นอกฺกมิตพฺพาทิกถา

[50] นอกฺกมิตพฺพาทิกถายํ ‘‘ปริภณฺฑกตภูมิ นาม สณฺหมตฺติกาหิ กตา กาฬวณฺณาทิภูมิ ฯ เสนาสนํ มญฺจปีฐาทิกาเยวฯ ตเถว วฬญฺเชตุํ วฏฺฏตีติ อญฺเญหิ อาวาสิเกหิ ภิกฺขูหิ ปริภุตฺตนีหาเรน ปริภุญฺชิตุํ วฏฺฏติฯ ‘เนวาสิกา ปกติยา อนตฺถตาย ภูมิยา ฐเปนฺติ เจ, เตสมฺปิ อนาปตฺติเยวา’ติ คณฺฐิปเทสุ วุตฺตํฯ ‘ทฺวารมฺปี’ติอาทินา วุตฺตทฺวารวาตปานาทโย อปริกมฺมกตาปิ น อปสฺสยิตพฺพาฯ โลเมสูติ โลเมสุ ผุสนฺเตสู’’ติ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. จูฬวคฺค 3.324) วุตฺตํฯ วิมติวิโนทนิยมฺปิ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.324) ‘‘ปริภณฺฑกตภูมิ วาติ กาฬวณฺณาทิกตสณฺหภูมิ วาฯ เสนาสนํ วาติ มญฺจปีฐาทิ วาฯ ตเถว วฬญฺเชตุํ วฏฺฏตีติ อิมินา เนวาสิเกหิ โธตปาทาทีหิ วฬญฺชนฏฺฐาเน สญฺจิจฺจ อโธตปาทาทีหิ วฬญฺชนฺตสฺเสว อาปตฺติ ปญฺญตฺตาติ ทสฺเสติ , ‘ทฺวารมฺปี’ติอาทินา สามญฺญโต วุตฺตตฺตา ทฺวารวาตปานาทโย อปริกมฺมกตาปิ น อปสฺสยิตพฺพาฯ อชานิตฺวา อปสฺสยนฺตสฺสปิ อิธ โลมคณนาย อาปตฺตี’’ติ วุตฺตํฯ วชิรพุทฺธิฏีกายํ (วชิร. ฏี. จูฬวคฺค 323-324) ‘‘เนวาสิกา ปกติยา อนตฺถตาย ภูมิยา ฐเปนฺติ เจ, เตสมฺปิ อนาปตฺติเยวาติ ลิขิตํ, ทฺวารวาตปานาทโย อปริกมฺมกตาปิ น อปสฺสยิตพฺพาติ ลิขิต’’นฺติ วุตฺตํฯ

