เมนู

รชนาทิกถา

รชนาทิกถายํ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ฉ รชนานิ มูลรชนํ ขนฺธรชนํ ตจรชนํ ปตฺตรชนํ ปุปฺผรชนํ ผลรชน’’นฺติ วจนโต อิเมสุ ฉสุ รชเนสุ เอกเกน จีวรํ รชิตพฺพํ, น ฉกเณน วา ปณฺฑุมตฺติกาย วา รชิตพฺพํฯ ตาย รชิตจีวรํ ทุพฺพณฺณํ โหติฯ ฉรชนานํ สรูปํ เหฏฺฐา ปริกฺขารกถายํ วุตฺตเมวฯ ตตฺถ ฉกเณนาติ โคมเยนฯ ปณฺฑุมตฺติกายาติ ตมฺพมตฺติกายฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, รชนํ ปจิตุํ จุลฺลํ รชนกุมฺภิ’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต สีตุทกาย จีวรํ น รชิตพฺพํฯ ตาย หิ รชิตจีวรํ ทุคฺคนฺธํ โหติฯ ตตฺถ สีตุทกาติ อปกฺกรชนํ วุจฺจติฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุตฺตราฬุมฺปํ พนฺธิตุ’’นฺติ วจนโต อุตฺตราฬุมฺปํ พนฺธิตุํ วฏฺฏติฯ ตตฺถ อุตฺตราฬุมฺปนฺติ วฏฺฏาธารกํ, รชนกุมฺภิยา มชฺเฌ ฐเปตฺวา ตํ อาธารกํ ปริกฺขิปิตฺวา รชนํ ปกฺขิปิตุํ อนุชานามีติ อตฺโถฯ เอวญฺหิ กเต รชนํ น อุตฺตรติฯ ตตฺถ ‘‘รชนกุมฺภิยา มชฺเฌ ฐเปตฺวาติ อนฺโตรชนกุมฺภิยา มชฺเฌ ฐเปตฺวาฯ เอวํ วฏฺฏาธารเก อนฺโตรชนกุมฺภิยา ปกฺขิตฺเต มชฺเฌ อุทกํ ติฏฺฐติ, วฏฺฏาธารกโต พหิ สมนฺตา อนฺโตกุมฺภิยํ รชนจฺฉลฺลิฯ ปกฺขิปิตุนฺติ รชนจฺฉลฺลิํ ปกฺขิปิตุ’’นฺติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. มหาวคฺค 3.344) วุตฺตํฯ วิมติวิโนทนิยํ (วิ. วิ. ฏี. มหาวคฺค 2.344) ปน ‘‘เอวญฺหิ กเตติ วฏฺฏาธารสฺส อนฺโต รชโนทกํ, พหิ ฉลฺลิกญฺจ กตฺวา วิโยชเน กเตฯ น อุตฺตรตีติ เกวลํ อุทกโต เผณุฏฺฐานาภาวา น อุตฺตรตี’’ติ วุตฺตํฯ วชิรพุทฺธิฏีกายํ (วชิร. ฏี. มหาวคฺค 344) ปน ‘‘โคมเย อาปตฺติ นตฺถิ, วิรูปตฺตา วาริตํฯ กุงฺกุมปุปฺผํ น วฏฺฏตีติ วทนฺตี’’ติ วุตฺตํฯ

‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทเก วา นขปิฏฺฐิกาย วา เถวกํ ทาตุ’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต ตถา กตฺวา รชนสฺส ปกฺกาปกฺกภาโว ชานิตพฺโพฯ ตตฺถ อุทเก วา นขปิฏฺฐิกาย วาติ สเจ ปริปกฺกํ โหติ, อุทกปาติยา ทินฺโน เถโว สหสา น วิสรติ, นขปิฏฺฐิยมฺปิ อวิสรนฺโต ติฏฺฐติฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, รชนุฬุงฺกํ ทณฺฑกถาลก’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต รชนสฺส โอโลกนกาเล กุมฺภิยา รกฺขณตฺถํ อุฬุงฺกทณฺฑกถาลิกานิ อิจฺฉิตพฺพานิฯ ตตฺถ รชนุฬุงฺกนฺติ รชนอุฬุงฺกํฯ ทณฺฑกถาลกนฺติ ทณฺฑเมว ทณฺฑกํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, รชนโกลมฺพํ รชนฆฏ’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต ตานิปิ อิจฺฉิตพฺพานิฯ ตตฺถ รชนโกลมฺพนฺติ รชนกุณฺฑํฯ ตตฺถ รชนกุณฺฑนฺติ ปกฺกรชนฏฺฐปนกํ มหาฆฏํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, รชนโทณิก’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต ปาติยมฺปิ ปตฺเต จีวเร มทฺทนฺเต จีวรสฺส ปริภิชฺชนโต จีวรรกฺขณตฺถํ รชนโทณิกา อิจฺฉิตพฺพาฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ติณสนฺถรก’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต ฉมาย จีวเร ปตฺถริยมาเน จีวรสฺส ปํสุกิตตฺตา ตโต รกฺขณตฺถํ ติณสนฺถรํ กาตพฺพํฯ

‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, จีวรวํสํ จีวรรชฺชุ’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต ติณสนฺถารเก อุปจิกาทีหิ ขชฺชมาเน จีวรวํเส วา จีวรรชฺชุยา วา จีวรํ ปตฺถริตพฺพํ มชฺเฌน จีวเร ลคฺคิเต รชนสฺส อุภโต คฬิตตฺตาฯ

‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กณฺเณ พนฺธิตุ’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต กณฺเณ พนฺธิตพฺพํ จีวรสฺส กณฺเณ พนฺธิยมาเน กณฺณสฺส ชิณฺณตฺตาฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, กณฺณสุตฺตก’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต กณฺณสุตฺตเกน พนฺธิตพฺพํ เอวํ พนฺธนฺเต รชนสฺส เอกโต คฬิตตฺตาฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, สมฺปริวตฺตกํ สมฺปริวตฺตกํ รเชตุํ, น จ อจฺฉินฺเน เถเว ปกฺกมิตุ’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต ตถา รชิตพฺพํฯ ยาว รชนพินฺทุ คฬิตํ น ฉิชฺชติ, ตาว น อญฺญตฺร คนฺตพฺพํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อุทเก โอสาเรตุ’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต ปตฺถินฺนํ จีวรํ อุทเก โอสาเรตพฺพํฯ ตตฺถ ปตฺถินฺนนฺติ อติรชิตตฺตา ถทฺธํฯ อุทเก โอสาเรตุนฺติ อุทเก ปกฺขิปิตฺวา ฐเปตุํฯ รชเน ปน นิกฺขนฺเต ตํ อุทกํ ฉฑฺเฑตฺวา จีวรํ มทฺทิตพฺพํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ปาณินา อาโกเฏตุ’’นฺติ (มหาว. 344) วจนโต ผรุสํ จีวรํ ปาณินา อาโกเฏตพฺพํฯ ‘‘น, ภิกฺขเว, อจฺฉินฺนกานิ จีวรานิ ธาเรตพฺพานิ, โย ธาเรยฺย, อาปตฺติ ทุกฺกฏสฺสา’’ติ (มหาว. 344) วจนโต อจฺฉินฺนกานิ จีวรานิ ทนฺตกาสาวานิ น ธาเรตพฺพานิฯ ตตฺถ ทนฺตกาสาวานีติ เอกํ วา ทฺเว วา วาเร รชิตฺวา ทนฺตวณฺณานิ ธาเรนฺติฯ

อติเรกจีวรกถา

อติเรกจีวรกถายํ ‘‘น, ภิกฺขเว, อติเรกจีวรํ ธาเรตพฺพํ, โย ธาเรยฺย, ยถาธมฺโม กาเรตพฺโพ’’ติ (มหาว. 347) วจนโต นิฏฺฐิตจีวรสฺมิํ อุพฺภตสฺมิํ กถิเน ทสาหโต ปรํ อติเรกจีวรํ ธาเรนฺตสฺส นิสฺสคฺคิยํ ปาจิตฺติยํฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, ทสาหปรมํ อติเรกจีวรํ ธาเรตุ’’นฺติ (มหาว. 347) วจนโต อุพฺภเตปิ กถิเน ทสาหพฺภนฺตเร ธาเรนฺตสฺส อตฺถตกถินานํ อนุพฺภเตปิ กถิเน ปญฺจมาสพฺภนฺตเร ตโต ปรมฺปิ ทสาหพฺภนฺตเร อนตฺถตกถินานมฺปิ ทสาหพฺภนฺตเร อติเรกจีวรํ อนาปตฺติฯ ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อติเรกจีวรํ วิกปฺเปตุ’’นฺติ (มหาว. 347) วจนโต ทสาหโต ปรํ วิกปฺเปตฺวา อติเรกจีวรํ ธาเรตุํ วฏฺฏติฯ กิตฺตกํ ปน จีวรํ วิกปฺเปตพฺพนฺติ? ‘‘อนุชานามิ, ภิกฺขเว, อายาเมน อฏฺฐงฺคุลํ สุคตงฺคุเลน จตุรงฺคุลวิตฺถตํ ปจฺฉิมํ จีวรํ วิกปฺเปตุ’’นฺติ (มหาว. 358) วจนโต สพฺพนฺติเมน ปริจฺเฉเทน สุคตงฺคุเลน อฏฺฐงฺคุลายามํ จตุรงฺคุลวิตฺถารํ จีวรํ วิกปฺเปตุํ วฏฺฏติฯ ตตฺถ สุคตงฺคุลํ นาม มชฺฌิมปุริสงฺคุลสงฺขาเตน วฑฺฒกีองฺคุเลน ติวงฺคุลํ โหติ, มนุสฺสานํ ปกติองฺคุเลน อฑฺฒปญฺจกงฺคุลํ, ตสฺมา ทีฆโต วฑฺฒกีหตฺเถน เอกหตฺถํ ปกติหตฺเถน ทิยฑฺฒหตฺถํ วิตฺถารโต วฑฺฒกีหตฺเถน วิทตฺถิปฺปมาณํ ปกติหตฺเถน ฉฬงฺคุลาธิกวิทตฺถิปฺปมาณํ ปจฺฉิมํ จีวรํ วิกปฺเปตุํ วฏฺฏติ, ตโต อูนปฺปมาณํ น วฏฺฏติ, อธิกปฺปมาณํ ปน วฏฺฏตีติ ทฏฺฐพฺพํฯ