เมนู

ปาเถยฺยกถา

[66] ปาเถยฺยกถายํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว’’ติอาทิ ภทฺทิยนคเร อมิตปริโภคภูเตน เมณฺฑกเสฏฺฐินา อภิยาจิโต หุตฺวา อนุญฺญาตํ, อิธ ปน ปฐมํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปญฺจ โครเส ขีรํ ทธิํ ตกฺกํ นวนีตํ สปฺปิ’’นฺติ (มหาว. 299) ปญฺจ โครสา อนุญฺญาตาฯ ตโต ปรํ เสฏฺฐิโน อภิยาจนานุรูปํ วตฺวา อนุชานิตุํ ‘‘สนฺติ, ภิกฺขเว, มคฺคา กนฺตารา’’ติอาทิมาหฯ เสสํ อฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ ตถา อลภนฺเตน อญฺญาตกอปฺปวาริตฏฺฐานโต ยาจิตฺวาปิ คเหตพฺพนฺติ เอเตน เอวรูเปสุ กาเลสุ วิญฺญตฺติปจฺจยา โทโส นตฺถีติ ทสฺเสติฯ ‘‘เอกทิวเสน คมนีเย มคฺเค เอกภตฺตตฺถาย ปริเยสิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตา ปน ตโต อุปริ ยาจนํ น วฏฺฏตีติ ทสฺสิตํฯ ‘‘ทีเฆ อทฺธาเน’’ติอาทินา สเจ มาสคมนีเย มคฺเค สตฺตาหคมนีโย เอว กนฺตาโร โหติ, ตตฺถ สตฺตาหยาปนียมตฺตเมว ปาเถยฺยํ ปริเยสิตพฺพํ, ตโต ปรํ ปิณฺฑจาริกาทิวเสน สุภิกฺขสุลภปิณฺฑมคฺคตฺตา น ปริเยสิตพฺพนฺติฯ

มหาปเทสกถา

[67] มหาปเทสกถายํ มหาปเทสา นาม อปฺปฏิกฺขิตฺตา ทฺเว, อนนุญฺญาตา ทฺเวติ จตฺตาโรติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ ภิกฺขเว’’ติอาทิมาหฯ เตสุ อปฺปฏิกฺขิตฺเตปิ อกปฺปิยานุโลมกปฺปิยานุโลมวเสน ทฺเว, ตถา อนนุญฺญาเตปีติฯ

ตตฺถ ‘‘ปริมทฺทนฺตาติ อุปปริกฺขนฺตาฯ ปฏฺฏณฺณุเทเส สญฺชาตวตฺถํ ปฏฺฏุณฺณํฯ ‘ปฏฺฏุณฺณํ โกเสยฺยวิเสโส’ติ หิ อภิธานโกเส วุตฺตํฯ จีนเทเส โสมารเทเส จ สญฺชาตวตฺถานิ จีนโสมารปฏานิฯ ปฏฺฏุณฺณาทีนิ ตีณิ โกเสยฺยสฺส อนุโลมานิ ปาณเกหิ กตสุตฺตมยตฺตาฯ อิทฺธิมยํ เอหิภิกฺขูนํ ปุญฺญิทฺธิยา นิพฺพตฺตจีวรํ, ตํ โขมาทีนํ อญฺญตรํ โหตีติ เตสํเยว อนุโลมํฯ เทวตาหิ ทินฺนจีวรํ เทวทตฺติยํ, ตํ กปฺปรุกฺเข นิพฺพตฺตํ ชาลินิยา เทวกญฺญาย อนุรุทฺธตฺเถรสฺส ทินฺนวตฺถสทิสํ, ตมฺปิ โขมาทีนํเยว อนุโลมํ โหติ เตสุ อญฺญตรภาวโตฯ ทฺเว ปฏานิ เทสนาเมน วุตฺตานีติ เตสํ สรูปทสฺสนมตฺตเมตํ, นาญฺญนิวตฺตนปทํ ปฏฺฏุณฺณปฏฺฏสฺสปิ เทสนาเมเนว วุตฺตตฺตาฯ ตุมฺพาติ ตีณิ ภาชนานิฯ ผลกตุมฺโพ ลาพุอาทิฯ อุทกตุมฺโพ อุทกุกฺขิปนกุฏโกฯ กิลญฺชจฺฉตฺตนฺติ เวฬุวิลีเวหิ วายิตฺวา กตฉตฺต’’นฺติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.305) วุตฺตํฯ

