฺตํ, อิทํ ปน พิมฺพิสารเมวาติฯ

ปุพฺพปฺปโยเคติ เอตฺถ คมนกาเล มคฺคโสธนาธิกรเณ อปาจิตฺติยเขตฺเต ทุกฺกฏํ, ลตาจฺเฉทนาทีสุ ปาจิตฺติยเมวฯ คนฺตฺวา ปน กุมฺภิมตฺถเก ชาตลตาทิจฺเฉทเน สหปโยคตฺตา ทุกฺกฏํฯ ‘‘เอกภณฺเฑ เอวํ ภาริยมิทํ, ‘ตฺวมฺปิ เอกปสฺสํ คณฺห, อหมฺปิ เอกปสฺสํ คณฺหามี’ติ สํวิทหิตฺวา อุภเยสํ ปโยเคน ฐานาจาวเน กเต กายวาจาจิตฺเตหิ สมุฏฺฐาติฯ

อญฺญถา สาหตฺถิกํ วา อาณตฺติกสฺส องฺคํ น โหติ , อาณตฺติกํ วา สาหตฺถิกสฺสาติ วุตฺตลกฺขเณน วิรุชฺฌตี’’ติ วินยคณฺฐิปเท ลิขิตํฯ ปิ-สทฺโท ปเนตฺถ ตตฺเถว ลิขิโตฯ

กายวาจาสมุฏฺฐานํ, ยสฺสา อาปตฺติยา สิยา;

ตตฺร วาจงฺคํ จิตฺตํว, กมฺมํ นสฺสา วิธียติฯ

กิริยากิริยาทิกํ ยญฺเจ, ยมฺปิ กมฺมตฺตยํ ภเว;

น ยุตฺตํ ตํ วิรุทฺธตฺตา, กมฺมเมกํว ยุชฺชตีติฯ (วชิร. ฏี. ปาราชิก 131 ปกิณฺณกกถาวณฺณนา);

ทุติยปาราชิกวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

3. ตติยปาราชิกวณฺณนา

ยถา ญาตปริญฺญา ธมฺมานํ สภาวชานนเมว ‘‘อิทํ รูปํ, อยํ เวทนา’’ติ, ตีรณปริญฺญา ปน ธมฺมสภาเวน สทฺธิํ อนิจฺจาทิวเสน ปวตฺตมานํ ‘‘รูปํ อนิจฺจนฺติ วา’’ติอาทิ, เอวมิธ สทฺธิํ เจเตตฺวา เอกตฺเตนาปิ ปาณาติปาตาภาวา ‘‘ชีวิตา โวโรเปยฺยา’’ติ วุตฺตํฯ ‘‘มนุสฺสวิคฺคห’’นฺติ วุตฺตตฺตา คพฺภเสยฺยกานํ วเสน สพฺพสุขุมอตฺตภาวโต ปฏฺฐาย ทสฺเสตุํ ‘‘กลลโต ปฏฺฐายา’’ติ อาหฯ เอตฺถ ชีวิตา โวโรเปนฺโต ปจฺจุปฺปนฺนโต วิโยเชติฯ ตตฺถ ขณปจฺจุปฺปนฺนํ น สกฺกา โวโรเปตุํ, สนฺตติปจฺจุปฺปนฺนํ วา อทฺธาปจฺจุปฺปนฺนํ วา สกฺกาฯ กถํ? ตสฺมิญฺหิ อุปกฺกเม กเต ลทฺธูปกฺกมํ ชีวิตทสกํ นิรุชฺฌมานํ ทุพฺพลสฺส ปริหีนเวคสฺส ปจฺจโย โหติฯ สนฺตติปจฺจุปฺปนฺนํ ยถา ทฺเว ตโย ชวนวาเร ชวิตฺวา นิรุชฺฌติ, อทฺธาปจฺจุปฺปนฺนญฺจ ตทนุรูปํ กตฺวา นิรุชฺฌติ, ตถา ปจฺจโย โหติฯ ตโต สนฺตติปจฺจุปฺปนฺนํ วา อทฺธาปจฺจุปฺปนฺนํ วา ยถาปริจฺฉินฺนกาลํ อปตฺวา อนฺตราว นิรุชฺฌติฯ เอวํ ตทุภยมฺปิ โวโรเปตุํ สกฺกาฯ ตสฺมา ปจฺจุปฺปนฺนํ วิโยเชติฯ

‘‘อิมสฺส ปนตฺถสฺสา’’ติ โวหารวเสน วุตฺตมตฺถํ ปรมตฺถวเสน อาวิภาวตฺถํ ‘‘ปาโณ เวทิตพฺโพ’’ติอาทิ วุตฺตํฯ กายวิญฺญตฺติสหิตาย เจตนาย ปยุชฺชตีติ ปโยโค, โก โส? สรีเร สตฺถาทีนํ คมนํ ปหรณนฺติ กายวจีวิญฺญตฺติสหิตาย เจตนาย ปรสรีเร สตฺถปาตนํฯ ทูเร ฐิตนฺติ ทูเร วา ติฏฺฐตุ, สมีเป วาฯ