ทสภาคกถา

[65] ทสภาคกถายํ สงฺฆิกานีติ สงฺฆสนฺตกานิ พีชานิฯ ปุคฺคลิกายาติ ปุคฺคลสฺส สนฺตกาย ภูมิยาฯ ภาคํ ทตฺวาติ มูลภาคสงฺขาตํ ทสมภาคํ ภูมิสามิกานํ ทตฺวาฯ ปริภุญฺชิตพฺพานีติ เตสํ พีชานํ ผลานิ โรปเกหิ ปริภุญฺชิตพฺพานีติ อตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมว ฯ อิทํ กิร ชมฺพุทีเป โปราณกจาริตฺตนฺติ อาทิกปฺปกาเล ปฐมกปฺปิกา มนุสฺสา โพธิสตฺตํ มหาสมฺมตํ นาม ราชานํ กตฺวา สพฺเพปิ อตฺตโน อตฺตโน ตณฺฑุลผลสาลิเขตฺตโต ปวตฺตตณฺฑุลผลานิ ทส โกฏฺฐาเส กตฺวา เอกํ โกฏฺฐาสํ ภูมิสามิกภูตสฺส มหาสมฺมตราชิโน ทตฺวา ปริภุญฺชิํสุฯ ตโต ปฏฺฐาย ชมฺพุทีปิกานํ มนุสฺสานํ จาริตตฺตา วุตฺตํฯ เตเนว สารตฺถทีปนีนามิกายมฺปิ วินยฏีกายํ (วชิร. ฏี. มหาวคฺค 304) ‘‘ทสภาคํ ทตฺวาติ ทสมภาคํ ทตฺวาฯ เตเนวาห ‘ทส โกฏฺฐาเส กตฺวา เอโก โกฏฺฐาโส ภูมิสามิกานํ ทาตพฺโพ’ติ’’ วุตฺตํฯ

ปาเถยฺยกถา

[66] ปาเถยฺยกถายํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว’’ติอาทิ ภทฺทิยนคเร อมิตปริโภคภูเตน เมณฺฑกเสฏฺฐินา อภิยาจิโต หุตฺวา อนุญฺญาตํ, อิธ ปน ปฐมํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปญฺจ โครเส ขีรํ ทธิํ ตกฺกํ นวนีตํ สปฺปิ’’นฺติ (มหาว. 299) ปญฺจ โครสา อนุญฺญาตาฯ ตโต ปรํ เสฏฺฐิโน อภิยาจนานุรูปํ วตฺวา อนุชานิตุํ ‘‘สนฺติ, ภิกฺขเว, มคฺคา กนฺตารา’’ติอาทิมาหฯ เสสํ อฏฺฐกถายํ วุตฺตนเยเนว เวทิตพฺพํฯ ตถา อลภนฺเตน อญฺญาตกอปฺปวาริตฏฺฐานโต ยาจิตฺวาปิ คเหตพฺพนฺติ เอเตน เอวรูเปสุ กาเลสุ วิญฺญตฺติปจฺจยา โทโส นตฺถีติ ทสฺเสติฯ ‘‘เอกทิวเสน คมนีเย มคฺเค เอกภตฺตตฺถาย ปริเยสิตพฺพ’’นฺติ วุตฺตตฺตา ปน ตโต อุปริ ยาจนํ น วฏฺฏตีติ ทสฺสิตํฯ ‘‘ทีเฆ อทฺธาเน’’ติอาทินา สเจ มาสคมนีเย มคฺเค สตฺตาหคมนีโย เอว กนฺตาโร โหติ, ตตฺถ สตฺตาหยาปนียมตฺตเมว ปาเถยฺยํ ปริเยสิตพฺพํ, ตโต ปรํ ปิณฺฑจาริกาทิวเสน สุภิกฺขสุลภปิณฺฑมคฺคตฺตา น ปริเยสิตพฺพนฺติฯ

มหาปเทสกถา

[67] มหาปเทสกถายํ มหาปเทสา นาม อปฺปฏิกฺขิตฺตา ทฺเว, อนนุญฺญาตา ทฺเวติ จตฺตาโรติ ทสฺเสนฺโต ‘‘ยํ ภิกฺขเว’’ติอาทิมาหฯ เตสุ อปฺปฏิกฺขิตฺเตปิ อกปฺปิยานุโลมกปฺปิยานุโลมวเสน ทฺเว, ตถา อนนุญฺญาเตปีติฯ

ตตฺถ ‘‘ปริมทฺทนฺตาติ อุปปริกฺขนฺตาฯ ปฏฺฏณฺณุเทเส สญฺชาตวตฺถํ ปฏฺฏุณฺณํฯ ‘ปฏฺฏุณฺณํ โกเสยฺยวิเสโส’ติ หิ อภิธานโกเส วุตฺตํฯ จีนเทเส โสมารเทเส จ สญฺชาตวตฺถานิ จีนโสมารปฏานิฯ ปฏฺฏุณฺณาทีนิ ตีณิ โกเสยฺยสฺส อนุโลมานิ ปาณเกหิ กตสุตฺตมยตฺตาฯ อิทฺธิมยํ เอหิภิกฺขูนํ ปุญฺญิทฺธิยา นิพฺพตฺตจีวรํ, ตํ โขมาทีนํ อญฺญตรํ โหตีติ เตสํเยว อนุโลมํฯ เทวตาหิ ทินฺนจีวรํ เทวทตฺติยํ, ตํ กปฺปรุกฺเข นิพฺพตฺตํ ชาลินิยา เทวกญฺญาย อนุรุทฺธตฺเถรสฺส ทินฺนวตฺถสทิสํ, ตมฺปิ โขมาทีนํเยว อนุโลมํ โหติ เตสุ อญฺญตรภาวโตฯ ทฺเว ปฏานิ เทสนาเมน วุตฺตานีติ เตสํ สรูปทสฺสนมตฺตเมตํ, นาญฺญนิวตฺตนปทํ ปฏฺฏุณฺณปฏฺฏสฺสปิ เทสนาเมเนว วุตฺตตฺตาฯ ตุมฺพาติ ตีณิ ภาชนานิฯ ผลกตุมฺโพ ลาพุอาทิฯ อุทกตุมฺโพ อุทกุกฺขิปนกุฏโกฯ กิลญฺชจฺฉตฺตนฺติ เวฬุวิลีเวหิ วายิตฺวา กตฉตฺต’’นฺติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.305) วุตฺตํฯ