‘‘ยาวกาลิกปกฺกานนฺติ ปกฺเก สนฺธาย วุตฺตํฯ อามานิ ปน อนุปสมฺปนฺเนหิ สีตุทเก มทฺทิตฺวา ปริสฺสาเวตฺวา ทินฺนปานํ ปจฺฉาภตฺตมฺปิ กปฺปติ เอวฯ อยญฺจ อตฺโถ มหาอฏฺฐกถายํ สรูปโต อวุตฺโตติ อาห ‘กุรุนฺทิยํ ปนา’ติอาทิฯ อุจฺฉุรโส นิกสโฏติ อิทํ ปาตพฺพตาสามญฺเญน ยามกาลิกกถายํ วุตฺตํ, ตํ ปน สตฺตาหกาลิกเมวาติ คเหตพฺพํฯ อิเม จตฺตาโร รสาติ ผลปตฺตปุปฺผอุจฺฉุรสา จตฺตาโร’’ติ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. มหาวคฺค 2.300) วุตฺตํฯ ‘‘ทฺเว ปฏา เทสนาเมเนวาติ จีนปฏโสมารปฏานิฯ ตีณีติ ปฏฺฏุณฺเณน สห ตีณิฯ อิทฺธิมยํ เอหิภิกฺขูนํ นิพฺพตฺตํฯ เทวทตฺติยํ อนุรุทฺธตฺเถเรน ลทฺธ’’นฺติ วชิรพุทฺธิฏีกายํ (วชิร. ฏี. มหาวคฺค 305)ฯ

สํสฏฺฐกถา

สํสฏฺฐกถายํ ตทหุปฏิคฺคหิตํ กาเล กปฺปตีติอาทิ สพฺพํ สมฺภินฺนรสํ สนฺธาย วุตฺตํฯ สเจ หิ ฉลฺลิมฺปิ อปเนตฺวา สกเลเนว นาฬิเกรผเลน สทฺธิํ ปานกํ ปฏิคฺคหิตํ โหติ, นาฬิเกรํ อปเนตฺวา ตํ วิกาเลปิ กปฺปติฯ อุปริ สปฺปิปิณฺฑํ ฐเปตฺวา สีตลปายาสํ เทนฺติ, ยํ ปายาเสน อสํสฏฺฐํ สปฺปิ, ตํ อปเนตฺวา สตฺตาหํ ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ พทฺธมธุผาณิตาทีสุปิ เอเสว นโยฯ ตกฺโกลชาติผลาทีหิ อลงฺกริตฺวา ปิณฺฑปาตํ เทนฺติ, ตานิ อุทฺธริตฺวา โธวิตฺวา ยาวชีวํ ปริภุญฺชิตพฺพานิ, ยาคุยํ ปกฺขิปิตฺวา ทินฺนสิงฺคิเวราทีสุปิ, เตลาทีสุ ปกฺขิปิตฺวา ทินฺนลฏฺฐิมธุกาทีสุปิ เอเสว นโยฯ เอวํ ยํ ยํ อสมฺภินฺนรสํ โหติ, ตํ ตํ เอกโต ปฏิคฺคหิตมฺปิ ยถา สุทฺธํ โหติ, ตถา โธวิตฺวา วา ตจฺเฉตฺวา วา ตสฺส ตสฺส กาลสฺส วเสน ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