อานิสํสกถา

[68] อานิสํสกถายํ วินยํ ธาเรตีติ วินยธโร, สิกฺขนวาจนมนสิการวินิจฺฉยนตทนุโลมกรณาทินา วินยปริยตฺติกุสโล ภิกฺขุฯ วินยปริยตฺติมูลํ เอเตสนฺติ วินยปริยตฺติมูลกาฯ เก เต? ปญฺจานิสํสาฯ วินยปริยตฺติเยว มูลํ การณํ กตฺวา ลภิตพฺพอานิสํสา, น อญฺญปริยตฺติํ วา ปฏิปตฺติอาทโย วา มูลํ กตฺวาติ อตฺโถฯ อถ วา ปริยาปุณนํ ปริยตฺติ, วินยสฺส ปริยตฺติ วินยปริยตฺติ, สา มูลํ เอเตสนฺติ วินยปริยตฺติมูลกา, วินยปริยาปุณนเหตุภวา อานิสํสาติ อตฺโถฯ ‘‘กตเม’’ติอาทินา เตสํ ปญฺจานิสํสาทีนํ สรูปํ ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อตฺตโน’’ติอาทินา วิสฺสชฺเชตฺวา ตํ วจนํ ปาฬิยา สมตฺเถตุํ ‘‘วุตฺตญฺเหต’’นฺติอาทิมาหฯ

เอวํ ปญฺจานิสํสานํ สรูปํ ทสฺเสตฺวา อิทานิ เตเยว วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘กถมสฺสา’’ติอาทินา ปุจฺฉิตฺวา ‘‘อิเธกจฺโจ’’ติอาทินา วิสฺสชฺเชติฯ ตตฺถ อตฺตโน สีลกฺขนฺธสุคุตฺตภาโว นาม อาปตฺติอนาปชฺชนภาเวเนว โหติ, โน อญฺญถาติ อาปตฺติอาปชฺชนการณํ ทสฺเสตฺวา ตทภาเวน อนาปชฺชนํ ทสฺเสตุํ ‘‘อาปตฺติํ อาปชฺชนฺโต ฉหากาเรหิ อาปชฺชตี’’ติอาทิมาหฯ ตตฺถ –

‘‘สญฺจิจฺจ อาปตฺติํ อาปชฺชติ;

อาปตฺติํ ปริคูหติ;

อคติคมนญฺจ คจฺฉติ;

เอทิโส วุจฺจติ อลชฺชิปุคฺคโล’’ติฯ (ปริ. 359) –

วุตฺเตน อลชฺชีลกฺขเณน น ลชฺชติ น หิรียตีติ อลชฺชี, ตสฺส ภาโว อลชฺชิตาฯ นตฺถิ ญาณํ เอตสฺสาติ อญฺญาณํ, ตสฺส ภาโว อญฺญาณตาฯ กุกตสฺส ภาโว กุกฺกุจฺจํ, เตน ปกโต กุกฺกุจฺจปกโต, ตสฺส ภาโว กุกฺกุจฺจปกตตาฯ