ทนฺตกฏฺฐกถา

[44] ทนฺตกฏฺฐกถายํ ทนฺตกฏฺฐสฺส อขาทเน ปญฺจ โทเส, ขาทเน ปญฺจานิสํเส จ ทสฺเสตฺวา ภควตา ภิกฺขูนํ ทนฺตกฏฺฐํ อนุญฺญาตํฯ ตตฺถ ปญฺจ โทสา นาม อจกฺขุสฺสํ, มุขํ ทุคฺคนฺธํ, รสหรณิโย น วิสุชฺฌนฺติ, ปิตฺตํ เสมฺหํ ภตฺตํ ปริโยนนฺธติ, ภตฺตมสฺส นจฺฉาเทตีติฯ ตตฺถ อจกฺขุสฺสนฺติ จกฺขูนํ หิตํ น โหติ, ปริหานิํ ชเนติฯ นจฺฉาเทตีติ น รุจฺจติฯ ปญฺจานิสํสา วุตฺตปฏิปกฺขโต เวทิตพฺพาฯ ตโต ทีฆทนฺตกฏฺฐขาทเน จ อติมทาหกทนฺตกฏฺฐขาทเน จ ทุกฺกฏํ ปญฺญเปตฺวา อฏฺฐงฺคุลปรมํ จตุรงฺคุลปจฺฉิมํ ทนฺตกฏฺฐํ อนุญฺญาตํฯ ตตฺถ อฏฺฐงฺคุลํ ปรมํ เอตสฺส ทนฺตกฏฺฐสฺสาติ อฏฺฐงฺคุลปรมํฯ จตุรงฺคุลํ ปจฺฉิมํ ปมาณํ เอตสฺส ทนฺตกฏฺฐสฺสาติ จตุรงฺคุลปจฺฉิมํฯ อติมทาหกนฺติ อติขุทฺทกํฯ อฏฺฐงฺคุลํ มหาทนฺตกฏฺฐํ นาม, จตุรงฺคุลํ ขุทฺทกทนฺตกฏฺฐํ นาม, ปญฺจฉสตฺตงฺคุลํ มชฺฌิมทนฺตกฏฺฐํ นามฯ เตน วุตฺตํ ‘‘ทุวิเธน อุทเกน ติวิเธน ทนฺตกฏฺเฐนา’’ติฯ ‘‘อฏฺฐงฺคุลปรมนฺติ มนุสฺสานํ ปมาณงฺคุเลน อฏฺฐงฺคุลปรม’’นฺติ อฏฺฐกถาย (จูฬว. อฏฺฐ. 282) มาหฯ

เอตฺถ จ ปมาณงฺคุเลนาติ อิทํ ปกติองฺคุเลนาติ คเหตฺวา มนุสฺสานํ ปกติองฺคุเลน อฏฺฐงฺคุลโต อธิกปฺปมาณํ ทนฺตกฏฺฐํ น วฏฺฏตีติ วทนฺติฯ ตตฺตกเมว จ กตฺวา ขาทนฺติฯ อฏฺฐกถายํ ปน ‘‘มนุสฺสานํ ปมาณงฺคุเลน’’ อิจฺเจว วุตฺตํ, น ‘‘ปกติองฺคุเลนา’’ติฯ ตสฺมา ยํ วฑฺฒกิหตฺถโต องฺคุลํ ปมาณํ กตฺวา มนุสฺสา เคหาทีนิ มินนฺติ, เตน มนุสฺสานํ ปมาณงฺคุลภูเตน วฑฺฒกิองฺคุเลน อฏฺฐงฺคุลปรมนฺติ อตฺโถ คเหตพฺโพฯ วุตฺตญฺหิ สารตฺถทีปนิยํ (สารตฺถ. ฏี. จูฬวคฺค 3.280-282) ‘‘ปมาณงฺคุเลนาติ วฑฺฒกิองฺคุลํ สนฺธาย วุตฺต’’นฺติฯ วิมติวิโนทนิยญฺจ (วิ. วิ. ฏี. จูฬวคฺค 2.282) ‘‘ปมาณงฺคุเลนาติ วฑฺฒกิองฺคุเลน, เกจิ ปน ‘ปกติองฺคุเลนา’ติ วทนฺติ, ตํ จตุรงฺคุลปจฺฉิมวจเนน สเมติฯ