6. มจฺฉมํสวินิจฺฉยกถา

[38] เอวํ กุลสงฺคหวินิจฺฉยํ กเถตฺวา อิทานิ มจฺฉมํสวินิจฺฉยํ กเถตุํ ‘‘มจฺฉมํเสสุ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ตตฺถ ถเล ฐปิตมตฺเต มรติ, เกวฏฺฏาทีหิ วา มาริยตีติ มจฺโฉฯ มจฺฉสฺส อิทนฺติ มจฺฉํ, มสิยเต อามสิยเตติ มํสํ, มจฺฉญฺจ มํสญฺจ มจฺฉมํสานิ, เตสุฯ มจฺฉมํเสสุ ปน วินิจฺฉโย เอวํ เวทิตพฺโพติ โยชนาฯ มจฺฉคฺคหเณนาติ เอตฺถ นิทฺธารณํ น กาตพฺพํฯ ปน-สทฺโท ปกฺขนฺตรตฺโถ, ทิวาเสยฺยาทีสุ วินิจฺฉยโต อปโร มจฺฉมํเสสุ วินิจฺฉโย เวทิตพฺโพติ อตฺโถฯ คยฺหเต อเนนาติ คหณํฯ กิํ ตํ? สทฺโท, มจฺฉอิติ คหณํ มจฺฉคฺคหณํ, เตน มจฺฉคฺคหเณน, มจฺฉสทฺเทนาติ อตฺโถฯ มํเสสุ ปน…เป.… อกปฺปิยานีติ เอตฺถ มนุสฺสมํสํ สมานชาติมํสโต ปฏิกฺขิตฺตํฯ หตฺถิอสฺสานํ มํสานิ ราชงฺคโต, สุนขอหีนํ เชคุจฺฉภาวโต, เสสานํ วาฬมิคตฺตา ภิกฺขูนํ ปริพนฺธวิโมจนตฺถํ ปฏิกฺขิตฺตนฺติ ทฏฺฐพฺพํฯ

ติโกฏิปริสุทฺธนฺติ ทิฏฺฐสุตปริสงฺกิตสงฺขาตาหิ ตีหิ โกฏีหิ ตีหิ อากาเรหิ ตีหิ การเณหิ ปริสุทฺธํ, วิมุตฺตนฺติ อตฺโถฯ ตตฺถ อทิฏฺฐอสุตานิ จกฺขุวิญฺญาณโสตวิญฺญาณานํ อนารมฺมณภาวโต ชานิตพฺพานิฯ อปริสงฺกิตํ ปน กถํ ชานิตพฺพนฺติ อาห ‘‘อปริสงฺกิตํ ปนา’’ติอาทิ, ตีณิ ปริสงฺกิตานิ ญตฺวา เตสํ ปฏิปกฺขวเสน อปริสงฺกิตํ ชานิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ อิทานิ ตานิ ตีณิ ปริสงฺกิตานิ จ เอวํ ปริสงฺกิเต สติ ภิกฺขูหิ กตฺตพฺพวิธิญฺจ เตน วิธินา อปริสงฺกิเต สติ กตฺตพฺพภาวญฺจ วิตฺถารโต ทสฺเสตุํ ‘‘กถ’’นฺติอาทิมาห ฯ ตตฺถ ทิสฺวา ปริสงฺกิตํ ทิฏฺฐปริสงฺกิตํ นามฯ สุตฺวา ปริสงฺกิตํ สุตปริสงฺกิตํ นามฯ อทิสฺวา อสุตฺวา ตกฺเกน อนุมาเนน ปริสงฺกิตํ ตทุภยวินิมุตฺตปริสงฺกิตํ นามฯ

ตํ ติวิธมฺปิ ปริสงฺกิตสามญฺเญน เอกา โกฏิ โหติ, ตโต วิมุตฺตํ อปริสงฺกิตํ นามฯ เอวํ อทิฏฺฐํ อสุตํ อปริสงฺกิตํ มจฺฉมํสํ ติโกฏิปริสุทฺธํ โหติฯ

ชาลํ มจฺฉพนฺธนํฯ วาคุรา มิคพนฺธินีฯ กปฺปตีติ ยทิ เตสํ วจเนน สงฺกา นิวตฺตติ, วฏฺฏติ, น ตํ วจนํ เลสกปฺปํ กาตุํ วฏฺฏติฯ เตเนว วกฺขติ ‘‘ยตฺถ จ นิพฺเพมติโก โหติ, ตํ สพฺพํ กปฺปตี’’ติฯ ปวตฺตมํสนฺติ อาปณาทีสุ ปวตฺตํ วิกฺกายิกํ วา มตมํสํ วาฯ มงฺคลาทีนนฺติ อาทิ-สทฺเทน อาหุนปาหุนาทิเก สงฺคณฺหาติฯ ภิกฺขูนํเยว อตฺถาย อกตนฺติ เอตฺถ อฏฺฐานปฺปยุตฺโต เอว-สทฺโท, ภิกฺขูนํ อตฺถาย อกตเมวาติ สมฺพนฺธิตพฺพํ, ตสฺมา ภิกฺขูนญฺจ มงฺคลาทีนญฺจาติ มิสฺเสตฺวา กตมฺปิ น วตฺตตีติ เวทิตพฺพํฯ เกจิ ปน ‘‘ยถาฐิตวเสน อวธารณํ คเหตฺวา วฏฺฏตี’’ติ วทนฺติ, ตํ น สุนฺทรํฯ ยตฺถ จ นิพฺเพมติโก โหตีติ ภิกฺขูนํ อตฺถาย กเตปิ สพฺเพน สพฺพํ ปริสงฺกิตาภาวมาหฯ

