สงฺฆาทิเสสนิคมนวณฺณนา

ปฐมาปตฺติกาติ อวยเวน วิคฺคโห สมุทาโย สมาสตฺโถติ อาห ‘‘ปฐมํ อาปตฺติ เอเตสนฺติ ปฐมาปตฺติกา’’ติฯ วีติกฺกมนกฺขเณเยวาติ วตฺถุวีติกฺกมนกฺขเณเยวฯ เอว-กาเรน สมนุภาสนกมฺมกฺขณํ ปฏิกฺขิปติฯ อหสฺส ยตฺตโก ปริจฺเฉโท ยาวตีหํฯ เตนาห ‘‘ยตฺตกานิ อหานี’’ติฯ อหานีติ จ ทิวสานีติ อตฺโถฯ

วตฺถุวเสน วาติ อสุจิโมจนาทิวีติกฺกมมตฺตวเสน วาฯ อิทนฺติ อิทํ วีติกฺกมํฯ นามมตฺตวเสน วา อยํ อิตฺถนฺนามา อาปตฺตีติ ‘‘อยํ สงฺฆาทิเสโส นาม อาปตฺตี’’ติ เอวํ วินา วตฺถุํ นามวเสน วาฯ มตฺตสทฺเทน เจตฺถ วตฺถุํ ปฏิกฺขิปติฯ โปตฺถเกสุ ปน กตฺถจิ ‘‘นามโคตฺตวเสน วา’’ติ ลิขนฺติ, ตํ น สุนฺทรํ ‘‘อยํ อิตฺถนฺนามา อาปตฺตี’’ติ วุตฺตตฺตาฯ อิทานิ นํ กสฺสจิ น อาโรเจสฺสามีติ สมฺพนฺโธฯ ธุรํ นิกฺขิปิตฺวาติ อาโรจเน อุสฺสาหํ ฐเปตฺวาฯ น เกวลํ วตฺถุนามวเสเนว อาปตฺติสญฺญี หุตฺวา ฉาเทนฺตสฺเสว, อถ โข โยปิ เอวํ อชานนฺโต เกวลํ ‘‘อาปตฺติํ ฉาเทมี’’ติ อาปตฺติสญฺญาย ฉาเทติ, ตสฺสปิ ฉนฺนา โหตีติ เวทิตพฺพํฯ สเจ ปเนตฺถ อนาปตฺติสญฺญี วา โหติ, อญฺญาปตฺติกฺขนฺธสญฺญี วา เวมติโก วา หุตฺวา ‘‘น ทานิ นํ กสฺสจิ อาโรเจสฺสามี’’ติ เอวํ ฉาเทตุกาโมว ธุรํ นิกฺขิปิตฺวา อรุณํ อุฏฺฐาเปติ, อจฺฉนฺนาว โหตีติ อาเนตฺวา โยเชตพฺพํฯ อนาปตฺติ ปน อาปตฺติสญฺญายปิ อนาปตฺติสญฺญายปิ ฉาเทนฺเตน อจฺฉาทิตาว โหติฯ ลหุกํ วา ‘‘ครุกา’’ติ ครุกํ วา ‘‘ลหุกา’’ติ ฉาเทติ, อลชฺชิปกฺเข ติฏฺฐติ, อาปตฺติ ปน อจฺฉนฺนา โหติฯ ครุกํ ‘‘ลหุกา’’ติ มญฺญมาโน เทเสติ, เนว เทสิตา โหติ นจฺฉนฺนาฯ

ปกโต สภาวภูโต อตฺตา อสฺสาติ ปกตตฺโต, น กมฺเมหิ วิกตตฺโตติ อตฺโถฯ เตนาห ‘‘อนุกฺขิตฺโต สมานสํวาสโก’’ติฯ วุตฺตนเยเนวาติ ‘‘น ทานิ นํ กสฺสจิ อาโรเจสฺสามี’’ติอาทินา วุตฺตเนว นเยนฯ อถ ‘‘มยฺหํ สงฺเฆน กมฺมํ กต’’นฺติ (จูฬว. อฏฺฐ. 102) อปกตตฺตสญฺญี หุตฺวา ฉาเทติ, อจฺฉนฺนาว โหติฯ อปกตตฺเตน ปน ปกตตฺตสญฺญินา วา ปกตตฺเตน อปกตตฺตสญฺญินา วา ฉาทิตาปิ อจฺฉนฺนาว โหติฯ วุตฺตมฺปิ เจตํ –