เมนู

ฯ นโม ตสฺส ภควโต อรหโต สมฺมาสมฺพุทฺธสฺสฯ

กงฺขาวิตรณีปุราณ-ฏีกา

คนฺถารมฺภกถา

พุทฺธํ ธมฺมญฺจ สงฺฆนฺติ-อาทินา ยา ปกาสิตา;

ภทนฺตพุทฺธโฆเสน, มาติกาฏฺฐกถา สุภา;

ตสฺสา หิ ลีนปทํ วิ-กาสนโกยมารมฺโภฯ

คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา

วิปฺปสนฺเนนาติ วิวิธปฺปสนฺเนนฯ กถํ? ‘‘อิติปิ โส…เป.… พุทฺโธ ภควา, สฺวากฺขาโต…เป.… วิญฺญูหิ, สุปฺปฏิปนฺโน…เป.… โลกสฺสา’’ติ (อ. นิ. 5.10) เอวมาทินาฯ ‘‘เจตสา’’ติ วุตฺตตฺตา ตีสุ วนฺทนาสุ เจโตวนฺทนา อธิปฺเปตาฯ ตนฺนินฺนตาทิวเสน กายาทีหิ ปณามกรณํ วนฺทนา, คุณวเสน มนสาปิ ตถาว กรณํ มานํ, ปจฺจยปฺปฏิปตฺติยาทีหิ ปูชากรณํ ปูชา, ปจฺจยาทีนํ อภิสงฺขรณํ สกฺกจฺจ กรณํ สกฺกาโร, เตสํฯ ภาชนนฺติ อาธาโร, อธิกรณํ วาฯ

เถรา มหากสฺสปาทโย, เตสํ วํโสติ เถรวํโส, อาคมาธิคมสมฺปทาย ตสฺส วํสสฺส ปทีปภูตาติ เถรวํสปฺปทีปา, เตสํ เถรวํสปฺปทีปานํฯ อสํหีรตฺตา ถิรานํวินยกฺกเมติ วินยปิฏเก, อารมฺภานุรูปวจนเมตํฯ สุตฺตาภิธมฺเมสุปิ เต ถิรา เอวฯ ‘‘พุทฺธํ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ ปุพฺพาจริยสีหานญฺจา’’ติ อวตฺวา กสฺมา วิสุํ วุตฺตนฺติ เจ? ปโยชนวิเสสทสฺสนตฺถํฯ

วตฺถุตฺตยสฺส หิ ปณามกรณสฺส อนฺตรายนิวารณํ ปโยชนํ อตฺตโน นิสฺสยภูตานํ อาจริยานํ ปณามกรณสฺส อุปการญฺญุตาทสฺสนํฯ เตน พุทฺธญฺจ ธมฺมญฺจ สงฺฆญฺจ วนฺทิตฺวา, -สทฺเทน ปุพฺพาจริยสีหานญฺจ นโม กตฺวาติ โยชนาฯ อถ วา ‘‘วนฺทิตฺวา’’ติ เจโตวนฺทนํ ทสฺเสตฺวา ตโต ‘‘นโม กตฺวา’’ติ วาจาวนฺทนา, ‘‘กตญฺชลี’’ติ กายวนฺทนาปิ ทสฺสิตาติ โยเชตพฺพํฯ

อิทานิ อภิธานปฺปโยชนํ ทสฺเสตุํ ‘‘ปาโมกฺข’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ ปาโมกฺขนฺติ ปธานํฯ สีลญฺหิ สพฺเพสํ กุสลธมฺมานํ ปธานํ อาทิภาวโตฯ ยถา จ สตฺตานํ ขชฺชโภชฺชเลยฺยเปยฺยวเสน จตุพฺพิโธปิ อาหาโร มุเขน ปวิสิตฺวา องฺคมงฺคานิ ผรติ, เอวํ โยคิโนปิ จาตุภูมกํ กุสลํ สีลมุเขน ปวิสิตฺวา อตฺถสิทฺธิํ สมฺปาเทติฯ เตน วุตฺตํ ‘‘มุข’’นฺติอาทิฯ อถ วา มุขนฺติ อุปาโย, เตน โมกฺขปฺปเวสาย นิพฺพานสจฺฉิกิริยาย มุขํ อุปาโยติ อตฺโถฯ มเหสินา ยํ ปาติโมกฺขํ ปกาสิตนฺติ สมฺพนฺโธฯ มหนฺเต สีลาทิกฺขนฺเธ เอสิ คเวสีติ มเหสิ

สูรเตน นิวาเตนาติ ‘‘ตตฺถ กตมํ โสรจฺจํ? โย กายิโก อวีติกฺกโม’’ติอาทินา (ธ. ส. 1349) สูรเตน, นีจวุตฺตินา มานุทฺธจฺจวเสน อตฺตานํ อนุกฺขิปนภาเวน นิวาเตนฯ วินยาจารยุตฺเตน จาริตฺตวาริตฺเตหิ ยุตฺเตนฯ ‘‘โสณตฺเถเรน ยาจิโต’’ติ อวตฺวา ‘‘สูรเตนา’’ติอาทิ กสฺมา วุตฺตํ, กิํ ทุสฺสีเลน วา ทุฏฺเฐน วา อลชฺชินา วา ยาจิเตน วณฺณนา กาตุํ น วฏฺฏตีติ เจ? น น วฏฺฏติฯ เถรสฺส วจนํ ปฏิกฺขิปิตุํ น สกฺกา, เอวรูปคุโณ เถโรว, ยาจนวเสน กตฺตพฺโพ อาทเรนาติ ทสฺเสตุํ วุตฺตํฯ

นาเมนาติ อตฺตโน คุณนาเมนฯ สทฺทลกฺขณสุภโต, วินิจฺฉยสุภโต, วิญฺเญยฺยสุภโต จ สุภํ

คนฺถารมฺภกถาวณฺณนา นิฏฺฐิตาฯ