ทุติยเภสชฺชกถา

ทุติยเภสชฺชกถายํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ตานิ ปญฺจ เภสชฺชานิ ปฏิคฺคเหตฺวา กาเลปิ วิกาเลปิ ปริภุญฺชิตุ’’นฺติ (มหาว. 261) วจนโต ‘‘ตานิ ปญฺจ เภสชฺชานิ กาเล ปฏิคฺคเหตฺวา กาเล ปริภุญฺชนฺตานํ เตสํ ภิกฺขูนํ ยานิปิ ตานิ ปากติกานิ ลูขานิ โภชนานิ, ตานิ นจฺฉาเทนฺติ, ปเคว เสเนสิตานิฯ เต เตน เจว สารทิเกน อาพาเธน ผุฏฺฐา อิมินา จ ภตฺตาจฺฉาทเกน ตทุภเยน ภิยฺโยโสมตฺตาย กิสา โหนฺตี’’ติ อิมสฺมิํ วตฺถุสฺมิํ กาเลปิ วิกาเลปีติ อนุญฺญาตตฺตา วิกาเลปิ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ตตฺถ ‘‘นจฺฉาเทนฺตีติ น ชีรนฺติ, น วาตโรคํ ปฏิปฺปสฺสมฺเภตุํ สกฺโกนฺติฯ เสเนสิตานีติ สินิทฺธานิฯ ภตฺตาจฺฉาทเกนาติ ภตฺตํ อโรจิเกนา’’ติ อฏฺฐกถายํ (มหาว. อฏฺฐ. 261) วุตฺตํ, ฏีกาสุ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.261; วิ. วิ. ฏี. มหาวคฺค 2.261-262) ปน ‘‘นจฺฉาเทนฺตีติ รุจิํ น อุปฺปาเทนฺตี’’ติ เอตฺตกเมว วุตฺตํ, มหาวิภงฺเค (ปารา. 622) ปน ‘‘ยานิ โข ปน ตานิ คิลานานํ ภิกฺขูนํ ปฏิสายนียานิ เภสชฺชานิฯ เสยฺยถิทํ – สปฺปิ นวนีตํ เตลํ มธุ ผาณิตํ, ตานิ ปฏิคฺคเหตฺวา สตฺตาหปรมํ สนฺนิธิการกํ ปริภุญฺชิตพฺพานิ, ตํ อติกฺกามยโต นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติย’’นฺติ วจนโต อิเมสํ ปญฺจเภสชฺชานํ สตฺตาหกาลิกภาโว เวทิตพฺโพ, อิธ ปน อฏฺฐุปฺปตฺติวเสน วุตฺโตติฯ

วสาเภสชฺชกถา

วสาเภสชฺชกถายํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, วสานิ เภสชฺชานิ อจฺฉวสํ มจฺฉวสํ สุสุกาวสํ สูกรวสํ คทฺรภวสํ กาเล ปฏิคฺคหิตํ กาเล นิปฺปกฺกํ กาเล สํสฏฺฐํ เตลปริโภเคน ปริภุญฺชิตุํฯ วิกาเล เจ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคหิตํ วิกาเล นิปฺปกฺกํ วิกาเล สํสฏฺฐํ, ตญฺเจ ปริภุญฺเชยฺย, อาปตฺติ ติณฺณํ ทุกฺกฏานํฯ กาเล เจ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคหิตํ วิกาเล นิปฺปกฺกํ วิกาเล สํสฏฺฐํ, ตญฺเจ ปริภุญฺเชยฺย, อาปตฺติ ทฺวินฺนํ ทุกฺกฏานํฯ กาเล เจ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคหิตํ กาเล นิปฺปกฺกํ วิกาเล สํสฏฺฐํ, ตญฺเจ ปริภุญฺเชยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ กาเล เจ, ภิกฺขเว, ปฏิคฺคหิตํ กาเล นิปฺปกฺกํ กาเล สํสฏฺฐํ, ตญฺเจ ปริภุญฺเชยฺย, อนาปตฺตี’’ติ (มหาว. 262)ฯ ตตฺถ ‘‘กาเล ปฏิคฺคหิตนฺติอาทีสุ มชฺฌนฺหิเก อวีติวตฺเต ปฏิคฺคเหตฺวา ปจิตฺวา ปริสฺสาเวตฺวา จาติ อตฺโถฯ เตลปริโภเคน ปริภุญฺชิตุนฺติ สตฺตาหกาลิกเตลปริโภเคน ปริภุญฺชิตุ’’นฺติ อฏฺฐกถายํ (มหาว. อฏฺฐ. 262) วุตฺตํ, ฏีกาสุ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.262; วิ. วิ. ฏี. มหาวคฺค 2.261-262) ปน ‘‘สุสุกาติ สมุทฺเท ภวา เอกา มจฺฉชาติ, กุมฺภิลาติปิ วทนฺติฯ สํสฏฺฐนฺติ ปริสฺสาวิตํฯ เตลปริโภเคนาติ สตฺตาหกาลิกปริโภคํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติ วุตฺตํฯ อยเมตฺถ สงฺเขโป, วิตฺถาโร ปน เหฏฺฐา จตุกาลิกกถายํ วุตฺโตเยวฯ

มูลเภสชฺชกถา

มูลเภสชฺชกถายํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มูลานิ เภสชฺชานิ, หลิทฺทิํ สิงฺคิเวรํ วจํ วจตฺตํ อติวิสํ กฏุกโรหิณิํ อุสีรํ ภทฺทมุตฺตกํ, ยานิ วา ปนญฺญานิปิ อตฺถิ มูลานิ เภสชฺชานิ เนว ขาทนีเย ขาทนียตฺถํ ผรนฺติ, น โภชนีเย โภชนียตฺถํ ผรนฺติ, ตานิ ปฏิคฺคเหตฺวา ยาวชีวํ ปริหริตุํ, สติ ปจฺจเย ปริภุญฺชิตุํฯ อสติ ปจฺจเย ปริภุญฺชนฺตสฺส อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติฯ ตตฺถ วจตฺตนฺติ เสตวจํฯ เสสํ เหฏฺฐา วุตฺตเมวฯ

ปิฏฺฐเภสชฺชกถา

ปิฏฺฐเภสชฺชกถายํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, นิสทํ นิสทโปตก’’นฺติ (มหาว. 263) วจนโต ปิสิเตหิ จุณฺณกเตหิ มูลเภสชฺเชหิ อตฺเถ สติ นิสทญฺจ นิสทโปตกญฺจ ปริหริตุํ วฏฺฏติฯ ตตฺถ นิสทํ นิสทโปตกนฺติ ปิสนสิลา จ ปิสนโปโต จฯ นิสทนฺติ ปิสนฺติ จุณฺณวิจุณฺณํ กโรนฺติ มูลเภสชฺชาทโย เอตฺถาติ นิสทํ, ปิสนสิลาฯ นิสทนฺติ ปิสนฺติ จุณฺณวิจุณฺณํ กโรนฺติ มูลเภสชฺชาทโย เอเตนาติ นิสทํ, โปเสตพฺโพติ โปโต, ทารโกฯ ขุทฺทกปฺปมาณตาย โปโต วิยาติ โปโต, นิสทญฺจ ตํ โปโต จาติ นิสทโปโต, ตํ นิสทโปตกํฯ นิปุพฺพสท จุณฺณกรเณติ ธาตุฯ