[39] ตเมวตฺถํ อาวิกาตุํ ‘‘สเจ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ อิตเรสํ วฏฺฏตีติ อชานนฺตานํ วฏฺฏติ, ชานโตเวตฺถ อาปตฺติ โหตีติฯ เตเยวาติ เย อุทฺทิสฺส กตํ, เตเยวฯ อุทฺทิสฺส กตมํสปริโภคโต อกปฺปิยมํสปริโภเค วิเสสํ ทสฺเสตุํ ‘‘อกปฺปิยมํสํ ปนา’’ติอาทิ วุตฺตํฯ ปุริมสฺมิํ สจิตฺตกาปตฺติ, อิตรสฺมิํ อจิตฺตกาฯ เตนาห ‘‘อกปฺปิยมํสํ อชานิตฺวา ภุญฺชนฺตสฺสปิ อาปตฺติเยวา’’ติฯ ‘‘ปริโภคกาเล ปุจฺฉิตฺวา ปริภุญฺชิสฺสามีติ วา คเหตฺวา ปุจฺฉิตฺวาว ปริภุญฺชิตพฺพ’’นฺติ (วิ. สงฺค. อฏฺฐ. 39) วจนโต อกปฺปิยมํสํ อชานิตฺวา ปฏิคฺคณฺหนฺตสฺส ปฏิคฺคหเณ อนาปตฺติ สิทฺธาฯ

อชานิตฺวา ปริภุญฺชนฺตสฺเสว หิ อาปตฺติ วุตฺตาฯ วตฺตนฺติ วทนฺตีติ อิมินา อาปตฺติ นตฺถีติ ทสฺเสติฯ

อิติ วินยสงฺคหสํวณฺณนาภูเต วินยาลงฺกาเร

มจฺฉมํสวินิจฺฉยกถาลงฺกาโร นาม

ฉฏฺโฐ ปริจฺเฉโทฯ

7. อนามาสวินิจฺฉยกถา

[40] เอวํ มจฺฉมํสวินิจฺฉยํ กเถตฺวา อิทานิ อนามาสวินิจฺฉยํ กเถตุํ ‘‘อนามาส’’นฺติอาทิมาหฯ ตตฺถ อามสิยเตติ อามาสํ, น อามาสํ อนามาสํ, อปรามสิตพฺพนฺติ อตฺโถฯ ปาริปนฺถิกาติ วิกุปฺปนิกา, อนฺตรายิกาติ วุตฺตํ โหติฯ นทีโสเตน วุยฺหมานํ มาตรนฺติ เอตํ อุกฺกฏฺฐปริจฺเฉททสฺสนตฺถํ วุตฺตํฯ อญฺญาสุ ปน อิตฺถีสุ การุญฺญาธิปฺปาเยน มาตริ วุตฺตนเยน ปฏิปชฺชนฺตสฺส เนวตฺถิ โทโสติ วทนฺติฯ ‘‘มาตร’’นฺติ วุตฺตตฺตา อญฺญาสุ น วฏฺฏตีติ วทนฺตาปิ อตฺถิฯ เอตฺถ คณฺหาหีติ น วตฺตพฺพาติ เคหสฺสิตเปเมน กายปฺปฏิพทฺเธน ผุสเน ทุกฺกฏํ สนฺธาย วุตฺตํฯ การุญฺเญน ปน วตฺถาทิํ คเหตุํ อสกฺโกนฺติํ ‘‘คณฺหาหี’’ติ วทนฺตสฺสปิ อวสภาวปฺปตฺติโต อุทเก นิมุชฺชนฺติํ การุญฺเญน สหสา อนามาสนฺติ อจินฺเตตฺวา เกสาทีสุ คเหตฺวา โมกฺขาธิปฺปาเยน อากฑฺฒโตปิ อนาปตฺติเยวฯ น หิ มียมานํ มาตรํ อุเปกฺขิตุํ วฏฺฏติฯ อญฺญาติกาย อิตฺถิยาปิ เอเสว นโยฯ อุกฺกฏฺฐาย มาตุยาปิ อามาโส น วฏฺฏตีติ ทสฺสนตฺถํ ‘‘มาตร’’นฺติ วุตฺตํฯ ตสฺส กาตพฺพํ ปน อญฺญาสมฺปิ อิตฺถีนํ กโรนฺตสฺสปิ อนาปตฺติเยว อนามาสตฺเต วิเสสาภาวาฯ