เตรสเม ‘‘สํกจฺจิกํ นาม อธกฺขกํ อุพฺภนาภิ, ตสฺสา ปฏิจฺฉาทนตฺถายา’’ติ (ปาจิ. 1226) ปาฬิยํ วุตฺตตฺตา อิธาปิ ‘‘อธกฺขกอุพฺภนาภิสงฺขาตสฺส สรีรสฺส ปฏิจฺฉาทนตฺถ’’นฺติ ปาโฐฯ อปริกฺเขเป อาปตฺติปริจฺเฉทํ สมนฺตปาสาทิกวเสน อคฺคเหตฺวา อิธ วุตฺตนเยน คเหตพฺพนฺติ ลิขิตํฯ

นวมวคฺควณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สุทฺธปาจิตฺติยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

สมุฏฺฐานวินิจฺฉยวณฺณนา

สมุฏฺฐานานํ วินิจฺฉเย ปน คิรคฺคสมชฺชาทีนิ ‘‘อจิตฺตกานิ โลกวชฺชานี’’ติ วุตฺตตฺตา ‘‘นจฺจ’’นฺติ วา ‘‘คนฺธ’’นฺติ วา อชานิตฺวาปิ ทสฺสเนน, วิลิมฺปเนน วา อาปชฺชนโต วตฺถุอชานนจิตฺเตน อจิตฺตกานิฯ ‘‘นจฺจ’’นฺติ วา ‘‘คนฺธ’’นฺติ วา ชานิตฺวา ปสฺสนฺติยา, วิลิมฺปนฺติยา วา อกุสลตฺตา เอว โลกวชฺชานิฯ โจริวุฏฺฐาปนาทีนิ ‘‘โจรี’’ติอาทินา วตฺถุํ ชานิตฺวา กรเณเยว อาปชฺชนตฺตา สจิตฺตกานิฯ อุปสมฺปทาทีนํ เอกนฺตากุสลจิตฺเตเนว อกตฺตพฺพตฺตา ปณฺณตฺติวชฺชานิฯ ‘‘อิธ สจิตฺตกาจิตฺตกตา ปณฺณตฺติชานนาชานนตาย อคฺคเหตฺวา วตฺถุชานนาชานนตาย คเหตพฺพ’’นฺติ ลิขิตํฯ อธิปฺเปตตฺตา สงฺเขปโต ทสฺสนาภาวา –

อจิตฺตกตฺตํ ทฺวิธา มตํ, วตฺถุปณฺณตฺติอญฺญาณา;

วุตฺตํ ญาณํ ทฺวิธา อิธ, สกนาเมน อญฺญาตํฯ

ปรนามญฺจ ชานนํ, วตฺถุสฺเสกํ พลกฺกาเร;

เอกธา สมจาริเก, ตสฺมิํ ตปฺปฏิพนฺโธติฯ

ปรนาเมน ชานนํ, ทฺวิธา มุตฺตาทิเก เอกํ;

เอกํ โลมาทิเก มตนฺติ, อยํ เภโท เวทิตพฺโพฯ

เสสเมตฺถ อุตฺตานํ, อนุตฺตานตฺเถ วุตฺตวินิจฺฉยตฺตา น อุทฺธฏนฺติ;

สมุฏฺฐานวินิจฺฉยวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

ภิกฺขุนีปาติโมกฺขวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ

กงฺขาวิตรณีปุราณฏีกา นิฏฺฐิตาฯ

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

กงฺขาวิตรณี-อภินวฏีกา

คนฺถารมฺภกถา

ติโลกติลกํ พุทฺธํ, วนฺเท สุทฺธคุณากรํ;

กรุณาสีตลีภูต-หทยํ มหิโตทยํฯ

เตนาปิ ธมฺมราเชน, โลเกกาจริเยน โย;

ปูชิโต ตญฺจ สทฺธมฺมํ, วนฺเท คมฺภีรมุตฺตมํฯ

มุนินฺทจนฺทสทฺธมฺม-รํสีหิ วิมเลหิ โย;

โพธิโตหํ สทา วนฺเท, ตํ สงฺฆํ กุมุทากรํฯ

วินเย นยคมฺภีเร, สพฺพถา ปารทสฺสินา;

วาทินา ทุตฺตราคาธ-สพฺพสตฺถมหณฺณเวฯ

ยา กตา พุทฺธโฆเสน, เถเรน ถิรเจตสา;

กงฺขาวิตรณี นาม, มาติกฏฺฐกถา สุภาฯ

ถิราเนกคุโณเฆน, เถเรน วินยญฺญุนา;

กลฺยาณาจารยุตฺเตน, ธีมตา มุนิสูนุนา;

วินยฏฺฐิติกาเมน, สุเมเธนาภิยาจิโตฯ

ตมหํ วณฺณยิสฺสามิ, สุวิสุทฺธมนากุลํ;

สาธโว ตํ นิสาเมถ, สกฺกจฺจํ มม ภาสโตติฯ