อวนฺทิยวนฺทิยกถา

[51] อวนฺทิยวนฺทิยกถายํ อิธ ปกรณาจริเยน เสนาสนกฺขนฺธกปาฬิวเสน ทส อวนฺทิยา, ตโย วนฺทิยา จ วุตฺตา, อฏฺฐกถาฏีกาสุ จ น กิญฺจิ วุตฺตา, ตสฺมา อิธ อาคตนเยเนว อตฺโถ ทฏฺฐพฺโพฯ ปริวารปาฬิยํ (ปริ. 467 อาทโย) ปน อุปาลิปญฺจเก ปญฺจปญฺจกวเสน ปญฺจวีสติ อวนฺทิยา, ปญฺจ วนฺทิยา จ วุตฺตาฯ กถํ? ‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, อวนฺทิยาติ? ปญฺจิเม, อุปาลิ, อวนฺทิยาฯ กตเม ปญฺจ? อนฺตรฆรํ ปวิฏฺโฐ อวนฺทิโย, รจฺฉคโต อวนฺทิโย, โอตมสิโก อวนฺทิโย, อสมนฺนาหรนฺโต อวนฺทิโย, สุตฺโต อวนฺทิโยฯ อิเม โข, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยาฯ อปเรปิ, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยาฯ กตเม ปญฺจ? ยาคุปาเน อวนฺทิโย, ภตฺตคฺเค อวนฺทิโย, เอกาวตฺโต อวนฺทิโย, อญฺญวิหิโต อวนฺทิโย, นคฺโค อวนฺทิโยฯ อิเม โข, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยาฯ อปเรปิ, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยาฯ กตเม ปญฺจ? ขาทนฺโต อวนฺทิโย, ภุญฺชนฺโต อวนฺทิโย, อุจฺจารํ กโรนฺโต อวนฺทิโย, ปสฺสาวํ กโรนฺโต อวนฺทิโย, อุกฺขิตฺตโก อวนฺทิโยฯ อิเม โข, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยาฯ อปเรปิ, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยาฯ กตเม ปญฺจ? ปุเรอุปสมฺปนฺเนน ปจฺฉาอุปสมฺปนฺโน อวนฺทิโย, อนุปสมฺปนฺโน อวนฺทิโย , นานาสํวาสโก วุฑฺฒตโร อธมฺมวาที อวนฺทิโย, มาตุคาโม อวนฺทิโย, ปณฺฑโก อวนฺทิโยฯ อิเม โข, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยาฯ อปเรปิ, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยาฯ กตเม ปญฺจ? ปาริวาสิโก อวนฺทิโย, มูลายปฏิกสฺสนารโห อวนฺทิโย, มานตฺตารโห อวนฺทิโย, มานตฺตจาริโก อวนฺทิโย, อพฺภานารโห อวนฺทิโยฯ อิเม โข, อุปาลิ, ปญฺจ อวนฺทิยา’’ติฯ

‘‘กติ นุ โข, ภนฺเต, วนฺทิยาติ? ปญฺจิเม, อุปาลิ, วนฺทิยาฯ กตเม ปญฺจ? ปจฺฉาอุปสมฺปนฺเนน ปุเรอุปสมฺปนฺโน วนฺทิโย, นานาสํวาสโก วุฑฺฒตโร ธมฺมวาที วนฺทิโย, อาจริโย วนฺทิโย, อุปชฺฌาโย วนฺทิโย, สเทวเก โลเก สมารเก สพฺรหฺมเก สสฺสมณพฺราหฺมณิยา ปชาย สเทวมนุสฺสาย ตถาคโต อรหํ สมฺมาสมฺพุทฺโธ วนฺทิโยฯ อิเม โข, อุปาลิ, ปญฺจ วนฺทิยา’’ติฯ

อฏฺฐกถายญฺจ (ปริ. อฏฺฐ. 467) ‘‘โอตมสิโตติ อนฺธการคโตฯ ตญฺหิ วนฺทนฺตสฺส มญฺจปาทาทีสุปิ นลาฏํ ปฏิหญฺเญยฺยฯ อสมนฺนาหรนฺโตติ กิจฺจปฺปสุตตฺตา วนฺทนํ อสมนฺนาหรนฺโตฯ สุตฺโตติ นิทฺทํ โอกฺกนฺโตฯ เอกาวตฺโตติ เอกโต อาวตฺโต สปตฺตปกฺเข ฐิโต เวรี วิสภาคปุคฺคโล วุจฺจติ, อยํ อวนฺทิโยฯ อยญฺหิ วนฺทิยมาโน ปาเทนปิ ปหเรยฺยฯ อญฺญวิหิโตติ อญฺญํ จินฺตยมาโนฯ ขาทนฺโตติ ปิฏฺฐขชฺชกาทีนิ ขาทนฺโตฯ อุจฺจารญฺจ ปสฺสาวญฺจ กโรนฺโต อโนกาสคตตฺตา อวนฺทิโยฯ อุกฺขิตฺตโกติ ติวิเธนปิ อุกฺเขปนียกมฺเมน อุกฺขิตฺตโก อวนฺทิโย, ตชฺชนียาทิกมฺมกตา ปน จตฺตาโร วนฺทิตพฺพา, อุโปสถปวารณาปิ เตหิ สทฺธิํ ลพฺภนฺติฯ