เมนู

โอกาสกตกถา

[59] โอกาสกตกถายํ น, ภิกฺขเว, อโนกาสกโตติอาทิ ‘‘เตน โข ปน สมเยน ฉพฺพคฺคิยา ภิกฺขู อโนกาสกตํ ภิกฺขุํ อาปตฺติยา โจเทนฺติฯ ภควโต เอตมตฺถํ อาโรเจสุํ – น, ภิกฺขเว, อโนกาสกโต ภิกฺขุ อาปตฺติยา โจเทตพฺโพ, โย โจเทยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, โอกาสํ การาเปตฺวา อาปตฺติยา โจเทตุํ, กโรตุ อายสฺมา โอกาสํ, อหํ ตํ วตฺตุกาโม’’ติ (มหาว. 153) อิทํ ปาฐํ สนฺธาย วุตฺตํฯ อธิปฺปาเยสุ จาวนาธิปฺปาโยติ, สาสนโต จาเวตุกาโมฯ อกฺโกสาธิปฺปาโยติ ปรํ อกฺโกสิตุกาโม ปริภาสิตุกาโมฯ กมฺมาธิปฺปาโยติ ตชฺชนียาทิกมฺมํ กตฺตุกาโมฯ วุฏฺฐานาธิปฺปาโยติ อาปตฺติโต วุฏฺฐาเปตุกาโมฯ อุโปสถปฺปวารณฏฺฐปนาธิปฺปาโยติ อุโปสถํ, ปวารณํ วา ฐเปตุกาโมฯ อนุวิชฺชนาธิปฺปาโยติ อุปปริกฺขิตุกาโมฯ ธมฺมกถาธิปฺปาโยติ ธมฺมํ เทเสตุกาโมฯ อิติ ปรํ โจเทนฺตานํ ภิกฺขูนํ อธิปฺปายเภโท อเนกวิโธ โหตีติ อตฺโถฯ ปุริเมสุ จตูสุ อธิปฺปาเยสูติ จาวนาธิปฺปายอกฺโกสาธิปฺปายกมฺมาธิปฺปายวุฏฺฐานาธิปฺปาเยสุ โอกาสํ อการาเปนฺตสฺส ทุกฺกฏํฯ การาเปตฺวาปิ สมฺมุขา โจเทนฺตสฺส ยถานุรูปํ สงฺฆาทิเสสปาจิตฺติยทุกฺกฏานิ, อสมฺมุขา ปน ทุกฺกฏเมวาติ อยเมตฺถ ปิณฺฑตฺโถฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

‘‘ฐปนกฺเขตฺตํ ปน ชานิตพฺพ’’นฺติ วตฺวา ตํ ทสฺเสนฺโต ‘‘สุณาตุ เม’’ติอาทิมาหฯ อนุวิชฺชกสฺส อนุวิชฺชนาธิปฺปาเยน วทนฺตสฺส โอกาสกมฺมํ นตฺถีติ โยชนาฯ ธมฺมกถิกสฺส อโนทิสฺส กมฺมํ กเถนฺตสฺส โอกาสกมฺมํ นตฺถิฯ สเจ ปน โอทิสฺส กเถติ, อาปตฺติ, ตสฺมา ตํ ทสฺเสตฺวา คนฺตพฺพนฺติ โยเชตพฺพํฯ เสสํ สุวิญฺเญยฺยเมวฯ

สทฺธาเทยฺยวินิปาตนกถา

[60] สทฺธาเทยฺยวินิปาตนกถายํ ‘‘มาตาปิตโรติ โข, ภิกฺขเว, วทมาเน กิํ วเทยฺยามฯ อนุชานามิ, ภิกฺขเว, มาตาปิตูนํ ทาตุํ, น จ, ภิกฺขเว, สทฺธาเทยฺยํ วินิปาเตตพฺพํ, โย วินิปาเตยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 361) วจนโต ทายเกหิ สทฺธาย ภิกฺขุสฺส ทินฺนํ วินิปาเตตฺวา คิหีนํ ทาตุํ น วฏฺฏติฯ ‘‘น จ, ภิกฺขเว, สทฺธาเทยฺยนฺติ เอตฺถ เสสญาตีนํ เทนฺโต วินิปาเตติเยวฯ มาตาปิตโร ปน สเจ รชฺเช ฐิตาปิ ปตฺถยนฺติ, ทาตพฺพ’’นฺติ อฏฺฐกถายํ (มหาว. อฏฺฐ. 361) วุตฺตตฺตา ภาตุภคินีอาทีนํ ญาตกานมฺปิ ทาตุํ น วฏฺฏติฯ วุตฺตญฺหิ อาจริยธมฺมสิริตฺเถเรน ขุทฺทสิกฺขายํ –

‘‘น ลพฺภํ วินิปาเตตุํ, สทฺธาเทยฺยญฺจ จีวรํ;

ลพฺภํ ปิตูนํ เสสานํ, ญาตีนมฺปิ น ลพฺภตี’’ติฯ

กยวิกฺกยสมาปตฺติสิกฺขาปทวณฺณนายมฺปิ ‘‘มาตรํ ปน ปิตรํ วา ‘อิมํ เทหี’ติ วทโต วิญฺญตฺติ น โหติ, ‘อิมํ คณฺหาหี’ติ วทโต สทฺธาเทยฺยวินิปาตนํ น โหติฯ อญฺญาตกํ ‘อิมํ เทหี’ติ วทโต วิญฺญตฺติ โหติ, ‘อิมํ คณฺหาหี’ติ วทโต สทฺธาเทยฺยวินิปาตนํ โหติฯ ‘อิมินา อิมํ เทหี’ติ กยวิกฺกยํ อาปชฺชโต นิสฺสคฺคิยํ โหตี’’ติ อฏฺฐกถายํ (ปารา. อฏฺฐ. 2.595) วุตฺตํฯ ตตฺถ ‘‘เสสญาตเกสุ สทฺธาเทยฺยวินิปาตสมฺภวโต ตทภาวฏฺฐานมฺปิ ทสฺเสตุํ ‘มาตรํ ปน ปิตรํ วา’ติ วุตฺต’’นฺติ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. 1.593-595) วุตฺตํฯ